Sual: Körpənin kənar adamlarla əlaqəsinə necə baxırsınız?

Cavab: Başqaları ilə əlaqə sizin övladınız üçün çox mühümdür. Amma bunun üçün ilkin olaraq körpənin öz ailə üzvləri ilə əlaqəsi möhkəm olmalıdır. Valideynlər tərəfindən müdafiə olunacağına əmin olan körpə başqaları ilə rahat davranır.

Valideynlərinin himayəsini hiss etmədən başqaları ilə münasibətdə olan körpə bu münasibətlərdən qorxu hissi keçirir. Başqaları tərəfindən bircə dəfə qorxudulmuş uşaq cəmiyyətə inamını itirə bilər.

Sual: Körpə nə zaman başqaları ilə əlaqə saxlaya bilər?

Cavab: Körpə dünyaya göz açdığı gündən müxtəlif insanlarla əlaqə saxlasa da, bir yaşı çatanadək bu əlaqələr körpə üçün bir o qədər də əhəmiyyətli deyil. Uşaq bir yaşından sonra anlayır ki, ailə üzvləri ilə kənar şəxslər arasında fərqlər mövcuddur. Körpə ona diqqət göstərən kənar şəxslərə maraqlı olur.

Sual: İlkin yaşdakı əlaqələr hansı formada olur?

Cavab: Uşağın ilkin əlaqələri çox sadədir. O hiss edir ki, bu adamlar onun valideyni deyil. Körpə təqribən altı aylığında adamları fərqləndirməyə başlayır və ona mehriban yanaşan şəxslərə üstünlük verir. Uşaq çox təsadüfən ona diqqət yetirməyən adama maraq göstərir. Beləcə, əksər uşaqlar onlara diqqət göstərən şəxslərə reaksiya verirlər.

Hər bir körpə qarşısındakı şəxsi tanımaq və onun məqsədini anlamaq üçün müəyyən vaxta ehtiyaclıdır. İlkin maraqlarını ödəmək istəyən körpə valideynləri ilə kənar şəxslər arasındakı fərqləri dərk etməlidir. Körpənin başqaları ilə əlaqəsinin əsasını sizin aşıladığınız inam hissi təşkil edir. Valideyninə e`timadlı olan körpə başqalarına da asanlıqla e`timad göstərir.

Sual: Nə üçün övladım qonşudakı ananın sözlərini təkrarlayır?

Cavab: Çox güman ki, o sizdən qonşudakı ananın hansısa rəftarını gözləyir. Məsələn, qonşu öz övladına hansısa bir iş üçün icazə verirsə, övladınız da sizdən bu icazəni umur. Ona asanlıqla təslim olmayın. Ona anladın ki, sizin ailələriniz fərqlidir. Bu vaxt uşaq başa düşər ki, bir ailədə mümkün olan iş o biri ailədə mümkün olmaya bilər.

Nəzərdən qaçırmayın ki, siz özünüz də bu üsuldan istifadə edirsiniz. Məgər siz qonşu uşağın hərəkətlərini öz övladınıza misal çəkmirsiniz?! Məsələn, qonşu uşağın anasına kömək etməsini, dərslərini yaxşı oxumasını övladınızın nəzərinə çatdıraraq, ondan müəyyən tələblər edirsiniz. Uşaq da məhz sizdən nümunə götürərək sizi qonşu ana ilə müqayisə edir. Əgər başqaları ilə müqayisə olunmaq istəmirsinizsə, özünüz də belə müqayisələrdən çəkinin. Körpəni anladın ki, qonşu qonşudur, biz isə biz və biz özümüzü başqaları ilə müqayisə etməməliyik.

Sual: Məgər uşaqlar daim müqayisəyə meyilli deyillərmi?

Cavab: Bilməlisiniz ki, başqaları ilə müqayisə olunan uşaqda rəqabət hissi güclənir, və onun şəxsiyyəti yaralanır. Siz başqa uşaqları misal çəkdiyiniz zaman uşaq elə hesab edə bilər ki, siz həmin uşaqları daha çox sevirsiniz. Daha mühümü budur ki, uşaq sizin razılığınızı qazanmaqdan ümidini itirə bilər. Belə bir misal var: "Müqayisə nifrət doğurur.”

Sual: Görən mənim övladım öz yaxınlarını sevirmi?

