ƏLLİ SƏKKİZİNCİ FƏSİL
QADININ EVDƏN ÇÖLDƏKİ İŞLƏRİ

Bu fəsildə qadınıniqtisadi və ictimai məsələlər barəsindəki bəhs edək və görək ki, qadının öz mal-dövlətində təsərrüf eatməyə haqqı varmı? aya isalamicazə verirmi ki, qadın ümumi müəssisələrdə zahiz olsun, kəsb ticarət etsin, müxtəlif ictimai peşələrə saih olsun? "ərsən bəşər arixi və keçmiş cəmiyyətlər, müsəlmanlrın Rəslui Əkrəmin dövründəki sirələri və əimmeyi-hudanın dövründəkiş sirələri qadınların ümumxalq müsəssiəlrimndə və iqtisadi msəslələrdə mane olurmu? aydındzdır ki, bu suaaların barəsində araşdırma və təhqiqataparmaq üçün lazımdırki, islamı əksinə olan düşüncələri bir tərəfə qoyub mühəfqqiqlərin nəzərləri ilə islamın tvösiyəe tdiyi əsasda məsələyə baxılsın. "ərək bu barədəki məsələlir Qurai Kərimin, Rəsuli Əkrəim sünnəti və Əhli-beytin siyəis əsasinda, byöyük alimlərin fətvaları əsasında təhlil edək. Başqa sşözlə, Quran və sünnətə ustadlıq epyerinə, onlardan şagirdliyi öyənək.
İSLAM VƏ KƏSB-TİCARƏT

QBısa və müxtəsər surətdə islamı nəzərini kəsb-kar ücçün bəhşps edib sonra diqqət edək ki, biz müsəlmanlrın hazırkı ictimasiyyəti ilə dini gösatərişlrə arasında nə kimi münasibət var? Aya, biz islamın istədiyi həqiqi müsəlmanlarıqmı? Yxxsa bizimlaə islamın canlı gösərişləri arasında müəyyən qədər fasilə vardır?

Qurani məciddə qısa bir nəzər salsaq, gkörərik ki, mütəal allah ay, güniəş, çay yerp, gəmi, kecə gündüz və nəxhayət yeri və asimanda olanlardan istifadə etmək hüququnu biz isnalr üçün vermişdir. Və onlardan bəhrəlaəmpnmək eqüzdrətini bəsşərə ilham etmişdir. İnsanlar Allahın əzəli qüvvəsindən ilham alaraq (allah bəşər əql qüvvəsibəxş etmişdir) bütün aləm varlıqlrından istifadə edə bilər, maddi və mənəri kamala yetmək yolunda müsbət və təsirli addımlar ata bilər.,

Mütəal Allahx çoxlu quraən ayələrində bu ilahi nemədti bəşərin və insanlaın haqqı kimi bəyan edərək göstərir ki, siz möhtərəm oxucular "İbrahim” surəsinin 32-33, "nəhl” surəsinin 12-14, "Həcc” surəsinin 65, və "Loğman” surəsinin 20-ci ayəsinə baxa bilərsiniz.

Nümunə üçün onlrdatn bir necçəsini qeyd edirik. Allah taala buyurur:

"O, sizin üçün yerdə olanların hamısını sizinixtiyarınızda qərar verdi ki, onların hamısı Allahın məxluqlarıdır.”

Buayə göstərir ki, bütün insanlar səy etməlidirlər ki, ixtira və kəşf lərlə aləm varlıqlarından istifdə etsinlər. Məhz bu halda ictimaiyyətin rifahda yaşaması müyəssər ola bilər, fəqirliyin, bədbəxtliyin kökü mkəsilə bilər, və ayıq mütəfəkkir insanlar Allaxhın qüdət və əzəmətinə , yaradılış aləinin nizamını dərk edə biələrlər., Bəni İsrail” surəsinin 12-ci ayəsində Allah-taala buyurr:

"Biz gündüzü işıqlı qərar verdik ki, kəsb-kara məşğul olsunlar.”

"O zaman ki, cümə namazını qıldınız, yenidzən öz fəaliyyətinizə, halal ruzi qazanmaq üçün davam etdirin.”[451]

Əzi oxucular diqqət yetirsinlər ki, cümə günü çüoxlu rəvayətlərin məzmununa əsasən, çüox böyük bir bayram və tətil günüdür, din hökmləzini, islamməarifini öyrənmək gxünündür. Bununl belə Pərvərdigari aləm tövsiyə edir ki, həta ble əbir güdə də öz fəaliyyətinizi buraxmayın, səylərinizi davam etdirin.Çümnki, halal kəsb və məfqqul, qanuni səy ruzi əldə etmək üçün ibadətlərin bir hissəsi və həta Allah yolunda cihad hesba olunur,. Buna əsasən, möminlər ödz dini vacibatların yerinə yetridikdən, islamdakı sair təmizlik işlərini yerinə yetirdikdən sonra yaxşı olar ki dərhal halal ruzi üçün öz fəaliyyətlərini başlasınlar.

