Ümumi etimad, sağlam və möhkəm bir cəmiyyət deməkdir. O cəmiyyəti xoşbəxt hesab etmək olar ki, cəmiyyət üzvləri arasında qarşılıqlı etimad hissi hökm sürmüş olsun. Lakin cəmiyyət üzvləri üzərlərinə düşən vəzifələrin nədən ibarət olduğunu bilmədikdə və başqalarının hüququna xəyanət etdikdə, həyat öz axarından çıxıb tənəzzülə uğrayır.

Həyatın müxtəlif sahələrində hər bir cəmiyyət üzvünün üzərinə müəyyən vəzifələr düşür. Qarşılıqlı etimad hissinin həyatda öz əksini tapması üçün hər bir insan ağıl, fitrət və dinin onun üzərinə qoyduğu vəzifələri lazımi qaydada yerinə yetirməlidir. Bu vəzifələri ixtisara salmaq və ya yerinə yetirməmək olmaz. Üzərə düşən vəzifələrin öhdəsindən gəlməmək və onlara əhəmiyyət verməmək insanı ilk növbədə Allahın, sonra isə ictimaiyyətin qarşısında borclu və vəzifəli edir. İnsan istər-istəməz ictimai əlaqələr qurmağa və müştərək həyat tərzi sürməyə ehtiyac duyur. Qarşılıqlı əlaqələrdə də hüquqi məsələlər meydana gəldiyi üçün nəzm-intizama riayət etmək üçün o bir sıra qanun və nizamnamələrə tabe olmağa məcbur olur. Beləliklə, insan belə bir həmrə’ylik və həmkarlıq nəticəsində bir sıra çətinliklərini aradan qaldırmış olur. Üzərə düşən vəzifələrin öhdəsindən gəlmək nə qədər çətin olsa da, bəşər daim səbirsizliklə səadət və asayişə nail olmağa cana atır. Bu istək onun təbii və fitri xislətlərindən irəli gəlir. Lakin unutmamalıyıq ki, xoşbəxtliyə yalnız üzərə düşən vəzifələrin öhdəsindən gəldikdən sonra nail olmaq olar.

Necə deyərlər, "xoşbəxtlik, yerinə yetirilən vəzifələrin mükafatıdır. " Hər bir insanı başqalarının üzərinə düşən məsuliyyətlərdə şərik hesab etmək olar. Çünki, hər hansı bir şəxsin öz üzərinə düşən vəzifə və məsuliyyətlərdən boyun qaçırması istər-istəməz başqalarının da tərzi-təfəkkürünə, rəftar və davranışlarına mənfi təsir göstərmiş olur.

İctimaiyyətin səadət və xoşbəxtliyi fərdin xoşbəxtliyindən daha çox əhəmiyyət kəsb edir. Cəmiyyət üzvlərinin səadət və xoşbəxtliyinin əsasını təşkil edən də məhz ictimaiyyətin xoşbəxtliyidir. Başqalarının hüququna təcavüz daim ictimaiyyətin ədalət ruhu ilə müxalif olmuş və ümumi asayişin pozulmasına səbəb olmuşdur. Həyata, azadlığa və başqalarının şəxsiyyətinə hörmət hər bir insanın üzərinə düşən ən başlıca vəzifələrdən birini təşkil edir. Ruhu məsuliyyət hissi ilə ünsiyyətdə olan və özlərini cəmiyyət qarşısında borclu hesab edən şəxslər hamının etimadını qazanmaqla yanaşı, həyat müsabiqəsində daim qələbə çalırlar. Onlar başqalarının da rifah və xoşbəxtliklərini artırıb, onların inkişaf və tərəqqisində böyük rol oynayırlar.

Samuel Smaylz deyir:

"İnsanın üzərinə düşən vəzifələr, borc kimi əhəmiyyətli və mühümdür. Etimadsızlıq və əxlaqi böhrandan yaxa qurtarmaq istəyən şəxslər üzərlərinə düşən bu borcu ödəməlidirlər. Buna isə yalnız mütəmadi və ardı-arası kəsilməyən sə’y və ciddi addımlarla nail olmaq olar.

Dünyaya qədəm qoyduğu ilk gündən onu tərk edəcəyi son anadək insanın ən başlıca vəzifəsi üzərinə düşən məsuliyyət və vəzifələrin öhdəsindən gəlməsidir. Güc və qüdrət olduğu hər bir yerdə məsuliyyət və vəzifə də vardır.

Çünki, insan həm özünə, həm də başqalarına xeyir verən bir varlıqdır. Onun hər şeyə üstün gələn məsuliyyət hissini yalnız əqidə təsəvvür etmək olmaz. Bu insanın həyatını idarə edən bir növ qanun və nizamnamədir. Onun əlamətləri isə insanın rəftar və davranışlarında özünü büruzə verir. Məsuliyyət hissini bütün millətlər üçün ən böyük nemət hesab etmək və bu gözəl xüsusiyyətə malik olan bir millətin işıqlı gələcəyinə ümid bəsləmək olar. Belə bir ruhiyyədən məhrum olmuş və güzəranını eyş-işrət içində keçirən millətin halına isə oturub ağlamalı və acınacaqlı aqibətinə heyfslənmək lazımdır. Çünki, təbiət qanununa əsasən, belə bir cəmiyyət gec, ya tez məhv olub aradan gedəcəkdir.

