Sual: Belə bir tə`limə ehtiyac varmı?

Cavab: Körpənin öz orqanizmini tanıması, orqanizmin daxili tələblərinə münasib cavab verməsi üçün ayaqyolu qaydalarını öyrənmək gözəl fürsətdir. Körpə həvəslə ayaqyoluna qaçır, bədənindəki artıq maddələri ifraz etməyi öyrənir. Bu tanışlıq əvvəlki tanışlıqlardan çox fərqlənir. Öz iradəsi ilə özünü idarə etmək onun üçün maraqlıdır.

Körpə yalnız zəruri əzələləri idarə etməyə qadir olduğu vaxt ayaqyoluna gedə bilər. Körpə bələyini batırırsa, demək, uyğun əzələləri nizamlamağa qadir deyil.

Bu inkişaf mərhələsi haqqında kifayət qədər mə`lumatımız var. İki yaşa yaxın olan uşaqlar sizin məsləhətlərinizdən boyun qaçırmağa başlayırlar. Onlar qadağan olunmuş işlərə daha çox maraq göstərdiyindən siz onlara "yox” əvəzinə "hə” deməklə istəyinizə nail ola bilərsiniz. Əgər uşağı çirkli köynəyi geyməkdən çəkindirmək istəyirsinizsə, ona bu köynəyi geyməyi tapşırın. O, öz müstəqilliyini nümayiş etdirmək üçün, çox güman ki, təmiz köynək tələb edəcəkdir. Onun bu şıltaqlıqları inkişaf əlamətidir. Onu ayaqyoluna məcbur göndərmək asandır. Amma könüllü şəkildə məqsədə çatmaq olmur. Bir sözlə, körpənin həyatının bu dövründə ayaqyolu qaydaları xüsusi əhəmiyyətə malikdir.

Sual: Ayaqyoluna getməkdə uşağıma kömək edə bilərəmmi?

Cavab: Bəli, belə bir kömək faydalı ola bilər. O, sidiyə getdiyi və bayıra çıxdığı zaman özünü nizamlamaq üçün köməyinizə ehtiyac duyur. Əlbəttə ki, onun bədən üzvlərini idarə etməkdə köməyin həddi var. Sizin məqsədiniz bu olmalıdır ki, uşaq ayaqyolunda özünə nəzarət edə bilsin. Valideyn öz diqqətini uşağın bədənindən xaric olan ifrazatlara yox, körpənin hərəkətlərinə yönəltməlidir. Uşaq bayıra çox çıxdıqda ona "afərin” deyib, bayıra az çıxdıqda onu danlamaq olmaz. Valideynin hər bir rəftarı körpə üçün örnəkdir. Adətən, ata-analar öz körpəsinin libasını soyundurmaqdan xoşhal olurlar. Amma uşaq bu işi bacarırsa, siz səbirli olub ona imkan verməlisiniz. Əksər hallarda valideyn öz körpəsinə qədim ayaqyolu adətlərini öyrətmək istəyir.

Bəzi valideynlər ayaqyolu qaydalarının öyrənilməsində körpənin yaddaşlı olmasını əsas götürür. Əslində belə deyil. Orta təbəqədən olan valideynlər uşağın ayaqyolu qaydalarını tez mənimsəməsi ilə iftixar edirlər. Bu işdə məntiq görmürəm. Sizin qarşınızda duran əsas vəzifə körpə psixoloji cəhətdən hazır olanadək səbr etmək və ayaqyolu qaydalarını davamlı şəkildə, körpələri həvəsləndirərək öyrətməkdir.

Sual: Ayaqyoluna getməyi hansı yolla daha asan öyrətmək olar?

Cavab: Hər bir uşaq diqqətli valideynlərin tə’limlərini daha asan qavrayır. Sizin biganəliyiniz onu həvəsdən salır. Unutmayın ki, uşaq valideynin ümidlərini doğrultmağa çalışır. Bir qrup uşaq isə öz istəklərinə üstünlük verərək inkişaf etməyə çalışırlar. Maraqlıdır ki, bu qəbildən olan körpələr valideyni daha dərindən dərk edə bilirlər.

