Allahın bir çox adları var. Məsələn, Allah, Rəhman, Raziq, Xaliq və sair. Əhli-beyt (ə) rəvayətlərinə əsasən, Allahın adları əyandır. Bu o demək deyil ki, Allahın adları cisim kimi görünür. Əlbəttə, məfhumları dərk etmək üçün maddi nümunələrdən istifadə etməkdən başqa çarəmiz yoxdur. Məsələn, adın əyan olması dedikdə onun hansısa məkanda sakin olduğunu və ora çatmalı olduğumuzu güman edirik. Əslində adların əyan olması dedikdə onların həqiqi olduğu nəzərdə tutulur. İnsan hər bir mərhələdə maddiyyat üfüqünü keçərkən qəlbi ilə Allahın cilvəsini müşahidə edir. O müxtəlif mərhələlərdə müşahidə etdiyi ilahi cilvələri adlandırır. İnsan müşahidə etdiklərini vəsf etmək üçün onları isim, cilvə və nur kimi sözlərlə ifadə etməyə məcburdur.

Demək, ilahi adlar yalnız zehnimizdə canlandırdığımız zehni məfhumlar deyil. Çünki kafir də həmin məfhumları zehnində canlandırır və onun xarici vücudunu inkar edir. Lakin biz onun xarici vücudunu sübut edirik. Bu mərhələdə biz kəlmələr və məfhumlara ehtiyaclıyıq. Bu mərhələdə maddi işlərlə məşğul oluruq. Lakin onu taparkən məfhum olmadığını anlayırıq. Məsələn, biz sevinərkən onun məfhumunu yox, sevinc hiss edirik.

Bəli, hüzuri (Allahın öncədən verdiyi) elmlə onu dərk etməliyik. İlahi yolda addımlayanların tədricən qəlb gözlərinin qarşısından pərdələr götürülür. Müəyyən bir mərhələdə öz şə’nlərinə uyğun olaraq ilahi cilvələrdən birini görürlər. Öz sevinc, qəm, eşq və məhəbbətlərini gördükləri kimi! Müqəddəs məkan və adlara çatmaq məfhumları anlamaqdan fərqlidir.

"İlahi həbli kəmaləl-inqitai iləykə və ənir əbsarə qulubina biziyai nəzəriha iləykə hətta təxriqə əbsarul-qulubi hucubən-nuri fətəsilə ila mədinil-əzəməti və tə’sirə ərvahuna muəlləqətən biizzi qudsikə”

"İlahi mənə özünə doğru kamil azadlıq əta et. Qəlb gözlərimizi Sənə baxış nuru ilə işıqlandır ki, qəlb gözlərimiz nurani pərdələri yarıb, əzəmət mə’dəninə çatsın və ruhlarımız müqəddəs izzətinə bağlansın.”

Minacatın bu hissəsində belə deyirik: İlahi, mənə özünə doğru kamil azadlıq əta et və qəlb gözlərimizi sənə baxış nuru ilə işıqlandır ki, nurani pərdələri yarıb, əzəmət mədəninə çatsın.

Hələ yolun başlanğıcında olduğumuz üçün bu təbirlər zehnimizə tanış deyil. Günahlarımızın bağışlanıb, yoxsa bağışlanmadığını bilmirik; buna görə də uyğun məfhumlar bizim üçün əlçatmazdır.

Bu məfhumlara belə izah vermək olar:

İnsan bu dünyada ehtiyaclarının ödənməsi və arzularının gerçəkləşməsi üçün müxtəlif vasitələrə əl atır; ixtiyarsız olaraq, özündən xəbərsiz daxilən sövq olur ki, bu vasitələr və amillər onun ehtiyaclarını ödəyir. Məsələn, susadıqda su içir və bir neçə dəfədən sonra belə nəticə əldə edir ki, su susuzluğu yatırdır. Buna görə də susayarkən həmişə su dalınca gedir; əgər dini tərbiyəsi olmasa, Allahı yada salmır. Eyni zamanda acarkən çörək dalınca gedir və çörək yeyib doyacağından arxayındır. Su və yemək olmasa, qəmgin olur. Fikrə dalır. Susuzluq və aclıq nəticəsində xəstələnərsə, həkimə müraciət etməli olduğunu düşünür. Nəhayət, həyatında yüzlərlə vasitələrə borclu olur. O bu vasitələrə bağlanır.

