Şeyx Məhəmməd Razi "Ət-təqva və ma ədrakə mat-təqva” adlı kitabında Məhəmmədtəqi Bafqi haqqında yazır: Tanınmış arif və saleh şəxs Rəcəbəli Xəyyat batini oxuyan, insaflı və xoşəxlaqlı bir adam idi. Rəcəbəli mənə nəql etdi: Məhəmmədtəqini uzaqgörənliyindən, qeybi xəbərlərindən, gələcəyindən tanıyıb bildim ki, həqiqət aləmi ilə, ismət sülaləsi − vilayət mərkəzi ilə rabitəsi var. Belə ki:

O Tehran zindanından təzə azad olub 1347-ci (h.q.) ildə Həzrət Əbdül-Əzim ocağına gələndə, mənim səmimi və dürüst bildiyim dostlarımdan bir nəfər seyyid onun görüşünə gedir. Soruşur ki, ağa siz nə vaxt Quma qayıdacaqsınız?

Deyir:

Nə vaxt şimallılar (yəni ruslar) şimaldan, cənublular (yəni ingilislər və amerikalılar) cənubdan İrana daxil oldular və paytaxtı mühasirə etdilər, padşahı apardılar, o vaxtı mən də Quma qayıdacağam.

Dostum deyir:

O saat o dediyi sözləri qeyd etdim və özümdə saxladım. 1321-ci ilin şəhrivər ayında (hicri-qəməri 1361-ci il) onun qabaqcadan verdiyi xəbər 14-ildən sonra düz çıxdı. Neçə gün sonra Həzrət Əbdül-Əzimə gedib onu soraqlaşdım, dedilər bir-neçə gündür ki, Quma gedib.

O tez-tez deyərdi:

Bu kişi (Rzaxan Pəhləvi) məni məhv etmək istəyirdi, amma bilmirdi ki, Allahın himayəsində, İmam Zamanın kölgəsində olan axundu məhv edə bilməz. Bilmirdi ki, Allah öz çürümüş axundunu saxlayacaq, onun özünü məzv edəcək. Allah bunu elə etdi ki, bütün aləmə ibrət olsun.

Tez-tez bu sözləri xatırlayardı:

Mən diriyəm, o isə zəbun olmuşdur və həlak olacaqdır. O deyən kimi də oldu, dedikləri düz çıxdı. Onun ölümündən dörd il qabaq Rzaxan Pəhləvi gəbərdi.(Məhəmməd Razi, "Ət-təqva və ma ədrakə mət-təqva”, səh. 95)

Etibarlı, doğru-dürüst olan bir seyyid şəxs dedi:

On beş il bundan qabaq Məhəmmədtəqi Bafqi Əbdül-Əzim ocağına təzə sürgün olunanda, mən cümə axşamı olduğu üçün məscidə yollandım. Məscidə daxil olub camaatın çoxluğundan arxa sıraya keçib oturdum və gözləməyə başladım ki, nə vaxt kumeyl duası oxunacaq. Gecənin üçdə biri ötmüşdü. Əhya və dua üçün Tehrandan, ətraf yerlərdən çoxlu adam gəlmişdi. Birdən camaat salavat çevirib ayağa qalxmağa başladı.

Gördüm bir nəfər nazik əba geymiş şəxs minbərə qalxdı. Yanımda oturanların birindən soruşdum:

Bu şəxs kimdir? Dedi:

Şahın sürgün etdirdiyi adamdır. Onu nə görmüşdüm, nə də tanıyırdım. Dedim yəqin bu da bəzi axundlar kimi özündən deyəndir.

Bir az mövizədən, söhbətdən edib kumeyl duasını oxumağa başladı.

Gördüm çox ürəkdən dua oxuyur-ağlayır, sızlayır, həyacana gəlirdi. Bundan qabaq heç bir axundda belə bir inqilabi hal görməmişdim. Şeytan məni vəsvəsə etdi, xəyalımda dedim:

Bu axund avam camaatı aldatmaq üçün yaxşıca bazar açıb. Bu fikirləri zehnimdən keçirdim və kimsəyə bir söz demədim.