Həzrət Musəbni Cəfər (ə) buyurur:

"Dünyan üçün elə əməl et ki, sanki onda əbədi yaşayacqsan.”[452]

Yəni ruzi əldə etmək, işdə, sənətdə fəaliyət üçün elə bir şəxs üçün çalış ki, sankiəbədi yaayacaqsan.

Əgər Yaponiyaınn müqavimətli milləti iqtiysadiyyəada və sənayedə böyük dövlətlərlə rəqabət edə bilirsə, hətta bə.zi hallarzda onlardan irəli keçə bilirsə, bu yalnız fəhlə və mühəndislərin sənətkarlrın yozrulmaz fəaliyyətləri nəticəsidə olmuşdur. Əkər almaniyə milləti ikinci dünya müharibəsində çəkdiyi bütün ziyan və xəsarətlərlə yanaşı, iqtisadi müsatəqillimk əldə edə bilibsə, və öz borclrını qaytara bilibə və sənay4edə və iqtisadiyyatda nəzərə çaracaq dərəcədə irəliləyişlər əldə edə bilibsə,v bu yalnızzəhmətkeş kütlələrin gecə gündüz yozrulmaz fəaliyyətləri nəticəsindədir. Şans və tənpərvərlik heç bir ölkədə və heç kəs tərəfindən müvəffəqiyyət amili hesab olunmur v ə sonralar da belə olmayacaqdır. Bəli, hər millətin və ölkənin qazandığı nailiyyətlər ilk növbədə qanunun, nizm-nözamın qorunması, müqavimətli və ürəyiyaynar sə.ylərin səbəbi ilə dir. Doünylanın bütün müsəlmlan məillətləri, xüsusilə bizim əziz ölkəmizin milləati qadın və ya kişi olmasıtdan asılı olmayaraq, hər kəs öz bacardığı qədər məqsədli bir sə.yi başlamalı, davam etdirməli, bu əmləkətin dünyanın zalım istisnmarçılrnıdan olan maddi ehtiyaclarını lrldlan qaldırıq, dtxili və xarici şeytanların hiyələləri olan hər növ süstülüy vətənbəllliyi kənara qoymalı, işə eşq və ürzəkdən can yandırmaldıdır. cünki əks halda müxtəlif bööhranlara, bədbəxtliklərə iqtisadi və siyasi düçar olacaqdır. Çünki güclü iqtisadiyyatın olmaması siyasi məsələlərdə və xarici əlaqələrdə də ödz təsizini qoyaclaqdır.
İŞ VƏ FƏALİYYƏTİN DİNLƏ MÜNASİBƏTİ

Əli (ə) öz vəsiyətin də əziz oğlu Məhəmməd hənəfiyyəyə yadzırdı:

"Əziz oğlum, mən sənin fəqir olmaqğından çcox qorxuram, maddi imkansızlıqdan və yoxsulluqdatn Allaha pənah apar, çünki maddi yoxsulluq şəxsin dənəndə də mənfitəsir qoyur, insanın əqlində və fikrində də sərgərdzan müəhəyyir edir, düşsmənçilik və kin küdurətə səbə bolur.[453]

Canım sənə qurban, ey Əmirəl-möminin! Hər kəs iş görmsə, təsrli fəaliyyət etməsə, tənpərvər olsa, həmişə yxulu halda olacaqdır. şübhəsiz fəqirliyin və bədbəxtliyin nəticələrinə kiriftar olacaq və yaltaqlıq, nalayiq danışmaq, hərislik, xəyanət acizlik, şiləsyənlərə, çcalışlanlara, sərvəntlilərə həsəd, tənpdvrvərliyin və fəqirliyin xoşagəlməz əsərlərindəndir. Bu cəhətdən müqəddəs islm dini işsiz tənbəlləri eyib yatamları düşmən tutur və belə şəxslər allahdərgahında qəzbə layiq görülmüşdoür. Belə bir şəxsin hec bir ictimai və dini dəyəri yoxdur. İmam Musəbni (ə) buyurur:

"Allah yuxucul və işləməyənləri düşmən tutur.”[454]

Yatmaq bədənintəbii ehtiyaclarından biridir ki,hər bir şəxys yatmaqla daha artıq müsbətfəaliyyət üçün hazır olur, Amma həddindən artıq yatmaq işin geriləməsinə və xdərfin dala düşməsinə səbə bolur. Bu cəhətdən müqəddəs islam dinində nəzzəmmət olunmuşdur. Bütün bəşər cəmiyyətlərində əhaliin yarışsıı qadınlar və qızlr təşkil etdiyindən lzımdır ki, cəmiyyətin inkişağı və ailənin rifahı yolunda qadınlar da ğfaəliyyət gösatərsinlər.

