ON DÖRDÜNCÜ FƏSİL
İnsan əql, qəlb, nəfs və cismdən ibarət bir varlıqdır. İnsanın bütün üzvlərinin yaxşılıq və pislikləri var. Bütün yaxşılıqlar Haqq tərəfindəndir. Pisliklərin qaynağı isə insanın özüdür.
Quranda Rəhim, Rəhman, Rəbb, Ğəfur, Kərim, Lətif, Rəuf, Qüddus, Əiz sifətləri ilə yad edilmiş müqəddəs varlıqdan xeyirdən, rəhmətdən başqa bir şey gözləmək olmaz.
Cəhlin, kinin, həsədin, tamahın və tənbəlliyin pislikdən, ziyandan qeyri məhsulu yoxdur.
Biliyin, savadın insana öz həyatında lazım olan qədər mənimsənilməsi bir tərəfdən vacibi-eyni, digər tərəfdən isə vacibi-kifayidir.(Vacibi-eyni, yəni o vacibdir ki, hamının boynundadır və bəzi şəxslərin əncam verməsilə o birilərin boynundan düşmür, məsələn, namaz qılmaq kimi, Vacibi-kifayi, yəni o vacibdir ki, hamının boynundadır və bəzi şəxslərin əncam verməsilə o birilərin boynundan düşür, məsələn, ölü müsəlmanın dəfn olunması kimi)
Elm, bilik ağılın inkişafı üçün Allahın bəxş etdiyi ləzzətli bir tikədir. Haqq tərəfindən bəxş edilmiş bir nemət olan ağıl bilik kimi bir nemətlə qoşalaşdıqda, insanın daxilində nurdan yaranmış bir dərya meydana gəlir. Bu nuraniyyət insanın daxili aləminin əmniyyətinin bir qismini təmin edir. Təbii olaraq, bu əmniyyət insandan həyat yoldaşına, övladlarına keçir və nəticədə, onlar da bu daxili təskinlikdən bəhrələnir, həyatları aramlıq nuruna bürünmüş bir həyata çevrilir.
Din elminin, məxsusən fiqh elminin, yəni halal-haramı tanımağın lazım olduğu qədərincə mənimsənilməsi ilk növbədə ailə başçısı, sonra isə evin xanımı və övladları üçün zəruridir. Onlar bu yolla savadlanar və cəhl şərindən amanda qalarlar.
Bəli, savad əmniyyət, savadsızlıq isə ziyan doğurur.
Əhli-beytdən nəql olunan rəvayətlərdə savadsızlıq mənəvi ölüm, əbədi bədbəxtlik amili, insanın təhlükəli, qorxunc düşməni, küfr və azğınlıq kimi hesab edilmişdir.
«Həzrət Peyğəmbərdən (s) cahilin xüsusiyyətlərini soruşduqda, cavab verdi: «Əgər onunla yoldaşlıq etsən, səni zəhmətə, əziyyətə salacaq. Ondan kənar gəzsən, səni məzəmmət edəcək, sənə bir şey bağışlasa minnət qoyacaq, ona bir şey bağışladıqda isə naşükürlük edəcək. Ona sirr versən, sənə xəyanət edəcək».("Tuhəful-uqul" səh.28)
Özünüz fikirləşin, əgər ailə başçısı cəhalət xəstəliyinə düçar olarsa, mənəvi baxımdan yoxsul olarsa, istər ailədə, istərsə də ailədən kənarda hansı əmniyyətsizliyə, əzab-əziyyət qaynağına çevriləcək?
Cahilin ixtiyarında olan var-dövlət, ailə, arvad-uşaq, hamısı təhlükə ilə qarşı-qarşıyadır.
İslamın təhsilə, elmə verdiyi əhəmiyyətin sirri budur ki, insan özünü, ailəsini tam əmniyyətdə yaşatsın, onları heç bir təhlükə qorxutmasın.
İslami qaynaqlarda qeyd olunur: «Həzrət Məsih var qüvvəsi ilə qaçırdı. Bir tanışı ondan qaçmasının səbəbini soruşdu. İsa (ə) «Cahilin əlindən qaçıram»-deyə cavab verdi».
