Quran ayələrinə(«Ali-İmran» surəsi, ayə 33-37; «Məryəm» surəsi, ayə 28.) nəzər saldıqda bu qənaətə gəlirik ki, insanın inkişafı, şəxsiyyətinin formalaşması onunla əlaqəli olan dörd şeyə bağlıdır. İnsan şəxsiyyətinin formalaşmasında təsirli olan bu dörd amil bunlardır: imanlı ata, mömin ana, pak və canyandıran müəllim, halal qida.

Yəhudilər İsanı (ə) hələ ailə qurmamış qız olan Məryəmin qucağında gördükdə təəccüblə dedilər:

«Ey Harunun bacısı! Atan pis kişi, anan da zinakar deyildi!» («Məryəm» surəsi, ayə 28.).

Onların həqiqətdən xəbərləri yox idi. Onlar bilmirdilər ki, İsa (ə) pak Məryəmə əta olunmuş ilahi bir əlamətdir. Onlara elə gəlirdi ki, Məryəm dinlərinə zidd olan bir günaha bulaşmışdır. Onun mömin, pak ata-anasını tanıdıqları üçün «Belə mömin şəxslərin övladı günaha necə qurşana bilər?»-deyə düşünürdülər. Çünki onlara «Uşaq yalnız ata və anadan törəyə bilər» prinsipi belə düşünməyə əsas verirdi. Lakin İsa (ə) beşikdə danışdıqdan sonra məlum oldu ki, mömin ata-anadan beləcə ləyaqətli, yüksək mənəvi məqamlara malik, ulul-əzm peyğəmbərin anası törəməlidir.

Göründüyü kimi, Məryəmdən paklıq ummalarının səbəbi, ilk növbədə atasının paklığı idi. Buna görə də dedilər:

Onlar ana məsələsinə də xüsusi diqqət yetirirlər. Belə ki, Məryəmə deyirlər:

Keçən fəsillərimizdə ana, onun üzərinə düşən vəzifələr, halal ruzi barəsində müəyyən qədər danışdıq. Müəllimin uşaqlara göstərdiyi təsir də hamıya məlumdur. Burada haqqında daha çox danışmaq istədiyimiz mövzu ata və onun övladına göstərdiyi təsirdir.

Ata ilk növbədə övladının dini tərbiyəsinə, əxlaqına, savadlanmasına diqqət yetirməlidir. Sonra isə ailəsi ilə gözəl həyat sürərək, həyatın şirinliyini övladlarına çox görməməlidir. O bütün qüvvəsini, bacarığını səfərbər edərək, ailəsinə haram tikə yedizdirməməlidir.

Rəvayətlərdə qeyd olunduğuna görə, hesabsız cəhənnəmə gedənlərdən biri də, övladının tərbiyəsinə etinasız yanaşan atadır.

Ulu Tanrı bütün insanları «xəlifəlik» məqamına, hidayət, bilik və bəsirətə nail olmaq, nəticədə isə behiştə daxil olmaq üçün yaratmışdır. Əzabı öz əlləri ilə, özləri üçün göndərən insanların özüdür!

Cəməl döyüşü Əlinin (ə) qələbəsi ilə sonra yetdikdən sonra İmam düşmənin ölüləri arasına gəlib onların cəsədlərinə baxaraq, hönkür-hönkür ağlamağa başladı. Bu bəşər tarixi boyunca heç bir qalib hərbçinin həyatında müşahidə olunmayıb. Ağlamağının səbəbi soruşulduqda Əmirəl-möminin buyurdu: «Ürəyim İslamı qəbul edib, oruc tutub, namaz qılaraq behiştə daxil olmalı şəxslərə yanır. Onlar məsum imama qarşı çıxaraq, özlərini əbədi əzaba düçar etdilər».

