 İDRISIN SIMASI –Həzrət İdris həzrət Nuhun babalarındandır. Dərslə daha çox məşğul olduğu və ya ilk dəfə qələmdən istifadə etdiyi üçün "İdris” adı ilə tanınmışdır.("Təfsire-ətyəbul-bəyan”. ) –Quranda adı iki dəfə zikr olunmuş bu şəxs "siddiq”, "sabir”, "nəbiyy” səciyyələri ilə vəsf olunmuşdur. –Hədisdə oxuyuruq: İdrisin evi Nəcəf ətrafında - Səhlə məscidində olmuşdur.("Təfsire-nümunə”. ) –Astronomiya və riyaziyyat elmlərinə ilkin yiyələnən İdris olmuşdur.(Təfsire-ətyəbul-bəyan”. ) –Dərziliyi ilkin təlim edən şəxs İdrisdir.("Təfsire-nümunə”.) –İdris 365 il yaşamışdır. Sonra səmaya qaldırılmış və hazırda da sağdır. O, həzrət Mehdinin (ə) zühuru dövründə qayıdasıdır.("Təfsire-Safi”.) Bildirişlər 1. Böyük insanların yada salınması və onlar haqqında xoş söz deyilməsi başqalarının inkişaf və hidayət vasitəsidir. 2. İlahi insanlar davamlı şəkildə xatırlanmalıdır. 3. Fərdlərin yada salınma meyarı onların mənəvi səciyyələri olmalıdır. 4. Sədaqət təbliğin təsirlilik şərtidir. "Siddiq” sözünün "nəbiyy” sözündən öncə gəlməsi sədaqətin nübuvvət üçün zəmin olduğunu göstərir. AYƏ 58: أُوْلَئِكَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِم مِّنَ النَّبِيِّينَ مِن ذُرِّيَّةِ آدَمَ وَمِمَّنْ حَمَلْنَا مَعَ نُوحٍ وَمِن ذُرِّيَّةِ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْرَائِيلَ وَمِمَّنْ هَدَيْنَا وَاجْتَبَيْنَا إِذَا تُتْلَى عَلَيْهِمْ آيَاتُ الرَّحْمَن خَرُّوا سُجَّدًا وَبُكِيًّا "Onlar Allah tərəfindən (xüsusi) nemət əta olunmuş peyğəmbərlər idilər. Onlar Adəm nəslindən, Nuhla (gəmiyə) süvar etdiklərimizdən, İbrahim və İsrail nəslindən, hidayət etdiklərimizdən və seçdiklərimizdən olan peyğəmbərlər idi. Onlara Rəhman Allahın ayələri oxunan zaman səcdə qılar, ağlar halda üzü üstə torpağa düşərdilər.” Nöqtələr Ötən ayələrdə 10 peyğəmbərin adı çəkildi. Zəkəriyya, Yəhya, İsa, İbrahim, İshaq, Yaqub, Musa, Harun, İsmail və İdris. Bu ayədə isə həmin şəxslərə nemət verildiyi bəyan olunur. Biz hər gün namazda on dəfə Allahdan diləyirik ki, bizi azğınların yox, məhz bu insanların yoluna yönəltsin. Adəm nəsli dedikdə İdris nəzərdə tutulur. Nuhun gəmisinə süvar olanların nəsli dedikdə Nuhun nəvəsi həzrət İbrahim başa düşülür. İbrahim nəsli ifadəsi İshaq, İsmail və Yaquba aiddir. Musa, Harun, Zəkəriyya, Yəhya və İsa isə İsrail nəsli kimi yada salınmışdır.("Bəqərə”, 256) Hədisdə oxuyuruq: "Quran tilavət edərkən ya qəmlənib ağlayın, ya da özünüzü həmin hala gətirin.(Bihar”, c. 11, s. 72.) Göz yaşı axıdaraq uzun səcdələr qılan ilahi insanlar zümrəsinə ən yaxşı nümunə İslam Peyğəmbəri (s) və onun məsum Əhli-beytidir. Ramazan ayı, Ərəfə və digər münacatlarda Peyğəmbər (s) və onun məsum Əhli-beytinin göz yaşları ilə müşayiət olunan uzun səcdələri haqqında yetərli məlumatlar var. Bildirişlər 1. Bütün peyğəmbərlərin məqsədi birdir. (Allah Öz peyğəmbərlərini ardıcıl şəkildə eyni səciyyələrlə vəsf edir.) 2. Həqiqi nemət verən ("Munim”) Allahdır. 3. İrsiyyət qanununa əsasən, nəslin tərbiyəsinə valideyn və babaların təsiri var. 4. Bütün peyğəmbərlər Adəm nəslindən olsalar da, Nuhun, İbrahimin və İsrailin (Yaqubun) adı xüsusi ehtiramla çəkilir. 5. Səcdə halında ağlamaq o qədər dəyərlidir ki, Allah bu zümrəni xüsusi yada salır. 