əgər dünyanın mütəzrəqqi və inskişaf etmiş ölkələrinə diqət yeatirsəniz körərsiniz i, onların iqtisadi və sənaye çcəhətindən inskişaqf etmələri qadın və kişilərin müştərək faəliyətləri sayəsində olmuşdur. Bizim ölkəmizdə də qtadın və mişilərin həmahəng olsa, fəaliyətə başlayanlar sair ailələrə nisbəatən daha artıq rifahdadırlar. Həzrət Fatimeyi Zəhra (ə.s) evin daxilindəki işləri yerinə yetirir və eyni zamanda ybu yolda o qədər çətin işlərə əl atırdı ki ,mübarək əllərindən qan sızırdı. bəzi vaxtlar Əli (ə) evdə olmayanda Fatimə evdən çöldəmki işləri də görürdü. Həzrət əli (ə) on ildən az bir müddətdə Mədinədə Rəsuli Əkrənim hüzurunda olarkən müharibələrdə iştirak edirdi. İrili-xırdalı 80-dan artıq müharibələrdə iştirak etmiş və bunların hamısında o böyük iffətli xanım bütün mqavəmitə ilə ervin daxilində və xarihində olan işləri öhzəsiənə alırdı. Buna görə də FĞatimeyi Zəhzra (əs) slanmda bir nümunə qadındır. İslam da agathlıq fəaliyət dinidir. Həqiqi müsəlman olub həqiqi səadətə çatmaq itstəyən birmüsəlman öz işlərində səy etməlidir. Belə olan halda onun müvəffəqiyyətinə zəmanət verilir. Əli (ə) buyurur:

"Zəhmətlər və ağır əziyyətlər səbəbi ilə ali nəqamlara rifah və əbədi rahatlığa çatmaq olaar.”[455]

Dünya alimləri və islam mütəfəkkirləri və dövrün sərmlaayədarları heç də təsadüfi olaraq tənpərvərliklə öz məqsədlərinə çatmamış, əksinə onlar gecə gündoüz ağır zəhmətlərə sinə gərərək öz məqsədlərinə çatmışlar. "Cəvahirül-kəlamın müəllifi (Bu kitab istidlali fiqhdə yazılan 43 cilddən barənlidr) islamaləminə göstərdiyi xidmət onun ardıcıl və yozrulmaz səyləri saəyəsində olmuşdur. Hətta o, övladınınnmatəmində atəhqiqdən əl çəkməmişdir. Fransa alimi Pastor gecə gündüz yorulmaz faəaliyyətləri səbəbi ilə, hətta almaniyanın təcarvüzkar qoşununun top mərmilərinin partlayışı eşidilərkən Parisdə onu hiss etməədi və nəhayət o mikrobu kəşf edə bildi.

Əgər Edison elektrik işığını ixtira edib ağır zavodlrı işə salıb dünyanı işığa qərq edə bilirsə və özündən sonra belə bir şeyi yadigar qoyursa, bu yalnız onun ardıcıl və yorulmlz səylərinin nəticəsidir ki, hətta bəzən yemək yeməyi unudur, təhqiqatını davam etdirmək üçün iki üç gün öz labaratoriyasından çölə çıxmırdı.[456]

Əgər Əbu Əli İbni Sina kimi alimlərimiz dünyaya gəlibə, bu cür islam mütəffəkirlərin varlığı dünyada elmin, mədəniyyətin inkişaf etməsinə səbəb olursa, bu islanın ali təlimlərindən nəşət tapır. Hansı ki, hətta alim adlandırıla bilən bir nəfər belə həmin dörün mütərrəqqi ölkəsində yox idi.

Hədisdə və tarixdə oxuyuruq ki, Peyğəmbəri Əkrəm (s) bir kəsi işsiz gördükdə onu danlaryır və işə vadar edirdi. Bir gün tənpərvər bir şəxs görüb işi barəsində soruşdu, amma o işsizliyini dedikdə, həzrət ona yaxşı üz göstərmədi.Səhabələr həzrətin bu rəftarı barəsində soruşdular, həzrət buyurdu:

"Mömin və müsəlman bir şəxsin işi olmasa, dinini əldən evrər.”[457]

Ümumiyyətlə iş və fəaliyyət insana həyatda izzət, başıucalıq bəxsş edir, onun yalandan yaltaqlıqdatn və istismardan azad edir, ailə səfasını yaradır. Bu zaman qadın və kişi qbelə bir vəziyyəti yaratmaqlda müştərək məsuliyyət daşıyırlar. Hər biri bacardığı qədər fəaliyyənt etməlidir. Peyğəmbər (s) buyurur:

"Qadın iki kəsb edəndən biridir.”[458]

Bu mənasya ki, ərinmüvəfəqiyyəti, irəliləyişi və rifahda olmasının bütn şərti onlalrın həyat yoldaşının həmkarlığına bağlıdır. Ər nə qədər səy etsə də nə qədər ki, həyat yoldaşı ürəyiyanar idarəçi və həmkar kimi ervindaxilində olmasa, evin çətinliklərindən ərinə kömiək etməsə, heç vaxt nəzərə çarpacaq müvəffəqiyyət hasil olmayacaqdır. Belə ailələr yoxsulluq və bədbəxtlikdə yaşayacaq, kiçik hadisəbəzdən yerindən oynayacaq, ixtilaf və dava-dalaş yaranacaqdrı. Belə təhlükəli hxadisələrin qarşısını almaq və yüoxsulluqdan xilas olmaq üçün həqiqətdə insan üçün öilüm sayılır. "ərək qadın öz ərinin ürəyiyanar və səmimi həmkarı olsun.