Nəhayət məclis sona yetdi və Bafqi minbərdən aşağı endi. Camaat dəstə-dəstə axışıb çölə çıxırdı və bir dəstə adam da onu dövrəyə alıb, − kimisi hal-əhval tutur, kimisi sual soruşurdu.

Keçib kənarından ötmək istəyəndə, məni öz yanına çağırdı. Öz-özümə dedim, mənim bu adamla tanışlığım yoxdur, görən nə işi var?

Yaxınlaşıb salam verdim. Cavabımı verib astaca qulağıma dedi:

Mən səni halal etdim və bağışladım, amma bir də fikrinə belə şeylər gətirmə və hər kəs haqqında bu xəyallara uyma.

Bu sözləri eşidəndə özümü itirdim, utandığımdan bilmədim nə deyim. Ürəyimdə dedim mən ki, bu barədə kimsəyə söz deməmişəm. Camaat çox, məscidin işığı da zəif idi. Mən minbərdən çox uzaqda oturmuşdum, bəs necə oldu ki, mənim fikrimdən keçənləri oxudu?!

Anladım ki, ilahi gözlə, Allah nuru ilə görüb. O vaxtdan onun müridlərindən oldum. Əlini öpüb tövbə etdim. Hər dəfə Həzrət Əbdül-Əzimə gedəndə onun da ziyarətinə gedirəm.

Ariflərin imamı Əli (əs) buyurur: "Elm çaya, hikmət isə dəryaya bənzər. Alimlər çayın ətrafında hərlənərlər, hükəma dəryanın ortasında qəvvaslıq edərlər. Amma ariflər nicat gəmilərində seyrə çıxarlar.

Məhəmmədtəqi Bafqinin qardaşı Qaimi Bafqi hekayət edir:

Qardaşım Məhəmmədtəqi dəfələrlə İmam Zamanla görüşmüşdür... Bir gün Nəcəfdən səkkizinci məsum imam Həzrət İmam Rizanı (ə) ziyarət etmək üçün Məşhəd səfərinə çıxır. İraq sərhəddini keçib İranın qərb sərhədlərinə daxil olanda görür şiddətli qar yağır. İlam əyalətinin dağlarını, dərələrini qar ağ yorğana bürüyüb və hava bərk soyuqdur.

Yol üstündə bir çayxanaya yetişir. Öz-özümə deyir: Havanın bu soyuğunda, bu saatda dağı aşıb keçmək çətin olacaq, yaxşısı budur bu gecəni burada keçirim, səhər açılanda Allahın köməkliyi ilə dağı keçərəm.

Bu niyyətlə çayxanaya gedir. Görür çayxanada bir dəstə yerli kürdlər qumar oynayır, yaramaz işlərlə məşğuldurlar. Fikrə dalır ki, gecəni burada necə keçirəcək. Əgər onlara nəsihət etməyə başlasa, qara qəlblərinə təsir etməyəcək, əgər sussa, bir şey deməsə, oturub günaha tamaşa etsə, bu da ona çox çətin olacaq.

Bu əndişədə çək-çevir edirkən ucadan bir səs eşidir:

Məhəmmədtəqi, gəl.

Səsin ardınca çölə çıxır, görür çayxananın kənarında, yaxınlıqda yamyaşıl yarpaqları göz oxşuyan, təravətli bir ağacın altında çöhrəsindən nur yağan, hörmətli izzətli bir şəxs əyləşib. Salam verir. Həmin şəxs ehtiram, məhəbbətlə salamın cavabını verib deyir:

Ora sənin yerin deyil, gəl mənim yanıma!

Məhəmmədtəqi həmin ağacın altında, o şəxsin yanında əyləşir, görür nəsə burada başqa bir aləm var. Havanın belə soyuğunda ağacın altında ürəkaçan bahar havası hiss edir. Gecəni o şəxsin yanında qalır və onun mərifət xəzinəsindən, elm bağçasından bəhrələr götürür.

Səhər, sübh namazından sonra o şəxs buyurur:

Şeyx Məhəmmədtəqi! İndiki hava işıqlandı, yolumuza düzəlsək yaxşıdır.