İnsan ömür boyu mənzil, döşənəcək, soyuducu, maşın və bu kimi vasitələrə ehtiyac duyur. Bunların hər biri yeni-yeni ehtiyacların yaranmasına və insanın bu vasitələrə bağlanmasına səbəb olur. Əgər insan min il ömür sürərsə, onun bağlılığı indikinə nisbətən min qat artacaqdır.

İnsan istəyir ki, onun zövcəsi, övladı, nəvəsi, nəticəsi, kürəkəni, gəlini və bu kimi başqa yaxınları olsun. Bu yaxınlıq hörümçək torları kimi onu hər tərəfdən əhatə edir. O bir çox hallarda Allahın varlığını unudur. (Bunlar Allahı inkar edən kafirlər deyil. Bunlar feli tövhidi qəbul etmiş şəxslərdir. Lakin imtahan zamanı maddi vasitələrə bağlanırlar. Bununla da onların düşüncə və əməllərində ziddiyyət yaranır.)

Allah öz bəndələrinin başqa şəkildə düşünmələrini istəyir. Allah-təala bəzi nümunələr göstərmişdir. Nümunə göstərilən şəxslərin düşüncə və əməlləri Allahın bəyəndiyi kimi olmuşdur. Onlar bütün vasitələrin Allahın istəyi ilə təsirli, yaxud təsirsiz olmasına inanırlar. Bu mövzuda bir misal çəkək: Həzrət İbrahimdən "sənin Allahın kimdir”—deyə soruşulduqda belə cavab verir: "Mənim Allahım məni yedirən, içirən, xəstələndiyim zaman şəfa verən, məni öldürən və dirildən Allahdır.”

Həzrət İbrahimin bu sözlərə inamı vardı. Onu oda atarkən Cəbrail nazil olub dedi: "İstəyin varmı?” İbrahim buyurdu: "Sənə ehtiyacım yoxdur, Allah halımdan xəbərdardır.” İbrahim bilirdi ki, iş Cəbraillik deyil!

Allah Bədr döyüşündə mələklərin nazil olması ilə bağlı buyurur: "Mələkləri yalnız qəlblərinizin arxayın və rahat olması üçün göndərdik. Qələbə yalnız Allah tərəfindəndir.”("Ali-İmran”, 126.) Minacatın bu hissəsi insanda həmin təfəkkür halının yaranmasına səbəb olur. Uyğun hissə insana anladır ki, dərs oxumaq, kitab yazmaq və hətta söz açdığımız uyğun hal da öz-özünə əldə olunmur. Bütün bunlar Allahın lütfü ilə insana nəsib olur.

Beləliklə, ərz edirik: İlahi, mənə Sənə doğru kamil azadlıq bəxş et. Kamil azadlıq, yəni yaranmışlardan uzaqlaşıb, xaliqə bağlanmaq; Allahı səbəbkar bilmək, bütün ehtiyacları Ondan istəmək və vasitələrin olub, yaxud olmamasını eyni hesab etmək.

Rəvayətdə bildirilir ki, mömin Allahın yanında olana öz yanında olandan daha çox ümidvardır. Çünki bəzən mömin cibində olan pulun itəcəyini güman edir. Lakin Allah yanında olan şeylərin heç zaman itməyəcəyini anlayır. Bu mövzuda bir çox maraqlı rəvayətlər var. İndi isə maraqlı bir hekayəyə nəzər salaq.