Siz uşağa ayaqyolu qaydalarını öyrətməkdə maraqlı olduğunuzu bildirməlisiniz. Amma uşaq elə qəbul etməməlidir ki, ona məhəbbətiniz yalnız bu işin nəticəsindən asılıdır. Siz körpənin ayaqyoludakı hərəkətlərinə ifrat həssaslıq göstərsəniz, uşaq elə başa düşə bilər ki, onun normal bayıra çıxa bilməməsi sizi qəzəbləndirir. Sizin ifrat diqqətiniz körpədə belə bir təəssürat yarada bilər ki, o sizi idarə etməyə qadirdir. Əgər uşaq sizin hisslərinizi ələ alırsa, mühüm bir qanunu tapdamış olursunuz. Uşağın ayaqyolunda bayıra çıxıb-çıxmaması sizin hisslərinizi qıcıqlandırmamalıdır. Sizin vəzifəniz ona ayaqyolu qaydalarını öyrətməkdir.

Bir müddət sonra ona bildirin ki, ayaqyoluna müstəqil şəkildə getməlidir. Tələblərinizdə səbirli olun və körpəyə anladın ki, tələb etməyə haqqınız var. Unutmayın ki, övladınız bu işdə tənhadır. Bə`zən kiçik bir səhv üzündən uşaq özünü bulayır. Bu halda ona kömək göstərmək lazımdır. Axı bütün işlərdə nöqsan labüddür.

Sual: Ayaqyolu qaydalarını öyrətmək üçün nə qədər vaxt lazımdır?

Cavab: Əgər bu işə çox tez, məsələn, körpənin bir yaşı olmamışdan başlasanız, onu çətinliyə salmış olacaqsınız. Axı o hələ ayaqyoluna getməyin mə`nasını anlamır. Körpə ifrazat məsələlərində tez-tez özünənəzarəti itirir. Çünki onun öz bədən üzvləri ilə kifayət qədər tanışlığı yoxdur. O, sizi razı salmayan hərəkətlərinə görə məhəbbətinizi itirməkdən qorxur. Uşaq düşünəndə ki, siz əsəbləşəcəksiniz, narahatçılıq keçirir. Çünki bu yaşda olan körpələr sizin əsəbi vəziyyətinizi öz istəklərinə rədd cavabı kimi dəyərləndirir.

Əgər aşağı yaşdan başlayaraq uşağa ayaqyolu qaydalarını öyrətməyə başlasanız, uşaq elə təsəvvür edəcəkdir ki, o, göstərişlərə əməl etməklə sizi razı sala bilər. Əgər siz körpənizi onun hər hansı yaxşı işinə görə alqışlasanız, uşaq öz paklığı ilə sizin məhəbbətiniz arasında əlaqə görür. Əksinə, o elə düşünür ki, sizin tapşırığınızı yerinə yetirə bilməsə, rədd olunacaq. Bütün bu münasibətlərdə körpə şiddətli bir həyəcan keçirir.

Az yaşlı körpəyə ayaqyolu qaydalarının öyrədilməsinin başqa bir mənfi tərəfi də var. Sizi razı salmaq istəyən körpə bağırsaqlarını gücə salır. Axı o baş verənlər arasında əlaqə yaratmaqda acizdir. O özünü hələ ki, idarə edə bilmədiyi halda valideyn onun normal ifrazatına görə onu alqışlayır. Hansı ki, ifrazatın xaric olmasında körpənin heç bir rolu yoxdur.

Valideynin bu münasibəti bir neçə dəfə təkrarlandıqdan sonra uşaq anlaya bilmir ki, valideyn onu məhz hansı işinə görə alqışlayır. Uşaq bu razılığı itirməmək üçün kor-koranə çalışır.

