186-CI AYƏ

وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُواْ لِي وَلْيُؤْمِنُواْ بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ (186)
TƏRCÜMƏ:

"Və Mənim bəndələrim səndən Mənim barəmdə soruşsalar, (de ki,) Mən (onlara) yaxınam. Dua edənlərin duasına, Məni çağırdıq-ları vaxt cavab verirəm. Belə isə, onlar gərək Mənim dəvətimi qəbul etsinlər və Mənə iman gətirsinlər ki, yolu tapsınlar (və məqsədə çatsınlar).”
AYƏNİN NAZİL OLMA SƏBƏBİ

Bir nəfər Peyğəmbəri-əkrəm (s)-dən soruşdu: "Allah bizə yaxındırmı ki, Onunla ahəstə münacat və raz-niyaz edək? Yoxsa bizdən uzaqdadır və uca səslə çağırmaq lazım-dır?”

Yuxarıdakı ayə nazil olaraq onlara cavab verdi ki, Al-lah Öz bəndələrinə yaxındır.[108]
TƏFSİR:
DUA ADLI BİR SİLAH

Bəndələrin Allah-taala ilə rabitə saxlama yolların-dan biri də duadır. Keçən ayələrdə islam hökmlərinin mü-hüm bir hissəsi bəyan edildikdən sonra bu ayədə dua etmək-dən söhbət açılır. Dua bütün insanlar üçün ümumi bir proqram olub, onlara Allah-taala ilə münacat və raz-niyaz yolunu öyrətdiyinə görə, bu ayənin oruc hökmünü göstərən ayə-lər arasında yerləşməsi ona yeni bir məfhum bəxş edir. Çünki, hər bir ibadətin məğzi Allah dərgahına yaxınlıq və Onunla raz-niyaz etməkdir.

Bu ayə Peyğəmbərə xitabən buyurur: "Və Mənim bəndələrim səndən Mənim barəmdə soruşsalar, (de ki,) Mən (onlara) yaxınam.”

وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيب

Allah-taala sizə təsəvvür etdiyinizdən qat-qat yaxındır. Sizə, hətta sizin özünüzdən də, şah damarlarınızdan da ya-xındır. Belə ki, başqa bir ayədə buyurulur: "Biz insana, onun boynundakı şah damardan da yaxınıq.”[109] وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ

"Və Mənim bəndələrim səndən Mənim barəmdə soruşsalar, (de ki,) Mən (onlara) yaxınam. Dua edənlərin duasına, Məni çağırdıq-ları vaxt cavab verirəm.” أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ

Sonra əlavə edir: "Belə isə, onlar gərək Mənim dəvətimi qəbul etsinlər” فَلْيَسْتَجِيبُواْ لِي

"Və Mənə iman gətirsinlər ki, " وَلْيُؤْمِنُواْ بِي

"Bəlkə düz yolu tapsınlar (və məqsədə çatsınlar).”

لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُون

Bu qısa ayədə Allah-taala yeddi dəfə Öz pak müqəddəs za-tına, yeddi dəfə isə bəndələrə işarə etmişdir. Bu yolla da onlara qarşı yaxınlıq və məhəbbətini izhar etmişdir.

Əbdüllah ibni Sənan deyir: İmam Sadiq (ə) belə buyur-du: "Çoxlu dua edin. Çünki, dua ilahi bəxşişlərin açarı, hər bir istəyə nail olmaq vasitəsidir. Bütün nemət və rəhmətlər Pər-vərdigarın yanındadır və duadan başqa şeylə ona yetişmək olmaz. Bil ki, bir qapını çox döysən, axırda üzünə açılacaqdır. (yəni çox dua etsən, axırda Allah onu qəbul edəcəkdir).” [110]

Bəli, Allah-taala bizə yaxındır. Necə mümkün ola bi-lər ki, bizdən uzaq olsun, hansı ki, bizim qəlbimiz Onun ye-ridir: وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ

"Bilin ki, həqiqətən Allah insanın özü ilə qəlbi arasında fasilə salır.”[111]
DUANIN QƏBUL OLUNMA ŞƏRTLƏRİ

1- Duanın qəbul olunması üçün hər şeydən əvvəl, pak qəlb və sağlam ruhla çalışmalı, günahlardan tövbə etməli, nəfsi lazımi dərəcədə tərbiyə etməli və ilahi rəhbərlərin həyatından ibrət götürməliyik.