Yola düzəlib getməyə başlayırlar. Bir az yol getdikdən sonra Ayətullah Bafqi anlayır ki, böyük bir iftixara nail olmuş və misilsiz bir feyzə çatmışdır. Həmin şəxs bu anda təbəssüm edib deyir:

Bilirəm ki, artıq məni tanıdın, indi ayrılmaq vaxtıdır. Sağollaşır ki getsin, Bafqi narahat olur, iltimas edib deyir:

Ey mənim mövlam, icazə verin sizin yanınızca gəlim.

Həzrət deyir:

Yox! Siz mənimlə gələ bilməzsiniz.

Bafqi soruşur:

Bəs bir də sizi nə vaxt görə biləcəm?

Həzrət cavab verir:

Həmin səfərinizdə iki dəfə yenə sizinlə görüşəcəm − Bir dəfə Qumda, və bir dəfə də Səbzivarda.

Bunu deyib nəzərindən qeyb olur.

Ayətullah Bafqi görüş şövqü ilə Quma kimi qərar tuta bilmir. Quma daxil olandan sonra üç gün ziyarət və görüş üçün orada qalmalı olur. Amma nədənsə gözlədiyi kimi olmur. Qəmli, fikirli halda Xorasana tərəf hərəkət edir. Bir ay yol gedəndən sonra Səbzivar torpağına qədəm basır. Yol gedə-gedə fikirləşir: Pərvərdigara! Axı necə oldu ki, nə Qumda həzrəti görə bildim, nə də burada? Niyə o həzrətin vədəsi düz çıxmadı?

Bu xəyalda ikən birdən qulağına at nalının səsi gəlir. Dönüb baxır, görür ki, həzrət vüqarlı halda atın üstündə onun kənarında durubdur. Salam verir. Söhbət əsnasında deyir:

Ey ağam! Siz mənə vədə vermişdiniz ki Qumda sizi bir daha görəcəyəm, amma deyəsən bu səadət mənə nəsib olmadı, niyə?

Həzrət buyurur:

Yox, elə deyil. Mən gəlmişdim, siz həzrət Məsumənin hərəmindən çölə çıxmışdınız. Bir nəfər Tehranlı qadın sizdən bir məsələ haqqında soruşurdu, siz də başınızı aşağı salıb onun sualına cavab verirdiniz. O vaxt mən sizin kənarınızda durmuşdum, siz diqqət etmədiniz.(Məhəmməd Razi, "Asarul höccət”, c. 1, səh. 32)

... Hava yavaş-yavaş istiləşməyə doğru gedirdi. Nəvvab mədrəsəsinin tələbələri (Məşhəd) cümə axşamı və cümə günləri günortadan keçmiş mədrəsənin kölgəlik bir yerinə xalça-palaz döşəyib sərin olsun deyə, orada otururdular. Mirzə Mehdi İsfəhani də mədrəsəyə gələndə dərsini həmin yerdə keçərdi. Havanın həddən artıq isti olması üzündən hövzənin dərsləri tətil oldu, amma bu dərs davam edirdi. Getməlilər getdi, bu dərsin həvəskarı olanlar qaldı. Həqiqətdə tələbələr iki yolayrıcında qalmışdılar, bir hissəsi öz vətəninə və ya şəhərdən qıraq bir yerə səfər etmək istəyirdi, başqa bir dəstə isə dərsdən ayrılmaq istəmirdi.

Cümə axşamı dərs başa çatanda tələbələr arasında dilli-dilavərliyi ilə tanınan cənab Sədrzadə dedi:

Ağa havalar çox istiləşib, dərsləri tətil etmək istəmirsiniz?

Mirzə İsfəhani dedi:

Siz kafirlik edirsiniz ha... Burda gül-çiçəyin kənarında oturmusunuz və bir belə nemətə küfr edirsiniz. Sabah Məşhədin yaylaqlarından birinə − məsələn tərqəbəyə də getsəniz, neçə gün qalandan sonra başqa bir yerə getmək həvəsinə düşəcəksiniz.

Sonra dedi: "lən tətil lil-dərs” Əlavə olaraq izah etdi ki, "lən” kəlməsi əbədi inkar mənasını verir, bunu dedim biləsiniz ki, tətil söhbəti olmayacaq.