Əgər ayaqyolu qaydalarını öyrətməyə vaxtından əvvəl başlasanız, uşağa elə gələ bilər ki, onun bədənini özü yox, siz idarə edirsiz. O, bütün bədən hərəkətlərini sizə həvalə edə bilər. Əgər belə bir hadisə baş vermiş olarsa, körpənin bütün hərəkətlərinə nəzarəti öz öhdənizə götürmüş olacaqsınız.

Nadir hallarda təsadüf olunur ki, bə`zi analar həftədə və ya iki həftədə bir imalə vasitəsi ilə övladlarının bağırsaqlarını yuyurlar. Onlar körpənin meylinin əksinə olaraq, orqanizmin daxili işlərinə qarışır və bu işdən ləzzət alırlar. Bu proseslər bir neçə dəfə davam etdikdən sonra körpə başqalarının nəzarətindən xoflanır. Olduqca xoşagəlməz nəticələr də baş verə bilər. Vaxtaşırı imaləyə öyrəşmiş uşaq bu işdən xoşlana bilər və onun həyatında şəxsiyyətini puça çıxaracaq vərdişlər yaranar.

Sual: Bə`zi körpələrin bir yaşdan qabaq ayaqyoluna getməsi mümkündürmü?

Cavab: Bə`zi valideynlər bir yaşı olmamış körpənin ayaqyoluna getməsi barədə həqiqətə uyuşmayan təsəvvürlər yaradırlar. Mən bu məsələyə şübhə ilə yanaşıram. Apardığım müşahidələrdən mə`lum olub ki, bu valideynlər uşağın ifrazat vaxtlarını təxmin etmişlər. Onlar həmin bu təxmin olunmuş vaxtlarda körpəni ayaqyoluna qaçırır və uşaqla birlikdə təbii ifrazat vaxtını gözləyirlər. Əslində isə körpə ayaqyoluna könüllü şəkildə gedərək, özünü idarə etməyi bacarmalıdır.

Əgər körpə hələ ki, qarşoka oturursa, demək öz azadlığını hələ ki, ələ almayıb. Uşaq elə düşünür ki, onun bədənini xarici bir qüvvə idarə edir. O, anlamır ki, bağırsaqlarını hərəkətə gətirən məhz o özüdür. Bu nöqtə psixoloji cəhətdən mühüm əhəmiyyətə malikdir. Özünü idarə edə bilən körpənin inam hissi daha güclü olur. O, bilməlidir ki, ayaqyolunda düzgün hərəkət etmək onun özündən asılıdır.

Sual: Ayaqyolu qaydalarının öyrədilməsi hansı vaxt daha münasibdir?

Cavab: Körpənin sinirləri elə kamilləşməlidir ki, ifrazat yolunu açıb-örtən əzələlər körpənin meyli ilə fəaliyyət göstərsin. Bağırsaq əzələlərinin idarəsi bacarığı on səkkiz aylıqdan sonra başlanır. Buna görə də ayaqyolu qaydalarının tə`limi on səkkiz aylıqdan sonra effektli olur.

Mənim fikrimcə, uşaq danışmağı öyrənənə qədər gözləmək lazımdır. Çünki o, narahat olduğunu başa sala bilməlidir. Siz hiss etməlisiniz ki, körpəniz narahatdır və ayaqyoluna getmək üçün sizin köməyinizə ehtiyac duyur. Əgər uşaq öz narahatlığını bircə kəlmə ilə ifadə edə bilirsə, demək ayaqyolu qaydalarının tə`liminə başlamaq olar.

On səkkiz aylıqla iki yaş arasında olan uşaq böyüklərin hərəkətlərini təkrarlamaqdan ləzzət alır. Uşağa ayaqyolu tə`limlərini öyrətmək üçün bu məqamı gözləmək yaxşı olar.

Müşahidələr göstərir ki, valideynin bu işə başladığı vaxtla uşağın hazırlığı arasında heç bir əlaqə yoxdur. Orta təbəqədən olan ailələr bu tə`limə daha tez başlayırlar. Hansı ki, aşağı təbəqədən olanlar bu işə tələsmirlər. Amma hər iki təbəqəyə məxsus olan uşaqlar arasında hazırlıq üçün əhəmiyyətli fərq yoxdur.