İmam Cəfər Sadiq (ə) buyurur:

"Malın islahı və fəqirlikdən yaxa qurtarmaq üçün edilən səy iman əlamətlərindəndir.”[459]

Rəsuli Əkrəm (s) buyurur:

"Allaha bəndəlik və ibadət yetmiş qismdir ki, onun ən mühüm qisnmi halaal rezi kəsb etmək üçün fəaliyyət etməkdir.”[460]

Əli (ə) bumənalı kəlamında xatırladır ki,

ləzzətli varlıq aləmindən bu dünyada süqut etməyin ən böyük səbəbi yoxsulluqdur.”[461]

Bu məsələlərə diqqət yetirməklə görəsən qadınlar da kişilər kimi fəaliyyət etməməlidirlərmi? Ailənin xoşbətxliyini təmin etməməlidirmə? "Örəsən bir ölkənin əhalisinin səsyi həmin insanlaın yarısının səyləri, ölkənin inkişafında bərabərdirmi? İşsizliyin və tənpərvərliyin müqəddəs islam dinindəki məzəmmət olunması yalnız kişilərə aidirmi? "örəsən ailənin bədbəxtiyi və yoxüsulluğu ölkənin gezridə qalmasına səbəb olmaq qadınlara da aid deyildirmi?
QADINLARIN MADDİ İSTİQLALİYYƏTİ

Qadınlar kişi kimi fikir, iradə və şəxsiyyətə malik olub insaniyyənt nəzərindən onlarla fərqlənmir. Onlardan hər biri insani kamaldan nə qdər faydalansalar, ilahi dərgahda da bir o qfdər yaxın və möhtirim olacaqlar. Qurani məcidin bəyan etdiyi kimi, Zəkəriyya kimi aliqədr peyğəmbər Hzərət Məryəmin məqamını arzu edir.[462]

Ümumiyyətlə, iahi dərgahda kişi və ya qdının yaxın olmasının əsas meyarı insani fəzilətlər, o cümlədən, təqva, pərhizkarlıq, iüxlas ilahi sifətlə olmaq elm və agahlıq təhsil üçün məşğul olmaq cəmiyyətin və ailənin müqəddəs hədəfələrə çatmaq yolundakı ardıcıl səylər və fəaliyyətlərdir. İmam Riza (ə)-dan nəql olunan bir chədisdə oxuyuruq ki, ciəddi səy edən şəxsin savab və mükafatı Allah yolunda cihad edən şəxsin savabından artıqdır.[463]

Buna əsasən, bu ülgülərdəki qadın və kəişilər həqqətə nə qədər yaxın olsalar, dini və ictimai üstünlük vona aid olacaqdır. İslam dini kişi və qadın arasında heç bir fərq qoymamış, hər birinin şəxsiyyət və iradəsini zəsmi şəkildə tanımış, hər növ ağlasığan qərarları hər hansı tərəfdən oülsa, möhtərəmsayır. Necə ki mərhum Əllamə Təbatəbai buyurur: Qadın kişi kişi bütün ictimai və şəxsi əsələlərdə azaddır. İslam tam mənada qadının bu azadlıq və istiqlaliyyətinin tərəfdarırdır. Amma kişilərə məxsus olan bir neçə xüsusiyyətdən başqa.

gördüyünüz kimi qadınlar ictimati və şəxsi işlərin hərbirində xüsusilə maddi məsəllərdə azad vəmüstəqildir, bütün fəaliyyət növləri kamil surətdə onlar üçün dəazaddır.

Yəni kişilər öz sərayə və qazanclarının malikidirlər, qadınar da eyni lə müxtəlif kəsb ticarət və mal-dövləntlərinin malikidirlər.[464]

Bu ayədən aydın olur ki, qadınların hər növ işi kəsb ticarəti, gəliri kişilirəni qanuni işləri kimi azad və mübahdır.

Yəni cahiliyyət dövrünün əksinə olaraq ( o vaxt belə bir qanun var idi ki, qadınlara və uşaqlara və ölənin irsindən heç nə verilmirzdi) kişilər üçün ata-analaaı tərəfindən irs qalan şeylər də bir pay vardır. Həmçinin qadınların da kişilər kimi bir payları vardır. İstir ölənin mirası az olsun, istərsə də çox olsun, qadınların payını vermək lazımdır.[465]

Bu iki ayə və sair ayələr qadınlrın hüquqlarını müdafiə edir. Bu ayədən aşkar olur ki, qadın maddi məsələlərdə kiəşilər kimi hüquq sahibidir ə nəticədə özlərinin bütün sərmayələrimdə azaddırlar, hər növ qanuni qərarlar qəbul qeedə bilərlər, kişilər kimi öz mallarını ticarətə buraxıb mənbfəəət əldəedə bilərlər.

