Tir ayının yeddisi İslam firqəsində baş vermiş partlayış nəticəsində şəhid olan dostlardan biri (mərhum şeyx Qulam-Riza Daneş Aştiyani) Tehranda mərhum şeyx Məhəmməd Təqi Amilinin yanına gedib ondan mənəvi yüksəliş və nəfsin paklaşdırılması üçün yol göstərməsini istəmişdi. Mərhum şeyx Məhəmməd Təqi Amili ona belə cavab verir: "Sənin istəyin kipriklə dağ yarmaq kimidir. Əgər hazırsansa, bu yola qədəm qoy.”

Bu yolu adlamaq bir neçə şəxs tərəfindən daim aşağı çəkilən halda dağa çıxmağa bənzəyir. Yüksəklərə qalxmaq üçün dözümlü olub özünü bu şəxslərin əlindən xilas etməlisən. Bu şəxslər bizi daim Allahdan uzaqlaşdıran şeytanlardır. Onlar bir çox hallarda müxtəlif formalarda peyda olurlar. Məsələn, bəzən elm və zöhd qiyafəsində zahir olub insanı azdıra bilərlər. Bu halda insan süquta getdiyindən xəbərsiz qalır və əksinə hansısa alimə itaət edib deyə xoşhal olur.

Şeyx Ənsari zöhd və təqva baxımından misilsiz idi. Təəssüf ki, bu şəxsin mənəvi məqamlarından xəbərsizik. Bu şəxsi yalnız "Məkasib” və "Rəsail” kitablarının müəllifi kimi tanıyırıq. Yaxşı olar ki, ustadlar bu kitabları tədris edərkən onların müəlliflərinin ruhi və mənəvi məqamları haqqında da danışsınlar və şagirdlər onları daha yaxşı tanısın.

Şeyx Ənsarinin məqamı çox ucadır. Mərcəlik məqamına çatdığı vaxt ona çoxlu pul gətirilirdi. Şeyxin yoldaşı hamilə idi. Qonşu qadınlar şeyxə təklif edirlər ki, yoldaşının doğuşdan sonra istifadə etməsi üçün bir qədər yağ alsın.

Şeyx Ənsari pullardan bir tümən götürüb yoldaşı üçün yağ almaq barədə düşünür. Bu an şeyxin fikirinə gəlir ki, əgər Nəcəf şəhərində din tələbələrindən birinin yoldaşı hamilə olsa onun yağ almağa bir tümən pulu olacaqmı? Şeyx bu fikirlə geri qayıdır və pulu götürdüyü yerə qoyur. Həmin gecə ariflərdən biri yuxuda şeytanın möhkəm və rəngarəng iplər hazırladığını görür. Soruşur: "Bunlar nədir?” Şeytan cavab verir: "Bu kəndirləri xalq üçün düzəltmişəm. Bunlar ilə xalqı şəhvət, rəyasət, məqam, pul və sair bu kimi tələlərə salıram.” Bu an arifin gözü qırılmış qalın bir kəndirə sataşır. Şeytandan soruşur: "Bu nədir və kimin üçündür?” Şeytan kədərli halda ah çəkib deyir: "Doqquz ay zəhmət çəkib bu kəndiri toxudum. Dünən gecə şeyx Ənsarinin boynuna atdım. Lakin o bir hərəkətlə kəndiri qırıb neçə aylıq zəhmətimi zay etdi.”

Bu şəxs yuxudan ayıldıqdan sonra şeyxin yanına gedib gördüklərini danışır. Şeyx Ənsari əvvəlcə ağlayır, sonra həmin bir tümən barəsində danışır. Şeyx bu tövfiqə görə Allaha təşəkkür edir.

Bizim rəngarəng tələləri olan xeyli düşmənlərimiz var. Peyğəmbərlər bizə bu barədə xəbərdarlıq etmişlər: "Rəyasət məhəbbəti, sadiq insanların düşüncəsindən uzaqlaşan axırıncı şeydir.”(İbn Əbil-Hədid, "Nəhcül-bəlağə”nin şərhi, c. 22. s. 181.) Çünki insan xalqın ona hörmət etməsini, şəkillərinin nəşr olunmasını və ictimai ünvan sahibi olmasını istəyir. Bütün bu cazibələrdən qurtulub Allaha üz tutmalıyıq. Bu qaçışın yüksək və ya ahəstə sürətlə olması bizi özünə tərəf çəkmək istəyən düşmənin qüvvəsindən asılıdır. Psixologiyada deyilir: İnsanda gizli qüvvələr var. Təhlükə hiss etməyincə bu qüvvələr məxfi qalır. Bir çox hallarda özümüzün də bu qüvvələrdən xəbərimiz olmur. Lakin güclü düşmən tərəfindən təqib olunarkən qaçıb qurtulmaq üçün bütün qüvvəmizi işə salırıq.