Bəli, tam qüvvə ilə cəhlin və peyğəmbərliyə qarşı cahil olanın əlindən qaçmaq lazımdır. Yalnız bu yolla dünya və axirət səadətinə nail olmaq mümkündür.
Cahil iksirə malik olmaqla yanaşı, yenə yoxsuldur. Alim yoxsulluq içində olsa belə, var-dövlət sahibidir.
Əgər sənə iksir belə versələr, elmin olmadıqda yoxsulsan.
Lakin sənə elm versələr, bu zaman iksiri sat getsin.
Quranın buyurduğuna əsasən, bilicilər nadanlarla heç bir sahədə bərabər deyildirlər: «Heç bilənlərlə bilməyənlər (alimlə cahil) eyni olar bilərmi?!» ("Zümər" 9).
Həzrət Peyğəmbər (s) buyurur: «Hər hansısa bir gün məni Haqqa yetirən elmim artmazsa, o günüm bərəkətsizdir».("Mizanül-hikmə" c.6, səh.449)
Digər bir hədisdə buyurur: «Hikmətdən - azacıq da olsa - mənimsəməyən qəlb dağılmış ev kimidir. Öyrənin, öyrədin, düşünün, dünyadan cahil olaraq getməyin. Həqiqətən, Allah qiyamət günü cahilin üzrünü qəbul etməyəcək».(Həmin mənbəə)
Əli (ə) «Ğürərül-hikəm» kitabında elm və biliyi belə vəsf edir: «Elm qələbə gətirir. Elm bəlalar qarşısında bir səddir, ən böyük ehtiyacsızlıqdır. Bilik əqlin nuru, gözəl vaiz, ən yaxşı hidayət, aşkar gözəllik, ən yaxşı dost, ən şərafətli nəsəb, möminin itkisi, helm bələdçisi, ən faydalı xəzinə və ən şərafətli həqiqətdir».
Rəsulullah (s) bir cümlə ilə dünya və axirətdə elmin məhsulu olacaq bütün həqiqətləri aydınlaşdırmışdır: «Elm və bilik bütün yaxşılıqların başıdır (əvvəlidir)».("Bihar"c.77, səh.178)
Əli (ə) var-dövlətlə elmin yeddi köklü fərqi olduğunu buyurmuşdur: «Elm peyğəmbərlərin, var-dövlət isə fironların mirasıdır. Elm xərcləndikcə azalmır, var-dövlət isə xərcləndikcə azalır. Var-dövlətin keşikçiyə ehtiyacı var, elm isə özü insanın keşiyini çəkir. Elm insanla birgə axirətə köçür, var-dövlət isə dünyada qalır. Var-dövlət qazanmaq hamı üçün mümkün olan bir şeydir, elm və onun nuraniyyəti isə möminlərə məxsusdur. Hamı din məsələlərində elm sahibinə möhtacdır, var-dövlətə isə bu sahədə heç bir ehtiyac yoxdur. Bilik qiyamət günü «sirat»dan keçməyi asanlaşdırır, var-dövlət isə bunun qarşısını alır».("Bihar" c.1, səh.185)
Boş gəmi dənizin ortasında tufana düşərək məhv olmaq təhlükəsi ilə qarşı-qarşıyadır. Dolu, ağır gəmi isə əmniyyətlə məqsədə doğru hərəkət edir. Boş gəmi cahil, dolu gəmi isə savadlı, geniş məlumatlı insanın misalıdır.
Tövhid nuru işıqlanan qəlb, qiyamət gününə yəqini olan bir qəlbdir. O, bu günün necə bir gün olduğunu bilir:«Kim (dünyada) zərrə qədər yaxşı iş görmüşdürsə, onun xeyrini görəcəkdir. Kim zərrə qədər pis iş görmüşdürsə, onun zərərini görəcəkdir».("Zilzal" 7-8)
Belə bir insan özünün dünyada qonaq olduğunu bilir, axirətin əbədi olduğuna inanır. Allahın bütün nemətlərinin əmanət olduğuna, özünün hər bir nemət qarşısında məsuliyyət daşıdığına əmindir. Bir sözlə, onun bütün inancları elmdən doğur. Belə bir insan daim təskinlik içində həyat sürür. İslam bütün ailə üzvlərinin belə olmasını istəyir.
