AYƏ 11: فَخَرَجَ عَلَى قَوْمِهِ مِنَ الْمِحْرَابِ فَأَوْحَى إِلَيْهِمْ أَن سَبِّحُوا بُكْرَةً وَعَشِيًّا "(Zəkəriyya) ibadət mehrabından xalqın qarşısına çıxıb onlara işarə etdi ki, səhər-axşam Allaha təsbih deyin.” Nöqtələr "Bukrə” dedikdə fəcr tülusundan günəş tülusunadək olan vaxt nəzərdə tutulur. "Əşiyyən” sözü isə ya günorta ilə qürub arasındakı fasilə və ya günün sonu mənasını bildirir. "Mihrab” dedikdə məsciddəki mehrab nəzərdə tutulur. Bu ibadət məhəllində insanın diqqətini həqiqətdən yayındıran şeytan və onun vəsvəsələri ilə mübarizə getdiyindən onu mehrab adlandırmışlar. Ola bilsin ki, Bəni-İsrailə aid mehrablar dedikdə xalqın ibadət üçün seçdiyi məscidlər nəzərdə tutulmuşdur. Təbərsi və Fəxri-Razinin nəzərincə, bu ayədəki təsbih sözü namaza işarədir. Çünki namaz təsbih üzərində qurulmuşdur. Bildirişlər 1. Təbliğçinin həmyerli olması önəmlidir. 2. İlahi insanlar ibadət üçün xüsusi yer seçirlər. 3. Xalqı ibadətə çağıran insan özü də ibadət əhli olmalıdır. 4. Hər bir vasitə ilə təbliğ etmək lazımdır. (Zəkəriyyanın dili tutulduğu vaxt işarə ilə xalqı Allaha təsbihə çağırır.) 5. Peyğəmbərlərin vəzifəsi xalqı ibadətə dəvət etməkdir. 6. Qoca kişinin sonsuz qadından övlad sahibi olması Allahın bütün əskikliklərdən və zəifliklərdən pak olduğunu göstərir. 7. İbadət müvəqqəti yox, daimi olduqda dəyərlidir. يَا يَحْيَى خُذِ الْكِتَابَ بِقُوَّةٍ وَآتَيْنَاهُ الْحُكْمَ صَبِيًّا "Ey Yəhya! (İlahi) kitabı möhkəm tut. Uşaq vaxtı ona hikmət (və nübuvvət) verdik.” وَحَنَانًا مِّن لَّدُنَّا وَزَكَاةً وَكَانَ تَقِيًّا "Yenə ona Öz tərəfimizdən mehribanlıq və paklıq əta etdik. O, təqvalı idi.” Nöqtələr "Hukm” sözü elm və fəhm ("Lisanul-ərəb”), mühakimə gücü ("Qamusul-Quran”) mənalarında işlədilmişdir. "Təfsire-Əl-mizan” da oxuyuruq: "Hukm” dedikdə ilahi maarifdən xəbərdarlıq və qeyb pərdələrinin kənara çəkilməsi başa düşülür. Üç şəxs uşaq yaşında peyğəmbərliyə çatmışdır: Süleyman, İsa və Yəhya. İmamət məqamı da uşaq yaşında üç nəfərə verilmişdir. İmam Cavad (ə), imam Hadi (ə) və imam Mehdi (ə).("Təfsire-Əl-mizan”.) Bəziləri bildirirlər ki, Yəhya adı "Əhdi-cədid” kitabında "Yuhənna” kimi qeyd olunmuşdur. Ola bilsin ki, burada səmavi kitab dedikdə Tövrat nəzərdə tutulmuşdur. Çünki həzrət Yəhyaya başqa bir kitabın nazil olması haqqında məlumat yoxdur. "Bəqərə” surəsinin 63 və 93-cü ayələrində də göstəriş verilir ki, səmavi kitabdan möhkəm tutun. "Hənan” sözü şəfqət və mehribanlıq mənasını bildirir. Allahın Yəhyaya, Yəhyanın Allaha mehri, xalqın Yəhyaya və Yəhyanın xalqa məhəbbəti Allah tərəfindən mehribanlığın bir işartısıdır. Allah yolu bütünlüklə mərhəmətdir: Allah Rəhmandır, onun peyğəmbəri və kitabı aləmlərə rəhmət, insanları isə öz aralarında bir-birlərinə mehribandırlar.