Gövhərşad məscidində baş verən hadisələrin qəhrəmanı olan Bəhlul otuz il müddətində Əfqanıstanda həbsdə olub. O uzun həyat (yüz ildən çox) sürmüşdür. Bəhlul belə nəql edir: "Mən uşaq vaxtlarımda anamla kənddən Xorasan şəhərlərindən birinə getmək istəyirdim. Bir fayton tutdum və şəhərdən xaric olduq. Yolda anam namaz vaxtı olduğu üçün fayton sürücüsündən faytonu saxlamasını istədi. Sürücü dedi: "Siz mənimlə şərt kəsməmişdiniz ki, yolda dayanacağıq. Mən də tələsirəm və dayana bilmərəm.” Anam dedi: "Onda biz düşürük.” Sürücü dedi: Necə cürət edirsiniz bu çöllükdə dayanıb namaz qılasınız.” Anam dedi: "Allah böyükdür.” Sürücü bizi düşürdüb, getdi. Anam heç bir nigaranlıq keçirmədən səhranın ortasında namaza başladı. Rahatcasına namaz qılıb təqibatı yerinə yetirdi. Mən nigaran idim ki, səhranın ortasında tənha bir qadınla nə edəcəyəm? Qəflətən anam əllərini göyə qaldırıb, minacat etdi. Çox çəkmədi ki, sanki yerin ortasından bir fayton çıxdı və sürətlə bizə doğru hərəkət etdi. Fayton yanımızda dayandı, sürücü dedi: "Kimsiniz, hara gedirsiniz?” Anam özünü təqdim edib, məqsədimizi dedi. Sürücü dedi: "Minin.” Biz çox rahat mənzilə çatdıq.”

Bəli, bütün işlər Allahın əlindədir. İnsan ilk vaxt namaz qılmaq vəzifəsini yerinə yetirir və Allah da bu cür nəvaziş göstərir. Bu çox şirin bir haldır ki, Allah öz övliyalarına mərhəmət göstərir. Buna görə də onlar heç zaman nigaran olmur və bütün işlərin yalnız Allahın əlində olduğunu anlayırlar. Bu həmin Allaha doğru azadlıq halıdır.

Lakin "qəlb gözünün baxış nuru ilə işıqlanması” cümləsini anlamaq bir az çətindir. Hamı bilir ki, insanda "görmək” adlı ruhani bir hal var. Fəlsəfədə bu hala "hüzuri elm” (əvvəlcədən verilmiş elm) deyilir. Məsələn, insan qorxarkən öz qorxusunu görür. Bu görmək zahiri gözlərlə yox, qəlb gözü ilə gerçəkləşir. Eyni zamanda qəlb gözü ilə görüntü çox güclü olur. Çünki bu görüntüdə heç bir nöqsan olmur.

Zələb Yəmani Həzrət Əlidən (ə) soruşdu: "Allahını görmüsənmi?” Həzrət buyurdu: "Görmədiyim Allaha heç zaman ibadət etmərəm.” Lakin Həzrət bu sözdən sonra dərhal əlavə etdi: "Gözlər Allahı əşyanı gördüyü kimi görə bilməz. Lakin qəlblər iman həqiqətləri ilə Allahı görür.”

Quranda buyurulur: "Həqiqətən, zahiri gözlər kor deyil, lakin sinələrdəki qəlblər (qəlb gözü) kor olar.”("Həcc”, 46.) Demək, insan qəlbi də görüb, yaxud görməyə bilər. Minacatın bu hissəsində oxuyuruq: "İlahi, qəlb gözümüzü Sənə baxmaqdan qaynaqlanan nurla işıqlandır. Yəni qəlbimizi elə et ki, Səni görsün və bu görməklə işıqlansın. Zahiri gözlər nəyisə görmək üçün öncədən görmə qabiliyyətinə malik olmalıdır. Əgər zahiri göz kor olarsa, "gözünün nurunu itirmişdir” deyilir. Lakin qəlb gözü Allaha baxmaqla işıqlanıb, pərdələri yarmalıdır. Çünki Allahla insan arasında belə bir görüş və ya baxışdan öncə müxtəlif pərdələr mövcud olur. Bu pərdələr nurani olsa da, lakin Allahla görüş üçün maneə sayılır. Beləliklə, Allahdan elə bir nur istəyirik ki, həmin nurani pərdələri də yarsın və nəticədə göz özü (nəinki nuru) əzəmət mədəninə çatsın.