Əzaba düçar olanlar Allah-təaladan beş dəfə nicat istəyərlər. Lakin hər dəfə rədd cavabı alarlar. Sonuncu dəfə isə onların ağızlarını danışmamaları üçün əbədi olaraq bağlayarlar. Həmin beş dəfədən biri aşağıdakı ayədə qeyd olunmuşdur:

«Onlar orada fəryad edib deyəcəklər: «Pərvərdigara! Bizi buradan çıxart ki, saleh əməllər edək. O əməlləri yox ki, (dünyada) edirdik». (Onlara belə deyəcəyik:) «Məgər sizi ibrət almaq istəyən kimsənin ibrət ala biləcəyi qədər yaşatmadıqmı?! Hələ sizə (siz kafirləri Allahın əzabı ilə) qorxudan peyğəmbər də gəlmişdi. Dadın (cəhənnəm əzabını). Zalımların imdadına yetişən olmaz!» («Fatir» surəsi, ayə 37.).

Əziz atalar! Sizin əməllərinizin ən mühümlərindən biri övladınızın tərbiyəsinə, inkişafına diqqət yetirməyinizdir. Övladlarınızın tərbiyəsinə etinasız yanaşmayın. Evinizi onlar üçün pak saxlayın. Onlara halal yemək yedizdirin. Öz həyat yoldaşınızla gözəl əxlaqi keyfiyyətlər əsasında davranın ki, sizin ən yaxşı cəhətləriniz övladlarınıza xoş təsirlər bağışlasın və onlar da bir gün öz övladları üçün sizin kimi yaxşı ata olsun.

Əziz atalar! Bilin ki, Allah, peyğəmbər və imamlar sizin əməllərinizi müşahidə edəcəklər:

«Allah, Onun peyğəmbəri və möminlər əməllərinizi görəcəklər»(«Tövbə» surəsi, ayə 105).

Bütün davranışlarınızda diqqətli olun. Çünki bu, ailə üzvlərinə təsir göstərir. Peyğəmbər və imamlar bu incə məsələni daim diqqət mərkəzində saxlamış və atalara lazımi tövsiyələr etmişlər.

Ata evdə bir dövlət başçısına bənzəyir. Dövlət başçısı cəmiyyətdə baş verən hər hansı bir anlaşılmazlığın məsuliyyətini daşıdığı kimi, ata da öz həyat yoldaşı və övladlarının məsuliyyətini daşıyır və qiyamət günü bunun cavabını verməli olacaq.

Övladlarınızı ürəyitəmiz yetişdirin. Onları yaxşı işlərə rəğbətləndirin. Onların qəlbinə elmə və alimə olan eşq toxumu səpin. Onları özünüzlə ilahi məclislərə aparın. Həddi-buluğa çatmamışdan öncə onlarla vacib məsələləri öyrədin. Bir sözlə, onlara dost olun və mülayim davranın.

Peyğəmbər (s) və imam Əli (ə) bütün atalar üçün ən yaxşı örnəkdir. Bu böyük şəxsiyyətlərin keçdikləri həyat yolunu diqqətlə araşdırın, sonra isə onlar kimi yaşamağa çalışıb, bunu ailənizə də aşılayın. Qoy, sizin övladlarınız örnək seçərkən yanılmasınlar. Xarici və daxili ünsürlərin əvəzinə o dahi şəxsiyyətlərdən, mömin insanlardan dərs alsınlar. Qoy, Peyğəmbər (s) və imamlar sizin övladlarınızın idealına çevrilsinlər. Bu vasitə ilə sizin də dünya və axirət səadətiniz təmin olunsun.

O dahi insan Allah yolunun döyüşçüsü, mərcəyi-təqlid, millətinə, xalqına can yandıran görkəmli şəxs, şərəfli, mömin və pak ata-ana övladıdır.

Valideynləri onun tərbiyəsi uğrunda əllərindən gələni əsirgəmədilər. Atası onun elmə böyük rəğbət bəslədiyini görüb, oğlunu Nəcəfi-əşrəfə göndərdi. Fəzlullah orada məsum davamçılarından olan Şeyx Ənsari, Mirzə Şirazi, Mirzə Hüseyn Nuri və s. kimi görkəmli şəxsiyyətlərdən bəhrələnərək, yüksək elmi və əxlaqi məqamlar kəsb etdi. İllər keçdikdən sonra Tehrana dönərək, şaha qarşı məşrutə hərəkatında iştirak edən alimlərin cərgəsinə qoşuldu. Məşrutə inqilabı qələbə çaldı. Lakin özünü satmış xainlər təsir altına düşərək, məşrutə inqilabını da Londonun təsir dairəsinə daxil etdilər.