("Saffat”, 109, 120) "Zəkat” dedikdə sədəqə, inkişaf, günahdan paklıq və bərəkət mənaları anlaşılır. Yəhya həzrət Zəkəriyya üçün mübarək hədiyyə, pak və kamil insan nümunəsi idi. Bildirişlər 1. Rəhbər səmavi kitabın məqsədlərinin həyata keçirilməsində qətiyyətli olmalıdır. 2. Dinin hifzi və hökmlərin icrası üçün qətiyyət və qüdrətə ehtiyac var. 3. Dindarlıq güc və ciddiliklə müşayiət olunmalıdır. 4. Allah istəsə, körpə uşağı da nübüvvət məqamına qaldırar. 5. Mehribanlıq, məhəbbət və paklıq təbliğ və tərbiyə şərtidir. 6. Mehribanlıq və qardaşlıq Allahdan qaynaqlanır. 7. Mərhəmət və qardaşlıq ruhiyyəsi insan üçün bir dəyərdir. 8. Yalnız daimi və xarakterə çevrilmiş təqva dəyərdir. 9. Təqva guşənişinlik və qəddarlıq yox, xalqla yoldaşlıq, onlara mehribanlıq və məhəbbətdir. 10. Təqva təkamül və məhbubluq kimi ilahi lütflərin əldə olunması üçün zəmindir. وَبَرًّا بِوَالِدَيْهِ وَلَمْ يَكُن جَبَّارًا عَصِيًّا "O, ata-anasına qarşı xeyirxah idi, (xalqa münasibətdə) azğın və üsyankar deyildi.” وَسَلَامٌ عَلَيْهِ يَوْمَ وُلِدَ وَيَوْمَ يَمُوتُ وَيَوْمَ يُبْعَثُ حَيًّا "Ona doğulduğu, öləcəyi və dirildilib qaldırılacağı gün salam olsun.” Nöqtələr Allah bu ayələrdə həzrət Yəhyanın müxtəlif xüsusiyyətlərini sadalamışdır: O Allah hüzurunda pəhrizkar idi, valideyninə münasibətdə xeyirxah idi, xalqa qarşı azğın və üsyankar deyildi.("Bihar”, c. 14, s. 201.) Ölüm zamanı salamatlıq dedikdə əqidə salamatlığı və imanla ölmək nəzərdə tutulur. Bildirişlər 1. Məqam və mənsəb bizə valideynimizi unutdurmasın. Peyğəmbər də valideynə münasibətdə xeyirxah olmalıdır. 2. Ata-ataya yaxşılıq ilahi təqva nişanəsidir. 3. Valideynə münasibətdə itaətsizlik və məqampərəstlikdən uzaq yaxşılıq sitayiş olunur. 4. Valideynə qarşı yaxşılığı tərk etmək üsyan və azğınlıq nişanəsidir. 5. Allah övliyalarına salam göndərilməsi təkcə onların həyatda olduğu dövrə aid deyil. 6. Salam vermək kiçikliyi göstərmir. Çünki böyük Allah da salam verir.(Məryəm”, 41. ) 7. Yəhya bütün eniş-yoxuşları sağlam din və imanla ötüb keçdi. 8. Övliyaların təvəllüd gününü əziz tutub vəfat gününü xatırlamaq Quran əmridir. 9. Həyatları boyu övliyalara salam, ziyarətnamə oxumaq Quran göstərişidir. 10. Sağlam həyat, sağlam ölüm və qiyamət salamatçılığının açarı təqva, valideynə yaxşılıq, günah və tüğyandan çəkinməkdir. وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ مَرْيَمَ إِذِ انتَبَذَتْ مِنْ أَهْلِهَا مَكَانًا شَرْقِيًّا "Bu kitabda Məryəmi də yad et. Bir zaman ki, o, ailəsindən ayrılıb şərqdəki bir məkanda qərar tutdu.” فَاتَّخَذَتْ مِن دُونِهِمْ حِجَابًا فَأَرْسَلْنَا إِلَيْهَا رُوحَنَا فَتَمَثَّلَ لَهَا بَشَرًا سَوِيًّا "Həmin vaxt başqalarından kənarda özü üçün pərdə tutdu. Həmin məqamda Biz Öz ruhumuzu (Ruhul-qüdüsü) ona doğru göndərdik. O, düz qamətli insan şəklində göründü.” Nöqtələr Allahın rəsulu buyurmuşdur: "Məryəm dörd nümunə qadından biridir.”