135 ayədən ibarət olan "Taha” surəsi Məkkə surələrindəndir. Bu surədə də digər Məkkə surələrində olduğu kimi, daha çox yaranış və məad mövzularından danışılır.

"Taha” surəsi həzrət Musanın macərasının ətraflı şəkildə bəyan olunduğu ilkin surədir. Surənin səksənədək ayəsi bu mövzuya həsr olunmuşdur. Surənin digər hissələrində Quranın əzəmətindən və Allahın sifətlərindən, Adəmlə Həvvanın və Şeytanın vəsvəsələrindən söz açılır. Sonda isə düşündürücü nəsihətlər bəyan olunur.

İmam Sadiq (ə) buyurmuşdur: "Taha” surəsini davamlı şəkildə tilavət edən kəs Allahın məhbubu olar, qiyamət günü əməl naməsi onun sağ əlinə verilər.”("Bihar”, c. 97, s. 375)

"Ta-ha” müqəttəə hərfləri müxtəlif cür mənalandırılmışdır. O cümlədən, bu hərflərin Allahın və ya peyğəmbərin adı olması bildirilir.(Təfsire-nümunə”. ) Bəzən peyğəmbər Əhli-beyti "ali ta-ha” və ya Həzrət Əli (ə) "ta-ha” adlandırılmışdır.("Təfsire-Safi”. )"Nüdbə” duasında imam Mehdi (ə) "yəbnə taha” adı ilə çağırılır. Hər halda bu hərflər artıq və ya mənasız deyil. Quranın nazil olmasından keçən uzun müddət ərzində, eləcə də, dilşünas düşmənlərin çoxluğuna baxmayaraq, indiyədək uyğun mövzuda heç bir irad bildirilməmişdir.(Haqqə”, 48; "Fatir”, 28)

İslam Peyğəmbəri (s) vəzifəsinin icrasında hədsiz eşq, yanğı və məsuliyyət göstərdiyindən tabdan düşürdü. Belə ki, onu ayaqları ağrıyar, mübarək çöhrəsinin rəngi saralardı.("Əraf”, 54.)

"Tənzil” dedikdə tədrici nazilolma başa düşülür. Yəni Quran 23 il müddətində müxtəlif hadisələr və münasibətlərlə bağlı nazil olmuşdur. Bu sayaq tədrici nazilolmanın Qədr gecəsində birdəfəyə Peyğəmbərin (s) mübarək qəlbinə nazil olması ilə ziddiyyəti yoxdur.

1. İlahi vəhy əzab-əziyyət yaratmaq üçün nazil olmamışdır.

2. Dini vəzifələrin icrasında üzücü məşəqqətlərə dözmək lazım gəlmir.

3. İnsan fitrətən etiqadlıdır. Amma fitrətinə diqqətsiz olduğundan xatırlatmaya ehtiyac var.

4. Təqva, elm və ilahi xof bir-birinə ehtiyaclıdır.("Yunus”, 3)

5. Münasib inkişaf üçün tərbiyəçi və təbliğatçının səviyyəsi bəs etmir. Qarşı tərəfdə qəbul üçün zəmin olmalıdır. Necə ki, yaxşı məhsul götürmək üçün yaxşı toxum, yaxşı torpaq və qulluğa ehtiyac duyulur.

6. Öyüd götürülməsində məsuliyyət hissi müqəddimədir.

7. Peyğəmbərin vəzifəsi xalqı məcbur etmək yox, sadəcə xəbərdarlıqdır.

8. Şəriət və təbiət eyni mənbədəndir və uyğun qanunlara malikdir.

9. Əzəmətli göylərin yaradanı bir söz demişsə, demək, bu söz mühümdür.

Bu bir neçə ayədə Allahın bariz sifətlərindən dördü bəyan olunmuşdur. Xaliqlik, hakimlik, maliklik, alimlik.

Allahın ərşə hakim olması digər surələrdə başqa ifadələrlə bəyan olunmuşdur. Bütün bunlar Onun varlıq aləmi üzərindəki mütləq hakimiyyətindən danışır. Məsələn, "filankəs taxta çıxdı” dedikdə, onun hakimiyyətə çatması başa düşülür.

Müxtəlif ayələrdə Allahın ərşə hakimliyi qeyd olunduqdan sonra, adətən, deyiləni təfsir edən cümlə gəlir. Məsələn: "O, ərşə hakimdir və gecə ilə gündüzü örtür.”("Hədid”, 4.); "Onun varlıq üzərində əhatəsi var və işləri idarə edir”("Səcdə”, 4.); "O, varlığa hakimdir və hər şeyi bilir”(Təfsire-nümunə”.); "O, ərşə hakimdir və Ondan başqa hami yoxdur.”(Təfsire-nümunə”.)

"Səra” sözü rütubətli torpaq mənasını bildirir. "Təhtəs-səra” dedikdə ölülər, xəzinələr və torpaq altda olan istənilən bir şey başa düşülür.