Bir daha söz açdığımız mövzuya diqqət edək: Qəlb gözü əldə etdiyi nurla pərdələri yarır, onları keçir və əzəmət mədəni olan Allahın zatına çatır. Nəticədə canımız, ruhumuz Onun əzəmət və izzət nuruna qovuşur, Ondan asılı olur.

Bu mövzu zehnimizə tanış olmadığı üçün izaha ehtiyac var: Qəlb gözü nurani pərdələrin arxasından hicabları yarıb əzəmət mədəninə çatarkən ruhumuz Allahın müqəddəs izzətinə bağlanır, ondan asılı olur. Allahla insan rabitəsini izah etmək üçün istifadə etdiyimiz maddi misal işıq şüalarının işıq mənbəsi ilə olan rabitəsidir. Bu şüalar işıq mənbəsindən qaynaqlanır və özünü həmin işıq mənbəsindən asılı bilir. Bütün mövcudların Allahla rabitəsi həmin ətrafa yayılmış işıq şüalarının işıq mənbəsi ilə rabitəsi kimidir. İşıq mənbəsindən milyardlarla işıq zərrələri ətrafa səpələnir. Ətrafa yayılmış şüaların işıq mənbəsi ilə olan əlaqəsi kəsilərsə, dərhal şüalar məhv olacaq.

Biz insanlar adi halda yalnız öz nurumuzu görürük. Maddi əşyalar üzərində təcrübə apararkən kənarımızda olan nurları da görürük. Lakin özümüzün haradan peyda olduğumuzu düşünmürük. Çünki qəlb gözümüz kordur. Əgər qəlb gözümüz açılarsa, haradan gəldiyimizi anlayarıq.

Adi halda zahiri gözümüzlə bizdən dəfələrlə aşağı səviyyədə olan su, torpaq, bitki və bu kimi mövcudları görürük. Bu mövcudların bizdən zəif olduqları halda bizi yaşatdıqlarını güman edirik. Bəzən başqa insanlar işlərimizi görüb, çətinliklərimizi həll etdikdə belə deyirik: "Əgər filankəs olmasaydı, mən ölmüşdüm.” Lakin biz xəstəlikləri kəşf etməsi üçün ona şüur verən və qüdrəti bütün aləmi əhatə edən kəsi görmürük.

Beləliklə, minacatın bu hissəsində belə ərz edirik: İlahi, Səndən istəyirəm ki, Səni görməsi üçün qəlb gözlərimi açasan. O səni görməklə işıqlansın, mənimlə Sənin aranda maneə yaradan pərdələri yarsın, nur mənbəyini görsün və ruhunun həmin mənbədən asılı olduğunu, eyni zamanda Ona bağlandığını anlasın.

Bütün mövcudlar bir qayda olaraq Allaha bağlıdır. Lakin bu bağlılığı və onun necəliyini əqli dəlillərlə anlamaq olmaz. Yalnız Allah mərifət nuru verməklə insana bu halı göstərir. Nəticədə insan bütün nurani vasitələrin, o cümlədən Bədr savaşında nazil olan mələklərin yalnız vasitə olduğunu və bütün işlərin Allahın əlində olduğunu anlayır. Hətta dünyada baş verən sel və zəlzələ kimi hadisələr də!” De: Hər şey Allah tərəfindəndir.”("Nisa", 88.) "Yer üzündə baş verən və sizin öz başınıza gələn elə bir müsibət yoxdur ki, Biz onu yaratmamışdan əvvəl o, bir kitabda yazılmamış olsun.”("Hədid”, 22.) Hər şey Allahın ixtiyarındadır. Əgər acı hadisələrin baş verməməsini istəyiriksə, Allaha üz tutmalıyıq.

Beləliklə, Allah öz övliyalarına (nəinki hamıya) göstərir ki, vücudları və ruhları Ondan asılıdır və Ona bağlıdır. Hər kəs belə bir hal əldə edə bilsə, daha başqa heç bir şeyin həvəsində olmaz.