6. Allah dərgahına üz tutub ağlamaq və yalvarmaq təkamül, mərifət, tövfiq və seçilmə nişanəsidir. AYƏ 59: فَخَلَفَ مِن بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضَاعُوا الصَّلَاةَ وَاتَّبَعُوا الشَّهَوَاتِ فَسَوْفَ يَلْقَوْنَ غَيًّا "Onların ardınca namazı zaya çıxaran, nəfs istəkləri ardınca gedən pis və ləyaqətsiz canişinlər gəldi. Onlar tezliklə azğınlıqlarının cəzasını görəcəklər.” AYƏ 60: إِلَّا مَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا فَأُوْلَئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَلَا يُظْلَمُونَ شَيْئًا "Yalnız tövbə edib iman gətirən, saleh işlər görən kəslər istisnadır. Onlar behiştə daxil olar və heç bir sitəmə məruz qalmazlar (mükafatları əskildilməz).” Nöqtələr Saleh övlad "xələf”, qeyri-saleh övlad isə "xəlf” adlanır. "Qəyy” sözü "inkişaf” sözünün antonimi kimi işlənmişdir.("Təfsire-nümunə”.) Namaz qılmamaq namazı zaya çıxarmaqdan fərqli bir işdir. Namazı zaya çıxarmaq dedikdə, namaz qılan şəxsin namazın şərtlərinə əməl etməməsi, onu təxirə salması və yüngül tutması başa düşülür.("Təhrim”, 8.) Rəvayətdə oxuyuruq: İslam Peyğəmbəri (s) bu ayəni tilavət edən vaxt pərişan oldu və buyurdu: "Altmış ildən sonra bir qrup şəxs namazı zaya çıxaracaq.”("Şura”, 37, "Bəqərə”, 37.) Əgər bu söz hicrətin ilkin illərində deyilmiş olsa, altmış il sonra dedikdə İmam Hüseynin (ə) şəhadətə çatdığı və Yezidin hakimiyyət kürsüsünə qalxdığı dövr nəzərdə tutulur. QURANDA TÖVBƏ –Adətən Qurani-kərim əzab ayələrinin bəyanından sonra tövbə edənləri istisna edir. Məlum olur ki, islah yolu heç vaxt kimsə üçün bağlı deyil. –Tövbə etmək vacibdir. Çünki bu, Allahın əmridir.("Bəqərə”, 222.) –Həqiqi tövbə hökmən qəbuldur. İnanmaq olmur ki, Allah Onun əmri əsasında qılınan tövbəni qəbul etməsin.("Furqan”, 71; Ənam”, 54; "Bəqərə”, 160. ) –Allah həm tövbələri qəbul edir, həm də çox tövbə edənləri dost tutur.("Nur”, 31) –Tövbə saleh əməl və xətaların aradan qaldırılması ilə müşayiət olunmalıdır.("Furqan”, 70. ) –Tövbə qurtuluş rəmzidir("Hud”, 3) –Tövbə günahın savaba çevrilmə vasitəsidir.("Hud”, 3) –Tövbə yağış yağmasına səbəb olur.("Nisa”, 18.) –Tövbə gözəl ruziyə səbəb olur.("Bəqərə”, 37; Ənam”, 54; "Tövbə”, 117; "Məryəm”, 60; "Hud”, 90.) –Ölüm və əzabla qarşı-qarşıya dayanan zaman tövbə qəbul deyil.("Buruc”, 10.") –Allah tövbələri qəbul etməkdən əlavə, xüsusi lütf göstərir.("Ər-rəhman”, 46, 62. ) Uyğun mövzu ilə əlaqədar ayələrdə tövbə ilə yanaşı, ilahi mərhəmət və məhəbbət məsələlərinə də işarə olunur. –Quran tövbənin tərk olunmasını zülm və bədbəxtlik sayır.(Təfsire-kəşful-əsrar”.) Bildirişlər 1. Bəzən övladlar və növbəti nəsil ata-babaların zəhmətini puça çıxarır. (Bəzən yaxşı insanlardan pis övladlar ərsəyə gəlir.) 2. Namaz dinin sütunudur. (Bir nəslin simasını o birinə tanıtdırmaq üçün onların namazı zaya çıxarması qeyd olunur.) 3. Namaz insanla azğın nəfs istəkləri arasında səddir. Bu sədd dağıldıqda insan asanlıqla nəfs istəklərinə tabe olur. 4. Allahla rabitəsi qırılan insan azğın nəfs istəklərinə üz tutur. 5. Azğın nəfs istəklərinin rövnəq tapması "ğəyy”, tənəzzül və azğınlıqdır. 6. Namazı zaya çıxarmağın cəzası insanın başını itirməsidir. (Gerçək inkişaf mənəviyyat sayəsində əldə olunur.) 7. Millətlərin taleyi onların öz əlindədir. 8. Tövbə zahiri yox, köklü dəyişiklikdir. 