Fitnə-fəsadın müxtəlif amillər üzündən ictimaiyyətə mənfi təsir göstərdiyini heç cür inkar edə bilmərik. Lakin bir qədər dərindən diqqət yetirdikdə görürük ki, bütün bu bədbəxtçiliklərə səbəb olan ən başlıca amillərdən biri də məhz "xəyanət"dir. Təəssüf hissi ilə qeyd etmək lazımdır ki, xəyanət təfəkkür tərzinə və həyatın bir çox sahələrinə yol taparaq ictimaiyyəti ciddi təhlükə ilə üzləşdirir.

Xəyanət, cəmiyyət üzvləri arasında olan dostluq və səmimiyyətə son qoyub onu özü ilə uçuruma doğru sürükləyir. Şəhvət hissi insanın vücudunda tüğyan etdikdə özünə orada yer edir və insan bu kimi hallarda ağıl və şüuruna arxalanmaq əvəzinə şeytani vəsvəsələrə uyub nadanlığa boyun əyməli olur. Hər bir insan yaşadığı mühitdə hər şeydən əvvəl başqalarının etimadını qazanmağa ehtiyac duyur. Hər hansı bir tacir və sənətkar xəyanətkar yollarla gəlir əldə edib, bir müddət öz çirkin işlərinin üstünü örtə bilər. Lakin bir gün həqiqətin üzəri açılar və ən qiymətli sərmayə olan etibar itər və bununla da onların şəxsiyyət və mənəviyyatına ağır zərbə vurulmuş olar.

Xain insanlar daim iztirab və nigarançılıq hissi keçirərlər. Hər şeyə qarşı bədbin olar və mənfi münasibət bəsləyərlər. Bütün bunların səbəblərini isə onlar öz vücudlarında axtarmalıdırlar.

Ümumi asayiş, əmin-amanlığın bərqərar olunmasından asılıdır və bu, heç kimdə şübhə doğurmu. Xəyanət nəticəsində cəmiyyətdə hökm sürən iztirab və nigarançılıq haqq-ədaləti ayaqlar altına atır və bu bəlaya düçar olan hər bir millətin məhvinə səbəb olur. Bəli, əmin-amanlıq olmadığı bir yerdə nə azadlıqdan, nə dostluqdan, nə də qardaşlıq və səmimiyyətdən söz açmaq olar.

Xəyanət heç bir məhdudiyyət bilmədən insanın gördüyü bütün işlərə şamil olur. Deyilən hər bir sözü, görülən hər bir işi araşdırdıqda görürük ki, onların hər birinin müəyyən həddi-hüdudu vardır və insan müəyyən olunmuş bu həddi aşdıqda xəyanət və haqsızlıq yoluna qədəm qoymuş olur.

Dahi şəxslərdən biri övladına nəsihət edərək deyir:

"Övladım, sən yoxsul ol, qoy başqaları gözlərinin qarşısında hiylə və xəyanətlə var-dövlət sahibi olsunlar. Vəzifə və şan-şöhrətsiz yaşa, qoy başqaları biclik işlədərək şan-şöhrət və vəzifə sahibi olsunlar. Ehtiyac içində yaşasan da qoy başqaları yaltaqlıqla öz məqsədlərinə çatsınlar.

Başqaları böyük adamlarla ünsiyyətdə olmağa can atsalar da sən bu işdən uzaq ol, öz üzərinə iman və təqva əbasını sal. Başının ağarıb, ad-sanına zərrə qədər də olsun ləkə düşmədiyi zaman Allaha şükür et və arxayınlıqla ölümə təslim ol!"

Sərmayəsi etimad, inam olan comərd insanlar daim şərəfli həyat sürər və onlara həvalə olunan əmanətlərə vəfadar olarlar. Həyatlarını əldə etdiyi təcrübələr əsasında quran bu şəxslər ömürlərini-günlərini beləcə keçirər və qədəm-qədəm irəliyə addımlayarlar.

Allah-taala, insanlar üçün bir sıra qanunlar müəyyən etmiş və əmanətə xəyanəi qadağan etmişdir. "Ənfal” surəsinin 27-ci ayəsində deyilir:

Əli (ə) buyurur:

Başqa bir yerdə buyurur:

"İnsanların ən pisi o kəsdir ki, əmanətə imanı olmasın və xəyanətdən çəkinməsin."

"Xəyanətdən uzaq olun, çünki xəyanət ən pis günahlardandır və xain insanlar etdikləri xəyanətlərə görə cəhənnəm odunda yanarlar. "

İmam Sadiq (ə) davamçılarına etdiyi tövsiyələrindən birində buyurur:

"İstər əməli saleh olasınız, istərsə də günahkar, sizə iki şeyi tövsiyə edirəm; düz danışmağı və əmanətə vəfadar olmağınızı. "(Nəhcülfəsahə səh. 592. )

İslam özünün yüksək mənəvi proqramları ilə bütün insanları üzərlərinə düşən vəzifələrin öhdəsindən gəlmək üçün xoşbəxt və səadətlə dolu həyata dəvət etmiş və əmanətə vəfadar olmağa tövsiyə etmişdir.