("Kafi”, c. 6, s. 22.) "Nəbz” dedikdə etinasızlıq səbəbindən bir şeyin kənara düşməsi başa düşülür. Xalqdan uzaqlaşıb bir kənara çəkilmək isə "İntibaz” sözü ilə ifadə olunur. Məryəm məscidül-əqsaya vəqf olunduğunda məscidin şərqindəki bir guşəni özü üçün seçdi. Bildirişlər 1. Dini rəhbərlərin vəzifələrindən biri tarixin pak insanlarını uca tutmaqdır. 2. Qəhrəman qadınların tarixi də qəhrəman kişilərin tarixi kimi yaşadılmalıdır.("Təfsire-nurus-səqəleyn”. "Xisali-səduq”, s. 637.) 3. İbadət üçün xəlvət bir məkan seçək. 4. İbadət ilahi lütflərin nazil olması üçün zəmindir. 5. Xanımların ibadət etməsi üçün pərdə ilə yer ayırmaq bir dəyərdir. Məryəm ibadət üçün məscidin bir guşəsində pərdə asmışdı. 6. Cəbrailin Allah hüzurunda uca məqamı var. 7. Mələklər məzmunca dəyişmədən elə bir formaya düşə bilərlər ki, insan onları görsün. 8. Müəyyən tapşırıqların icrası zamanı çöhrəni dəyişmək lazım gəlir. 9. Tərbiyə addım-addım aparılan işdir. Allah öncə Yəhyanın bir ata və bir anadan dünyaya gəlişini nəql edir, sonra İsanın dünyaya atasız gəlişindən danışır. 10. Cəbrail başqa peyğəmbərlərin də yanına gedirdi. 11. Qadın elə bir məqama çata bilər ki, mələk onunla söhbət edər. 12. Allahın qüdrət və iradəsi yalnız Onun vasitə və səbəblər çərçivəsində məhdudlaşmır. Əksinə vasitə və səbəblər Allahın qüdrət və iradəsinə tabedir. قَالَتْ إِنِّي أَعُوذُ بِالرَّحْمَن مِنكَ إِن كُنتَ تَقِيًّا "(Məryəm həmin mələyə dedi:) Həqiqətən, mən rəhman olan Allaha səndən pənah aparıram, əgər pəhrizkarsansa (Allahdan qorxursansa, məndən uzaq ol).” قَالَ إِنَّمَا أَنَا رَسُولُ رَبِّكِ لِأَهَبَ لَكِ غُلَامًا زَكِيًّا "(Mələk) dedi: «Həqiqətən, mən sənin Rəbbinin elçisiyəm. Sənə pak bir oğlan vermək üçün gəlmişəm.»” قَالَتْ أَنَّى يَكُونُ لِي غُلَامٌ وَلَمْ يَمْسَسْنِي بَشَرٌ وَلَمْ أَكُ بَغِيًّا "(Məryəm) dedi: «Mümkündürmü ki, mənim övladım olsun? Axı nə bir bəşər mənimlə təmasda olub, nə də mən zinakar olmuşam.»” Nöqtələr "Zəkiyy” sözü təharət və bərəkət, "bəğiyya” sözü isə burada zinakar mənasını bildirir. Bu surədə Allahın övlad hədiyyə verməsi məsələsinə dəfələrlə toxunulmuşdur: 19-cu ayədə İsanın Məryəmə hədiyyə verilməsi, 49-cu ayədə İshaq və Yəqubun İbrahimə hədiyyə verilməsi, 53-cü ayədə Harunun Musaya hədiyyə verilməsi, 7-ci ayədə Zəkəriyyanın övladla müjdələnməsi məsələlərinə toxunulur. Bildirişlər 1. Pak insanlar günah qorxusu hiss edən kimi titrəyib Allaha pənah aparırlar. 2. Ən yaxşı sığınacaq ilahi rəhmətdir. 3. Allah-təalaya pənah aparmaq Allahın peyğəmbərlərə sifarişi, peyğəmbər və övliyaların qaydasıdır. 