Sual: Ayaqyolu qaydalarının nümayişi uşağa kömək edirmi?

Cavab: Ayaqyoluna getmək qaydalarının tə`limində atanın xüsusi bir rolu olmasa da, körpə oğlan uşağı atanın ayaqyolundakı hərəkətlərini müəyyən çərçivədə müşahidə etsə yaxşıdır. Qız övladı isə anasını müşahidə edə bilər. Bir qrup uşaq ayaqyolunda müxalif cinsin üsullarından istifadə edir. Məsələn, körpə qızlar sidiyə ayaq üstə getməyə çalışırlar. Hansı ki, bu iş nəinki qızlar, hətta oğlanlar üçün zərərlidir. Oğlanlar ayaq üstə sidiyə getməyi üstünlük hesab etsələr də, bu formada ifrazat sidik zərrələrinin körpənin bütün bədəninə sıçramasına səbəb olur.

Körpə qızlar yalnız oğlanlardan zəif görünməmək üçün bu üsula cəhd edirlər. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, körpədə müşahidə etdiyi hər bir səhnəni təkrarlamaq həvəsi var. Amma körpəni bu zərərli maraqlardan çəkindirmək lazımdır.

Sual: Ayaqyolu qaydalarını qızlar, yoxsa oğlanlar asan öyrənir?

Cavab: Müşahidələrdən mə`lum olur ki, qızlar ayaqyolundan istifadə qaydalarını daha tez mənimsəyirlər. Amma mən buna əmin deyiləm. Heç rədd etmək üçün də dəlilim yoxdur. Zənnimcə, qızların daha tez öyrənməsi bu işdə anaların aparıcı rolu ilə bağlıdır. Əgər əsas məs`uliyyət ananın üzərindədirsə, təbii ki, qızlar daha tez öyrənəsidirlər.

Sual: Nə üçün bə`zi uşaqlar gecələr yataqlarını bulayırlar?

Cavab: Ayaqyoluna getmək qaydalarının tə`limi lazımınca baş tutarsa, körpə özünə gecələr də nəzarət edə bilər. Mənim təcrübələrimə əsasən valideynlərin təhriki ilə gündüzlər özlərini nizamlamağa məcbur olan körpələrin gecələr yerini islatmaq ehtimalı böyükdür. Amma ayaqyolu tə`liminə vaxtında başlasanız, bağırsağına nəzarət edə bilən körpə sidiyini də nizamlamağı bacaracaqdır.

Əksər valideynlər hətta sidiyinə nəzarət edə bilən körpəni gecələr bələyirlər. Çünki onlar islanmış döşəyi dəyişməyə çətinlik çəkirlər.

Bu münasibəti düzgün hesab etmirəm. Gündüzlər sidiyini saxlaya bilən körpəni bələməklə onda belə bir qorxu yaradırlar ki, gecələr yatağını islada bilər.

Unutmaq olmaz ki, bə`zən uşağın öz yerini islatması əsəbi hallarla bağlı olur. Bə`zən sidik kisəsi dolmuş uşaqlar xüsusi problemlərlə bağlı yuxudan dura bilmirlər. Bir qrup uşaq hətta səkkiz yaşınadək yerini isladır, sonra isə bu hal qəfildən yox olur. Bə`zən bu məqsədlə həkimlər dərman pereparatlarını tövsiyə edirlər.

Sual: Uşağı yuxudan oyatmaq üçün zəngli saatlardan istifadə etmək olarmı?

Cavab: Mən bu növ vasitələrin qəti əleyhinəyəm. Bu vasitələr uşaq yerini islatmazdan qabaq onu oyatmalıdır. Körpə sidik kisəsindəki sıxıntını hiss edib yuxudan oyanmalı və ayaqyoluna getməlidir. Əslində bu xüsusi qurğular sidik kisəsindəki sıxıntını qabaqcadan hiss etməli və uşağı oyatmalıdır. Bir müddət bu qayda ilə oyanmış uşaq sonralar zəngsiz durmağa vərdiş etməlidir. Bu qurğular bə`zən müvəffəqiyyətli nəticələr versə də, mənim fikrimcə, daxili qüvvələrin vasitəsi ilə oyanmaq daha yaxşıdır. Belə qurğular körpənin inkişaf imkanlarını məhdudlaşdırır.