"İlahi vəcəlni mimmən nadəytəhu fə əcabəkə və la həztəhu fəsəiqə licəlalikə fənacəytəhu sirrən və əmilə ləkə cəhrən”

"İlahi, məni o şəxslərdən et ki, Sən onu səslədin və o Səni qəbul etdi; Sən onu nəzərdən keçirdin və o Sənin cəlal dərgahında heyrətləndi, bihuş oldu; onunla gizlicə minacat etdin və o səninçün aşkar əməl etdi.”

"Şəbaniyyə” minacatının bu hissəsi əvvəlki hissə kimi indiyədək izah olunmuş yüksək maariflərdəndir.

Allaha baxış vasitəsi ilə qəlbin işıqlanmasını istədikdən sonra belə ərz edirik: İlahi, məni o kəslərdən et ki, onları səsləmisən və onlar Sənin çağırışına "ləbbeyk” demişlər... Əgər bu qədərlə kifayətlənsəydi güman etmək olardı ki, uyğun çağırış "ey iman gətirənlər” çağırışındandır və bizim istəyimiz qəbul üçün tövfiq əldə etməkdir. Lakin sonrakı cümlələrdən məlum olur ki, uyğun hissədə daha yüksək mənadan söz açılmışdır. Duada belə ərz edirik: Sənin əzəmət və cəlalın qarşısında heyran və bihuş olmuşlar!

Minacatın bu hissəsində işlədilmiş "səiq” kəlməsi Qurani-kərimdə həzrət Musanın (ə) Tur dağındakı əhvalatı münasibəti ilə də istifadə olunmuşdur. Həzrət Musa (ə) Allahdan belə istədi: "Ey Rəbbim! Özünü mənə göstər, Sənə baxım!”(Əraf”, 143.) Allah ona belə cavab verdi: "Sən məni əsla görə bilməzsən. Lakin bu dağa bax. Əgər o yerində dura bilsə, Sən də məni görə bilərsən.”(Əraf”, 143.)

Qurani-kərim ayrı bir yerdə sur üfürülməsi barədə buyurur: "Sur üfürülən zaman göydə və yerdə olan bütün mövcudlar bihuş olacaqlar.”

Heç şübhəsiz, Quranda həzrət Musa ilə bağlı işlədilmiş "səiq” sözü bihuşluq mənasını bildirir. Quranda buyurulur: "O zaman ki, huşa gəldi dedi: Sən paksan”("Ali-İmran”, 77.) Lakin göydəki və yerdəki mövcudlar sur üfürüldükdən sonra qiyamətədək huşa gəlməyəcəklər.

İndi isə ərz edirik: İlahi, mənə nəzər sal və lütf et ki, əzəmətin və cəlalın qarşısında özündən gedən şəxslər kimi olum. Sən onlarla gizlicə raz-niyaz və minacat edirsən.

"Minacat” pıçıltı ilə söhbət etmək mənasını bildirir. Belə bir hal ilahi övliyalar üçündür. Onlar özlərindən getdikdə Allahın pıçıltısını eşidirlər.

Bəzən Allah peyğəmbərlərlə söhbət edir. Bunun nə olduğunu biz dərk etmirik və belə bir iddiamız da yoxdur. Çünki təcrübə edilməyən şeyin nə olduğunu dərk etmək mümkün deyil. Yalnız demək olar ki, Allah peyğəmbərlərlə sirli şəkildə söhbət edir.

Lakin Allah peyğəmbər olmayan bəndələrlə də söhbət edir. Bu Allahın ən böyük nemət və bəxşişidir ki, qiyamət günü gerçəkləşəcək. Möminlər müxtəlif dərəcələrinə əsasən bu nemətdən faydalanırlar. Kafirlər isə onu eşitmək həsrəti ilə yanasıdır. Qurani-kərimdə buyurulur: "Allah qiyamət günündə onları dindirməz, onlara nəzər salmaz...”("Ali-İmran”, 77.)