Tarihx göstərir ki, İslam Peyğəmbərinin arvadı Həzrət Xədicənin bollu sərvənti onun geniş miqyaslı ticarətləri iləəldə edilmişdi ki, Rəsuli Əkrəm (s) onun ticarət işçilərindən biri iədi. O, Həzrət bütün ticarət səfərlərində və bağlanan ticarət qərarlarında şəxsən Xədicə ilə qərar bağlayırdı. Bu və yüzlərlə bu kimi hadisələr göstərir ki, qadınlar maddi məsələlərdə eynilə kişi kimidir və islam dini müxtəlif hədis və ayələrdə müsəlmanların həmişəki yollarından əlavə, Rəsuli Əkrəmin fərmanından indiyə qədər onu təsdiq etmişlər. Həzrət buyurur:

"Bütün insanlar, qadın və ya kişi olmasından asılı olmayaraq, öz sərmayələrindən bəhrələnməkdə azaddırlar.”[466]

Fiqhi qanunlrın əsasını təşkil edən bu hədis mərhum Şeyx Ənsari və "Cəvahirül-kilam” kitabında buna istinad edərək əməl etmişlər. Bu hədis göstərir ki, bütün qadın və kişilər öz mallarından istidikləri kimi qanuni istifadə edə bilrələr, çünki ənnas kəlməsi ümumi bir kəlmə olub qadımnlara da aiddir. İmam Baqir (ə) buyuur:

"Hərgah qadın ixtiyar saxhibi olsa, (yəni azad və bir kəsini qulu olmasa) və kamal həddinə çatsa, bütün şəxsi məsələlərdə, ictimai hüquqlarda azaddır və ticarət edə bilər. Əgər onun qulrı olarsa, ondları aazad etməyə haqqı var, qazının yanında (kiminsə əleyhinə və ya lehimnə) şəhadət verə bilər, öz malını ehsan edə bilər. Çünki onun şəxsiyəti və iradəsi ar və onun şəxsiyyəti möhtərəndir. "[467]

Bu hədisdən nəticə alırıq ki, şərən azad ola qadınlar büatün iqtisadi ictimai nməsələrəldə iştirak edib kişilərz kimi ticarətdə və s. kimi işlərdə iştirak edə bilərlər, Çünki islam ictima və aqil insanlar onların fəaliyyətlərini möhtərənm sayırlar, onların iradə və istəklərinə dəyər verir və bu məsələ barəsində kişilərlələ bərabər oblub heç bir fərqi yoxdur.

qadınlar üçün ticarət və kəsb kişilər kimi qanuni bir məsələrdir və bə.zən vachib olur. Bu halda qadınların vəzifəi budur ki, ruzi əldə etməkdə kəişilər kimi lazımi qədər fəaliyyət etisilər. Peyğəmbərimiz buyurur:

"Kəsb-ticarət yolu ilə halal ruzi qazanmaq bütn müsəlmanlara istir işi, istəsə də qadın,,ahcibdir.”[468]

Bu dəyərli kəlamlar tam takarlıqla, qadının kişi kimi fəaliyyət haqqına malik olması barəsində tutarlı bir dəlidir. Cəmiyyətin bütün iqtisadi saəhilərində fəaliyyətlərini davametdirə bilər, hətta bə.zi hallarda dini vəzifəyə əsasən bu əməl vacib olur. Belə olan hallarda aydındır ki, kəsb-tiharət həmişə evlərdə və ictimaiyyətdətn ənada müyəssər olmur.Ticarət işləri qazının yanında şahidlik etmək və s. qadınların öz evləzrində mümkün deyildir. Əgər islam qadının belə şəraitlərdə fəaliyət göstərməsinə icazə vuerirsə, hökmən onun cəmiyyətdə iştirak entmələri və xüsusi şəraitdə və müəyyən şərtlər daxilində icazə verilir. Hətta icazə vezrilir ki, qadın islam qoşununda, islam döyüşçülərinin yanıda yaralılara ilk tibbi yardım göstərmək, yemək hazırlamaq və s kimi zəruri işlərdə iştirak etsinlər, bə.zən həssas və təhlükəli anlarda islamın və müsəlmlanların müdafiəsinə qalxsınlar. Belə olan halda heç bir ixtilaf yoxdur ki, habelə keçmişdə və hazırdamı fəqihlər öz fiqhi kitablarda cihad bölməsində onu qeyd etmişlər. Biz islam nəzərindən hicab barəsində söhbət etmişdik. Bu o qədər aydın bir məsələdir ki, Peyğəmbər (s) öz səfərlərində arvadlarından birini özü ilə apağrırdı.[469]

İslamın dindar, agah və rəşid qadınlarından biri olan, Peyğəmbərin səhabələrindən sayılan qadın Ümmü Ətiyyə deyir: Yeddi döyüşdə Rəsuli Əkrəmlə birlikdə iştirak etdim. Hər yeddisində də yemək hazırlayır, çörək bişirir, yaralılara tibbi yardım edirdim.”[470]

Bu barədə yeganə şərt iş üçün və qadının cəmiyyətdə olması üçün tövsiyə olunan yeganəşərt budur ki, qadın gərək tam vüqarla, hicaba riayət etməklə camaat aasında hərəkət etsin, cəmiyyətin xüsusiləcavanların sağlamlığında müchümrol ifa etsinlər. Çüki, üonun hicabı və iğffəti cihad hökmündə, bəlkə də cihaddan yüksəkdədir.
QADININ EVDƏN KƏNARDA İŞLƏMƏSİNİN HƏDDİ-HÜDUDU

