İslamın müşriklər əleyhinə mübarizələri işğalçılıq, müstəmləkəçilik və iqtisadi mənbələrə yiyələnmək kimi maddi səbəblər üzündən deyildi. Bu barədə İslamın baxışları bütün məktəblərlə fərqlidir. İslam bayrağı altında aparılan müharibələrdə daha dərin və böyük hədəflər nəzərdə tutulurdu. Bu din öz zühurunun lap ilk çağlarından zülmkarların hökmranlığı üçün təhlükəyə çevrilmişdi. Buna görə də bütün müxalif qüvvələr birləşib, onun genişlənməsinin və qüdrətlənməsinin qarşısını almağa çalışırdılar. Düşmənlər bütün maddi imkalarını işə salıb, hər vasitə ilə ona qarşı mübarizəyə başladılar. İslamı qəbul edənlərlə amansızcasına düşmənçilik edir və imkanları olan kimi onlara işkəncələr verirdilər.

Qüreyş qəbiləsi Peyğəmbərin (s.ə.v.v) ardıcılları ilə əlaqələrini tamamilə kəsdi və üç il müddətində o Həzrət (s.ə.v.v) və müsəlmanlar Məkkənin yaxınlığındakı dağların birində iqtisadi mühasirə şəraitində yaşamağa məcbur oldular. Bu dövrdə müsəlmanlar çox böyük əziyyət çəkmiş və aclıqla üzbəüz qalmışdılar.

İslam Peyğəmbəri (s.ə.v.v) Mədinəyə hicrət etdikdən sonra da müşriklər müsəlmanlara qarşı düşmənçilikdən əl çəkmədilər. Ona görə də Peyğəmbər (s.ə.v.v) hərbi müdafiə tədbirlərinə əl atdı.

Rəsuli-Əkrəmin (s.ə.v.v) qəzvələrinin (müharibələrinin) çoxu müdafiə xarakteri daşıyırdı və bu müharibələr müşriklərin və İslam düşmənlərinin hazırladığı hücumları qabaqlamaq məqsədi güdürdü. Düşmənlər isə daim belə hücum planları hazırlayırdılar. Aşağıdakı ayələrdə ilk dəfə olaraq, cihada icazə verilməsi səbəbləri göstərilirdi:

İslam beynəlxalq bir din və bütün bəşəriyyətə şamil olan ayin olduğu üçün, onun feyzi yer üzündəki hər bir insana çatmalıdır. O, özünü bir məntəqənin sərhədləri çərçivəsində məhdud edə bilməz. İslam bütün bəşəriyyəti şirkin və ruhi napaklıqların pəncəsindən xilas etmək üçün Allah tərəfindən göndərilən bir dindir. Köhnə və çürümüş əqidələri aradan aparan və yeni nizam-intizam yaratmağa çalışan heç bir ideya mübarizəsiz və müharibəsiz öz məqsədinə çata bilməz. Məgər dünyadakı inqilablar mübarizə və müharibəsiz həyata keçirilmişlərmi?

Fransa, Rusiya, Hindistan inqilabları, Amerikanın istiqlaliyyət uğrunda mübarizəsi yalnız müharibə və qurbanlar hesabına öz hədəflərinə çatmışdır. İslamın hədəfi mürtəce və puç fikirləri, yaramaz adət-ənənələri dəyişdirmək olduğu üçün, öz maddi mənafelərini və hökmranlıqlarını qorumağa çalışan təbəqə ilə müsəlmanlar arasında müharibələr qaçılmaz idi. Belə bir dinin yayılması üçün təkcə qələmin və sözün gücündən istifadə etməklə kifayətlənmək olmaz. Bəzi cahil insanlar öz əsassız fikirlərinə o qədər bağlı olurlar ki, onlara heç bir məntiqli söz və aşkar dəlillər təsir etmir. Belələri yalnız zor qarşısında təslim olurlar. İslam Peyğəmbəri (s.ə.v.v) bu gerçəkliyi belə bəyan edir: «Bəzən yaxşılıq və xeyir qılıncın qüdrəti sayəsində bərqərar olur. Xalqın bəziləri güc və qüdrət tətbiq edilmədən haqqa boyun əymirlər»(Vəsail, «Kitabe Cihad» 1-ci bab.)

Əgər müxalif qüvvələr hərbi qüdrətlə ilahi dinin qarşısını alırlarsa və haqqı əzmək istəyirlərsə, hərbi yolla onların qarşısına çıxmaqdan başqa yol varmı?