Yəni Allah onlara razılıqla baxmaz və mehribancasına söhbət etməz. Hansı ki, hər şey Allah qarşısındadır! Həzrət Əli (ə) buyurur: "Allah-təala tarix boyu müxtəlif zamanlarda növbəli şəkildə (bəlkə də peyğəmbərlər mövcud olmayan fasilələrdə) bəzi bəndələrlə söhbət etmiş, düşüncə və əql yolu ilə onların daxilinə pıçıldamışdır. Onlar düşüncələrinin, qəlblərinin dərinliyində sözlər eşitmiş, bu sözləri dərk etmişlər və özlərində agahlıq halı duymuşlar. Bu şəxslər qəflət halından xaric olmuşlar, onların qəlb gözləri və qulaqları ayıqlıq nuru ilə işıqlanmışdır. Buna görə də başqalarını qəflətdən oyatmağa çalışır və onlara ilahi günləri xatırladırlar.”("Nəhcül-bəlağə”, x. 222.) Belə söhbətlər peyğəmbərə vəhydən fərqlidir. Bu söhbət əql və düşüncə yolu ilə baş verən daxili söhbətdir. (Əlbəttə, şeytan da bəzən insanlarla, hətta Allahın xüsusi bəndələri ilə buna oxşar söhbət edir. Beləliklə, biz fikrimizə gələn hər bir şeyin ilahi pıçıltı olduğunu düşünməməliyik.)

Merac hədisində deyilir: "Ey Əhməd (bu həzrət Məhəmmədin səmavi adıdır) behiştdə mirvaridən bir qəsr var. Bu qəsr mirvari üstündən mirvari və cəvahir üstündən cəvahirdir. Bu mirvarilər və cəvahirlərdə heç bir düyün və çat yoxdur, onlar saf, şəffaf və bütövdür. Bu qəsrdə mənim xüsusi bəndələrim olur. Mən hər gün yetmiş dəfə onlara baxıram və hər dəfə onlarla söhbət edirəm. Hər dəfə söhbət edib nəzər saldıqda onların əhatəsi yetmiş dəfə genişlənir və hər mərtəbə daha yetmiş dəfə vüsət alır. Mənim sair bəndələrim behiştdə yemək və şərbətdən ləzzət alarkən bu xüsusi bəndələrim məni düşünməkdən və mənimlə söhbətdən ləzzət alırlar.”

Demək, behişt əhli və xüsusi bəndələr Allahın söhbətinə və nəzər salmasına etinasız yanaşmırlar. Onlar yalnız huri, qəsrlər, ağaclar və çaylar fikrində deyil. Əksinə, onlar üçün ən böyük ləzzət bütün yemək və şərbətlərdən üstün olan ilahi kəlamı eşitməkdir. Baxmayaraq ki, behişt nemətləri çox üstün nemətlərdir və əgər behişt şərbətlərindən bir damla dünyaya düşərsə, onun qoxusu bütün dünyanı bürüyər.

Əziz Peyğəmbər (s) Allahdan bu insanların əlamətlərini soruşdu. Allah-təala buyurdu: "Onun gözünü öz cəlalıma doğru açaram. Qaranlıq gecələr və işıqlı gündüzləri onlarla minacat edərəm, qaranlıq gecə ilə işıqlı gündüz arasında heç bir fərq yoxdur. Bu minacatı o qədər davam etdirərəm ki, daha heç kəslə söhbət etmək istəməzlər. Onlar bu minacatdan o qədər ləzzət alarlar ki, daha məclislərə və insanlarla oturub-durmağa meyl göstərməzlər. İnsanlarla danışıb, onların suallarına cavab vermələrinə baxmayaraq qəlbləri ayrı bir yerdə olar.

Bəli, vəzifələrini yerinə yetirmək üçün insanlarla söhbət edər, onları eşidər və onlarla oturub-durarlar. Lakin onlara meyilli olmaz və qəlblərini məşuqa tapşırarlar.