İslam fəqihləri və islamşünasların nəzərində ybelə bir məsələ var ki, islamın hər hansı bir məsələ barəsitndə sükut etməsi onun icazə verilən bir əməl olması mənasınadır. Hər işin əsaləti də halal və mübah olmasıdır., Bu məsələ əql ilə, aqillərin getdiyi yol və adi camaatın nəzəriilə müvafiqdir. Quran da buna aşkar işarə edərək buyurur:

"Biz heç vaxt bir peyğəmbər göndərmədən camaata əzab verməzrik.”[471]

İşgəncə və cəzalandırma, həbsxana, süagün, vəs,. camaat arasında da hədmiəqanun pozuntu hallarını həmişə baş vezrməlidir. Əks halda məntiqi olmayacaqdır.

İslam məktəbi qadınların evdən xaricdə işləməzi barəsində razılıq əlamətöi olaraq sükut etməiş, həm də bu işə icazə verildiyini aşkar bəyan etmişdir. Quranikərim, Peyğəmbərin sünnəti və Əhli-bqeytin getdiyi yol bu mühüm ictimai mövzu ilə qarşılaşırıq.

Yəni Hzərət Musa Mədyən quyularınınyanına çatanda camaatdan kənarda dayanan iki qadını gördü. Onlar qoyuenların yanında dayanmışdırlar. Həzzrət onlardan soruşdu ki, siz kimsiniz, cavab verdilər ki, biz gözləyirik ki, çobanlar getsinlər, sonra öz qoyunlarınıza su verək.[472]

Bu və su kgii sair ayələrdən mövzumuza iad olan çoxlu mühüm dərsləri əldə etmək olalar. O cümlədən:

1-Camaatın (çobanların) yanıda olan o qadınlar həzrət Şüeybin qızları idi. Həzrət Şüeyb böyükm illahi peyğəmbər idi. Bu qızlar dəövrün məşhur sənəti olan çobançılıq qoyunlara su vermək və s. kimi işlərlə məşpğul oülurdular. Səhrada evdən xaricdə öz vəzifələrini yerinə yetiridilər. Əkər qadının evdən kənarda işləməsi caiz deyildirsə, onda belə bir peyğəmbərin qızları evdən çıxmazdı və Quran da oişə icazə verilməsi əlaməti olaraq bizinm üçün byatn etmədzdi,

2-Həzrət Şüeybin qızları çobanlala qarışmamış, əksinə onlardat aralıda dayanaraq öz işlərini yeritnə yetirməyi gözləyirrdilər. Yəni qadınlar ictimai erlərdə kişilərlə qarışmaqdan, xüsusilə həssas zamanlardazərər ehtimalı verildikdə quzaq olmalıdırlrar ki, bunun özü də aludəlikdən və pozğunluqdan amanda qalıb cavanları və cəmiyyəti bədbəxtliyə çəkməsinlər. Çünki, qadınlaa kişinin bir yerə yığışması təcrübədə göstərir ki, müxtəlif problemlərə və əxlaqi meyarların aradan getməsinə səbəb olur, avropadakı kimi mövcud vəzriyyət bizinm müddəamızını canlı şahididir. Qadının evdən kənarda işləməsi yalnız bu şərtlərlə icazə verilir.

3-Qadınlarn kişilərlə rəftarı və onların cəmiyyət içəzrisində bazarda, xiyabanlarda, müxtəlif kütləvi mərasysimlərdə və sair yerilərdə lazımi iffət və həya ilə yanaşı olmalıdır. (təmşi ələl-istihyai) onların təhrikedici, həyəcanlandırıcı əməlləri özlərini göstərmələri və qeyri münasib rəftarları camaatt arasında Qur.an sünnət və cəmiyyətin məsləhəntinin əksinədir. Bu barədə müəyyən məqamdakı şəxslər kütləvi infornasiya vasitələrinin məsul işciləri bəzi kinoların qeyri münasib hərəkətlərini nəzərə almalı, onların uşaqların və cavanların təlim-tərbiyəssinə buraxdığı son dərəcə mənfi təsirlərini unutmasınlar.

Qurani məciddən əlavə, hədislərdə də qadının işləyə bilməsini aşkar bəyan edir. Belə ki, 674 nömrəli hədisdə qeyd olundu ki, Peyğəmbəri Əkrəm (s) qbə.zi hallarda qadınında kgişi kimi işləməsini və ictimai zəruri hallarda vacib həddinə qədər buyurmuşdur. Başqa bir hədisdə də həzrət buyurur

"Kəsb-ticarət etmək, onun şərt və hökmlərini öyrəndikdən sonra vacib olur.”[473]

Doğrudur ki, bu hədisdə qadının adı çəkilməmş, onaxitab olunmaımşdır, amma qadın da belə halarda kişilərlə eyni vəzifə daşıyır, ictimai zərurətlər bir növ vəzifəni müəyyən edir, əgər müsəlman qadınlar işə, xüsusibə özləri ehtiyaclı olsalar, bu halda onlara acibdir ki, ictimai ehtiyaclrıntəmin edilməsi məqsədi ilə daimisəylərinietsinlər, bumüqəddəs ictimaiisstiqamətdə addım atsınlar,.