Belə bir şəraitdə İslam silahlı mübarizəyə başladı və əslində bu bəşəriyyətə azadlıq bəxş etmək uğrunda aparılan müharibə idi. Bu müharibələr şirkə, zülmə və ədalətsizliyə qarşı aparılırdı. Allahın adı ilə aparılan həmin müharibələr dünya tarixindəki maddi maraqlar və işğalçı müharibələrdən əsaslı surətdə fərqlənirdi. İslam insani dəyərləri sabit etmək üçün bəşəriyyətə ədalət, izzət və başıucalıq bəxş etməkdən ötrü vuruşurdu. O, xalqın ümumi mənafeyini düşünür, fəsada səbəb olan amilləri dağıtmaq məqsədi ilə müharibə aparırdı. İslamın ilk çağlarında müsəlmanlar təkcə dini qəbul etdiklərinə görə şiddətli işgəncələrə və təzyiqlərə məruz qalırdılar. Amma, onlar bütün bunlara mətanətlə dözdülər və nəhayətdə qalib gəldilər.

Bir çoxlarının nəzərində müharibə, adamları qırmaq, düşmənləri məhv etmək və rəhimsizlik deməkdir. Amma İslamın müharibə haqqındakı baxışları tam fərqlidir. İslam deyir: Müharibə zülmkarlarla, fəsad və pozğunluqlarla mübarizə deməkdir. Zülmün və təcavüzün kökünü kəsmək, haqqı dirçəltmək və ədaləti bərpa etmək deməkdir. İslamın əsas dəvəti xalqı Allahdan başqa hansısa bir varlığa və kiməsə pərəstiş etməkdən çəkindirməkdir. İslam istəyir ki, Allah qanunlarından başqa heç nə insanlara hökumət etməsin. Çünki daşlara, ağaclara, şüursuz əşyalara, pula, var-dövlətə pərəstiş etmək doğrudan da ən böyük rəzalətdir. Müsəlmanların döyüşdən qabaq düşməni İslama dəvət etmələri onların ali hədəf və məqsədlərindən xəbər verirdi. İslam qoşunu iranlılarla üzbəüz dayandığı vaxt, İran qoşununun sərkərdəsi Rüstəm müsəlmanların sərkərdəsi Səd ibni Vəqqasdan bir nəfər nümayəndə tələb etdi ki, İslami cihadın hədəfini onlara açıqlasın. Həmin nümayəndə iranlılar üçün cihadın nə olduğunu belə bəyan etdi: «Biz gəlmişik ki, Allahın bəndələrini batil məbudlara pərəstiş etməkdən çəkindirək. Onları tək olan Allaha ibadət etməyə və onun Peyğəmbərinin (s.ə.v.v) risalətinə tabe olmağa çağıraq. Biz gəlmişik ki, Allah bəndələrinə şirkin zülmündən nicat verək və sizi qiyamət gününə inanmağa dəvət edək. Biz sizi dünyanın məhdudiyyətlərindən və sıxıntılarından azad etmək üçün gəlmişik. İstəyirik ki, batil ayinlərin və zülmün yerinə haqq və ədalət bərqərar olsun».

Üç gün ərzində İslam qoşununun nümayəndələri Rüstəmlə müzakirə apardılar və onların hamısının sözü də eyni idi. Həmin nümayəndələr sözlərinin axırında belə deyirdilər: «Əgər bizim dəvətimizi qəbul etsəniz, elə buradan da geri qayıdırıq. Bu siz, bu da ölkəniz!»

Rəsuli-Əkrəm (s.ə.v.v) həzrət Əliyə (ə) belə buyurub: «İslama dəvət etməmişdən qabaq heç kəslə vuruşa başlama. Allaha and olsun, əgər bir nəfər sənin vasitənlə hidayət olsa, bu sənin üçün, günəşin işığı üzərinə düşən hər bir şeyin sənin malın olmasından daha xeyirlidir».

Müsəlmanlar üçün cihad ibadət və öz dini vəzifələrinə əməl etmək demək idi. Onlar inanırdılar ki Allahın haqqını bütün dünyaya çatdıra bilsələr, insanlar arasında bərabərlik, ədalət və qardaşlıq bərqərar olacaq.

Mücahidlərin bəzisi cahiliyyət adətləri üzrə maddi qənimətlərə göz dikdikdə, başqa müsəlmanlar tərəfindən şiddətlə məzəmmət olunurdular.

İslam müharibə qayda-qanunlarında insani-əxlaqi səciyyələr kamil surətdə riayət olunurdu. Bu qaydaların ədalət və humanistliyi indi də heç bir «mədəni» ölkələrin qanunlarında gözə dəymir. İslam, adamların canının qorunması üçün və günahsızların öldürülməsinin qarşısını almaqdan, habelə nahaqq qan tökülməməkdən ötrü qəti tədbirlərə əl atırdı.