Bu minacatda qəlb iştirakı ilə deyirik: "İlahi, mən güclü və inadkar düşməndən qaçmışam. Əgər qaçmasaydım, düşmən mənə qalib gələrdi və səadətimi itirərdim.”

Ətrafımızda daim bizi Allahdan uzaqlaşdırmaq istəyən qorxulu düşmənlər təhlükəsi var. Bu düşmənlər aşağıdakılardan ibarətdir:

"Ən inadkar düşmən insanın öz şəhvani və şeytani istəkləridir. Bu istəklərlə məşğul olmaq ilahi yaxınlıq məqamından uzaqlaşmağa səbəb olur.”("Biharül-ənvar”, c. 67, s. 36, Həzrət Rəsul (s).) Yəni böyük günahlar və haram işlərdən əlavə, bəzən halal nəfsani istəklər də kamilliyə mane olur.

Təzəcə evlənmişdim. Böyük şəxslərdən biri öz kiçik şagirdini yoxlamaq üçün bizə gəldi. Onun üçün şirni gətirdim. Şirnidən azacıq yeyib mənə belə buyurdu: "Bu şirni quşun ayağına bağlanmış və onun uçmasına mane olan bir daşa bənzəyir.” Mənə anlatmaq istəyirdi ki, bəzən halal işlər də uca kamilliklərə çatmağın qarşısını alır. Dünyanın halal ləzzətləri insanı hərəkətdən saxlayır. Haram və günaha gəldikdə isə bunlar insanı cəhənnəmin dibinə sürükləyir. Cavanlığın ilkin dövrlərini yaşayan və çirkin nəfsani sifətlərə aludə olmayan cavanlar çalışmalı və halal olsa belə nəfsani istəklərlə mübarizə aparmalı, müstəhəbləri yerinə yetirib nəfslərini cilovlamalıdırlar. Cavanlar imamın buyurduğu kimi, cavanlığın qədrini bilməlidirlər. Onlar öz iradələri ilə bir çox işlər görə bilərlər.

"Sənin izzətinə-qüdrətinə and olsun ki, onların hamısını azdıracağam.”("Sad”, 82.)Uyğun ayəyə əsasən şeytan bizim and içmiş düşmənimizdir. Bu mövzu bir atalar sözü formasını almışdır. Şeytanın bütün Adəm övladlarını azdırmaq üçün içdiyi and böyük bir anddır.

"Şeytan və onun camaatı sizi onları görə bilmədiyiniz yerlərdən görürlər.”(Əraf”, 27.) Uyğun ayəyə əsasən şeytanın törəmələri və onun ətrafındakılar cinlərdən olan şeytanlardandır. Onlar öz səngərlərindən bizləri görən düşmənlərimizdir. Lakin biz onları görmürük və haradan atəş açdıqlarını bilmirik. Buna görə də onların atəşlərindən gizlənmək və münasib cavab vermək bizim üçün çətindir.

"Ənam” surəsinin 112-ci ayəsinə əsasən cin şeytanlar adəm övladlarından şagirdlər yetişdirirlər. Bu şagirdlər onlardan geri qalmır və bəzən daha qüvvəli olurlar. "Nas” surəsində buyurulur: "De ki, pənah aparıram insanların Rəbbinə... cinlər və insanlardan.”("Nas”, 1, 6.)

Demək, cin və insandan olan şeytanlar, şeytanın törəmələri və insanın nəfsi daxildən və xaricdən daim bizi təqib edən inadkar düşmənlərdir. Bu düşmənlər müxtəlif şəkillərdə, müxtəlif hiylələrlə bizləri vəsvəsə edirlər. Unutmamalıyıq ki, bu düşmənlərin hədəfindəyik. Günah üçün zəmin yaranarkən onların qurduqları tələyə yaxınlaşdığımızı bilməliyik. Yolda bir torba qızılla oğru ilə qarşılaşan tacir düşməndən qaçdığı kimi biz də öz düşmənlərimizin şərindən Allaha doğru sürətlə qaçmalıyıq.