Qurani-kərim bir çox ayələrdə təbiət aləminin yaradılışından bəhs etmişdir. Bu ayələrdə kainatın necə əmələ gəlməsi və onun sonluğunun nə sayaq bitməsi açıqlanır.

Burada öncə birinci məsələ – yəni kainatın yaranması məsələsi haqqında bəhs edirik. Quran ayələrinə əsasən xilqət aləmi başlanğıcda qazabənzər maddə şəklində olub. Aşağıdakı ayədə də bu anlam duxan – yəni tüstü mənası daşıyan sözlə ifadə olunub.

Qurani-kərim təkcə xilqət aləminin başlanğıcını deyil, sonluğunu da qaz şəklində bir maddə halında izah etmişdir.

İkinci tərəfdən, başlanğıcda Göy və Yer bitişik şəkildə olmuş, sonralar onlar bir-birindən ayrılmışdır. Bu məsələ Quranda birbaşa verilir. Qurani-kərim Göy ilə Yerin bitişik halını "rətq" və onların bir-birindən ayrılma vəziyyətini "fətq" sözü ilə ifadə etmişdir.

Bir çox alimlərin fikrincə indiki dünya öncə yandırıcı buxar kütləsi halında olub və içəridən baş verən partlayış nəticəsində tədricən parçalanmış, çoxlu ulduzlar və parlaq səma cisimləri bundan yaranmışdır; günəş sistemi və Yer kürəsi də həmin cisimlərdən sayılır.

Corc Qamov Həmin elmi nəzəriyyəni açıqlayaraq belə söyləyir:

"Əgər indiki çağda zaman ardıcıllığı baxımından keçmişə qayıtsaq və dünyanın inkişaf prosesini geriyə qayıdış kimi təsəvvür etsək, istər-istəməz bu nəticəyə gələ bilərik ki, çox-çox uzaq dövrlərdə, hələ kəhkəşanlar və hətta ulduzlar bir-birindən ayrılmaz olduğu bir vaxtda ilkin qaz maddəsinin həm qatılığı, həm də istilik dərəcəsi çox yüksək olmuşdur və kainat həmin qazla dolmuşdur. Sonrakı genişlənmə prosesində bu qatılıq və istilik o qədər dəyişərək aşağı düşmüşdür ki, bunun nəticəsi olaraq Göy cisimlərinin bir-birindən ayrılması mümkün olmuşdur" [1].

Üçüncü bir tərəfdən, təbiət aləminin yaradılışı tədrici proses olmuş – yəni ilkin yaranma çağından başlayaraq bir sıra mərhələlər keçmiş və indiki şəklə düşmüşdür. Quran ayələrinə görə Göylərin və Yerin yaradılışı 6 dövrü əhatə etmişdir. Bu baxımdan iki ayə diqqəti cəlb edir.

Şübhəsiz ki, yuxarıdakı ayələrdə bəhs edilən altı gün məfhumu kainatın yaranmasının altı gecə-gündüzdə deyil, altı mərhələdə başa çatdığını nəzərdə tutur. Belə ki, ərəb dilində "yövm" – yəni "gün" sözü cəm formasında "əyyam" kimi işlənir və iki mənaya malikdir:

1. Yerin öz oxu ətrafında fırlanma müddəti (yəni bir gecə-gündüz).

2. Dövr və ya mərhələ.

Həzrəti-Əli (ə) belə buyurmuşdur:

Bu gün əməl günüdür, hesab günü deyil və sabah isə hesab günüdür, əməl günü deyil [2].

Yuxarıdakı hədisdə "bu gün" sözü dedikdə dünyəvi işlər, "sabah" dedikdə isə qiyamət nəzərdə tutulur. Həzrəti-Əli (ə) "Nəhcül-bəlağə"də yenə belə buyurur:

"Ruzigar (dəhr) iki gündən ibarətdir: bir gün sənin xeyirindir, o biri isə zərərin" [3].

Həyatın ikicə gün-gecə keçdi,

Əgər həkim isən, gör necə keçdi?

Birində bağladın könül dünyaya

Birində əlvida dedin fənaya.

Bir çox məqamlarda gün dedikdə sadəcə bir gecə-gündüz deyil, bütöv bir dövr və tarixi mərhələ nəzərdə tutulur.

Quranın özündə "gün" məfhumunun daha geniş dövr və mərhələ mənasında işlənməsinə işarələr var. Bu səmavi kitabda elə gündən söhbət gedir ki, onun ölçüsü saatlar üzrə hesablanan adi günlərdən çox-çoxdur. Bu baxımdan aşağıdakı iki ayəyə diqqət yetirək:

Başqa bir yandan, Quranda işlənən qiyamət günü (yövmül-qiyamə) ifadəsi də adi gün mənası daşımır, belə ki, qiyamət günü böyük və əzəmətli bir hadisədir və burada çoxlu mərhələlər vardır. Həmin mərhələlər dünyəvi mənada başa düşülən günlərlə müqayisə edilə bilməz.

