"Sevinc və təravət doğuran izzət nuru” ifadəsi ilə bağlı iki qeyd edək:

1. Allahın hətta üstün və şərafətli məxluqlarla rabitəsi izzətlə kiçikliyin rabitəsidir. Çünki Allah hər şeyə malikdir, məxluqun isə özünün heç nəyi yoxdur.

2. Xalis izzət olan Allah heç nəyin təsirinə düşmür. Çünki izzət sözünün mənası nüfuzolunmazdır.

"Ərəfə” duasında bildirilir ki, Allahın razılığı öz tərəfindən yaranmış hansısa bir səbəbin nəticəsi deyil. O ki qaldı biz Allahın razılığına səbəb yaratmaq istəyək!

Demək, Allahla məxluqun rabitəsi izzətli ilə kiçiyin rabitəsidir. "Ərəfə” duasında oxuyuruq: "Necə böyüklük hiss edim ki, Sən məni zillətdə sabit etdin. Çünki məxluq olmaq kiçiklik və fəqirliyin özüdür.”

Əgər məxluq ilahi nura qovuşmaq istəsə kiçiklikdən izzətə çatmalıdır. Allahdan istəməliyik ki, bizi kiçiklikdən, zülmətdən xaric edib izzət nuruna qovuşdursun. Çünki insanın özünün heç nəyi yoxdur. Eyni zamanda ayrı bir izzətli yoxdur ki, onun nuruna qovuşmaq istəsin.

Duada işlədilmiş "əbhəc” kəlməsi sevinc və təravətlə yanaşı gözəllik mənasını bildirir. Qurani-kərimdə gözəl bitkilər barəsində buyurulur: "Baxanlara ləzzət verən hər növ yaşıl, gözəl və təravətli bitkilərdən.” ("Min kulli zəvcin bəhic”.)

"Əbhəc nur” yəni, son dərəcə gözəl olan və ən xoşagələn nur. Elə bir nur ki, ondan üstün gözəllik və kamillik təsəvvür olunmaz.

Minacat edən şəxsin istəyi əslində zülmət və zillətdən xilas olub Allaha aid olan izzətə çatmaqdır. Kədər və qəmdən qurtulub ilahi nura məxsus sevinc, şadlıq, təravət və gözəlliyə çatmaq; hər növ çirkinlik, nöqsan və eybdən qurtulub kamillik və gözəlliyə çatmaq! Belə bir məqama ucalan insan haqq arifi olur. Yəni, insan uyğun nura doğru çəkilməyənədək həqiqi mərifəti tapmır. Həqiqi arif o kəsdir ki, Allah onu cəzb etmiş, öz nuruna qovuşdurmuşdur. Belə bir şəxs bütün çirkin və pis işlərdən uzaqlaşmış və nura layiq olmayan hər şeyi kənara qoymuşdur. Bir tərəfdə ilahi nur yaxın mələklərə, peyğəmbərlərə, övliyalara və saleh bəndələrə şölələnir, o biri tərəfdə isə zülmət, qaranlıq və şeytanlar qərarlaşmışdır. Başqa sözlə, varlıq səhnəsi iki hissəyə bölünür: birinci səhnədə hər tərəf nur, gözəllik, təravət və şadlıqdır; o biri səhnədə isə fəqirlik, çətinlik, qaranlıq, pislik və çirkab! "Allah möminlərin hamisidir, onları zülmətlərdən çıxarıb nura tərəf yönəldər. Kafirlərin hamisi isə şeytanlardır. Onları nurdan ayırıb zülmətlərə salarlar.”("Bəqərə”, 257.)

İlahi nura qovuşmaq ən gözəl səhnə, lənətlənmiş İblisin məqamına bağlanmaq isə ən alçaq səhnədir. İnsan başlanğıcda bu iki səhnənin arasında olur. Elə buna görə də Allahdan istəyir ki, onu xalis ləzzət, təravət və sevinc doğuran ilahi nura qovuşdursun. Bununla da onda günaha və şeytani işlərə heç bir meyl qalmır. Çünki nura qərq olmuş şəxsin zülmətə heç bir marağı olmur. Belə bir şəxs nur, təravət, sevinc və izzətə zidd olan hər bir şeydən uzaqlaşır.