İmam Sadiq (ə) buyurur: "Sizlərdən heç biriniz Allaha həmd-səna etmədən, Peyğəmbərə və onun Əhli-beytinə salavat (rəh-mət) göndərmədən və günahlarınızı etiraf etmədən (tövbə et-mədən) dua etməməlidir.”[112]

2- Həyat və yaşayışında zülmdən, haram yeməklər yemək-dən və kimsənin malını qəsb etməkdən uzaq olsun. Peyğəmbər (s)-dən belə nəql olunmuşdur: "Hər kim duasının qəbul olunma-sını istəyirsə, gərək yeməyini və qazancını pak etsin.”[113]

3- Fəsad ilə mübarizə aparmaqdan və haqqa doğru dəvət etməkdən əl çəkməsin. Çünki əmr be məruf və nəhy əz münkər kimi vacib bir işi tərk edənlərin duası qəbul olunmur. Peyğəmbər (s)-dən belə nəql olunmuşdur: "Hökmən və hökmən yaxşı işlərə əmr edib pis işlərdən çəkindirin! Əks halda, Allah-taala içərinizdə olan pis insanları sizin yaxşı insanla-ra hakim edər və o zaman onlar nə qədər dua etsələr də, qəbul olun-maz.”[114]

Bu böyük vəzifənin (ümumxalq nəzarətinin) tərk olun-ması cəmiyyətdə anormal halların yaranmasına səbəb olur. Bu da nalayiq və bəd əməl sahiblərinin iş başına gəlməsi-nə, onların vurduğu ağır xəsarətlərin aradan qaldırılması üçün edilən duaların faydasız olmasına gətirib çıxarır. Çünki bu vəziyyət əməllərin təbii və qaçılmaz nəticəsidir.

4- İlahi peymanlara əməl etmək, iman, saleh əməl, əma-nətdarlıq, düzlük və s. kimi işlər duanın qəbul olmasının digər şərtlərindəndir. Çünki Pərvərdigarı ilə bağladı-ğı əhdə vəfalı qalmayan bir kəs duanın qəbul olunmasına da-ir verilən ilahi vədənin gerçəkləşəcəyini gözləməməli-dir.

Bir nəfər Həzrəti Əli (ə)-ın hüzurunda duasının qə-bul olunmadığından şikayətlənib dedi: "Allah-taala Özü bu-yurmuşdur ki, dua edin, Mən də qəbul edim. Mən dua edirəm, amma nədənsə qəbul olunmur.”

İmam cavabında buyurdu: "Sizin qəlbiniz yeddi şeyə xəya-nət etdiyinə görə duanız qəbul olunmur:

1- Siz Allahı tanıyırsınız, amma Onun haqqını sizə vacib olduğu kimi yerinə yetirmirsiniz. Buna görə də Allahı tanıma-ğınız sizə heç bir fayda vermir.

2- Siz Allahın göndərdiyinə (Peyğəmbərə) iman gətirmisi-niz, amma onun sünnəsi ilə müxalifət edirsiniz. Bəs sizin ima-nınızın faydası nədir?!

3- Onun kitabını oxuyursunuz, amma əmrlərinə itaət et-mirsiniz. "Eşitdik və itaət etdik” - dediniz, amma sonra mü-xalifətə başladınız.

4- Cəhənnəm əzabından, ilahi cəzadan qorxduğunuzu iddia edirsiniz, amma müntəzəm surətdə sizi ona (cəhənnəm və cəzalara) yaxınlaşdıran işlər görürsünüz. Bəs sizin qorxunuz hara get-di?!

5- Deyirsiniz ki, Allahın vədə verdiyi mükafatlara rəğbət bəsləyirik, amma sizi mükafatlardan uzaqlaşdıran işlər görür-sünüz. Bəs sizin meyl və rəğbətiniz hara getdi?!

6- Allahın nemətlərini yeyirsiniz, amma şükrünü yerinə yetirmirsiniz.

7- Allah-taala sizə şeytanla düşmən olmağı əmr etmiş-dir, amma siz onunla dostluq edirsiniz. Şeytanla düşmən olduğu-nuzu iddia etdiyiniz halda, əməldə onunla müxalifət etmirsi-niz.

8- Camaatın eyiblərini gözlərinizin önündə canlandırır, öz eyiblərinizi isə görməməzliyə vurursunuz. Belə olan halda nə üz-lə duanızın qəbul olunmasını gözləyirsiniz? Halbuki, özünüz onun qapılarını bağlamısınız. Təqvalı olun, öz əməllərinizi is-lah edin, əmr be məruf və nəhy əz münkər edin ki, duanız da qəbul olunsun.”

Bu hədis aşkar şəkildə buyurur ki, duanın qəbul olun-ması barədə olan ilahi vədələr qeydsiz-şərtsiz deyildir. Onun ilkin şərti vədəyə, əhd-peymanlara əməl etməkdir. Əgər əhd-peyman pozmağa son qoyulsa, dua da qəbul olunacaq-dır.

