YEDDİNCİ FƏSİL
Cənab Şeyx irfani və əxlaqi şe᾽rlərə çox maraq göstərirdi. Əksər vaxtlarda öz moizələrində şe᾽r də oxuyardı. O, Hafizin şe᾽rlərinə və Taqdisin «Məsnəvi»sinə çox əhəmiyyət verirdi. Bu şe᾽rlər oxunan zaman ağlayırdı.
Şeyxin Taqdisin «Məsnəvi»də yazdığı şe᾽rlərə çox məhəbbəti var idi və buyururdu: Əgər bütün bu şəhərdə təkcə Molla Əhməd Nəraqinin «Taqdis» kitabı olsaydı, var-yoxumu verib həmin kitabı alardım.
Doktor Əbul Həsən, Şeyxi yaxından tanıyanlardan, uzun illər onunla oturub-duranlardan biri idi. O deyir: Cənab Şeyx gözəl hafizşünas idi. Hafizin şe᾽rlərini çox şəkildə açıqlayıb izah edirdi.
Doktor Həmid Fərzam cənab Şeyxin şe᾽r və şairlər, xüsusilə Hafiz Şirazi barədə söylədiklərini belə deyirdi: Mən 1333-cü ildə doktor Quyanın vasitəçiliyi ilə cənab Şeyxin hüzuruna gedən zaman çox az yığıncaqlar olardı ki, onda münasib və yaxşı şe᾽rləri eşitməmiş olum. O, doğrudan da Hafizin vurğunu idi. Hətta bir dəfə ondan soruşdum ki, siz nə üçün Hafizi bu qədər sevirsiniz?
Buyurdu: Hafiz mə᾽nəvi baxımdan doğrudan da heç nəyi əsirgəməmişdir. Mə᾽nəvi həqiqətləri bəyan etmək, irfani incəlikləri duymaq üçün lazım olan hər bir şey onun şe᾽rlərində mövcuddur.
Şeyx, Hafizə sair şairlərdən daha artıq diqqət yetirir və onun şe᾽rlərini zikr edirdi. Hətta əgər bir şəxsi tənbih etmək, yaxud ona xəbərdarlıq etmək istədikdə Hafizin şe᾽rlərini oxuyardı.
Şeyx dünyanı həmişə «qoca qarı» deyə adlandırardı. Bə᾽zən məclisdə öz müridlərinə üz tutub deyərdi: Yenə də görürəm ki, başın «qoca qarıya» qarışıb!
Sonra Hafizin bu şe᾽rlərini oxuyardı:
Kəs nist ke oftadeye an zülfi duta nist Dər rəhqozəri kist in dame bəla nist. |
Əksər hallarda əsir olurlar, çox az adam tapmaq olar ki, bu «qoca qarı»nın əlindən xilas olsun.
Bu sözləri zarafatyana deyərdi.
Xudbinliyin qarşısını almaq üçün aşağıdakı lətif şe᾽ri oxuyardı:
Xudrəy᾽i küfr əst be dərvişi Hökm an çe tu fərmayi rəy an çe tu əndişe. |
Doktor Fərzam bu barədə belə deyir: Mərhum Şeyx şe᾽rləri gözəl səslə və avazla oxuyardı. Məsələn, bə᾽zi hallarda mərhum Feyz Kaşaninin bu şe᾽rlərini oxuyardı:
Ze hər çe ğeyri yar əstəğfirullah Ze bude müstəar əstəğfirullah Dəmi kan be qozərəd bi yad ruyəş Əz an dəm bi şumar əstəğfirullah |
Bu şe᾽rləri oxuyanda dostlarımızın hamısı təsirlənirdi. Bir gün Şeyx müridlərinin birinin evində idi. Günortadan sonra onun hüzuruna getdik. Mənzilin böyük dəhlizi var idi. Şeyx qapının ağzında əyləşərək Hafizin bu məşhur şe᾽rini oxuyurdu:
An kist kəz rui kərəm ba ma vəfadari konəd Bər caye bədkari çu mən dəm neykukari konəd |
Bu qəzəlin bir neçə beytini çox gözəl səslə oxuyar və ağlayardı. Bu zaman məclis əhlinin hamısı dərindən tə᾽sirlənər, göz yaşı axıdardılar. Çox qəribədir! Bir dəfə mən doktor Quyaya dedim: Cənab Şeyxin necə də gözəl səsi və isti nəfəsi vardır!
O mərhum dedi: Heyf ki, siz çox gec onun hüzuruna çatmısınız. Bir zamanlar onun elə gözəl səsi var idi ki, Allah şahiddir, irfani halətlə bu cür şe᾽rləri oxuyanda qapılar, divarlar lərzəyə gəlirdi!!