İslamda düşmənçilikdən əl çəkmək və sülh elan etmək düşmənin təslim olmasından asılı deyil. Düşmən tərəfdən təhlükə olmadıqda da belə şərait yarana bilər. Əgər düşmən müsəlmanlara qarşı təcavüzkar hərəkətlərdən əl çəksə və onlara qarşı fitnə-fəsad törətməsə sülh yaratmağa icazə verilir. Müharibə vaxtı mücahidlərdən biri hansısa düşmən əsgərinə aman versə və onunla bu barədə əhd-peyman bağlasa, hətta İslamın ən yüksək vəzifəli qanun icraçısı da həmin əhdi ləğv edə bilməz.

Müharibədə dağıdıcı hərəkətlə əkinlərə ziyan yetirmək, su və ərzaq yollarını bağlamaq, düşmən əmlakını yandırmaq, uşaqlara, qocalara, qadınlara və xəstələrə əl qaldırmaq qəti qadağandır. Düşmən səfirləri və danışıqlardakı nümayəndələri də toxunulmazlıq hüququna malik olurlar.

Paris universitetinin professoru Məhəmməd Həmdullah belə deyirdi:

«Məhəmməd (s.ə.v.v) bir milyon kvadrat mildən artıq ərazidə hökumət edirdi. Bu bütün Avropa boyda böyük bir ərazi deməkdir. Burada milyonlarla insan yaşayırdı. Həmin ərazilər fəth edilən zaman döyüş meydanlarında müsəlmanlara müxalif olanlardan cəmi 150 nəfər öldürülmüşdü. Müsəlmanlar 10 il ərzində ildə bir şəhid vermişdilər. Bütün bunlar İslamın insan həyatına və canına necə böyük qiymət verdiyini açıq şəkildə göstərir».

Bu həqiqəti daha da aydınlaşdıran faktları nəzərinizə çatdırırıq:

Rəsuli-Əkrəm (s.ə.v.v) haqq uğrunda müharibəyə gedən döyüşçülərinə belə tapşırıq verərdi: «Gedin! Allahın adı ilə, Allahın yolunda, Allahın köməyi və Onun elçisinin üsuli ilə vuruşun! Xəyanət və məkr etməyin! Heç kəsin bədən üzvlərini kəsməyin. Qocaları, qadınları və uşaqları öldürməyin. Zərurət olmadan və əlacsızlıqdan başqa bir ağacı belə kəsməyin. Sizin hər birinizə pənah aparan şəxslərə toxunmayın. Belələri əgər sizə qoşulsalar qardaşınız hesab olunur. Əgər qoşulmasalar, onlara pənah verin. Hər bir vəziyyətdə Allahdan kömək diləyin!»

Müaviyənin qoşunu ilə döyüşdən qabaq həzrət Əli (ə) belə bir göstəriş verdi:

«Düşmən döyüş meydanından qaçdıqda onu təqib etməyin və qaçanları öldürməyin. Özlərini müdafiə edə bilməyənləri və ya meydanda yaralı vəziyyətdə qalanları incitməyin. Qadınlara toxunmayın və onları narahat etməyin».

Müharibə vaxtı mümkündür ki, düşmən elə əməllərə əl atsın ki, müsəlmanlarda onun intiqamını almaq hissləri oyansın. Belə həssas məqamlarda da gərək müsəlmanlar öz əsil hədəflərini unutmasınlar, hiss və həyəcanlarına qalib gəlməyi bacarsınlar. Bu əhvalatı yəqin ki, çoxunuz eşitmisiniz: Döyüşlərin birində Həzrət Əli (ə) düşməninə zərbə endirib, onu yerə sərdi. Sonra sinəsinin üstündə oturub kafirin başını kəsmək istədikdə, düşmən öz ağzının suyunu o Həzrətin (ə) mübarək üzünə atdı. Əmirəl-möminin (ə) tez ayağa qalxdı. Bunun səbəbini ondan soruşduqda Həzrət (ə) belə buyurmuşdu: «Düşmənin bu hərəkəti məni bərk qəzəbləndirdi. Əgər həmin vaxt onu öldürsəydim, bu işi şəxsi intiqam hissi ilə görmüş olardım. İstəmədim ki, şəxsi intiqamımı ondan alım və pak niyyətlərimi belə dəyərsiz hisslərə qurban edim».

İslam dini heç bir şəraitdə ədalətsizliyə yol vermir. Allah yolunda ədalətli müharibə aparanların ədalət sərhədlərini keçməyə və təcavüzkarlıq etməyə haqları yoxdur. Bu barədə Quran belə deyir:

İslam dini bütün dünyada ədaləti bərqərar etmək üçün gəlib. Ona görə də hətta bir dəstə müsəlman ədalət və haqq yolundan çıxıb təcavüzkarlıq etsələr, onlarla axıra qədər vuruşmaq əmr edilir.