Duanın qəbul olunma şərtlərinə əməl etmək insanın tərbiyəsində, onun mövcud istedad və qüvvələrinin çiçəklən-dirilməsində qurucu və səmərəli nəticələr bəxş edir.
5- DUA SƏY VƏ İŞGÜZARLIQLA YANAŞI OLMALIDIR

Duanın qəbul olunma şərtlərindən biri də onun əməl və fəaliyyətlə yanaşı olmasıdır. Əli (ə) qısa kəlamlarında buyurur: "Əməlsiz, fəaliyyətsiz dua edən şəxs kamansız ox atana bənzəyir.”[115]

Kamanın oxu hədəfə çatdırmasında əsas amil hərəkət olduğu kimi, duanın da qəbul olunmasında əsas səbəb əməl-dir. Yuxarıda qeyd olunan şərtlərin məcmusu göstərir ki, hədəfə çatmaq üçün dua nəinki adi və təbii vasitələri əvəz etməməli, eyni zamanda onun qəbul olunması üçün dua edənin həyatında da hərtərəfli və əsaslı dəyişikliklər yaratma-lıdır. Belə ki, şəxs ruhiyyəsini tamamilə yenidən qurmalı, əvvəlki əməllərinə yenidən nəzər salmalıdır ki, müsbət nə-ticə hasil olsun.

[1] "Məcməül-bəyan”, 1-ci cild, səh:168

[2] "Əddürrül-Mənsur”, 1-ci cild, səh:152-253

[3] "Camiül-bəyan” (müəllif: Məhəmməd ibni Cərir Təbəri), 1-ci cild, səh:469-473

[4] "Təfsiri Kəbir” (Fəxr Razi), "Əl-mənar” təfsiri və s.

[5] "Təfsiri Fəratil Kufi”, səh:49, yeddinci hədis; "Tarixi Dəməşq” (müəllif: İbni Əsakir), 2-ci cild, səh:428

[6] "Təfsiri Əbul Fütuh Razi”, 1-ci cild, səh:289

[7] "Məcməul-bəyan”, 1-ci cild, səh:188; "Təfsiri-Qürtəbi”, "Təfsiri əl-mənar” və sair.

[8] "Əsbabun-nuzul” səh:22

[9] "Məcməul-bəyan”, 1-ci cild, səh:189; "Əl mizan”, həmin ayənin təfsiri

[10] "Təfsiri Fəxr Razi”, 4-cü cild, səh:9

[11] "Tövbə” surəsi, 18-ci ayə

[12] "Məcməul-bəyan”, 1-ci cild, səh:191

[13] "Mənhəcus-sadiqin”, 1-ci cild, səh:348; "Təfsiri Əbul Fütuh Razi”, 1-ci cild, səh:302.

[14] "Təfsiri Tibyan”, 1-ci cild, səh:424

[15] "Əraf surəsi, 137-ci ayə

[16] "Tövhid” (müəllif: Şeyx Səduq), səh:182

[17] ”Biharul-ənvar”, 93-cü cild, səh:118; "Əl-ehticat” (müəllif: Təbərsi).

[18] "Biharul-ənvar”, 25-ci cild, səh:168 (başqa bir rəvayət də 93-cü cildin 118-ci səhifəsində nəql olunmuşdur)

[19] "Nəhcül-bəlağə”, səh:24

[20] "Təfsiri Safi”, 1-ci cild, səh:168

[21] "Təfsiri Əbul Fütuh Razi”, 1-ci cild, səh:308

[22] "Məcməul-bəyan”, 1-ci cild, səh:197

[23] "Məcməul-bəyan”, 1-ci cild, səh:198

[24] "Təfsiri Əbul Fütuh Razi”, "Məcməul-bəyan”, 1-ci cild, səh:198

[25] Deyləminin "İrşad” kitabından nəqlən; "Əl-mizan” təfsiri, 1-ci cild, səh.365, "Sad” surəsinin 29-cu ayəsinin təfsirində

[26] "Əhzab” surəsi 43-cü ayə.

[27] "Üsuli-kafi”, 1-ci cild, səh.133

[28] "Loğman” surəsi, 13-cü ayə

[29] "Üsuli-kafi”, 1-ci cild, 1-ci hədis

[30] "Əmali” (Şeyx Tusi), "Mənaqib” (İbni Məğazili)

[31] "Əl-mənar”, 1-ci cild, səh:457-458

[32] "Sad” surəsi, 47-ci ayə

[33] "Nəhl” surəsi, 122-ci ayə

[34] "Nəhl” surəsi, 120-ci ayə

[35] "Məryəm” surəsi, 41-ci ayə

[36] "Tövbə” surəsi, 114-cü ayə

[37] "Biharul-ənvar”, 12-ci cild, səh.86 və 100

[38] "Ənam” surəsi, səh:79

[39] "Nurus-səqəleyn” təfsiri, 3-cü cild, səh.439

[40] "Məcməul-bəyan”, 1-ci cild, səh.216

[41] "Nurus-səqəleyn” 1-ci cild, səh:132

[42] "Təfsiri Kəbir” (müəllif: Fəxr Razi), 2-ci cild.