ŞEYXİN MÖVLƏVİ BARƏSİNDƏKİ NƏZƏRİ
Şeyx, Hafizi ilahi övliyalardan hesab edir və onun bərzəxdəki yüksək məqamından xəbər verirdi. Lakin Mövləvinin barəsində tam qətiyyətlə danışmırdı. O, buyururdu: Mövləvinin bərzəx aləmində çətinliyi vardır.
Şeyxin şagirdlərindən biri onun belə buyurduğunu deyir:
«Məsnəvi» kitabını almaq istədikdə mə᾽na aləmində bir şəxsi qarşımda, digərini isə arxamda gördüm. Onlardan biri digərinə deyirdi: «Qoymayın yatsın». Bu səsi eşitdikdə fikirləşdim ki, görəsən nə üçün Qur᾽an oxuyanda heç vaxt «qoymayın yatsın» demirlər. Buna görə də həmin kitabı oxumayıb bir tərəfə qoydum.
AYƏTULLAH BÜRUCERDİ VƏ MÖVLƏVİ
Buna oxşar bir mükaşifə böyük alim, fəqih və mərcəyi-təqlid həzrət Ayətullah Bürucerdi üçün də baş vermişdi. Mərcəyi təqlidlərdən biri olan Həzrət Ayətullah Safi Qulpayiqani 1377-ci ilin Bəhmən ayında(1998) Qumdakı «Darul-hədis» elmi mədəni və təhqiqat mərkəzində keçirilən görüşdə müəllifin bu barədə verdiyi suala belə cavab vermişdi.
Mən Ayətullah Bürucerdinin belə buyurduğunu eşitdim: Bürucerddə olan zaman bə᾽zi vaxtlarda qeybi ilhamlardan bəhrələnirdim. Bir dəfə Mövləvinin «Məsnəvi» kitabını oxumağa məşğul idim ki, birdən belə bir səs eşitdim: «Bu şəxs yolunu itirmişdir.» Bu sözü eşidən kimi kitabı bağlayıb bir tərəfə qoydum. O zamandan e᾽tibarən bir daha onu mütaliə etmədim. Həmin vaxt «Üddətud-dai» kitabı yanımda idi. Onu götürüb mütaliə etməyə başladım.
Mən (yə᾽ni müəllif) Ayətullah Safiyə dedim: Bə᾽ziləri deyirlər ki, o belə buyurmuşdur: O səsi eşitdikdən sonra onun ilahi və qeybi ilham olmasına daha artıq əmin olmaq üçün evdən çıxdım. Küçəyə baxdıqda heç kəsi görmədim.
Ayətullah Safi buyurdu: Bu sözün qeybi-ilham olmasında onun şəkki yox idi.
ŞEYXDƏN BİR ŞE᾽R VƏ BİR XATİRƏ
Şeyxin özü də bə᾽zi hallarda şe᾽r yazırdı. Mərhum Ayətullah Əllamə Təbatəbainin ustadı mərhum Ayətullah Qazi kimi böyük arif və fəqihin şagirdlərindən biri və eyni zamanda hal-hazırda mərcəyi təqlidlərdən sayılan bir nəfərdən cənab Şeyx Rəcəbəli Xəyyat barəsində soruşduqda buyurdu: «Onu Nəcəf şəhərində mərhum Qazinin hüzurunda gördüm. O, məclisdə Əli (ə)-ın mədhində əvvəl misraları «əbcəd» hərfləri ilə başlanan bir şe᾽r oxuyurdu. Söhbət əsnasında dedi: Mən belə bir şe᾽r yazmışam:
Hər çe ne᾽mət dadeyi bər kainat Cümlə bər mən dadi əz hər cəhat |
Mən fikirləşirdim ki, bu söz Allah ne᾽mətlərini yad edib əvəzində şükr etmək üçün yüksək tə᾽birdir. Lakin «Səhifeyi-Səccadiyyə»də bu cümləni gördükdə bir qədər aram oldum: «Şükri iyyakə min in᾽amatikə.»
(Sənə şükr etməyim də Sənin mənə verdiyin ne᾽mətlərdəndir.) (Çoxlu tədqiqatlar aparılmasına baxmayaraq, bu cümlə «Səhifeyi-Səccadiyə»də tapılmadı. Buna baxmayaraq «Səhifeyi-Səccadiyə»nin 37-ci bəndi, eləcə də imam Səccad (ə)-ın 15 münacatından olan «Munacati-şakirin» bu mətləbi təsdiq edir.)