İslam müxalif tərəflər arasında ədalətli və insaflı sülh yaratmağa təkid edir. Əgər bir dəstə bu şəraitdə güzəştə gedərsə, belə alicənablığı çox yüksək qiymətləndirir. Amma belə güzəştlərdən qarşı tərəf sui-istifadə etsə və ya müxaliflərinin ondan qorxaraq bu cür addım atmaqlarını xəyal etsə, belələri ilə sülh yaratmaq məsləhət görülmür. Çünki, İslam təcavüzkarlığın və insafsızlığın, hətta əsər-əlamətini belə aradan qaldırmağı tövsiyə edir.

Müsəlmanlar qədəm qoyduqları hər yerdə məğlub etdikləri millətlərlə çox alicənablıqla və insafla rəftar edirdilər. Bu da yerli xalqlar tərəfindən lazımınca qiymətləndirilir, onların islama qarşı rəğbəti artırdı. Homs xalqı öz şəhərlərinin darvazalarını Rum hökmdarı Heraklın üzünə bağladı. Amma onlar müsəlmanlara məktub göndərib, rumluların zülmündən ədalətli və insaflı müsəlmanlara pənah apardıqlarını bildirdilər.

Əbu Ubeydənin başçılığı altında olan İslam ordusu İordaniyaya çatdıqda, oranın xaçpərəstləri müsəlmanlara aşağıdakı məzmunda məktub göndərdilər:

«Ey müsəlmanlar! Biz sizi rumlulardan daha artıq istəyirik. Baxmayaraq ki, onlar bizimlə eyni dindədirlər. Biz sizin vəfadarlığınızı, ədalətinizi və mehribanlığınızı tanıyırıq. Rumlular isə ölkəmizi işğal edərək, hətta mənzillərimizi də tar-mar etmişdilər».

Tanınmış şərqşünas Filip Hitti müsəlmanların İspaniyanı tutması haqqında belə deyir: «İslam ordusu hara qədəm qoyurdusa, xalq onları duz-çörəklə qarşılayırdı. Onlara su və ərzaq verirdilər. Bunun da əsas səbəbi müsəlmanların İspaniyaya gəlişindən qabaq, oradakı hakimlərin xalqa etdiyi zülmlər idi».

Müsəlmanlar tutduqları ərazilərin əhalisini öz əvvəlki dinlərindən əl çəkməyə zorla vadar etmirdilər.

İslamın ictimai quruluşu əqidə azadlıqlarını kamil surətdə təmin edir. Başqa dinlərin zorla aradan götürülməsi və İslamı güclə başqalarına qəbul etdirmək dinimizdə qeyri-məqbul sayılır. Qeyri-müsəlmanlarla əlaqələr isə İslami qanunlar əsasında tənzim edilir. Müsəlmanlardan yığılan zəkatın həm vergi, həm də ibadət xüsusiyyətləri var. Amma qeyri-müsəlmanlar zəkat ödəməkdən azaddırlar. Onlar zəkat yerinə «cizyə» adlanan başqa bir vergi ödəyirlər. İbadət xarakteri daşımadığından, qeyri-müsəlmanlar burada da heç bir dini məcburiyyətə məruz qalmırlar. «Cizyəni» ödəməklə isə onlar, İslam hökumətinin himayəsinə arxalana bilərlər və dövlətin bütün fərdlər üçün müəyyən etdiyi imtiyazlardan istifadə etmək hüququ qazanırlar. İslam öz qanunlarında təkcə müsəlmanların deyil, eləcə də başqa din və məzhəbdən olanların hüquqlarının tam qorunmasını təmin edir. Cinayət, ticarət və mədəni sahələrdə qeyri-müsəlmanların və dini azlıqların öz dini əqidələrinə görə ayrı-seçkiliyə məruz qalmaları İslami cəmiyyətdə müşahidə olunmayan məsələlərdəndir. Quran, müsəlmanların başqa dinlərdən olanlarla rabitələrinin necəliyini dəqiqliklə göstərir. Əgər qeyri-müsəlmanlar İslama qarşı gizli və ya açıq düşmənçilik hərəkətlərinə yol vermirlərsə, onlarla mehribancasına davranmaq müsəlmanların borcudur.

Hələ Peyğəmbər (s.ə.v.v) dünyadan köçməzdən qabaq İslam hökumətinin nüfuz dairəsində yaşayan məsihilər və yəhudilər müsəlmanlarla qarşılıqlı əhdnamələr bağlayıb, Mədinə və onun ətrafında tam əmin-amanlıqda həyat sürürdülər. Əhdlərini pozub, müsəlmanlara qarşı gizli və açıq şəkildə düşmənçilik etməyənə qədər oradakı yəhudi qəbilələri heç bir təzyiq görməmişdilər. Peyğəmbərin (s.ə.v.v) vəfatından sonra da qeyri-müsəlmanlar öz ölkələrində müsəlmanlarla sülh şəraitində rahatcasına yaşayırdılar. İslam Peyğəmbəri (s.ə.v.v) buyurub:

«Hər kəs zimmiyə (İslamın pənahında yaşayan qeyri-müsəlmanlar) əziyyət versə, mənə əziyyət vermişdir»!