O günün sabahısı, yəni cümə günü mədrəsəyə dərs demək üçün gələndə ustadın bütün xüsusi şagirdləri hazır dayanmışdılar. Ustad həmişəkindən fərqli olaraq dərs metodunu dəyişmişdi.

Mirzə Cavad Tehraniyə xitab olaraq (Mirzə İsfəhaninin şagirdlərindən olmuşdur) bir neçə kəlmə söz deyib sonra məbdə və məad, maarifin və etiqadların üsulu haqqında müxtəsər mətləblərə toxundu. Hər iki-üç cümlənin arasında və ya hər mövzudan sonra buyururdu:

Cavad ağa! Mən sizə deyirəm, başa düşürsən nə deyirəm, hükəma nə demişdir?

Artıq mənim dərsim sona yetdi! Siz gərək məndən sonra bu sözləri tələbələrə çatdırasınız, tələbələrə yol göstərəsiniz!

Təqribən bir saata yaxın söhbət bəyan etdi və hər beş dəqiqədən bir yenə deyirdi:

Cavad ağa, bunları sənə dedim, tələbələrin hidayətini sən öz öhdənə götürməlisən.

Xülasə dərs başa çatdı. Bütün şagirdlər təəccüb içində idilər, hər biri ustadın danışığını bir cürə yozurdu. Daha çox da şagirdləri təəccübləndirən bu idi ki, dünən ustad tətili qadağan edirdi, amma bu gün deyir mənim dərsim qurtardı, artıq dərsim yoxdur. Bu əmr hardan gəldi? Yoxsa qeybdənmi işarə oldu? Ustada nə olur? Gələcəkdənmi xəbər verir? Mütləq şəkildə dərslərinin tətil olacağını bildirir.

Yay tətili başa çatdı və hövzənin dərsləri yenidən başladı. Amma ustad daha dərs demirdi. Çox keçmədi ki, ustadın infarkt keçirdiyini və az sonra ürəkağrıdan ölüm xəbərini eşitdik.

Ustadın böyük oğlu Mirzə Əlirza tez özünü yetirdi ki, atasının başı üstündə olsun. Onu saxlayıb dedilər ki, atan infarkt keçirib, yanında hay-küy salmaq olmaz.

Fəryad çəkib dedi:

Atam bu gün sübh öləcəyini xəbər vermişdi. Demişdi mən gedirəm qüsul verməyə, Pərvərdigarımın yanına pak-qüsullü getmək istəyirəm. İcazə verin atamla görüşüb, üzündən öpüm.(Əbdül-Cavad Qərəviyan, "Cilvehaye rəbbani”, səh. 14-16)

Nəcəfli dostlarımdan bir-neçə nəfəri Nəcəfin elmi hövzəsinin tanınmış ustadlarından birinin dilindən nəql edirlər ki, deyirdi:

Mən ariflər ustadı Mirzə Əli Qazi Təbatəbai və onun dilindən nəql edilən mətləblər və onun haqqında tez-tez qulağıma çatan qəribə əhvalatlar barəsində şəkdə idim. Öz-özümə həmişə deyirdim görən bütün bu danışılanlar doğrudur, yoxsa yalan?

Tərbiyə etdiyi bu şagirdlər ki, deyirlər belə hal sahibi olurlar, elə kamala çatırlar − düzdür, yoxsa təxəyyül?

Uzun müddət bu fikirlər zehnimdə dolaşırdı və tərədüddən qurtara bilmirdim. Kimsənin mənim bu fikrimdən xəbəri yox idi. Bir gün namaz, ibadət və Kufə məscidinin ziyarət buyuruqlarını yerinə yetirmək üçün həmin məscidə yollandım. (Rəhmətlik Qazi Kufə məscidində çox olurdu. İbadət üçün orada xüsusi hücrəsi də var idi. Kufə və səhlə məscidinə çox rəğbət göstərirdi və əksər gecələri sübhə qədər həmin yerlərdə ibadət edirdi.)

Məscidin həyətində dolaşarkən Qazi ilə rastlaşdım. Salamlaşıb edib bir-birimizlə hal-əhval tutduq və söhbət edə-edə gəlib məscidin arxa hissəsinə çatdıq.