[43] "Ali-İmran” surəsi, 103-cü ayə

[44] "Təfsiri Fəratil Kufi”, səh.49, 7-ci hədis

[45] "Burhan”, 1-ci cild, səh.167

[46] "Biharul-ənvar”, 68-ci cild, səh.113, 48-ci hədis

[47] "Biharul-ənvar”, 82-ci cild, səh.232, 57-ci hədis

[48] "Zümər” surəsi, 10-cu ayə

[49] "Muminun” surəsi, 99-100-cü ayələr.

[50] "Məcməul-bəyan”, 1-ci cild, səh.236

[51] "Məcməul-bəyan”, 1-ci cild, səh.236

[52] "Nəhl”, surəsi, 97-ci ayə

[53] "Ənfal” surəsi, 24-cü ayə

[54] "Nəhcül-bəlağə”, kəlimati qisar, səh.93

[55] "Əl-bürhan fi təfsiril-Quran”, 1-ci cild, səh.169

[56] "Əl-bürhan fi təfsiril-Quran”, 1-ci cild, səh.167

[57] "Təraif” (Seyyid ibni Tavus), səh.177; "Sünəni ibni Davud”, 4-cü cild, səh.152

[58] "Məxzənül-irfan”, 2-ci cild, səh.143

[59] "Məcməul-bəyan”, 1-ci cild, səh.340

[60] "Lübabun-nüqul fi əsbabun-nüzul”, səh.22

[61] Ayədəki "ixtilaf” sözü gedib-gəlmək mənasında da ola bilər, çünki o, bir-birinin yerində oturmaq mənasını daşıyan xülf və xi-laf köklərindən alınmışdır.

[62] "Fulk” ýəmi mənasındadır və həm cəm formasında həm də tək formasında bu cür işlədilir.

[63] "Əl-Bürhan” təfsiri, 1-ci cild, səh.172

[64] "Təfsiri Bürhan”, 1-ci cild, səh.172.

[65] "Maidə” surəsi, 90-cı ayə

[66] "Bəqərə” surəsi, 168-ci ayə

[67] "Əl-Kafi”, 5-ci cild, səh.78

[68] "Biharul-ənvar”, 1-ci cild, səh.16.

[69] "Ruhul-bəyan” təfsiri, 1-ci cild, səh.272.

[70] "Məcməul-Bəyan” 1-ci cild, səh.255.

[71] "Təfsiri-Safi”, 1-ci cild, səh.191.

[72] "Təfsiri Nurus-səqəleyn”, 1-ci cild, səh.329.

[73] "Vəsailüş-şiə”, 16-cı cild, səh.310.

[74] "Təfsiri Nurus-səqəleyn”, 1-ci cild, səh.155.

[75] "Təfsirul Mizan”, 1-ci cild, (farsca tərcüməsi) səh.615.

[76] "Təfsiri-Qurtəbi” və "Ruhul-məani”: "Hər kəs tox halda yatsa və qonşusu ac qalmış olsa, Allah-taalaya və Qiyamətə imanı yoxdur.” "Üsuli-kafi”, 2-ci cild, səh.665.

[77] "Fürqan” surəsi, 75-ci ayə.

[78] "Rəd” surəsi, 24-cü ayə.

[79] "Səcdə” surəsi, 24-cü ayə.

[80] "Təfsiri Nurus-səqəleyn”, 1-ci cild, səh.159.

[81] "Vəsailuş-şiə”, 13-cü cild, səh.352.

[82] "Vəsailuş-şiə, 13-cü cild, səh.361. "Əhkamul-vəsaya”, kitabı, 10-cu bab.

[83] "Vəsailuş-şiə”, 13-cü cild, səh.352.

[84] "Vəsailuş-şiə”, 13-cü cild, səh.359.

[85] "Vəsailuş-şiə”, 13-cü cild, səh.360.

[86] "Səfinətul-bihar”, 2-ci cild, səh.659.

[87] "Kafi”, 2-ci cild, səh.18.

[88] "Məcməul-bəyan” təfsiri.

[90] "Təfsiri Məraği”, 2-ci cild, səh.69.