Fəzlullah məsələnin nə yerdə olduğunu daha yaxşı bilirdi. Ona görə də səsini ucaltdı, hicrət etdi, bəyanat verdi, lakin onun bu fəaliyyətləri nəticəsiz qaldı. Hakim rejim onu edam cəzasına məhkum etdi. Bu cəza tədbirinin səbəbi, onun məşrutənin Quran, şiə fiqhi əsasında fəaliyyət göstərməsini tələb etməsi idi. Onda mövcud olan bu şücaət, bəsirət, paklıq, xalis niyyət atasının və müəllimlərinin təsirindən doğmuşdur. Bütün bunlar pak ana və halal qida cütlüyünün bağışladığı xoş təsir idi.

O, rəcəb ayının 13-də, Əlinin (ə) mövlud günü dini, qanuni tələblərinə görə masonlar tərəfindən edam edildi.

Onlara elə gəlirdi ki, Şeyx Fəzlullahı edam etməklə onun fikirlərini də edam etdilər. Lakin onlar bu ayədən xəbərdar deyildilər:

«Onlar Allahın nurunu öz ağızları ilə söndürmək istəyirlər. Allah isə, kafirlərin xoşuna gəlməsə də, öz nurunu tamamlayacaqdır»(«Səf» surəsi, ayə 8.).

Onun edam olunmasından səksən il keçdi. Rəcəb ayının on üçü, sübh saat onda, o ilahi şəxsiyyətin edam olunduğu «Topxana meydanı» yaxınlığında minlərlə şəhid vermiş İran millətinin inqilabı nəticəsində dahi Xomeyninin təşəbbüsü ilə İslam Şura Məclisi öz işinə başladı və o böyük şəhidin ideyaları həyata keçirildi.

Mən o illər parlament nümayəndəsi idim. Müşahidə etdiklərim məni təəccübləndirmirdi. Çünki uca Allah möminin imdadına yetişir. Onun pak ideyalarını, özü şəhadətə yetsə belə, həyata keçirir. Xoş bu şəhidin atasının halına. Qiyamətdə belə övladı olduğu üçün alnıaçıq, qəlbi fərəhli olacaq.

Əziz gənclər! Sizə çox mühüm bir tövsiyəm var. Ailə qurmazdan öncə yaxşı atanın xüsusiyyətlərinə malik olmağa çalışın. Çünki izdivacdan sonra gec olacaq. Özünüzü indidən saflaşdırın. Öz get-gəllərinizə, yoldaşlarınıza, xüsusilə də qidanıza fikir verin. Çünki sizin nütfənizdə olan «gen» adlı bir maddə bütün xüsusiyyətlərinizi övladlarınıza keçirir. Buna etinasız yanaşmayın. Çünki yalnız qərb alimlərinin tədqiqatlarının nəticəsi deyil ki, sizə «yalan sözdür» deməyə əsas versin. Bu, İslamın ilk saçdığı günlərdə diqqət yetirdiyi təbii bir məsələdir.

Bu mövzu ilə bağlı mühüm bir rəvayətə nəzər salaq: «Bir gənc pərişan halda özünü Peyğəmbərin (s) hüzuruna yetirərək, ərz etdi: «Mən və həyat yoldaşım hər ikimiz ağ dəriliyik. Həyat yoldaşıma çox e’timadım vardır, lakin bizim dünyaya gələn övladımız qara dərilidir. Bu mənim üçün bir müəmmadır». Peyğəmbər (s) buyurdu: «Gen insanın xüsusiyyətlərini övladına keçirir».

«İrq» sözünün qarşılıqlı mənası «gen», «dəssas» sözünün mənası isə «keçirən», «ötürən» deməkdir.

Həzrət gənci bu bir cümlə ilə iztirabdan xilas etdi. Bəli, Peyğəmbərin (s) buyurduğu bu məsələ bu gün elmi yollarla sübuta yetirilmişdir.

Buna görə də izdivacdan öncə İslamın atadan istədiyi xüsusiyyətlərə malik olmağa çalışın. Bütün bunlara biganəlik göstərərək, yalnız cinsi ləzzət və maddi həyat üçün ailə qurmayın. Belə olduqda, sizin övladlarınız cəmiyyət üçün səmərəli olmayacaq.

