1. Müsəlman əxlaq alimləri Quranın iki böyük xüsusiyyətini nəzərə alaraq, şagird və tələbələrə bu ilahi kəlamın oxunub hifz olunmasını tövsiyə etmişlər. Әvvəla ona görə ki, Quran bütün elmlərin mənbə və mənşəyidir. Bunun üçün də Quranla tanışlıq olmadan əldə olunan bütün elmlər naqisdir. Digər tərəfdən də Quran ömür və təhsilə bərəkət, qəlblərə saflıq, təravət bəxş edir və tələbələrdə elm və təhsilə rəğbət hissi yaradır.

2. Şagird və tələbələr öz istedad və bacarıqlarına uyğun elmlərə yiyələnməlidirlər. Әlbəttə insan elm yolunda nə qədər fəal olarsa, elm dairəsi bir o qədər genişlənər və daha çox elmi məlumatlara nail olar.

3. Şagirdlər düzgün təhsil üsulu seçdikdən sonra elmi məşğələlərə can atmalı və bütün bunlarla yanaşı yiyələndikləri elmin nə dərəcədə əsaslı və mötəbər olduğuna diqqət yetirməlidirlər. Çünki, yanlış üsuldan istifadə etdikdə öyrənilən əsassız mətləblərin islah olunması olduqca çətin və bir çox hallarda isə qeyri-mümkün olur.

4. Şagird və tələbələr vaxtlarından səmərəli istifadə etmək üçün özlərinə müəyyən proqram tərtib etməlidirlər. Әks təqdirdə, üzərinə düşən vəzifənin məsuliyyətini unudacaq, həyatının nəzmi tamamilə pozulacaqdır. Bəzən şagirdlər özləri üçün müəyyən proqram tərtib etmədiklərinə görə gecə-gündüz işləyir, nəticədə işlərinin bir çoxunun yerinə yetirmədiklərindən agah olurlar.

5. Yaxşı olar ki, şagirdlər öz mütaliələrini səhər vaxtına salsınlar. Çünki buna həm havanın saflığı, həm də cismi hazırlıq imkan verir.

6. Dərsə girməzdən əvvəl şagirdlər dərs üçün tam hazırlıqlı vəziyyətdə olmalıdırlar. Әhval-ruhiyyənin yüksək olması üçün bir qədər idman edilməli, bədən və paltarının təmizliyinə diqqət yetirməli, əl-üzünü yumalı və kitab, dəftər, qələm və sair dərs ləvazimatını özü ilə gətirməlidir. Həmçinin dərsə girməzdən əvvəl keçdiyi dərsləri bir qədər mütailə etməyə çalışmalıdırlər.

7. Şagirdlər müəllimin söylədiklərinə diqqətlə qulaq asmalı və başa düşmədiyi mətləbin bir daha açıqlanmasını xahiş etməlidirlər. Belə güman etməməlidirlər ki, eşitdiklərini tamamilə yadda saxlayıb heç vaxt unutmayacaqdır. Bunun üçün də müəllimin mühazirələrini qeyd edib, dəfələrlə təkrar etmək və lazım gəldikdə onu əzbərləmək lazımdır.

8. Şagirdlər üzürlü səbəb olmadan dərsləri buraxmamalı və bütün dərslərdə iştirak etməyə çalışmalıdırlar. Mövzuların bir-birinə olan bağlılığı şagirdləri dərsləri ardıcıl olaraq izləməyə vadar edir. Çünki dərslər arasında verilən fasilələr onlara yetkin nəticə əldə etməkdə böyük çətinliklər yaradır.

9. Şagird və tələbələr sinfə daxil olarkən sinifdə olanlara salam verməlidir. Şagirdlər sinfə daxil olarkən əgər müəllim sinifdə olarsa, salam verib gülər üzlə hal-əhval tutmalıdırlar. Müəllim sinfə şagirdlərdən sonra daxil olduqda isə hörmət əlaməti olaraq ayağa qalxıb salam verməli və yalnız icazə verdikdən sonra oturmalıdırlar.