İmam Səccad (ə)-dan nəql olmuş hədislərdən birində deyilir: "Əmanətə vəfadar olmağınızı tövsiyə edirəm. And olsun Məhəmməd (s)-i peyğəmbərliyə göndərən Allaha! Əgər atam Hüseyn ibni Əli (ə)-ın qatili onu şəhid etdiyi qılıncı əmanət olaraq mənə versəydi, heç vaxt ona xəyanət etməzdim. "

Xain insanlar İslamın nöqteyi-nəzərində o qədər məhkum olunur ki, birisi camaatın malına əl atdıqda şəri qanunlara əsasən oğurluq üstündə əlinin kəsilməsini və ya ümumi asayişi pozduqları üçün müvafiq qanunlar əsasında cəzalandırılmasını əmr etmişdir. Bütün bunlardan isə ən başlıca məqsəd məsuliyyət hissinin yaranması və sağlam əhval-ruhiyyəli bir cəmiyyətin meydana gəlməsidir. Görülən hər bir nalayiq və xoşagəlməz işlər insanın şəxsiyyət və mənəviyyatına ağır zərbə vurmaqla yanaşı, bu bəlaya düçar olan şəxslər elə bu dünyada onun ağır nəticələri ilə üzləşirlər.

Peyğəmbər (s) buyurur:

"Xoşagəlməz işlər görən şəxslər elə bu dünyada onun əvəzini görərlər. "(Ğurərul-Hikəm, səh. 403. )

Roskeyn deyir:

"Buraxdığım hər bir səhv iş mənə qarşı çıxaraq şüur və düşüncəmə güc gəlir və məni səadət və xoşbəxtlikdən məhrum edir. Nə vaxtlarsa gördüyüm xeyirxah işlər isə əksinə olaraq hər zaman mənimlə olub, hədəf və məqsədlərimə çatmağa yaxından mənə kömək edir.

Mexanika qanununda irəli sürülən "əks və əksül-əməlin bərabərlik qanunu" əxlaq elmində də öz həqiqi yerini tapır. Belə ki, insan xeyirxah işlər gördükdə onun layiqli mükafatını, xoşagəlməz işlər gördükdə də müvafiq cəzasını almış olur. Bir sözlə, görülən hər bir işin müvafiq əksül-əməli vardır və həmin tə’sirləri də həmin şəxslərə tabe olan və onların yoluna davam edənlərdə də icad edir."

Əli (ə) buyurur:

"Düzlük və əmanətə vəfadar olmaq imanın əlamətlərindəndir. "(Həmən mənbə səh. 53. )

Başqa bir hədisdə buyurur:

"Xəyanət, dinsizliyə və təqvanın az olmasına dəlalət edir. "(Vafi "Küfr və İman fəsli" səh. 127. )

İman, ruha nüfuz edə biləcək ən başlıca amil və onun ən gözəl qoruyucusudur. O, özünün heyrətedici qüdrəti ilə insanın gördüyü bütün işləri nəzarət altına alaraq fərdi və ictimai məsuliyyətləri onun vücudunda yenidən canlandırır və eyni zamanda ictimai pozğuntuluqların qarşısını alır. İman, ictimaiyyəti düzlüyə sövq edib xəyanət, nadanlıq və fitnə-fəsadın qarşısında böyük bir maneə yaradır. Bunun üçün də valideynin üzərinə düşən ən başlıca vəzifə övladının səadət və xoşbəxtliyini təmin edib bunun üçün lazımi addımlar atmasıdır. Buna nail olmaq üçün də ilk növbədə onların qəlblərində Allaha qarşı eşq yaratmalı və ən gözəl əxlaqi xüsusiyyətlərə yiyələnməyə kömək etməlidirlər.

İmam Səccad (ə) buyurur:

"Övladlarınızın üzərində böyük məsuliyyət daşıyırsınız. Onları ən gözəl əxalqi xüsusiyyətlərlə tərbiyə etməli, aləmləri yaradan o böyük Allaha doğru istiqamətləndirməli və Ona tabe olmağa kömək etməlisiniz. "(Nəhcülfəsahə səh. 549. )

Jilbert Ruben deyir:

Bu günlər xaincəsinə həyata keçirilən təcavüzlərin qarşısını almaq üçün son dərəcə ciddi tədbirlərin görülməsinə baxmayaraq, dəfələrlə insanların hüququ taptalanır və haqsızlıqlara yol verilir. Böyük hüquqi təşkilatların xəyanətkarlıqla apardıqları geniş miqyaslı mübarizələr də bir çox hallarda heç bir nəticə vermir və beləliklə, bu istiqamətdə atılan addımlar mənfi əksül-əməl verərək xəyanətkarlığın daha da genişlənməsinə səbəb olur.