Burada çox incə bir nöqtə var. Hətta ariflər də öz ürfan mövzularında bu nöqtəyə diqqət yetirməmişlər. İnsan vüsala çatdıqdan sonra anlamalıdır ki, sahib olduğu, dərk etdiyi və tapdığı hər bir şey onun özünə aid deyil. Belə düşünən insan uyğun nuraniyyətinin davam etməyəcəyindən qorxur. Vüsala çatmış arif yenə də qorxudan uzaqlaşmır. O daim nigarandır ki, əldə etdikləri geri alına bilər. Çünki onun sahib olduğu hər bir şey zati yox, müvəqqətidir. Nuraniyyətinin əbədiyyətini düşünən insan süqut edəcəkdir. Beləliklə, insan daim ehtiyatlı olmalıdır ki, qazandığı kamillikləri əldən verməsin. İnsan əldə etdiklərinə görə qürrələnməməlidir. "Mən yəqin mərhələsinə çatmışam, işim tamamlanıb və tapşırıq sona çatıb”—deyə düşünməməlidir.” Rəbbinə ibadət et ki, sənə yəqin hasil olsun.”("Hicr”, 99.)

Əldə etdikləri ilə qürrələnib, hər şeyin sona çatdığını düşünən insan həmin yüksəklikdən cəhənnəmədək süqut edəcəkdir. Qurani-kərimdə buyurulur: "Onlara ayələrimizi verdiyimiz şəxsin xəbərini söylə. O, ayələrimizdən döndü. Şeytan onu özünə tabe etdi və o, azanlardan oldu. Əgər biz istəsəydik onu həmin ayələr vasitəsi ilə ucaldardıq. Lakin o yerə meyl edib nəfsinin istəklərinə uydu. O elə bir köpəyə bənzəyir ki...”(Əraf”, 175, 176.)

Ayədə bildirilir ki, ilahi ayələr verilmiş insan bu ayələrin qədrini bilmədikdə yüksəklikdən elə bir yerə süqut edir ki, iti yada salır.

Beləliklə, arif daim nigarandır ki, əgər onu özbaşına buraxsalar və bir an ilahi tövfiq götürülsə, süqut edəcəkdir. Demək, süqut etməmək üçün daim qorunmaq lazımdır.

Rəvayətdə bildirilir ki, dostlarımız qiyamətdə bizim ətəyimizdən, biz isə girami Peyğəmbərin (s) ətəyindən yapışacağıq. Məbada, bir an qəflət olsun! Qəflət və süqut budur!

"Subhanəkə ma əzyəqət-turuqə əla mən ləm təkun dəliləhu və ma əvzəhəl-həqqə ində mən hədəytəhu səbiləhu”

"Pak və münəzzəhsən, ey O Allah ki, yol göstərmədiyin şəxsə Sənin yolların necə də dardır! Sənin haqq yolunu göstərdiyin şəxs üçün haqq necə də aşkardır!

Biz "Şəbaniyyə” və "Xəmsə-əşr” minacatlarını araşdırarkən barəsində çox az söz açılmış məfhumlarla rastlaşırıq. Bəziləri Əhli-beyt (ə) məktəbində belə məfhum və maariflərin olmadığını düşünüb başqa məzhəblərin sorağına gedirlər. Onlar bu yolla uyğun maarifə yiyələnmək istəyirlər. Biz uyğun məfhumları anlamağa səlahiyyətimiz olmadığı üçün onları araşdırmasaq, bir növ Əhli-beytə (ə) və onların kəlamlarına zülm etmiş oluruq.

Tarix boyu Əhli-beyt (ə) əsərlərini öhdəsinə götürmüş şəxslər bu əsərlərdən bir o qədər də faydalanmamışdılar. Məsələn, Əhli-beytdən (ə) rəvayətlər nəql etmiş şəxslər bu rəvayətlər barəsində Şeyx Ənsari qədər dərin düşüncəyə dalıb, təfəkkür etməmişlər. Lakin eyni zamanda əgər bu şəxslər rəvayətləri nəql etməsəydilər, Şeyx Ənsari də heç zaman faydalı düşüncə və təfəkkürə müvəffəq olmayacaqdı. Rəvayətdə deyilir: "Bir çox şəxslər fiqhi fiqhdə onlardan daha üstün olmuş şəxslərə çatdırmışlar.”("Mustədrəkül-vəsail”, c. 17, s. 285, həzrət Rəsul (s).)

Beləliklə, bu məfhumlar və maarifi nəql edib onlar barəsində söz açmaq bir çox hallarda istedadlı, səlahiyyətli və geniş qəlbli insanların istifadəsi üçün faydalı olur. Biz isə uyğun məfhumlar və maarif barəsində söz açıb, onları anlamağa səlahiyyətimiz çatmadığı üçün rəvayətlərin lazımı şəxslərə çatmasına mane olmamalıyıq. Demək, bu rəvayətləri nəql etməklə fəxr etməliyik. Olsun ki, onlardan istifadə edə biləcək şəxslərin bərəkətindən biz də faydalandıq.