Rəsulullah (s) və imamlar İbrahim peyğəmbərə mənsub olduqları üçün sevinirdilər. O böyük şəxsiyyətin insani keyfiyyətləri, əxlaqi xüsusiyyətləri pak nəslinə keçmişdir.

Biz «Varis ziyarətnaməsi»ni oxuyarkən imam Hüseyni (ə) Adəmin, Nuhun, İbrahimin, Musanın, İsanın, Məhəmmədin (s) və Əlinin (ə) varisi adlandırırıq. Həzrətə çatan miras var-dövlət deyil, ilahi elm, mənəvi özəlliklər, insani keyfiyyətlər, şərəf və ləyaqətdir.

Biz atalar övladlarımızın faydalı olması üçün bunlardan nəyə görə faydalanmamalıyıq?

Mümkündür, hər hansı bir ailədə ailə başçısı, ailənin atası dini tərbiyədən uzaq olaraq, ilahi buyruqları qəbul etməsin. Belə olan halda həddi-büluğa çatmış, ağlı kəsən övlad ilk növbədə onu yumşaq dil ilə haqqa qaytarmalı, bunun bir təsiri olmadıqda isə, atasının təsiri altına düşmədən, öz pak həyatını davam etdirməlidir.

Belə hallarda Peyğəmbərin (s) qoşunu sıralarında Ühüd döyüşündə şəhid olan gənc, mömin, mücahid Müsəb ibn Ümeyrdən dərs almağa çalışmaq lazımdır.

Müsəbin valideynləri müşrik idilər və ona çox bağlı idilər. O, fitrətinin, ağlının çağırışı ilə Peyğəmbərə (s) iman gətirdi. Hicrətdən öncə Rəsulullahın göstərişi və Mədinə camaatının tələbi ilə bu şəhərə təbliğ etməyə gedərək, həm bir çoxlarının müsəlman olması və həm də Peyğəmbərin hicrəti üçün zəmin yaratdı. Peyğəmbər Mədinəyə gəldikdən sonra bir gün Müsəbin aşılanmamış qoyun dərisindən hazırlanmış köynək geyindiyini gördü və onu səhabələrə göstərərək buyurdu: «Allahın, qəlbini nurla doldurduğu şəxsə nəzər salın. Bir zamanlar mən onu Məkkədə – valideynlərinin yanında ən ləziz yeməklər yeyib, ən gözəl libaslar geyinən görmüşdüm. Lakin Allah, Allah rəsulunun eşqi onu gördüyünüz bu həyata gətirib çıxarmışdır».(Mizanül-hikmə, 10-cu cild, səh-232.)

Gənclər, övladlarının dindar, mənəviyyat sahibi olmalarını istəməyən valideynlərlə sərt davranaraq, dava etməsinlər. Bu, Allahın və Onun rəsulunun (s) buyruqlarına ziddir. Yalnız onların təsiri altına düşməmək kifayətdir. Belə ki, Allaha, Peyğəmbərə, imamlara onlara e’tiqadınızı əldən verməyin. Məhəmməd ibn Əbu Bəkrdən dərs alın. O, Əliyə (ə) olan eşqlə, Qurana, Peyğəmbərin (s) qoyduğu yola olan məhəbbətlə ilahi dinin möhkəmlənməsi yolunda canını verdi.

Təbliğ məqsədilə Mehrcerdə getdiyim zaman Qum elm mərkəzinin banisi Şeyx Əbdülkərim Hairinin xalası oğlu deyirdi: «Şeyxin atasının 15 il övladı olmadı. O çox narahat idi. Qəssablıqla məşğul idi. Amma peşəsi onun başını qatmırdı. Bir gün həyat yoldaşı ona dedi: «Mən sənin qüssənə dözə bilmirəm. Çox güman ki, övladımızın olmamasının səbəbi mənəm. Məncə bu məqsədlə yenidən ailə qurmağın heç bir eybi yoxdur. Özüm sənin üçün münasib qadın taparam».