Həzrət (s.ə.v.v) digər hədisdə isə belə buyurub:

«Agah olun! Bizimlə həmpeyman olan qeyri-müsəlmana zülm edən və ya onun bacarmadığı şeyi ondan tələb edən və ya onun malını icazəsiz olaraq işlədən şəxslə qiyamət günü ehticac edəcəyəm (hesab çəkəcəyəm).»

Həzrət Əmirəl-möminin Əli (ə) xilafət etdiyi dövrdə bir qoca, zəif və kor bir kişini müşahidə edir. Onun vəziyyəti haqqında yanındakılardan soruşduqda, ona belə cavab verirlər: «Bu qoca xaçpərəstdir, cavanlıqda qüdrətli adam olub və dövlət xidmətində işləyib». Həzrət buyurdu: «Cavanlıqda ondan istifadə edibsiniz, qocalıqda isə haqqından məhrum edirsiniz». Sonra göstəriş verdi ki, Beytül-maldan onu maaşla təmin etsinlər.

Neapol universitetinin professoru Doktor Laura Vagliyeri belə deyir:

«İslam hökuməti məğlub etdiyi millətlərin hüququnu, təqribən müsəlmanların hüququ kimi qoruyurdu. Müsəlmanlar qələbə və fəthlərinin ən qızğın vaxtında da düşmənlərinə döyüşdən qabaq belə deyirdilər: Bizimlə döyüşməkdən əl çəkin və orta səviyyəli bir vergi verin. Onda bizim malik olduğumuz hüquqlardan siz də eyni şəkildə istifadə edəcəksiniz.

Əgər İslam Peyğəmbərinin (s.ə.v.v) sözlərinə və əməllərinə, habelə müsəlmanların fəthlərinə diqqətlə baxsaq, aydın şəkildə görərik ki, İslamın zor və qılınc gücünə yayılması haqqındakı iddialar tamamilə boş və yalan sözlərdir. Quran isə belə buyurur:

İslam tarixində müsəlmanların qeyri-müsəlmanlarla müsbət davranışları haqda kifayət qədər danılmaz faktlar vardır. İslam Peyğəmbəri (s.ə.v.v) şəxsən özü Nəcran məsihilərinə zəmanət vermişdi ki, onların məbədlərinə heç kəs toxunmayacaq. Həmçinin, Peyğəmbər (s.ə.v.v) Yəmənə ezam olunmuş qoşun başçısına oradakı yəhudilərə toxunmamaq əmrini vermişdi. İslam hökumətinin yəhudi və məsihilərin dini ibadət və mərasimlərinə heç vaxt mane olmaması da hamıya yaxşı məlumdur. İslam hökumətinin pənahında olan qeyri-müsəlmanların ödədiyi «cizyə» vergisi, hətta müsəlmanların özlərinin ödədiyi verginin məbləğindən çox aşağı idi. Tanınmış şərqşünaslardan biri yazır:

«İslam ölkələrində məsihi və yəhudilər çox azad şəkildə yaşayırdılar. Onlar öz kilsə və məbədlərində rahatcasına ibadət edir və dini mərasimlərini keçirirdilər. Bu azadlıq elə bir şəkildə idi ki, guya həmin məsihi və yəhudilər İslam ölkəsində deyil, öz ölkələrində yaşayırdılar. Belə sülh şəraitində asudə birgə yaşayışı orta əsrlər Avropasında heç cür təsəvvür etmək olmazdı».

Başqa bir məsihi şərqşünas isə belə yazır:

«İslam mütləq ədaləti təkcə müsəlmanlar üçün deyil, həm də onun pənahında yaşayan qeyri-müsəlmanlar üçün də bərqərar etmişdi».

Fransalı alim Doktor Qustav Loben belə deyir: «Müsəlmanlar uzun bir müddət ərzində Əndəlosu elmi və iqtisadi cəhətdən yüksək səviyyəyə çatdırmışdılar. Onu Avropanın tacına çevirmişdilər. Müsəlmanlar həm də xaçpərəstlərə yüksək əxlaqi dəyərlərə yiyələnməyi öyrədirdilər. Bu sülh və birgə yaşayışın ən gözəl nümunəsi idi. Müsəlmanlar xristianlara öz dini mərasimlərini keçirmək icazəsi də vermişdilər. İslam hökuməti dövründə Əndəlosda hətta yeni kilsələr də tikilmişdi. Xristianların çoxu heç bir təzyiq olmadan İslamı qəbul etmişdi. Yəhudi və xaçpərəstlər müsəlmanlarla bərabər hüquqlu sayılırdı və onların bəziləri hətta dövlət işlərində də çalışırdılar».