4. Fərdlərə məxsus olan yerə qəfildən daxil olmaq olmaz. 5. Qadının yad kişi ilə xəlvətdə qalması təhlükəlidir. 6. Pisliyə qadağa qoyarkən fərdlərin dini qeyrətindən istifadə edin. 7. Təqva paklığa aparan yol, günahdan çəkindirən amildir. 8. Xalqı böhtan və nigarançılıqdan qurtarmaq üçün pak insan özünü təqdim etməlidir. 9. Mələklər təkcə ilahi vəhyi bəyan etmir, həm də onların işə salınması üçün vasitə olur. 10. Övlad dəyərdir, amma onun paklığı daha mühümdür. 11. Bütün səmavi dinlərdə zina mənfur iş sayılır. قَالَ كَذَلِكِ قَالَ رَبُّكِ هُوَ عَلَيَّ هَيِّنٌ وَلِنَجْعَلَهُ آيَةً لِلنَّاسِ وَرَحْمَةً مِّنَّا وَكَانَ أَمْرًا مَّقْضِيًّا "(İlahi mələk) dedi: «Doğrudur, amma Rəbbin buyurdu ki, bu iş Mənim üçün asandır və onu xalq üçün nişanə, Özümüzdən bir rəhmət qərar verərik. Bu, olası və qəti bir işdir.»” فَحَمَلَتْهُ فَانتَبَذَتْ بِهِ مَكَانًا قَصِيًّا "Məryəm (İsaya) hamilə oldu. Onunla uzaq bir məkanda xəlvətə çəkildi.” فَأَجَاءهَا الْمَخَاضُ إِلَى جِذْعِ النَّخْلَةِ قَالَتْ يَا لَيْتَنِي مِتُّ قَبْلَ هَذَا وَكُنتُ نَسْيًا مَّنسِيًّا "Həmin vaxt doğuş ağrısı onu bir xurma ağacının gövdəsinə doğru çəkdi. (Narahatlıqdan ona söykəndi.) Dedi: «Kaş ki, bundan öncə ölüb yaddan çıxmış olaydım.” Nöqtələr İlahi mələk insan qiyafəsində Məryəmə göründü. Ona doğru üfürdü və Məryəm hamilə oldu. Məryəm bəzilərinin böhtanından nigaran olaraq və ya hamilə qadın aramlığa daha çox ehtiyac duyduğundan uzaq bir yerə getdi. Həmin yer, Məryəmin İsanı dünyaya necə gətirməsi və bu işdən kimin birinci xəbər tutması ilə bağlı təfsirlərdə ətraflı danışılmışdır. Amma Quranda bu barədə məlumat verilmədiyindən biz də uyğun mövzuda danışmamaq qərarına gəlirik. Çünki bu sayaq məlumatların düşüncəmizin inkişafında rolu yoxdur. Bəzən Allahın ən seçilmiş insanları ən böyük çətinliklərə düçar olmuşlar. Həzrət Məryəmin üzləşdiyi çətinliklərdən bəzilərini nəzərdən keçirək: böhtan və xalqın bədgümanlığı, tənhalıq və qürbətdə hamiləlik, doğuş və istirahət üçün bir yerin olmaması, xurma ağacına sığınmaq, mənfi münasibət və pis baxışlar qarşısında atasız körpəyə himayə. Bildirişlər 1. Allah təbii vasitə və amillərə hakimdir. 2. İsanın dünyaya gəlişi onun ilk möcüzəsidir. 3. Qeyri-adi və möcüzəli işlərin gerçəkləşməsi ilahi rübubiyyət şənindəndir və insanların tərbiyəsinə xidmət edir. 4. İsanın vücudu rəhmətdir. Varlığı insanlarda Allaha imanı dirildən, işi xalqın hidayəti olan kəs, şübhəsiz, rəhmətdir. 5. Allahın işinə kimsə mane ola bilməz. 6. Bəzən pak insanlar böhtandan yaxa qurtarmaq üçün insanlardan uzaqlaşmalıdırlar. 7. Bəzən xeyir yolların tapılmasında çətinlik rol oynayır. 8. Bəzən insan qəlb sirrini öz ailəsinə də deyə bilmir və ölüm arzulayır. 9. Pis adla yaşamaqdansa ölmək yaxşıdır. |