Cavab: Körpə öz yaxınlarını avtomatik şəkildə sevə bilməz və kimsəni səbəb olmadan xoşlaya bilməz. Ehtimal olunur ki, uşağın hissləri ona qarşı olan rəftarla formalaşır. Əksər uşaqlar başqalarının ona qarşı münasibətinə həssas olurlar. Körpənin rəftarı sizin rəftarınızın oxşarıdır. Əgər siz yaxınlarınızı sevirsinizsə və bu sevgi uşağa qarşı diqqətinizi azaltmırsa, uşaq da həmin şəxsləri sevəcəkdir. Təbii olaraq uşaq sizin nifrət etdiyiniz adamları xoşlamayacaqdır.

Uşaq böyüdükcə yaxınların ona marağı artır. Bu maraq bütün uşaqlarda reaksiya doğurur. Övladınızın qohumlara və yaxınlara xüsusi münasibət göstərməsinə təbii baxın. Bu xüsusi hisslər qohumluqdan doğmur, övladınızın həyatında baba və nənənin xüsusi yeri var. Onlar öz nəvələri ilə öyünür və onlara böyük məhəbbət göstərirlər. Onlar bu fikirdədirlər ki, övladları onların təcrübələrindən istifadə etməlidirlər. Hansı ki, uşağın tərbiyəsində problem yarananda yaxalarını kənara çəkib günahı ata-ananın üstünə atırlar. Nəvə üçün hər işə çalışan baba və nənə uşağı ərköyün etməkdə ittiham olunur və bu ittihamdan ləzzət alırlar. Onlar elə başa düşürlər ki, nəvələri üçün istənilən bir işi görməyə haqları var. Onlar arzusu yerinə yetirilmiş nəvənin razılığından məmnun qalırlar. Övladlarınız da, onları sevir. Bu qarşılıqlı razılıq hər birimizi narahat etsə də, özümüz baba və nənə olduqdan sonra başqa cür düşünürük. Baba və nənə də, nəvələr də şaddır. Amma ata-analar əsəbi! Amma əlindən heç bir iş gəlməyən valideyn bu qarşılıqlı sevgini qəbul etsə daha yaxşıdır.

Sual: Demək, sizin fikrinizcə, övladımla baba və nənə arasındakı əlaqəyə kömək etməliyəm?

Cavab: Bu sualın cavabı müsbətdir. Məncə, uşaq insanları müxtəlif yaşlarında pillə-pillə tanımalı və hər yaşa uyğun problemləri dərk etməlidir. Məsələn, babanın iməyləyə bilmədiyini görən uşaq təəccüb edir. O, dərk edir ki, cavanlarla qocalar arasında fərqlər mövcuddur. O, qocalığın nə olduğunu hiss etməyə başlayır. Bu dərsləri öyrənmək uşaq üçün çox mühümdür. Təəssüf ki, bizim dövrümüzdə uşaqları yaşlı nəsildən ayırıb, bir yerdə saxlamağa üstünlük verirlər. Bunun nəticəsində uşaqlar bir çox mə`lumatlardan məhrum olur və qocalara qarşı diqqətsizlik göstərirlər.

Sual: Demək, baba və nənə ilə əlaqənin heç bir zərəri yoxdur?

Cavab: Bu yaxınlıq yalnız o zaman zərərli ola bilər ki, sizinlə övladınız arasında ziddiyyət yaratsın. Axı baba və nənə körpəyə münasibətdə sizdən daha biliklidir. Ola bilər ki, siz körpənin tərbiyəsi üçün özünüzü layiq bilməyəsiniz. Amma bu sizin haqqınızdır və bu haqqı kimsə əlinizdən ala bilməz. Baba və nənə sizin tərbiyə prosesinizə müdaxilə etmədən öz nəvələrindən ləzzət ala bilərlər.

Bə`zən ziddiyyətlər də yaranır və bu ziddiyyətlər qoyduğunuz qanunların pozulması ilə nəticələnir. Baba və nənə, adətən sizin tə`yin etdiyiniz qaydaları saya salmırlar. Məsələn, siz övladınız üçün müəyyən miqdarda cibxərcliyi nəzərdə tutursunuz. Amma baba və nənə uşağa sizin nəzərdə tutduğunuzdan qat-qat artıq pul verirlər və bununla da sizin planlarınızı altüst edirlər. Ehtimal olunur ki, onlar sadəcə ləzzət aldıqları üçün belə edirlər.