HƏQİQƏTLƏR QAYNAĞI OLAN QƏLB
İslam qaynaqlarında qəlb «Allahın hərəmi», «çeşmə», «iman», «padşah» və «qab» kimi ifadələrlə yad edilmişdir. O sağlam, xəstə, pak, xəbis, yumşaq, nurani, kor, ölü, qəsavətli, möhürlənmiş kimi sifətlərlə vəsf edilmişdir. Bu ifadələr Quranda, həmçinin «Kafi», «Şafi», «Tuhəful-uqul» və s. kitablarda qeyd olunmuş və hər birinin mənası açıqlanmışdır.
Həqiqətən, qəlb qabdır. Çox maraqlı bir qab. Əgər bu qabda haqqa, qiyamətə iman, nuraniyyət, ixlas, səmimiyyət, eşq yerləşdirilərsə, o zaman bu qəlbin sahibi əmniyyət və təskinliklə yaşayacaq. Onunla əlaqədə olan hər bir şəxs ondan səmimiyyətdən qeyri bir şey gözləməyəcək. Amma bu qaba tamah, həsəd, kin, küfr, şirk, qəsavət və s. kimi qeyri-insani keyfiyyətlər yerləşdirilərsə, bu qəlbin sahibi təhlükəli, aludə bir varlığa çevriləcək. Belə ki, heç bir şəxs ondan əmniyyət gözləyə bilməz.
Hələ izdivac etməmiş gənclər öz qəlblərinin bu qeyri-insani keyfiyyətlərə aludə olduğunu gördükdə, yalnız onu islah etdikdən sonra izdivac etməlidirlər.
Min arzu ilə öz ailəsindən, ata evindən əl çəkib sizin evinizə gələn hər hansısa bir qızın ümidlərini qırmayın! Vay olsun ailəsi onun üzündən rahatlıq duymayan kişiyə! Vay olsun ailəsi onun üzündən saysız-hesabsız əziyyətlərə düçar olan qadına! Vay olsun valideynləri onun üzündən rahatlıq görməyən övlada!
Əlinin (ə) buyruqlarına görə, insan öz qəlbini Haqqa bağlamazsa, onu iman, eşq, məhəbbət qabına çevirməzsə, bu zaman o öz sahibini inanılmaz bəlalara düçar edər. Belə ki, o, tamah zillətinə düçar olar və onun hücumu nəticəsində həlak olar. Məqsədinə yetmədikdə qəm-qüssə onu öldürər. Biri ona qəzəbləndikdə qeyzi alovlanar. Özündən razı olduqda özünü tamamilə unudar. Qorxuya düşdükdə ömrü pəhrizlə hədərə gedər. Əmniyyətdə olduqda qurur onu bürüyər. Başına bir müsibət gəldikdə, özündən gedərək rüsvay olar. Var-dövlət sahibi olarsa, bu onu azğınlığa sürükləyər. Yoxsulluq ona tərəf gəldikdə, narahatlıq başını qatar. Ac olduqda zəiflikdən ayağa dura bilməz. Toxluqda ifrat edərsə, qarınpərəstlik nəfs yolunu onun üzünə bağlayar. Belə bir insan üçün hər bir şeyin artığı fəsad, əskiyi isə ziyan gətirər.("Bihar" c.70, səh.52)
Həzrət Peyğəmbər (s) qəlbin sağlamlığı və xəstəliyi haqqında buyurur: «İnsanda bir parça ət var. Əgər o sağlam olarsa, cismin digər hissələri də sağlam, əgər xəstə olarsa, cismin digər üzvləri də xəstə olar. Bu bir parça ət qəlbdir (ürəkdir)».("Mizanül-hikmə" c.8, səh.216-217)
Digər bir hədisdə buyurur: «Allahın yer üzündə məkanları (qabları) var. Bilin ki, bu məkanlar qəlblərdir. Bu qəlblərin ən sevimlisi daha yumşaq, daha saf və daha möhkəm olanıdır. Mömin qardaşlarına qarşı daha yumşaq olan qəlb, günahdan saf olan qəlb və Haqqa qarşı daha möhkəm olan qəlbdir».(Həmin mənbəə)
Əli (ə) bir hədisdə qəlbin sağlamlığı haqqında buyurur: «Sənin qəlbin, yalnız özün üçün bəyəndiyini (istədiyini) mömin qardaşın üçün də bəyəndikdə (istədikdə) sağlam olar».("Bihar" c.78, səh.8)
Görün, qəlbin sağlamlığı üçün nə qədər də maraqlı bir təklif irəli sürülmüşdür?! Bu, Haqq aşiqlərindən bizə gəlib çatmış nurani və dahiyanə bir kəlamdır!