Demək, Allahın elə bəndələri var ki, onlarla gecə-gündüz minacat edir. Merac hədisində buyurulur ki, onun qəlb gözünü öz cəlalıma doğru açaram. Bu minacatda da biz ərz edirik: Məni o şəxslərdən et ki, gözləri Sənin cəlalına doğru açılmış və Sənin əzəmətini, cəlalını görüb bihuş olmuşlar. Çünki insan gözlənilmədən uzun bir fasiləni qət etdikdə heyran olur və özündən gedir. Necə ki, əgər bir şəxsə gözləmədiyi və inanmadığı halda böyük bir mükafat verilərsə, heyran olub, özünü itirər. Mənəvi işlərdə də insan gözləmədiyi halda böyük bir dəyər əldə etdikdə aldığı ləzzətdən bihuş olur.

Merac hədisində buyurulur: "Cəlalıma doğru qəlb gözü açıldıqdan sonra qaranlıq gecələr və işıqlı gündüzlər onunla minacat edirəm.” Burada belə ərz edirik: Minacatdan hasil olmuş bihuşluqdan sonra başqa insanların anlamadığı şirin mətləbləri bihuş olmuş insana ərz edir.

Biz təlaşımızı artırmalı və ən azı belə həqiqətlərin mövcud olduğunu bilməliyik. Bilməliyik ki, Allah Öz bəndələri ilə bu səviyyədə əlaqə saxlayır. Aramızda qapalı həyat sürən belə bəndələr var! Rəvayətdə deyilir: "Heç zaman heç kəsə kiçik baxmayın. Yamaq vuran, hambal və süpürgəçi ilahi övliyalardan ola bilər.”

Sübhlər və gecələr dua edərkən, həccə gedərkən ibadətlə məşğul olarkən dünya nemətləri istəməklə kifayətlənməyək və duamızı ev, zövcə və dünya ilə məhdudlaşdırmayaq. Əksinə, əbədi nemətlər diləməli, ən əsası isə ilahi kəlam eşitmək və ilahi cilvəyə tamaşa etmək istəməliyik. Əgər insan günahları tərk edib, vacibləri yerinə yetirərsə, qarınqululuq, boş-boş danışmaq və bu kimi əməllərdən çəkinərsə, maddi behişt nemətlərindən istifadə edəcək. Qurani-kərim buyurur: "Bəyənib sevdikləri meyvələr və istədikləri hər cür quş əti ilə onların dövrəsində fırlanacaqlar.”("Vaqiə”, 20, 21.) Bu şəxslər eyni zamanda əvvəldə qeyd etdiyimiz kimi mirvari qəsrlərdə tükənməz ləzzətlərdən faydalanan xüsusi insanlardan olacaqlar. Bir çox mübahlar, caiz yeməklər və mübah sözlər bəzi dəyərlərdən məhrum olmağa, vəzifələri yerinə yetirməkdə süstlüyə, fiziki və mənəvi xəstəliklərə səbəb olur. Çox yemək nəticəsində bir çox xəstəliklər peyda olur. Qarınqulu insanlar öz düşüncə və fiziki enerjilərindən lazımı qədər istifadə edə bilmirlər. Bu şəxslər əmr be məruf (yaxşı işlərə dəvət) və nəhy əz münkər (pisliklərdən çəkindirmə) üçün hövsələsiz olur, moizə eşidə bilmir və başqalarını moizədən faydalandırmağı bacarmır. Bu şəxslər nə öyrənə, nə də öyrədə bilir.

Əgər insan behişt nemətlərindən faydalanıb, ilahi cilvəyə tamaşa edib heyran olmaq istəyirsə, bütün bunların qiymətini ödəməlidir.

Rəvayətdə bildirilir ki, Allah-təala şə’nlərinə və şəxsiyyətlərinə uyğun olaraq öz bəndələrinə gündə yetmiş dəfə, bəzi rəvayətlərə əsasən otuz ildə bir dəfə, bəzi rəvayətlərə əsasən isə 30 min ildə bir dəfə cilvələnir və bu zaman onlar heyran olur, özlərindən gedirlər. Bəzən bu hal o qədər uzun çəkir ki, behişt zövcələri onların ilahi cilvələrə tamaşa edib duyduqları böyük ləzzətdən sonra hər şeyi unutduqları üçün şikayətlənirlər.