Biz burada müsəlmanların məsihilərlə belə xoş davranışını, xristianların səlib yürüşləri zamanı müsəlmanlara qarşı törətdikləri vəhşiliklərlə müqayisə edib nəticə çıxara bilərik. Beytül-müqəddəsi tutan səlibçilər minlərlə günahsız adamın, o cümlədən qocaları, uşaqları və qadınları qılıncdan keçirmişdilər. Şəhərin küçələri və meydanlarında kəsilmiş insan bədəni üzvlərindən təpələr ucalmışdı. Ömər məscidinə sığınmış 10 min müsəlman səlibçilər tərəfindən tamamilə qətlə yetirildi. Süleyman məbədində öldürülmüş adamların qanı o qədər çox idi ki, atların dizinə çatırdı. Küçələrdə insan qanı su yerinə axırdı.

Avropalı yazıçı Klark deyir:

«Qəti şəkildə deyə bilərik ki, dünya səlibçilər qədər şər, həyasızlıq, əxlaqsızlıq və vəhşilik törədən ikinci bir qoşun görməyib. Özü də bütün bu qeyri-insani hərəkətlər müqəddəs müharibə adı altında həyata keçirilib. Müsəlmanların vəhşicəsinə qətlləri «günahların» bağışlanması üçün şərt hesab edilib! Səlibçilərin Fələstində 88 illik hökmranlığından sonra müsəlmanlar onlarla müharibəyə başladılar. Avropa ixtiyarında olan bütün qüvvələri Beytül-müqəddəsin işğalını qorumaq üçün Fələstinə göndərdi. Amma bunların heç bir faydası olmadı. Səlahəddin Əyyubinin başçılığı ilə müsəlmanlar Beytül -müqəddəsi səlibçilərin işğalından azad etdilər. Səlibçilər Avropaya qayıtmağa məcbur oldular. Bu hadisə 1187-ci ilin oktyabrında baş vermişdi. Beytül-müqəddəsi tutduqdan sonra Səlahəddin Əyyubi əmr verdi ki, səlibçilərin müsəlmanlara qarşı törətdikləri cinayətlərin əvəzi çıxarılmasın və oradakı xristianları əfv etdi! Bu İslam tarixinin ən iftixarlı səhifələrindən biridir. Həmin döyüşlərdə İslam ordusu güclü bir ruhun təsiri altında idi və müsəlmanların rəftarı hər cür rəhimsizlikdən uzaq olmuşdur.

Səlahəddin elan etdi ki, bütün şəhər əhlinə aman verilir. Kişilər 10 dinar, qadınlar 5, uşaqlar isə 2 dinar ödəmək şərtilə bütün var-dövlətlərini götürüb istədikləri yerə gedə bilərlər. Bu vaxt şəhərin baş keşişi saysız-hesabsız var-dövlətlə birgə Beytül-müqəddəsi tərk etmək istəyirdi. Səlahəddinin yaxın adamları ona təklif etdilər ki, bu mal-dövləti müsadirə edib, müsəlmanlar arasında bölüşdürsün. Səlahəddin isə belə cavab verdi: «Bu cür xəyanəti edə bilmərəm. Təyin olunmuş 10 dinarı ödəyib, istədiyi yerə gedə bilər». Tanınmış tarixçi Corc Zeydan belə yazır: «Məsihilər Əndəlosu tutduqdan sonra müsəlmanları yəhudilər kimi xüsusi nişanlar taxmağa məcbur etdilər ki, bununla onları tanıya bilsinlər. Onlara ölümü və ya xristianlığı qəbul etməyi seçmək təklif edilirdi». Məsihilərin Əndəlosdakı vəhşilikləri səlibçilərin şərqdə törətdikləri cinayətlərdən heç də az olmayıb. Müsəlmanların İspaniyadakı elə böyük xidmətlərindən sonra, xristian rəhbərləri onların qətlinə fərman verdilər. Burada da nə qocalara, nə qadınlara nə də uşaqlara aman verilmirdi. Papa ikinci Filip müsəlmanların İspaniyadan qovulması haqqında göstəriş verdi. Amma ölkəni tərk etməmiş onların hər 4 nəfərindən üçü kilsənin əmri ilə öldürülürdü. Sağ qalanlar isə sonradan «təftiş məhkəməsinin» göstərişi ilə edam edilirdilər! Həmin müddətdə üç milyona yaxın müsəlman qətlə yetirilmişdi!! Halbuki, müsəlmanlar illərlə İspaniyada hakimiyyət sürdükləri vaxt heç kəs onlardan zülm görməmişdi.