Məscidin arxa hissəsi çöllü-biyabana baxırdı və get-gəl az olurdu. Məscidin hündür divarının dibində, qiblə tərəfdə hər ikimiz yerə oturduq ki, bir az dincəlib alıb yenidən məscidə gedək.

Aramızda söhbət qızışdı. Rəhmətlik Qazi ilahi ayələrin sirlərindən mənə əhvalatlar danışırdı. Tövhidin əzəmətli və cəlallı məqamından, bu yola qədəm qoymaqdan, bu yolun insan yaradılışının yeganə hədəfi olmasından maraqlı söhbətlər edir, dediklərinə tutarlı dəlillər gətirirdi.

Mən öz ürəyimdə yenə də tərəddüd edib dedim, mən nə bilim bu deyilənlər doğrudur, ya yox? Deyilənlərə şübhə edirəm. Ola bilsin doğru olsun, amma mənim xəbərim olmasın.

Əgər ömür bu minvalla keçsə vay mənim halıma; əgər deyilənlər doğru olsa və bizə bir şey çatmasa vay halıma.

Başqa bir tərəfdən, eşitdiklərimin nə dərəcədə doğru olduğunu bilmədiyim üçün şəkdə qalmışdım ki, dalınca gedim, yoxsa getməyim.

Bu fikirdə idim ki, qarşıdakı təpənin deşiyindən böyük bir ilan çıxıb divarın paralel istiqamətində bizə doğru sürünməyə başladı. (Bu yerlərdə çoxlu ilan olur və əksər hallarda camaat onları görür, amma indiyə qədər kimsəni çaldığını eşitməmişik.)

İlan bizim qarşımıza çatanda məni ixtiyarsız vahimə götürdü. Rəhmətlik Qazi ilana işarə edib dedi: "Mot biznillah!” (Allahın izni ilə öl!) Həmin dəqiqə ilan yerində quruyub qaldı.

Ağa Qazi heç nə olmayıbmış kimi söhbətini davam etdirdi. Bir az da söhbət edəndən sonra qalxıb məscidə getdik. Ağa Qazi məscidin ortasında iki rəkət namaz qılandan sonra öz hücrəsinə getdi və mən də məscidin bir-iki ziyarət əməllərini yerinə yetirəndən sonra Nəcəfə qayıtmaq qərarına gəldim.

Ziyarət etdiyim anda birdən yadıma düşdü ki, bayaq məscidin arxasında baş verən əhvalat, Qazinin gördüyü iş həqiqət idi, yoxsa gözbağlıca idi? Dedim bəlkə kişi məni sehrə salıb, mənə elə görsəndi? Bu fikirlər məni əldən saldı, daha necə ziyarət oxuduğumu bilmədim. Dedim yaxşısı budur gedim görüm ilan həqiqətən ölübdür, yoxsa dirilib qaçıbdır? Ziyarəti başa çatdırıb tələsik çölə çıxdım. Bayaqkı oturduğumuz yerə gedib gördüm ilan quru ağac kimi yerə sərilib. Ayağımla tərpətdim, gördüm hərəkətsizdir.

Ağlım başımdan çıxdı. Məscidə qayıtdım ki, bir-iki rəkət də namaz qılıb Nəcəfə dönüm, amma bacarmadım. Fikir-xəyal məni götürdü ki, əgər bu işlər haqdırsa, bəs bizim niyə xəbərimiz yoxdur? Rəhmətlik Qazi öz hücrəsində ibadətə məşğul idi. Öz hücrəsindən çıxanda, mən də məsciddən çölə çıxdım. Məscidin həyətində yenə də bir-birimizlə rastlaşdıq, məni görüb gülümsündü və dedi:

Ağa can! İmtahan da etdin, daha nə deyirsən?!(Əllamə Hüseyn Hüseyni Tehrani, "Məad şenasi”, c. 1, səh. 32)

Böyük Quran müfəssiri Əllamə Təbatəbai deyir:

Təhsilimi davam etdirmək üçün Təbrizdən Nəcəf-Əşrəfə yola düşəndə Nəcəfin vəziyyətindən xəbərsiz idim; bilmirdim hara gedim, nə iş görüm. Yol boyu fikirləşirdim ki, hansı dərsi oxuyum, hansı ustadın yanına gedim, hansı yolu seçim ki, Allah bəyənən olsun.