"İlahi və əlhiqni binuri izzikəl-əbhəci fəəkunə ləkə arifən və ən sivakə munhərifən və minkə xaifən mutəraqqibən ya zəlcəlali vəl-ikram”

"İlahi, məni çox sevinc doğuran izzət nuruna qovuşdur ki, Sənin haqqına arif olub, Səndən qeyrilərindən üz çevirim; Səndən qorxum və Səni nəzərdə saxlayım. Ey cəlal və kəramət sahibi!”

"Şəbaniyyə” minacatının sonuncu hissəsinə çatdıq. Əvvəldə dediyimiz kimi, adətən bəzi duaların mövzusu bir çox başqa dua və minacatlarda da təkrarlanır. Lakin bu minacatın şəffaf və aşkar mövzusuna çox az dua və minacatlarda rast gəlmək olar. Adətən, dua və minacatlarda günahlara diqqət, əfv istəmək və günahların yuyulmasına səbəb olan ilahi rəhmət mövzularına önəm verilir. Lakin bəzi minacatlarda çoxlarının diqqətindən yayınmış mövzular mövcuddur. Bizim kimi adi insanlar axirətdə ilahi əzabdan qurtulmağa və ya behişt mükafatlarına çatmağa çalışırlar. Lakin bəzi minacatlarda his olunur ki, ilahi övliyalar bütün bunlardan üstün işlər haqqında düşünmüşlər. Bunlardan biri də "Şəbaniyyə” minacatıdır. Bu minacatda "İlahi, mənə Sənə doğru kamil azadlıq əta et və qəlb gözlərimizi sənə baxış nuru ilə işıqlandır”, "İlahi, məni o kəslərdən et ki, Sən onu səslədin və o Səni qəbul etdi” kimi maraqlı cümlələr işlədilmişdir. Bu cümlələr "Şəbaniyyə” minacatını sair minacatlardan fərqləndirir və ona xüsusi dəyər verir.

Minacatın sonuncu hissəsində ilahi dərgaha ərz edirik: İlahi, məni öz nuruna qovuşdur.

Günaha qərq olmuş insanın ilahi nura qovuşmaq istəməsi bir növ təsəvvür olunmazdır. Lakin keçmişdə və indi bir çox insanların belə arzusu olmuş və onlar arzularına çatmışlar. Əgər belə olmasaydı, bu duaları oxumaq faydasız olardı.

Quranda buyurulur: "İnsan zəif bir mövcud yaradılmışdır.”("Nisa", 28.) Belə bir zəif mövcud elə bir məqama çata bilər ki, ilahi nura qovuşsun.

İlahi nur sevinc doğuran ən gözəl nurdur. Bu nurda xüsusi təravət və sevinc mövcuddur. İzzət nuruna qovuşan şəxs yalnız məcazi təbirlərlə danışa bilər. Çünki uyğun kəlmələr, o cümlədən Allaha aid edilmiş nur kəlməsi məcazi mənada işlədilmişdir. ("Allah göylərin və yerin nurudur”(Nur”, 35.) Çünki Allahın insana göylərlə və yerlə öz əlaqəsini bildirməsi üçün maddi aləmdə ən gözəl kəlmə "Nur” kəlməsidir. Beləliklə, Allah özünü "Nur” kimi tanıtdırır. Allah nurdur. Lakin Allahın zatından olmayan və daha aşağı məqamlarda qərar tutan başqa nurlar da mövcuddur. Qurani-kərim buyurur: "Onun nuru çırağı olan çıraqdan kimidir.” (Nur”, 35.)

Məlum oldu ki, Allah-təalanın özünün nur olmasından əlavə onun başqa nuru da mövcuddur. Bu nur Onun məxluqlarının nuru hesab olunur. Beləliklə, Quranda, dualarda, elmi, əqli və ürfani mövzularda istifadə olunmuş təbirlər məcazi məna daşıyır və biz bu təbirlərin həqiqətini anlaya bilmərik.