Bir neçə müddətdən sonra əri üçün gənc, həyat yoldaşı ölmüş dul bir qadın tapdı və yoldaşına bu qadınla evlənməyi təklif etdi. Toy mərasimi keçirildi. Qədim adət-ənənə üzrə gəlinlə bəy əl-ələ tutdular. Bu an gəlinin keçmiş yoldaşından olan üç yaşlı qızının fəryadı ərşə yüksəldi. O, anasından ayrılmır, xalası onu özü ilə aparmaq istəsə də, bacarmırdı. Yetim uşağın səsi kişini də təsirləndirdi. O, gəlinə dedi: «Mən bu yetimin səsinə tab gətirə bilmərəm. Bu uşaqdan başqa mənim sənin vasitənlə uşağım olması, bu yetimə pis təsir bağışlaya bilər. Mən bu evliliyin xeyrindən keçirəm».

Oradaca gəlinin kəbin haqqını ödəyib, gecə ikən Mehrcerdə qayıtdı və həmin gecəni ilk arvadının yanında keçirtdi. Həmin gecə bu şərəfin, ləyaqətin əvəzi olaraq Şeyx Əbdülkərimin nütfəsi bağlandı və Qum elm mərkəzini təsis edən bir insan dünyaya gəldi».

O, minlərlə alimin müəllimi oldu. Onun tərbiyəsini görmüşlərdən biri də İran İslam İnqilabının banisi, şərqi-qərbi heyrətə salan, İslamı məhv olmaqdan qoruyan dahi Xomeynidir. Xomeyni Şeyx Əbdülkərimin, Şeyx Əbdülkərim isə fəzilət sahibi olan bir qəssabın məhsulu idi. Bu şərəfli atanın qiyamətdə övladının, onun şagirdlərinin və İran İslam İnqilabının qarşılığında hansı mükafatlar alacağını yalnız Allah bilir.

Həccac ibn Yusif Səqəfi zalım, qatil, xain və çirkin simalardan idi. Onun övladları da etibar olunası şəxslər deyildilər. Lakin Seyyid Murtəzanın dövründə onun nəslindən şərəfli, Əhli-beyt aşiqi, məsumları, xüsusilə də Əlini (ə) və imam Hüseyni (ə) mədh edən Əbu Əbdullah Katib adlı bir şəxs meydana çıxdı.

O, ata-babasının malik olduqları xislətlərdən uzaq idi. Ağılının, fitrətinin çağırışına «Bəli» deyərək, haqqı qəbul etmiş və bununla da, Əhli-beytin diqqətini özünə cəlb etmişdi. Belə ki, «Riyazül-üləma» kitabından nəql olunur ki, Abdullah Əfəndi yazır: «Seyyid Mürtəza müəyyən səbəbə görə onunla sərt davranır. Həmin axşam Peyğəmbəri yuxuda görür. O, Peyğəmbərə salam verir, lakin Rəsulullah onunla sərt davranır. «Təqsirim nədir?»-deyə ərz etdikdə, Rəsulullah buyurur: «Bizim şiə şairimizlə sərt davranmısan. Get ondan üzr istə». Seyyid sübh açılan kimi Əbu Əbdullahın evinə gedir. Ondan üzr istəyib, könlünü alır».

Əziz gənclər! Uca Allah sizə azadlıq qüdrəti bəxş etmişdir. Bu istiqlalınızı qoruyun. Aludə, çirkin əməlli insanlardan, hətta sizin atanız olsa belə, uzaq durun. Onların rənginə boyanmayın. Haqqın doğru yoluna qədəm qoyaraq, əqidənizdə möhkəm olun.

Bənzərsiz filosof, fəlsəfə elmində böyük inqilab yaratmış Sədrül-Mütəəllihin Şirazi Şirazda məşhur var-dövlətli bir kişinin oğlu idi. Atası lə’l-cəvahirat ticarəti ilə məşğul adi. O, oğlunun da özü ilə birgə ticarət etməsini çox istəyirdi.

Atasının sənətini davam etdirmək məqsədilə bir müddət Bəsrədə qaldı. Bir-iki ildən sonra Şiraza qayıdaraq, böyük hörmətlə atasından sənətini tərk edib təhsil almağa icazə verməsini xahiş etdi. Atası «Sənin özün üçün məsləhət bildiyini qəbul etməyə hazıram»-deyə cavab verdi.