Əvvəlki fədsillərdə ixtisarla qeyd etdiyimiz kimi, müsəlmlan qadınlar öz təbiətlərinə uyğun olaraq həssas işləriv, o cümlədən, mamalıq, diş həkimi, təbabət, xüsusi xəsatə qadınlrrın müalicəsi, cərrahlıq, tibbi rentgen şəkillərinin çəkilməsi, tikiş, qızlrın təlim-nərbiyəsi, tibb bacısı və sair kimi işlərə kəskin şəkildə exhtiyac duyulur. Qadınlrın belə cisnmi və ruhi ehtiyaclarını təminetmək üçün görəsən nə etmək lazımdır? görəsən bu kimi işlərdə bayxsşı olmadz ki, alzımi müqəddimati işlər körüldükdən sonra müsəlman qadınlar bu işlərin məsuliyətini öhdələrinəalsınlar? "örəsən yaxşsı olmtazmı ki, onların şücaətli işbilənlikləri ilə belə zrəruriət hallarında yadların əlləri müsəlmanların namuslarına toxumnmtasın? Və ya həmişəlik olaraq "Əzzərueratu tubihul-məhzurat” hədisini qadınlar içərisində əməli olaraqyerinə yetirsinlər və qadınların qüdrətli əllərindən müxtəlif ixtisaslrda istifadə eatsinlər? Müsəlmanlar üçün hal-hazırdakı yol ikinci yoldur və hədlə də iyirminci əsritnn axırlarında, islamın yaranmasından 14 əsr keçdiyibirvaxtda onun həqiqi yolundan uzaqdayıq. Çünki bu dövrlərdəbütün fəqihlər və nmərcəyi təqlidlərfiqhi və dinimənbələrdən istifadə edərək fətva vermişlər ki naməhrəm kişilərin əllərinin qadınlaın bədənlərinə dəyməsi, baxması haramdır. Bu məsələ o qdər aşkardır ki, nəinki şiə məzhəbinin, həm də islam dininin zərurisyyətlərindən hesab olunur.[474]

"Ürvətül-vüsqa”, "Tovzihul-məsail” və s.kimi kitablarda baxmağın hökmlərindəbuməsələyə işarəedilmişdir. Belə məsələlərə qadınlar olarkən, naməhrəm kişilərin təbaəti nəzər entməsi və əl vurması haramdır. Amma iztirar və naçarlıq halında eybi yoxdur və kişi həkimlər bu işi görməlidirlər.
QADINLARA HANSI İŞLƏR QADAĞANDIR?

Qadınların təbiəti, əxlaqi səciyyələri bə.zi hallarda kişilərlə heç də bərabər olmayıbonların xhərbiri digərinə nisbətən imtiyazamalikdir. Qadınlar analıq hissinə malik olduqlarına görə kişilərə nisbətən övladın qorunub-saxlanması, təlim-tirbiyə işlərində ön cərgədədirlər. İslam dini dətö,vsiyə edir kiv oğlanlar iki yaşının sonuna, qızlar işsə yeddi yaşına qədər analarının yanında olsunlar. Amma əgər anaların özləribu işdən imtina etsələr, eybi yoxdur. Kişilər də daha artıq əqlə, mənatiqə malik olduqlarına görə, müəyyən hallarda qadınlardan süstündürlər və icntimai işlərdən bə.ziləri yalnız kişilərin öhdəsinə olabilər.

1-Hökumət etmək, cəmiyyətə və ya müəyyən qruplara rəhbərliketmək kişilərə nməxsusdur və qadınlar bu qəbildən olan məsələlərdə məsuliyyəti öhdələrinə ala bilməzlər. Tarix göstərir ki, qaınlar siyasi işlərdə o qədər də məharəntli olmamış və hər yerdə siyasətə qoşulmuşlarsa, adətən məğlubiyətlə qarşsılaşsmışlar. Mİsal üçün, müsəlnmanların əksəriyyəti tərəfindən ehtirama layq görülən iki qadın Ayişə və Ümmü sələməhər ikisi Peyğəmbərin arvadıdır, lakimn birincisi siyasətə qoşularaq hakimiyyət bayrağını ələ keçirkəküçün Həzrət Əli (ə) ilə nmüxalifət etdi və həta Ümmü sələməni də bu işə təövieqetdi, amma onun kəskin müxalifəti ilə qarşılaşdı. Bu səhv yolu getmək bais oldu ki, öz imaınaqarşı üsyan etsin,minlərlə günahsız müsəlmanın qanının xhədərə versin, həqiqi şəxsiyyətini ləkələsin. Amma Ümmü Sələnə "Möminlərin anası” ləqəbinin hörmətini qoruyub saxladı, həzrət Əli və Hüseynin sirlərinə məhrəm oldu, həmişə vilayətin xüsusi əmanətlərini onun yanında idi...[475]

2-Mühakimə və qəzaəvt işi də atifi məsələlərlə uyğun gəlmədiyinə görə camatın cnı malı bu məsəlbədə müqəddəratı həll olunduğuna görə, qadınların atifi bir varlıq olması ilə heç də uyğun gkəlmir və bu məusələ də hakimiyyət məsələsi kimi layiqli və şərtlərə malik olan kişilərə məxsusdur.