Daha sonra məsihilər müsəlman məscidlərini kilsələrə çevirdilər, onların qəbristanlıqlarını dağıtdılar. Müsəlmanların hamamlarını da söküb, yuyunmağı onlara qadağan etdilər!

Dördüncü Henrinin dövründə xristian «cəngavərləri» müsəlmanlar yaşayan Dulan qəsəbəsinə hücum edib, oranın dörd minə yaxın əhalisini əlləri ilə boğub öldürmüşdülər!

Tarix boyu xristianların «sülh məramlı çağırışları» bu şəkildə həyata keçirilib.

Müstəmləkəçilik dövründə də məsihilərin buna oxşar «qəhrəmanlıqları» çox müşahidə edilmişdir. İndinin özündə isə sülh və demokratiya bəhanəsi böyük dövlətlərin əlində müsəlmanların köksünə taxılmağa hazırlanan paslanmayan bir xəncərdir. Görəsən bu «sülh» tərəfdarları öz ixtilaf və problemlərini müharibəni kənara qoyaraq, yalnız diplomatik yollardan istifadə etməklə həll edirlərmi?

İslam dini sülhsevərliyi insanların batinində bərqərar etmək istəyir. Əgər insanlar daxilən sülh tərəfdarı olmasalar, zahirdə elan olunan sülhün heç bir faydası olmaz. Bəşər öz mənəvi keyfiyyətlərinə görə yüksək səviyyəyə çatmazsa, sülh müqavilələri və əhdnamələrə əməl etmək iman və Allah qanunlarına əsasən olmazsa, həmin müqavilələr gec-tez pozulacaq və sülhsevərlik yalnız şüar olaraq qalacaq.

Əgər insanların daxilində vicdani hisslər baş qaldırsa, qəlblərinə mərhəmət nuru hopsa, onlar çəkişmələrin əsl səbəblərini anlayar və bu halda bütün ədalətsizliklər və keşməkeşlər tədricən zəifləyər və nəhayət tamamilə aradan gedər. Onda həqiqi sülh bəşər cəmiyyətində bərqərar olar.

İndi də sülhün İslam və «mədəni cəmiyyət»lər nəzərindən necə bir anlayış olduğunu araşdıraq. İslamın irəli sürdüyü sülh proqramı böyük dövlətlərin qəbul etdiyi sülhlə əsaslı şəkildə fərqlənir. Böyük dövlətlərin nəzərincə sülh kiçik dövlətlərin təbii sərvətlərini öz aralarında bölüşdürmək üçün yaradılan şərait deməkdir. Belə sülhlə onlar dünyanın bütün məntəqələrində öz nüfuzlarını daha rahat yaya bilirlər. Onların təşkil etdikləri sülh konfransları və məclisləri zahirdə bu ideyadan bol-bol danışmaq, əslində isə öz məqsədlərini həyata keçirmək üçün əlverişli şərait yaratmaqdan ötrü olan başqa bir şey deyil. Amma İslam dini dünyanın müxtəlif millətlərinin hüquq bərabərliyinə əsaslanan sülh istəyir. Heç bir ayrı-seçkilik olmadan, dövlətləri «böyük» və «kiçik»liyə bölmədən, zəiflər və qüdrətlilər üçün eyni olan, hər cür təcavüz və zoru rədd edən həqiqi sülhün bərqərar olunması İslamın ən ali hədəflərindəndir.

BMT bütün dünyada sülh və əmin-amanlığın təmin olunması, ixtilafların aradan qaldırılması və müharibəyə yol verilməməsi üçün çoxlu səylər edir. Amma beynəlxalq aləmdə böyük dövlətlər münaqişələri «həll etmək» üçün heç BMT-yə məhəl qoymur və istədikləri kimi hərbi gücə əl atırlar. Hansı ölkəyə hərbi müdaxilə etmək istədikdə onları dünya ictimaiyyətinin nəzəri zərrə qədər də olsa, maraqlandırmır.

İslam insanların səadət və xoşbəxtliyi üçün təkcə sülhü kifayət bilmir. Fikir azadlığı, əxlaqi və mənəvi dəyərlər ilahi qanunlar çərçivəsində bəşər cəmiyyətinə hakim olmasa, insanlar heç vaxt həqiqi asayiş əldə edə bilməzlər. Bu səbəbdən də İslam dini zorla başqalarına əqidə qəbul etdirmək və dinə qarşı ikrah oyatmağı qadağan edir. İdeologiya yalnız könüllü olaraq qəbul edilir.