"Əsmaul-husna” dedikdə Allahın sifətləri, adları nəzərdə tutulur. Rəvayətlərə əsasən, "əsmaul-husna”ya 99 ad daxildir. Əgər duada Allah bu adlarla çağırılsa, böyük bərəkətlər və təsirlər gözlənilir. Allahın adları təkcə bu 99 addan ibarət deyil. Bir sıra dualarda, o cümlədən, "Cuşən kəbir” duasında Allahın minədək adı zikr olunur. Əlbəttə ki, bu adları vasitə seçmək yalnız onları dilə gətirmək deyil. İnsan özünü həmin adlara, sifətlərə yaxınlaşdırmalıdır.("Təfsire-Safi”. )

Rəvayətlərdə məsum imamların dilindən belə nəql olunur: "And olsun Allaha, biz Allahın gözəl adlarıyıq.”("Bəqərə”, 33.)

İmam Sadiq (ə) buyurur: "Sirr” dedikdə qəlbində gizlədiyin, "əxfa” dedikdə isə zehnindən ötüb keçmiş, amma unutduğun şey nəzərdə tutulur.”("Rəd”, 8.)Yəni "əxfa” təkcə başqalarının yox, həm də özünün xəbərsiz qaldığın həqiqətdir.

Allah hər şeydən agahdır. O, göylərin və yerin qeybini bilir.("Ğafir”, 19.) Allah bətndəkilərdən xəbərdardır.("Əhzab”, 51.) O, baxışlardakı mənalardan xəbərdardır.(Ənam”, 59.) Allah qəlbdən ötənləri bilir.("Təfsire-nurus-səqəleyn”.; "Kafi”, c. 1, s. 128. ) Ondan xəbərsiz ağacdan bir yarpaq belə düşə bilməz.("Təfsire-Məcməül-bəyan”. )

1. Allahın varlıq aləmi üzərindəki hakimiyyəti məcburiyyət yox, mərhəmətə əsaslanır.

2. Quranın nazil olması Allahın varlıq aləminə mərhəmət və iqtidar cilvəsidir.

3. Allah bütün varlıq aləminə eyni qaydada hakimdir.("Təfsire-Məcməül-bəyan”. )

4. Allah varlıq aləminin həm yaradıcısı, həm mühafizi, həm də hakimidir.

5. Allah bütün görünən və görünməyənlərdən xəbərdardır və onlar üzərində mütləq hökm sahibidir.

6. Çirkin işlərin qarşısının alınmasının bir yolu da Allahın gizlin və aşkardan xəbərdar olduğunu xalqın unutmamasıdır.

7. Yaxşı ad istər sözdə, istər məna baxımından bir dəyərdir. Allah həm özü gözəldir, həm ən gözəl adları daşıyır.

"Qəbəs” dedikdə alov kütləsindən ayrılmış bir parça od nəzərdə tutulur.

Surənin bir hissəsində həzrət Musanın əhvalatı ətraflı şəkildə bəyan olunmuşdur:

a) Həzrət Musanın peyğəmbərlik üçün seçilməsi;

b) Həzrət Musanın Fironu haqqa dəvət etməsi;

v) Musanın Misirdən çıxması və Fironun qərq olması;

q) Bəni-İsrailin buzovpərəstliyi.

Həzrət Musa hamilə zövcəsi ilə birlikdə yola çıxdı və biyabanda yolu itirdi. Qaranlıq biyabanda, soyuq və yağışlı havada qızınmaq və yolu tapmaq üçün oda ehtiyac vardı. Həmin vaxt uzaqdan od göründü. Həzrət Musa həmin tərəfə üz tutdu. Qəfildən nida gəldi və Allah-təala həzrət Musanı peyğəmbərliyə seçdi. (Həmin gecə cümə gecəsi idi.)("Nisa”, 146)

Bəli, Musa özünü və ailəsini xilas etmək üçün oda doğru getdi. Amma Allah ona başqalarının xilası üçün yol açdı. O, adi bir yol axtarırdı, Allah isə ona mənəviyyat və səadət yolu göstərdi. Fərdi hidayət yolu axtaran Musa ümmətin hidayət yoluna çıxarıldı.

1. Tarixi həqiqətləri bəyan edərkən əvvəlcə qarşı tərəfdə dinləmək arzusu yaradaq, sonra macəranı nəql edək.

2. Təbliğ və tərbiyə gedişində sual ünvanlamaq münasib bir üsuldur.

3. Tarixin bəyanı həm təcrübə dərsidir, həm də ibrət vasitəsi. Bu tarix peyğəmbər üçün bir təsəllidir. (Quran dilində "hədis” dedikdə yeni bir hadisə yox, tarix mənası anlaşılır.)

4. İnsan bəzən ilahi nuru od şəklində görür.("Təfsire-nurus-səqəleyn”. )

5. Qadınlar tarix boyu kişilərlə çiyin-çiyinə həyat acılıqlarını dadmışlar.

6. Acı hadisələrdən qorxmayın. Çünki bəzən zahirən acı hadisələrdən Allahın lütfü zahir olur.

7. Kişi ailənin ehtiyaclarını təmin etməyə vəzifəlidir.