Eləcə də uşağa ayaqyolu qaydalarını öyrədən avtomat qurğularla da müxalifəm. Bu qurğular uşağın şəxsiyyətini tə`sir altına salır. Bə`zən bu qurğulardan istifadə edənlər yetkin yaşlarına çatdıqda cinsi zəiflikdən əziyyət çəkirlər. Onlar hər hansı daxili mexanizmi hərəkətə gətirmək üçün xarici tə`sirə möhtac olurlar. Körpəlikdə yalnız zəng səsi ilə sidik ifraz etməyi öyrənənlər cinsi münasibət yaratmaq üçün də xaricdən tə`sir gözləyirlər.

Sual: Körpə öz nəcisinə əl vurmaq istəyirsə, ona mane olmaq lazımdırmı?

Cavab: Bu hal, adətən, iki-üç yaşlı uşaqlar arasında müşahidə olunur. Uşaq bu yaşda olarkən diqqətli olur və hər şeyi yoxlamaq istəyir. Onu ifraz etdiyi nəcis də maraqlandırır. Nəcisin pisliyindən xəbərdar olmayan körpə ona toxunmaq istəyir. İlk dəfə ona mane olmaq lazım deyil. Amma körpənin nəcislə tanışlığından sonra bu işə son qoymaq lazımdır. Sizin, ifrazata ifrat iyrənc münasibətiniz normal hal deyil. Körpə öz nəcisindən o qədər iyrənə bilər ki, özünü yumaqdan çəkinər. Əksinə adi münasibət göstərsəniz uşağın öz nəcisi ilə oynamaq marağı da itər. Uşağın öz nəcisi ilə oynamasına xoş münasibət göstərmək isə qətiyyən yol verilməzdir.

Ümumiyyətlə, ifrazata diqqət məsələsini çox böyütməyin. Sağlam psixikaya malik olan valideynlər uşaqların ayaqyolunda müvəffəqiyyətli davranışından xoşhal olurlar. Amma bə`ziləri, az qalır ki, uşağın şah əsərinin tamaşasına ətrafdakıları da də`vət etsin. Uşaq ətrafdakıların bu münasibətindən duruxur. O düşünür ki, əgər ifrazat bu qədər dəyərlidirsə, nə üçün onu ayaqyolunda qoyub gedirlər. Uşaq bədəninin hazırladığı ifrazatla fəxr edir və onu başqalarına göstərmək istəyir. Ona imkan vermək lazımdır ki, nəcisinə özü su töksün.

Sual: Ayaqyolu qaydalarına riayət edən uşağın bə`zən yenidən əvvəlki vəziyyətə qayıtmasının səbəbi nədir?

Cavab: Uşağa ayaqyolu qaydalarını öyrətdiyiniz vaxt o gözlənilmədən əvvəlki vəziyyətinə qayıda bilər. Bu vaxtadək ifrazat məsələlərində azad olmuş körpə üçün birdən-birə qaydalara əməl etmək çətindir. E`tiraf edək ki, heç kim öz azadlığından xoşluqla əl çəkmir. Uşaq, adətən, o vaxt ayaqyolu qaydalarından çəkinir ki, sizin sərt rəftarınız onu əsəbləşdirir. Belə də ola bilər ki, ayaqyolu qaydalarını öyrənmiş körpənin təzə bacısı və qardaşı dünyaya gələ. İşi çətinləşmiş valideyn birinci körpəsinin müstəqilliyində tələsə bilər. Amma gözlərinin qarşısında yeni çağanın necə məhəbbətlə bələndiyini görən uşaq məntiqi olaraq öyrəndiyi adətlərdən geri dönmək istəyir.