İslam əqidə azadlığının tərəfdarıdır və zorla dinin qəbul etdirilməsinə qarşı çıxır. Əqidə və iman isə insanın qəlbi ilə bağlıdır. İnsanın batini meylləri olmasa, o, heç bir əqidəni qəbul etməz. Xalqın fikir və əqidələrinin formalaşmasında müxtəlif amillərin təsiri olur. Onları düzgün istiqamətləndirmək üçün məntiqi dəlillər və düzgün təlim-tərbiyə lazımdır.

Müsəlmanlar hansısa bir məntəqəni hərbi qüvvə ilə tutduqda, oranın əhalisi üçün tam fikir azadlığı olan bir mühit yaradırdılar. İnsanların çoxu azadlıq şəraitində asanlıqla özləri İslamı qəbul edirdilər. İslam insanların zor gücünə müsəlman olmalarını heç vaxt istəməyib.

İslam Peyğəmbərinin (s.ə.v.v) Qüreyş müşrikləri ilə bağladığı «Hüdeybiyyə sülhü» Ərəbistanda ümumi sülh və ictimai təhlükəsizliyi bərqərar etməkdən ötrü idi. Bu müqavilənin maddələri İslamın ruhunu özündə əks etdirir və bədxahların iradlarına lazımi cavab verir. Onun maddələrindən biri belə idi: «Öz böyüyündən icazəsiz İslamı qəbul edən və Məkkədən qaçıb müsəlmanlara birləşən hər bir qüreyşlini İslam Peyğəmbəri (s.ə.v.v) geri qaytarmalıdır. Amma əgər müsəlmanlardan bir nəfər Qüreyşə tərəf qaçsa o, geri qaytarılmayacaq».

Bəzi müsəlmanlar bu maddədən bərk narahat olub, Peyğəmbərə (s.ə.v.v) dedilər: «Niyə Qüreyşdən qaçanları biz onlara təhvil verməliyik, amma bizdən qaçanları onlar bizə təhvil verməməlidirlər?»

Peyğəmbər (s.ə.v.v) belə buyurdu:

«Hər hansı bir müsəlmanın İslam bayrağı altından qaçıb, şirkə və bəşərə zidd ayinə tərəf getməsi, bütpərəstlik mühitini sağlam İslam mühitindən və Tovhid ayinindən üstün tutması, həmin adamın İslamı yalnız zahirdə qəbul etməsinə dəlalət edir. Belə müsəlman bizə lazım deyil. Biz Qüreyşdən qaçmışları onlara təhvil verdikdə, yəqin bilirik ki, Allah həmin adamların nicat və azadlıq yollarını açacaq».

Peyğəmbərin (s.ə.v.v) sözlərinə uyğun olaraq, Allah belə adamların nicat yolunu doğrudan da açdı. Çünki, bir sıra hadisələrdən sonra Qüreyş başçıları bu müqaviləni ləğv etdi və İslama pənah gətirənlərin müşriklərə təhvil verilməsi zərurəti aradan qalxdı.

Dünyanın müxtəlif nöqtələrində müharibələrin və hərbi münaqişələrin baş verməsi «mədəni cəmiyyət»lərin insani dəyərlərə əsaslanan sülhü təmin etməkdə acizliyini göstərir.

İslamın müharibə və sülh barəsindəki nəzərlərinə görə, müasir dünyada baş vermiş bütün müharibələr ədalətsiz və maddi mənafelər uğrunda aparılan, bəşəriyyətə zidd olan toqquşmalardır.

Şübhəsiz ki, mənəvi dəyərlər, başqalarının hüquqlarına hörmət və haqq qarşısında təslim olmaq ictimai fikirlərə hakim olmayınca, dünya sülh və asayiş əldə edə bilməz. Əxlaqi və insani dəyərlərin tapdalandığı müasir dünyada hazırkı vəziyyətdən başqa bir şey gözləmək çətindir.

Müasir texnologiyalar inkişaf etdikcə, «mədəni cəmmiyyət»lər sülhü və təhlükəsizliyi təmin etmək bəhanəsilə yeni-yeni qorxulu silahlar hazırlayır. Bəşəriyyət qarşısında iki yol var: Belə silahlanmaların axırı ya dünyanı darmadağın edə biləcək müharibə ilə nəticələnəcək, ya da xalis imana əsaslanan, əxlaqi və insani dəyərlərdən qaynaqlanan yaşayış üsulları ilə bəşəriyyət həqiqi səadətə çatacaq. Biz inanırıq ki, bir gün bəşəriyyət bu yolu seçəcək. Həmin yol böyük İslam Peyğəmbərinin (s.ə.v.v) yoludur. İslam qaydalarından başqa bəşəriyyətə nicat verə biləcək ikinci bir yol yoxdur. Necə ki, L.Tolstoy deyirdi: «Məhəmmədin (s.ə.v.v) şəriəti əql və hikmətə müvafiq olduğu üçün, gələcəkdə bütün dünyaya hakim olacaq».