Sədrül-Mütəəllihin var-dövlətdən əl çəkərək, Şiraz elm hövzəsində təhsilə başladı. Çox keçmədən gənc yaşlarında, atasının diqqət və qayğısı nəticəsində tanınmış bir alim oldu. Artıq Şirazda elm baxımından onu qane edəcək bir şəxs yox idi. İsfahana getmək üçün atasından izn alaraq, oraya yollandı. Burada Mir Damad, Şeyx Bəhayi və Mir Fendriski kimi dahilərin dərslərində iştirak etmək şərəfinə nail olaraq, çox keçmədən Sədrül-Mütəəllihin oldu.

Uşaq vaxtlarımda qonşumuzda ixtiyar bir kişi yaşayırdı. Olduqca təqvalı və intizamlı idi. Tehran bazarında ticarətçilər arasında vasitəçilik edirdi. Dindar, mömin olduğu üçün bütün tacirlər ona etibar edirdilər. O, bütün namazlarını camaatla qılırdı.

Onda qəribə bir cəzzabiyyət var idi. Uşaqları məscidə cəzb edirdi. Mən də onun eşqi ilə, hətta sübh namazını da məsciddə qılan uşaqlardan idim.

Səksən illik ömründə müşahidə etdiyi çox maraqlı və ibrətamiz əhvalatlar danışırdı. O deyirdi: «Nasir Xosrov məntəqəsində mömin və nurani bir gənc yaşayırdı. Atası dini məsələlərə qətiyyən riayət etmirdi. Oğlu daim dini məclislərdə elm adamları ilə əlaqədə olduğu üçün atasının vəziyyətinə görə narahat idi. Onun səmimi öyüd-nəsihətləri atasına təsir etmirdi. Nəhayət, küsərək Rey şəhərinə ‒ H.Əbdüləzimin məqbərəsinin yaxınlığına gedir. Bir neçə il orada ticarətlə məşğul olub, bazar əhli üçün şəri məsələlər deyir.

Günlərin bir günü - «Aşura» günü - sübh çağı ata-anasını görməyə gəlir. Valideynləri əzadarlıq məclisinə getdikləri üçün o da oraya yollanır. Gözlənilmədən səhnəyə qoyulacaq tamaşada Şimr rolunu oynayacaq şəxs xəstələnir. Bu arada tamaşaya rəhbərlik edən şəxs valideynlərini yoxlamaq üçün Tehrana gələn gənci görür və onunla tanışlığı olduğu üçün Şimr rolunu oynamasını xahiş edir. Gənc səhnə paltarını geyinib, ona verilən rolu məharətlə oynayır. Atası camaatın içindən oğlunu tanıyaraq, onun Şimr rolu oynadığı üçün narahat olur.

Mərasim sona yetdikdən sonra hamı öz evinə dağılışır. Oğlu ilə birlikdə evə gələn atası onun yemək yeyib-yemədiyini soruşur. Oğlunun mənfi cavabını eşitdikdə deyir: «Yan otaqda mürəbbə və qatıq qabı var. Gətir, ye». Gənc mürəbbə qabını açdıqda içərisində ölü bir siçan görür. Yalnız qatıq götürüb, yeməyə başlayır. Atası «Nə üçün mürəbbə gətirmədin?»-deyə soruşduqda, gənc deyir: «Mürəbbənin içində ölü siçan var. O, nəcisdir. Nəcisi yemək isə haramdır». Atası sərt tərzdə deyir: «Sən hələ bu müqəddəslik oyunlarından əl çəkməmisən?!»

Bir neçə dəqiqə sükutdan sonra atası deyir: «Oğlum, bir ildən sonra qayıdıb Şimr rolunu niyə oynadın?» Gənc gözəl və mülayim bir tərzdə cavab verir: «Ata, içinə ölü siçan düşmüş mürəbbəni yeyənin nütfəsinin Əli Əkbərə çevriləcəyini gözləmə. Haram yeməyin nəticəsi Şimr olar».

Gənclər gələcəkdə əməlisaleh, ləyaqətli ata olmağa çalışsınlar. Əks təqdirdə, onların övladlarının daxili, mənəvi dünyası məhv olacaqdır.