10. Şagirdlər dərs zamanı tamamilə bir-birlərinin hüquqlarına riayət etməlidirlər. Bunun üçün də onların müəllimi dinləmələrinə və ya yazı lövhəsindən istifadə etməyə mane olan bütün işlərdən çəkinmək lazımdır. Məsələn, boyu uca olan şagirdlər qısa boylu şagirdlərin yazı lövhəsini yaxşı görmələri üçün onlardan arxada oturmalı və onlara maneçilik törətməməlidirlər. Səsi asta şagirdlərə də bu kimi hallarda müəyyən güzəştlər olunmalıdır. Həmçinin müəllimin verdiyi suallara cavab verdikdə də bir-birlərinin növbələrini gözləyib sinifdə qalmaqala yol verməməlidirlər.

11. Şagirdlər qarşılıqlı olaraq bir-birlərinə hörmətlə yanaşmalı, biri digərinin hüququnun taptalanmasına yol verməməlidir. Onlar bir-birlərini təhqir edib xoşagəlməz ləqəblərlə çağırmamalıdırlar. Biri digərinin yerini tutub və ya yerini dar etməməli, əksinə çətinliklərinin aradan qaldırılmasında bir-birlərinə yaxından kömək etməlidirlər. Hafizəsi güclü olan şagirdlər digər yoldaşlarına köməklik edib dərslərin başa salınmasında əllərindən gələni əsirgəməməlidirlər.

Dərsin əvvəlində qeyd etdik ki, başqalarından fərqli olaraq, yataqxana şəraitində müvəqqəti sakin olan tələbələrin üzərlərinə bir neçə vəzifə düşür. Onların ən başlıcası aşağıdakılardan ibarətdir:

1. Müxtəlif niyyət və məqsədlərlə tikilən məktəb və yataqxanalar şagird və tələbələrin ixtiyarına qoyulur. Onlardan bəziləri saf niyyətlə tələbələrin təlim-tərbiyəsi və dinə layiqincə xidmət göstərmək, bəziləri də dində bidətə yol vermək, ixtilaf və qarşıdurmaların yaranması üçün tikilir. Bunun üçün də tələbələr yataqxanalara ad yazdırmazdan əvvəl həmin yerlərin kimlər tərəfindən və hansı məqsədlər üçün tikildiyinə diqqət yetirilməlidirlər.

Qeyd etmək lazımdır ki, yataqxana və məktəb təsis edən bəzi xeyirxah insanlar, çəkdikləri zəhmətlərin müqabilində tələbələrin yalnız onların və dünyasını dəyişmiş ata-analarının Allah-taaladan bağışlanmalarını diləmələrini istəyirlər. Bunun üçün də yaxşı olar ki, tələbələr savab naminə öz namazlarında onları yad edib Allah-taaladan bağışlanmalarını diləsinlər.

2. Yataqxana mühitində nizam-intizamın qorunması üçün tələbələr hamılıqla məsul rəhbərlər tərəfindən təyin olunmuş inzibati qayda-qanunlara riayət etməlidirlər. Әlbəttə hər bir tələbənin inzibati qanunlardan fərqli olan öz zövqünə uyğun yaşayış, istirahət, təhsil üsulu ola bilər və onlar həmin inzibati qanunları ixtiyarlarının məhdudlaşdırılması kimi hesab edə bilərlər. Әgər onların hər biri öz istək və iradəsinə uyğun olaraq həyat tərzi keçirərsə, bu kimi yerlərdə qalmaq təbii ki, qeyri mümkün olacaqdır.