Bəli, insan özü üçün istədiyini digərləri üçün də istəyərsə, onun qəlbi tədricən sağlam bir qəlbə çevrilər. Bu zaman onun qəlbi eşq, səmimiyyət, ixlas ilə dolu bir qəlb olaraq hamıya, xüsusilə də öz həyat yoldaşı və övladlarına dünya və axirət səadəti bəxş edəcəkdir.
İzdivac etməyən şəxslər əgər qeyri-insani keyfiyyətlərə malikdirlərsə, ailə qurmazdan öncə onları islah etməlidirlər. Əks təqdirdə, gələcək ailələrinə, övladlarına zülm etmiş olacaqlar. Bu həqiqəti hamı bilməlidir ki, ailəsi ondan əxlaqsızdan qeyri bir şey görməyən şəxslər Allahın əzabına düçar olacaqlar.
Əql elmlə qidalanar və qəlb ilahi əxlaqla zinətlənərsə, bu zaman insan xeyir mənbəyinə, fəzilət çeşməsinə çevrilər. Bu barədə bir Quran ayəsinə nəzər salaq: «İman gətirib, imanlarını zülmlə qatışdırmayanlar əmin-amanlıqdadırlar. Haqq yola yönəldilmişlər də onlardır!» ("Ənam" 81).
Bəli, öncədən qeyd olunduğu kimi, bütün yaxşılıqlar Allahdan, pisliklər isə insanın özündəndir.
Quran, Peyğəmbərlər, imamlar və əməli-saleh alimlər vasitəsilə Tanrıya tapınaraq, daxili və zahiri qüvvələri səfərbər edərək yaxşılıqlar kəsb edib, pisliklərdən uzaq düşmək olar.
İnsan yaxşılıqları, əxlaqi keyfiyyətləri kəsb etdikdən sonra onu bacardığı qədər qeyrilərinə, xüsusilə öz həyat yoldaşına və övladlarına ötürməlidir. Bu məsələyə etinasız yanaşmaq böyük günah hesab olunaraq, insanı Haqqın əzabına düçar edir.
Bizim imamlarımız buyurmuşlar: «Dil ilə deyil, əməllərinizlə digərlərinə örnək olun».
İnsanın əxlaqi gözəlliklərini müşahidə edən hər bir şəxs onu kəsb etmək arzusuna düşür.
Evin kişisi həyat yoldaşı və övladları üçün Allahın höccəti, evdə mənəvi və əxlaqi keyfiyyətlər baxımından öz ailəsinə örnək olmalıdır. Evin kişisi yuxarıda qeyd olunan xüsusiyyətləri özündə cəm etmək üçün mütləq öz qəlbini saleh əməl, elm, təqva ilə qidalandırmalıdır. Onun ailəsi yalnız bu zaman Əhli-beyt (ə) evinin kiçik bir nümunəsi ola bilər.