Bir sözlə, Qurani-kərimdə verilən altı gün anlamı altı mərhələ deməkdir. İndi baxaq görək bu altı mərhələ konkret şəkildə ayırd edilib, yoxsa yox?

Demək olar ki, Qurani-kərimdə həmin altı mərhələ müəyyən edilib.

Bir ayədə deyilir ki, altı mərhələdən ikisi Yerin yaradılmasına aiddir.

Başqa bir ayədə isə Göyün iki dövrdə (gündə) yaranması vurğulanır və beləliklə, altı dövrdən daha ikisi Göy aləminin xilqəti ilə bağlıdır.

Xilqətin altı mərhələsindən ikisi qalır ki, Quranda bu iki mərhələ birbaşa açıqlanmır. Ehtimal olunur ki, son iki mərhələ həmin "tüstü"nün yaranması dövrüdür. Bir növ iki gün – yəni iki dövr kainatın ilkin ünsürlərinin yaranması mərhələsidir. Bu mərhələdə dünya qazabənzər bir halda olub. Bir-birinə bütöv tam halda qovuşuq olan bu qaz kütləsi bir-birindən aralanır və yeddi Göy təbəqəsi yaranır. Həmin dövrdə böyük günəş sisteminin yaranışı və kainatın işıqlanması prosesi də başa çatır. Günəş Göy təbəqəsində yerləşir və gecə-gündüz nizama salınır.

Göyün yaranmasından sonra Yer özü iki mərhələdə yaranır. Qurani-kərimin Naziat surəsində Göyün xilqəti barədə nazil olan ayələrin ardınca Yerin yaranması bəyan edilir.

Beləliklə, Yerin yaranışı iki mərhələ üzrə başa çatır və burada dağlar, dənizlər, bitkilər və başqa varlıqlar təkamül yolu keçərək tam əmələ gəlirlər.

Başqa bir yandan, Allah Yer üzərindəki məxluqatın yemək və ruzisini dörd gündə yaradır. Bu isə dörd mövsüm və ya ilin dörd fəsli kimi başa düşülür.

Təfsir alimləri arasında dörd gün barədə müxtəlif fikirlər vardır. Əllamə Təbatəbai bunu ilin dörd fəsli ilə izah edir. İlahiyyatçıların nəzərincə bu dörd gün ruzilərin təqdir günləri sayılır, onların xilqəti ilə bağlı deyil. Bəzi alimlər isə başqa mülahizə yürüdürlə:

Dörd fəsil bütün Yer üzərində eyni şəkildə baş tutmur və bəzi yerlərdə dörd fəsil yoxdur. Ona görə dörd gün dedikdə dörd böyük dövr nəzərdə tutulur ki, həmin dövrlərdə Yer üzündəki varlıqlar, müxtəlif növ məxluqat, bitki və heyvanat aləmi yaranır. Altıncı gün – yəni öncə işarə edilən altıncı mərhələ Yer üzərində həyatın yaranma mərhələsi kimi tanınır ki, burada dörd kiçik mərhələ üzrə varlıq aləmi formalaşır [4].

Deməli, bütövlükdə dünya Göy və Yer aləmindən ibarət olmaqla altı dövrdə (gündə) xəlq olunub. İki gün (mərhələ) tüstü və ya qaz şəklində yaranma prosesinə aiddir, iki mərhələ qazın parçalanması, Göy və ulduzların yaranması dövrüdür. Son iki mərhələ isə Yerin yaranması ilə bitir. Altıncı gün (mərhələ) isə özü dörd kiçik dövrə bölünür ki, bu dövrlərdə Yerüstü varlıqlar – dağlar, dənizlər, bitkilər və canlı aləm yaranır.

Tövratın kosmoqonik baxışlarına görə dünya altı gündə yaradılıb. Maraqlıdır ki, önəmli varlıqlar – yəni Göy, Yer, Günəş, Ay, ulduzlar, su, bitki, heyvanat aləmi və insan bir gündə yaranır. Allah 6 günlük xilqətdən sonra, yeddinci gün istirahət edir. Tövratın "Çıxış səfəri" bölməsində (20-ci qism, 11-ci cümlə) deyilir:

"Allah altı gündə Göyü, Yeri, dənizi və onlarda olan varlıq aləmini yaratdı. Yeddinci gün istirahət etdi. Ona görə Allah yeddinci günü mübarək adlandırdı və onu müqəddəs tutdu."

Yaradılış ardıcıllığına görə ilk olaraq Göy və Yer birinci gün xəlq olunur… "Yaradılış səfəri" bölməsində (1-ci qism, 1-ci cümlə) deyilir:

"Başlanğıcda Allah Göyləri və Yeri yaratdı."

Tövratda başqa varlıqların yaradılışı bir gün fasilə ilə Göyün və Yerin xilqətindən sonra ardıcıl olaraq baş verir.