Sual: Övladımı öz babası və nənəsi üçün hansısa bir hədiyyə hazırlamağa vadar etməliyəmmi?

Cavab: Düşünmürəm ki, siz övladınızı bu işə məcbur etməklə onda baba və nənəsinə qarşı məhəbbət yarada bilərsiniz. Amma uşağa dolayı yolla anlatmaq olar ki, baba və nənə üçün hazırlanmış hədiyyə onları sevindirir. Siz körpənizi bu işə sadəcə də`vət edə biləsiniz. Çünki onun baba və nənənin məhəbbətindən başqa bir şeyə ehtiyacı yoxdur.

Sual: Görən övladımla onun baba və nənəsi arasındakı əlaqə nə dərəcədə əhəmiyyətlidir?

Bundan ötrü onlarla görüş üçün onların evlərinə getməyə dəyərmi?

Cavab: Hökmən! Hər bir gəzinti və səfər uşağı hərəkətə gətirir. Qarşıdakı səfər onun sevincinə səbəb olur. Bə`zən uşaq şadlığın tə`sirindən ağlayır. Baba və nənənin yaşayışından xəbərdarlıq həyəcanla dolu bir xatirəyə çevrilir. Eyni zamanda baba və nənə üçün sevimli nəvəni körməkdən ləzzətli bir şey yoxdur. Uşaqlar baba və nənələri ilə keçirdikləri anları heç vaxt unutmurlar. Onlar baba və nənələrini xəstə gördükdə qəmlənirlər. Hər halda nəvələrə öz baba və nənələrinin həyatında iştirak etmək şansı verilməlidir.

Sual: Nə üçün mənə elə gəlir ki, baba və nənə mənim övladımı ərköyün böyüdür?

Cavab: Artıq onlar övlad böyütməyin ağrı-acılarını və ləzzətlərini dadmışlar. Onlar dərk olunası bir qürurla bu günkü gənc nəsilə baxır və öz sevinclərini izhar edirlər. Onlar bu sevinci öz nəvələri ilə bölüşürlər. Gərək övladlarınıza tövsiyə edəsiniz ki, baba və nənədən gördükləri yaxşılıqları sizdən gözləməsinlər. Sizin bu sözləriniz ağrıdıcı deyil və övladınız da belə düşünməyəcək. O, anlayır ki, baba və nənənin məhəbbətinə mehribanlıqla cavab verməlidir. Siz övladınızın kimi sevməsində rəqabət aparmasanız da, o sizi sevəcəkdir.

Öz qayda-qanunlarınızı və bu qanunların uşaq üçün dəyərli olduğunu ona başa salın. Uşağa bildirin ki, o sizi nə aldada bilər, nə də baba və nənənin gördüyü işlərə sizi vadar edə bilər. Zənnimcə baba və nənə uşağı bilərəkdən ərköyün etmir. Onlar valideynlik çətinliklərini kənara qoyub yalnız nəvədən ləzzət almaq istəyirlər.

Sual: Onların hədiyyəsi övladım üçün zərərli ola bilərmi?

Cavab: Övladınızla əlaqəyə zəiflik gətirməyən hədiyyələrin eybi yoxdur. Əgər baba və nənə uşağa sizin qadağan etdiyiniz şeyi hədiyyə verirlərsə, əlbəttə ki, bu hədiyyə zərərlidir.

Baba və nənə anlamalıdır ki, uşağın tərbiyəsində onlar yox, siz məs`ulsunuz. Onların sizin vəzifəlirinizə qarışması problemlər yaradır. Siz yalnız baba və nənəi ələ almaq yolu ilə övladınızı onların çərçivəsiz tə`sirlərindən qoruya bilərsiniz. Azacıq fərasətli olsanız baba və nənənin qəlbinə toxunmadan məqsədinizə çata bilərsiniz.

Sual: Övladıma qohumlarla münasibət saxlamağın zəruri olduğunu necə öyrədə bilərəm?