Burada dini məclislərə, məscidlərə gedib-gəlmək, din alimləri ilə, fəqihlərlə oturub-durmaq zərurəti hiss olunur. Bütün bunlardan uzaq düşmək cəhalətin şiddətlənməsinə, qəlbin xəstəliyinə, əxlaqi azğınlıqlara gətirib çıxarır.
İlahi vəhyin Quranda cilvələnməsi, dəyərli kitablarda peyğəmbər və imamlardan qalan əsərlər, bütün bu məscidlər, dini məclislər, əməli-saleh alimlər əlimizdə olduğu bir halda, qiyamət günü Allah dərgahında heç bir üzrümüz olmayacaq.
Sabahın odu, cəhalətin törətdikləri fəsadın, əxlaqi azğınlıqların alovlandırdığı bir oddur. Allah-təala istədiyi adama məcburi şəkildə əzab vermir. Qarşılaşacağımız əzab od şəklində zühur edən qeyri-insani keyfiyyətlərimiz, əxlaqi azğınlıqlarımızdır. Əgər günah, küfr, Haqqa qarşı inad olmasaydı, bərzəx, qiyamət əzabı da olmayacaqdı.
«Kumeyl duası»nda deyilir: «(İlahi!) Tam əminəm ki, kafirlərə, inadçılara, düşmənlərinə əzab verəcəyini buyurmasaydın, cəhənnəm atəşini tamamilə söndürərdin və heç bir şəxsə əzab verməzdin. Amma Sən and içmisən ki, cəhənnəmi kafirlərlə, naşükürlərlə dolduracaqsan».
Buna əsasən, camaat günaha bulaşmaqla özü üçün od hazırlayır. Mehriban, bağışlayan, insanların rahat yaşaması üçün hər bir şəraiti yaradan Tanrı heç bir şəxsə əzab verməz.
Hər halda qadın və kişilər əxlaqın, imanın köməyi ilə özləri, övladları, qohumları üçün diqqətəlayiq, əmniyyət dolu şərait yaratmalı və bunun vasitəsilə dünya və axirət səadətini əldə etməlidirlər.
Həzrət Peyğəmbər (s) buyurmuşdur: «Dünya axirətin tarlasıdır».
İmam Baqir (ə) buyurmuşdur: «Dünya təqva əhli üçün gözəl bir mənzildir».("Bihar" c.73, səh.107)
Təqva əhli dünyanın hər bir şeyindən axirət üçün istifadə edir. Öz dünyası ilə axirətini abadlaşdırır. Dünyada xoşbəxt yaşayır, axirətdə isə ondan da xoşbəxt bir həyat sürür.
Bənzərsiz İslam şəxsiyyətlərdən olan Abdullah ibni Yəfur deyir: «İmam Sadiqə (ə) ərz etdim: «Biz dünya aşiqiyik». Həzrət buyurdu: «Dünya nəyinizə lazımdır?». Dedim: «Ondan ailə qurmaq, həcc, qadın və uşaqlarımız, mömin qardaşlarımız və sədəqə vermək üçün istifadə edirik». İmam (ə) buyurdu: «Bunlar dünyadan deyil, axirətdən sayılırlar».
Diqqət yetirin, iman əhli ticarətlə, əkinlə gəlir əldə edir, ailə qurur, camaatın problemlərinin həllinə çalışır, gözəl həyat sürür, ziyarət səfərlərinə gedir, sədəqə verir, bir sözlə, əmniyyət dolu, sağlam bir şəraitdə yaşayır. Onun ardınca isə daha gözəl, daha yaxşı axirətdən bəhrələnir.
Kaş bütün ailələr belə əmniyyət dolu, sağlam həyat sürəydilər! Kaş ailələrə əxlaq, iman hakim olaydı!
İmam Sadiq (ə) bir rəvayətdə həqiqi möminin bütün xüsusiyyətlərini açıq şəkildə buyurur. Həmin rəvayətlərin bir hissəsi belədir: «Hamı mömin tərəfdən əmniyyətdədir. Lakin mömin bu əmniyyəti yaratmaq üçün böyük zəhmətə qatlaşır».("Bihar" c.78, səh.37)