9. Tövbə, iman və saleh əməl qurtuluş və behiştə giriş şərtidir. AYƏ 61: جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتِي وَعَدَ الرَّحْمَنُ عِبَادَهُ بِالْغَيْبِ إِنَّهُ كَانَ وَعْدُهُ مَأْتِيًّا "Rəhman Allahın qeybdən Öz bəndələrinə vəd etdiyi əbədi behiştlər! Şübhəsiz, Onun vədi gerçəkləşəsidir.” AYƏ 62: لَا يَسْمَعُونَ فِيهَا لَغْوًا إِلَّا سَلَامًا وَلَهُمْ رِزْقُهُمْ فِيهَا بُكْرَةً وَعَشِيًّا "Orada boş söz eşitməzlər, yalnız «Salam»! Orada hər sübh və axşam ruziləri hazırdır.” AYƏ 63: تِلْكَ الْجَنَّةُ الَّتِي نُورِثُ مِنْ عِبَادِنَا مَن كَانَ تَقِيًّا "Bu, hər bir təqvalı (pəhrizkar) bəndəmizə irs verdiyimiz həmin behiştdir.” Nöqtələr Ötən ayədə "cənnət” sözü tək formada işlənmişdir. Bu ayədə isə həmin söz cəm formada, yəni "cənnat” şəklində qeyd olunmuşdur. Aydın olur ki, behişt əhli üçün nəzərdə tutulmuş bağlar çoxsaylıdır. Bu təbir belə də anlaşıla bilər ki, hər bir behişt əhli üçün dörd bağ nəzərdə tutulmuşdur. "Ər-rəhman” surəsində bu nöqtəyə işarə olunur. Surədə bildirilir ki, təqva əhli üçün iki və başqa iki bağ mövcuddur.("Tövbə”, 111.) Bu bağlar ya bir-birinə yaxındır, ya aşağı qatlara malikdir, ya da behişt əhli arasında müxtəlif dərəcələr olduğundan bağlar da çeşidlidir.("Nurus-səqəleyn”. ) Qurani-kərim ilahi vədlərin gerçəkləşməsi ilə bağlı dəfələrlə söhbət açmışdır. Məsələn, buyurulur ki, kimdir Allahdan vəfalısı?("Təfsire-nurus-səqəleyn”; "Məhasini-bərqi”.) Boş danışıqlardan uzaqlığın behişt üçün imtiyaz sayılmasında məqsəd bu ola bilər ki, bu günkü həyatımızda boş danışıq və işlərdən uzaq olaq. Belə bir nöqtəyə də işarə olunması mümkündür: Kafirlərin dünyada möminlərə əziyyət verən danışıqlarına behiştdə yer yoxdur. "Nurisumin ibadina mən kanə təqiyya” cümləsində həm behiştin açarı olan təqvaya işarə olunmuşdur, həm də əziyyətsiz olaraq bir nemətə çatmaq mənasını bildirən irs təbiri işlədilmişdir. Təqva behişt açarı olsa da, bütün mükafatlar Allahın bizə ayırdığı irsdir. Əslində bizim əməllərimizin nəzərdə tutulmuş həddə mükafatı yoxdur. Behişt Allah tərəfindən irs olaraq təqva əhlinə verilən mükafatdır. Hədisdə oxuyuruq: "Hər bir insanın behişt və cəhənnəmdə yeri var. Behiştə düşən insanın cəhənnəmdəki yeri cəhənnəm əhlinə irs verilir. İnsan cəhənnəmə düşdükdə onun Behiştdəki yeri irs olaraq Behişt əhlinə çatır.("Zumər”, 73, "Vaqiə”, 91) Bir şəxs İmam Sadiqə (ə) mədə ağrılarından şikayətləndi. Həzrət ona buyurdu: ”Gün uzunu 2 dəfə–sübh və axşam ye. Sübh və axşam arası (günorta) yemək yemə, bu, bədəndə fəsad yaradır.” Sonra imam hazırkı ayəni tilavət etdi.("Təfsire-kəşful-əsrar”.) Bildirişlər 1. Behişt bağlarına sakinlik həmişəlikdir. ("Ədn” sözü sakinlik mənasını bildirir.) 2. Vəd olunmuş bütün lütflərin qaynağı Rəhman Allahın lütfüdür. 3. Biz bu gün ilahi vədlərin həqiqətini dərk etmirik. 4. Behişt əhli arasında "salam” sözü geniş yayılmış sözdür. Behişt mühiti əmin-aman mühitdir. Behişt əhli həm mələklərin, həm də dostların salamını eşidir.(Təfsire-fi zilalil Quran”; "Təfsire-Tibyan”.) 5. Behiştdə səhər və axşam kimi vaxt fərqləri var. 6. Behiştdə həm ruhi aramlıq, həm fiziki ehtiyaclar təmin olunur. 7. Behişt ən üstün mülkiyyət növüdür. O, əta olunduqdan sonra geri alınmır, əskildilmir.("Tövhidi-Səduq”, s. 263. ) 8. Behişt təqva əhli üçün mirasdır. |