3-İbtidai cihad–islamın genişləndirilməsi, yayılması məqsədi ilə edilən hücum (cihad) da kişilərə məxsusdur və bu məsələ də qadınların icncə, lətif duyğuları ilə bir yerə yığışmır və onla üçün qbadağandır. Amma müdafiə cihadında düşmənin nüfuzunun qarşısını almaqlda əqlin vəşəriətin hökmü ilə bütün insanlara, qadın və uşaqlara böyük kiçik, qadın və s hamıyaaiddir və hamı öz əxsiyyətini, istiqlaliyyət və namusutu qorumalıdır,

4-Qadınlar islami məarifi və müxtəlif elmləri kəslb etməkdə kişilərlə heç bir fərqləri yoxdur, bu barədə hər hansı məhdudiyyətnəzərə çarpmır. Amma əgər qadınlar ictihad məqamına çatsalar öz fətvasına əməl edə bilərlər, amma başqalrı ona təqlid ediə bilməzlər.

6-Məşvərət məsələlri, təəqqül və uzaqgörənliklə əlaqədar olduğuna atifi isslərlə ziddiyyət əşkil etdiyinə görə, mütəvatir və çoxlu hədislərdə gəlmişdir ki, qadınlarla məşvərət etməyin, onların nəzərlərinin əksini qəbul edin, hətta qadının fikilrənin ardınca düşənlər də lənətə, ilahi rəhmətdən uzaqlığa səbəb olur.[476]

Amma təcrübəli, aqil qadınlarla kifaəyt qədər məlumatlı olduğu əsələlərdə məşvərət etməyin eybi yoxdur, belə hallarda onlarla məşvərət etmək olar.”[477]

"Çalışqan insan, istər kişi olsun, istərsə də qadın, Allah yolunda cihada məşğul olan mücahid kimidir.”[478]

Pərvərdigara, müqəddəs islamn dininin təbliğ olunmasında, ictimai ehtisyacların təmin olunmasında, bizinm hamımıza məqsədyönlü tovfiq inayət et! Pərvərdigara, əziz islam ümmətini fikri vəhxdəntə və islami dünyagörüşünə hidayət et! İlahi, bizi Öz pənahında , Əli (ə)-ın, həmçinin onun 11 pak övladının bayrağı altında olmağa müvəffəq et! Xudaya, bizinm din, namus və ölmkəmizi zalımların şərindən amanda saxla! İlahi bizin xəta ilə dolu olan gözlərinmizi Həzrət Məhdi (ə)-ın nurani cəmalı ilə aydın et, qiyamət günü Mühəmməd və onun əxhli-beytinin şəfaətindətn məhrum etmə.

[451]"Cümə” surəsi, ayə:10

[452]"Rovzətul-müttəqin”, 6-cı cild, səh.403

[453]"Nəhcül-bəlağə”, 311-ci hikmət

[454]"Vəsailüş-şiə”, 12-ci cild, səh.37

[455]"Qürərül-hikəm”, səh.37

[456]"Rəmzi piruziye mərdani bozor’”, səh.21

[457]"Biharül-ənvar”, 103-cü cild, səh.9

[458]"Biharül-ənvar”, 103-cü cild, səh.238

[459]"Şərhi mən la yəhzür”, 6-cı cild, səh.449

[460]"Fürui-kafi”, 5-ci cild, səh.78

[461]"Nəhcül-bəlağə”, 154-cü hikmət

[462]"Ali-imran” surəsi, ayə:38

[463]"Töhəfül-üqul”, səh.332

[464]"Nisa” surəsi, ayə:32

[465]"Nisa” surəsi, ayə:7

[466]"Biharul-ənvar”, 2-ci cild, səh.272

[467]"Vəsailüş-şiə”, 14-cü cild, səh.215

[468]"Biharul-ənvar”, 103-cü cild, səh.9

[469]"Cəvahirul-kəlam”, 31-ci cild, səh.158

[470]"Hüquqi zən dər islam və urupa”, səh.74

[471]"Bəni israil” surəsi, ayə:14

[472]"Qəsəs”surəsi, ayə:23

[473]"Biharul-ənvar”, 103-cü cild, səh.17

[474]"Cəvahirül-kəlam”, 29-cu cild, səh.75

[475]Bu hadisələrin ‘eniş izahatı üçün "Ehticac” 1-ci cild, səh.241, "Səfinətul-bihar”, 1-ci cild, səh.642, 2-ci cild, səh.297-yə baxa bilərsiniz.

[476]"Vəsailüş-şiə”, 14-cü cild, səh.137

[477]"Biharul-ənvar”, 103-cü cild, səh.253

[478]"Biharul-ənvar”, 103-cü cild, səh.17

[479]"Biharul-ənvar”, 103-cü cild, səh.10

[480]"Vəsail”, 2-ci cild, səh.817

[481]"Cəlaül-üyun”, 1-ci cild, səh.154