3. Yataqxana mühitində tələbələrin üzərinə düşən ən başlıca vəzifələrdən biri də təmizliyə riayət və bunun təmin olunmasına səy etməliridir. Cəm halda yaşanan yerlərdə qanun və qaydaların riayət olunmasında hamı bir nəfər kimi məsuliyyət daşıyır. Bunun üçün də kimsə etinasızlıq və xudpəsəndlik üzündən üzərinə düşən məsuliyyətlərdən boyun qaçırmamalı və ya onu başqalarının üzərinə atmamalıdır. Tələbələr yataqxanada sağlam mühitin qorunub saxlanılması üçün bir-birləri ilə həmrəy olub təmizliyə hamılıqla riayət etməlidirlər. Eyni zamanda tələbələr şəxsi əşyalarının, otaqlarının, bədən və paltarlarının təmizliyinə xüsusi diqqət yetirməli və başqalarının narahatçılığına səbəb olmamalıdırlar.

4. Tələbələr bir-birlərinin hüquqlarına riayət etməli və biri dəgərinin haqqının taptalanmasına yol verməməlidir. Mütaliə, istirahət və yatmaq vaxtlarında tələbələr bir-birlərini narahat etməməli, yataqxanada sağlam mühitin bərqərar olunmasına xüsusi diqqət yetirməlidirlər. Tələbələrin bir-birlərinə olan münasibətləri elə səmimi olmalıdır ki, təhsil dövrü başa çatdıqdan sonra da, onlarhəmin illəri şirin xatirələrlə yad etsinlər.

5. Tələbələr başqalarına nümunə olmaq istərkən, o şəxslərlə ünsiyyətdə olmalıdırlar ki, onların təhsil və əxlaqına mənfi təsir göstərməsinlər. Təhsil və ünsiyyət qaydalarında edilən tövsiyələri burada da nəzərə almaq lazımdır.

6. Tələbələr vaxtaşırı bir-birlərinin otaqlarına baş vurub hal-əhval tutmalıdırlar, lakin bu gediş-gəlişlər onların istirahət və mütaliələrinə maneçilik törətməməlidir. Həmçinin qarşılaşdıqları çətinliklərdə bir-birlərinə köməklik göstərməli və bunu özlərinin yoldaşlıq borcu hesab etməlidirlər.

7. Bilmək lazımdır ki, tələbələr, xüsusilə ətraf şəhər və məntəqələrdən gəlmiş şəxslər müxtəlif əxlaq və xüsusiyyətlərə malik olurlar. Bunun üçün də onların bəzilərinin rəftar və davranışları kiminsə ürəyincə olmaya bilər. Bu kimi hallarda tələbələr bir-birlərindən bundan artığını gözləməməlidirlər. Çatışmamazlıqlarını bir-birlərinin üzünə vurmayıb, güzəşt etməyi bacarmalıdırlar. Kiminsə rəftar və davranışı islam əxlaq və qanunları ilə müvafiq olmadıqda isə, düzgün üsullardan istifadə edərək həmin şəsxin islah olunmasına çalışmalıdırlar.

Şagirdlər nəzərə almalıdırlar ki, hər bir insan müəyyən nöqsan və çatışmamazlıqlara malikdirlər. Bunun üçün də yoldaşlarının hər bir çatışmamazlıqlarına görə onlardan üz çevirməməlidirlər. Onların səhvlərinə göz yumub mümkün qədər güzəşt etməyi bacarmalıdırlar.

8. Yataqxana sakinləri yataqxanaya giriş, çıxış, yatmaq, istirahət, mütaliə vaxtlarına və bütün inzibati qanunlara riayət edib hörmətlə yanaşmalıdırlar.

Eyni zamanda gediş-gəliş yolunun tutulması, başqalarının şəxsi əşyalarından istifadə etmək və bu kimi digər narahatçılıqlara səbəb olan şeylərə qətiyyən yol verməməlidirlər.

1. Quranın oxunub hifz olunması şagird və tələbələrə nə kimi müsbət təsir göstərir?

2. Tələbələr təhsil və mütaliə zamanı hansı göstərişlərə riayət etməlidilər?

3. Mütaliə üçün ən münasib vaxt günün hansı hissəsi hesab olunur?

4. Şagird və tələbələr sinfə daxil olarkən hansı göstərişlərə riayət etməlidilər?

5. Təhsil üçün hansı elm ocaqlarına üstünlük verilməlidir?