Cavab: Hər bir insan dost seçməkdə azaddır. Amma qohumluq əlaqələrində seçim ixtiyarınız yoxdur. Bə`zən körpə təbiətin bu qanununu çətin anlayır. Xüsusi ilə sizin özünüzün çətinliklə qəbul etdiyiniz bir qohuma uşaq maraq göstərmir. Uşağın sevmədiyi bir qohumla yaxınlığa məcbur etməyin. Sevmədiyi şəxslə əlaqə yaratmaq məcburiyyəti uşağı iki fərqli standart seçməyə məcbur edir: biri dostlar üçün, digəri qohumlar üçün. Bu ikili münasibətdə uşaq başını itirir. Körpənin həm dostlar, həm də qohumlar üçün oxşar münasibətdə gücü çatır. Amma sonralar uşaq ictimai əlaqələrdəki incəlikləri dərk edir və ona hətta sevmədiyi adamla əlaqə saxlamağın zərurətini anlatmaq mümkün olur.

Sual: Əgər mən həyat yoldaşımın hansısa bir qohumunu sevmirəmsə, uşaq bunu anlayırmı?

Cavab: Həqiqi hisslərinizi övladınızdan gizlətməyiniz çox çətindir. Körpə həyatının ilk aylarında gizlətməyə çalışdığınız bir çox hissləri dərk edir. Hətta o öz diqqəti ilə sizi utandıra da bilər.

Ən yaxşı yol budur ki, siz həmin qohuma olan münasibətinizi uşağa açıqlayasınız və uşağa bildirəsiniz ki, o həmin qohumla münasibət saxlaya bilər. Körpəyə fərqli düşünmək ixtiyarı versəniz, bu çox böyük dərs olar. Uşaq öyrənməlidir ki, fərqli düşüncələr aradakı sevgiyə mane olmamalıdır. Siz bu münasibətinizlə övladınızın şəxsiyyətini qəbul etmiş olursunuz. Uşağa hisslərini tanımaqda kömək etməlisiniz. Bə`zi valideynlər əsassız olaraq hər bir işdə övladlarından dəstək gözləyirlər.

Sual: Mənim psixoloji təcrübələrə malik müəllim dostlarımdan biri körpəyə aid məsləhətlər verir. Onun məsləhətlərinə əməl edimmi?

Cavab: Məsləhəti zəruri həddə, diqqətlə dinləmək yaxşıdır. Ümumiyyətlə nəsihət yardımdan asandır. Çünki başqalarına yardım göstərmək üçün fədakarlıq lazımdır. İnsan mə`lumatlarını artırarkən səhvə düçar ola bilər. Əsas məsələ bu mə`lumatlardan düzgün istifadə etməkdir. Başqalarının nəsihətlərinə kor-koranə əməl etməyin. Ətrafınızda özünü ağıllı göstərmək üçün sizi tə`sir altına salmaq istəyənlər çoxdur. Hansısa bir mütəxəssis yaxşı valideyn olmaya bilər. Öz qanunlarınızı özünüz seçməlisiniz. Çünki istənilən bir mütəxəssis standart biliklərə malikdir. Sizin körpənizin isə özünəməxsus psixoloji ehtiyacları var.

Müalicə etdiyim bir çox körpələrin anası müəllimədir. Bu analar öz körpələrinin ehtiyaclarını öyrənmək əvəzinə, evdə tədrislə məşğul olmuşlar. Onlar körpəyə ana yox, müəllim kimi yanaşırlar. Hər hansı bir psixoloqun öz övladı ilə xəstə kimi rəftar etməsi ağılsızlıqdır. Belə valideynlər əhəmiyyətsiz məsələləri qat-qat şişirdirlər. Onlar övladlarının iztirab keçirməməsi üçün çalışsalar da, uşaq həyatın acılarını hiss edir. Valideyninin istəklərinə uyğun rəftar etməyə çalışan körpə ruhi sarsıntılara məhkumdur.

Mənim öz övladlarım məni tələbkarlıqda ittiham edərək deyirlər: "Sən psixoloqsan, bizi tənbeh yox dərk etməlisən.” Mən də hər dəfə cavab verirəm ki, psixoloq olsam da, başqa uşaqlar üçün psixoloqam. Övladlarım üçün mən yalnız məs`uliyyətlərini dərk edən bir atayam. Bir sözlə, körpə mütəxəssisə yox, ata-anaya ehtiyaclıdır.