Fikrimcə təhlil etmək üçün imamlardan nəql olunmuş minacatlar arasında "Şəbaniyyə” minacatının maarifinə daha yaxın olan minacat seçilməlidir. Beləliklə, "Muridin” minacatının daha məqsədəuyğun olduğunu gördüm. Heç şübhəsiz ki, bizim vəzifələrimizdən biri Allahın istədiyi tərzdə mərifətə yiyələnib, Allaha qovuşmaq yolunu tapmaqdır. Bu minacat Allahın istədiyi kimidir. Onun başlanğıc cümləsi "Şəbaniyyə” minacatında bir başqa formada bəyan olunmuşdur. Elə buna görə də "Şəbaniyyə” minacatının şərhindən sonra zikr olundu. Bu minacatda Allaha çatmaq üçün ən yaxın yolun ardıncayıq. Allah hər kəsi hidayət edərsə, o yolu tapar, məqsədə çatar və bütün şübhələrdən uzaqlaşar. Lakin əgər Allahın hidayəti olmasa, insan hər nə qədər çalışsa da düzgün yolu tapa bilməz və azğınlığa düçar olar.

Beləliklə, bu minacatın başlanğıcında ərz edirik: "Allahın yol göstərmədiyi şəxsin yolu necə də dar, qapalı, dərə-təpəlidir. Eyni zamanda Allahın hidayət etdiyi şəxsin yolu necə də aşkardır.” Belə bir insan haqqı batildən ayırarkən heç zaman şübhələrə düçar olmur. Hidayət olmuş belə bir insan üçün həqiqət günəş kimi işıqlıdır. Onun üçün bu yolda heç bir dolambac və dərə-təpə yoxdur. Əgər bu yolda bəzi dolambaclar olsa da, onun məqsədə çatmasına zərər yetirə bilməz. Çünki çox dəyərli yolda insan bəzi çətinliklərlə qarşılaşır. Bu çətinliklər azmaq və gic olmaqdan çox fərqlənir. Çünki azmış şəxs hara ilə gedəcəyini bilmir və bir çox hallarda batil yolda olarkən haqq yolda olduğunu güman edir. Bu barədə Qurani-kərimdə buyurulur: "De ki: Sizə əməlləri baxımından ən çox ziyana uğrayanlar barəsində xəbər verimmi? O kəslər ki, dünya həyatında əməllər edir, lakin azğınlığa gedir. Halbuki yaxşı işlər gördüklərini zənn edirlər.”("Kəhf”, 103, 104.)

Bu insanlar cahilliyə düçar olmuşlar. Bu şəxslər düzgün yolu tapmağa acizdirlər. Bəzən bir şeyin, bəzən isə başqa bir şeyin ardınca gedirlər. Bəzən bir çağırışa, bəzən isə başqa bir çağırışa tabe olurlar. Çünki onlarda ilahi nur yoxdur. Qurani-kərimdə buyurulur: "Allahın bir nur vermədiyi şəxsin nuru yoxdur.”(Nur”, 40.) Əlbəttə, Allah heç kəsə zülm etmir. İnsanın cahilliyə, acizliyə, azğınlığa düçar olması onun agahcasına və bilərəkdən etdiyi bəzi əməllərinin cəzasıdır.

"İlahi fəsluk bina subuləl-vusuli iləykə və səyyirna fi əqrəbit-turuqi lil-vufidi ələykə. Qərrib ələynəl-bəidə və səhhil ələynəl-əsirəş-şədidə və əlhiqnə bi ibadikəl-ləzinə hum bil-bidari iləykə yusariunə və babəkə ələd-dəvami yətruqunə və iyyakə fil-ləyli vən-nəhari yəbudunə və hum min həybətikə muşfiqun”

"İlahi, Sənə qovuşduracaq yolları adlamaq üçün bizə tövfiq əta et. Bizi öz qonaqlığına çatmaq üçün ən yaxın yolda qərarlaşdır. Uzaq yolları bizim üçün yaxın, çətin yolları bizim üçün asan et; İlahi, bizi Sənə yaxınlaşmaqda qabaqcıl olan, önə keçən, daim qapını döyən, gecə-gündüz Sənə ibadət edən, Sənin heybət və əzəmətindən qorxan şəxslərə qovuşdur.”