Nəcəf-Əşrəfə çatanda ilk növbədə üz tutdum Əli (ə)-ın hərəminə və ərz etdim:

Ya Əli! Mən təhsilimi təkmilləşdirmək üçün sizin məhzərinizə gəlmişəm, amma dərsə haradan başlayacağımı, hansı proqramla işləyəcəyimi bilmirəm. Sizdən xahiş edirəm ki, mənə bu işdə yol göstərəsiniz.

Özümə bir mənzil kirayə edib orda yerləşdim. Nəcəfə gəldiyim ilk günlərdə hələlik dərsə getmir, evdə oturub nə edəcəyimi fikirləşirdim. Bir gün yenə evdə oturmuşdum, gördüm qapı döyüldü. Qapını açıb gördüm böyük alimlərdən biridir. Salam verib içəri keçdi, bir küncdə oturub hal-əhval tutdu. Olduqca cazibəli və nurlu üzü var idi. Məni çoxdan tanıyırmış kimi səmimi söhbətə başladı və tez bir zamanda onunla ünsiyyətə girdim. Söhbət edə-edə arada mənə şer də oxudu və sonra belə bir məzmunda söhbətə keçdi:

Təhsil məqsədi ilə Nəcəfə gəlmiş kəs yaxşı olardı ki, təhsildən əlavə öz nəfsinin saflaşdırılması və təkmili fikrində də olsun. İnsan gərək öz nəfsindən qafil olmasın.

Bunu deyib getmək üçün ayağa qalxdı. Mən bu söhbətdə onun islami əxlaqına heyran oldum. O ilahi alimin qısa və kəsərli sözləri mənə elə təsir etdi ki, artıq gələcək proqramımı müəyyənləşdirdim.

Nəcəfdə olduğum müddətdə o təqvalı alimdən bir an da olsa ayrılmadım. Onun əxlaq dərslərinə gedir, hüzurundan feyz alırdım. O böyük alim Mirzə Əli Qazi idi.(Rza Muxtari, "Simaye fərzaneqan”, səh. 92)

Rəhmətlik Mirzə Əli Qazi buyururdu:

Bir gün otaqdan çıxıb evin dalanına girəndə (mükaşifə halında) gördüm ki, özüm bir kənarda sakit halda durmuşam. Diqqətlə qarşımda duran özümə baxmağa başladım, gördüm yanağımda balaca bir xalım var.

Otağa qayıdıb aynaya baxanda gördüm yanağımda xalım var imiş, amma indiyə qədər bundan xəbərim yox imiş.(Əllamə Hüseyn Hüseyni Tehrani, "Risaleye Lübbul-lübab”, səh. 34)

Əllamə Təbatəbai deyir: Mən və həyat yoldaşım Mirzə Əli Qazinin yaxın qohumlarından sayılırıq. (Qazinin və Təbatəbainin hər ikisinin üçüncü babası (babalarının babası) Seyyid Məhəmmədtəqi Qazidir.) Nəcəfdə olduğumuz vaxtlarda qohumluğumuza görə o tez-tez bizə baş çəkər, vəziyyətimizi xəbər alardı. Bizim hər dəfə uşağımız olur, amma heç biri qalmırdı, uşaq ikən ölürdü.

Bir gün ağa Qazi yenə bizə gəlmişdi. Sən demə bu vaxtlar yoldaşım hamilə imiş, amma bizim bundan xəbərimiz yox idi. Xudahafizləşib gedəndə Qazi üzünü yoldaşıma tutub dedi:

Əmiqızı bu dəfə sənin bu uşağın qalacaq, özü də oğlandır, ona heç bir şey olmayacaq. Uşağın adı da Əbdülbaqidir.

Mən Qazinin bu sözlərindən çox sevindim.

Allah bizə bir oğlan uşağı əta elədi və əvvəlki uşaqlardan fərqli olaraq bu uşaq sağ qaldı. Uşağın adını Əbdülbaqi qoyduq.(Rza Muxtari, "Simaye fərzaneqan”, səh. 80)