"Xəşyət” dedikdə mərifətdən və bir başqası qarşısında əzəmət hissindən qaynaqlanan qorxu başa düşülür.

Allah həzrət Musa haqqında xüsusi təbirlər bəyan etmişdir: "Biz onu Özümüzlə xəlvət söhbətə yaxınlaşdırdıq.”("Taha”, 39.) Mən səni seçmişəm.”(Hazırkı ayə.) "Mənim nəzərim altda ərsəyə çatasan.”("Kafi”, c. 5, s. 460) "Səni Özüm üçün ərsəyə gətirdim və seçdim.”("Təfsire-nümunə”.")

Ötən ayələrdə həzrət Musanın iki möcüzəsi bəyan olundu: Əsanın əjdahaya çevrilməsi, Musanın əlinin ağarması. Bu ayədə isə Musaya başqa möcüzələr də veriləcəyindən danışılır.

Hazırkı surənin 24-cü ayəsində Firona doğru hərəkət göstərişi verilir. Amma Musa Allahdan köməkçi istəyir. Onun istəyi yerinə yetirildikdən sonra bu ayədə hərəkət göstərişi gəlir.

"Ədiyy” ibn Hatəm deyir: "Əmirəlmöminin (ə) Siffeyndə Müaviyə ilə üzbəüz gəldiyi vaxt uca səslə buyurdu: "And olsun Allaha, Müaviyə və onun səhabələri ilə vuruşacağam.” Sonra həzrət astadan buyurdu: "İnşaəllah.” Soruşdum ki, nə üçün savaşdan uca danışır, asta səslə "inşaəllah” deyirsiniz? Həzrət buyurdu: "Döyüş hiylədir. Mən isə yalançı deyiləm. Məqsədim ətarafımdakıları savaş üçün ayağa qaldırmaqdır.” Sonra həzrət hazırkı ayəni oxuyub əlavə etdi: "Allah Fironun anlamayacağını bilirdi. Amma Musanı Fironun üstünə qaldırmaq üçün belə deyirdi.”("Əraf”, 127)

1. Böyük məqsədlərə çatmaq üçün insanlar tərbiyə olunmalıdır.

2. Allahın peyğəmbərlər üçün xüsusi proqramları var.

3. Öncə özünütərbiyə, sonra cəmiyyətin islahı!

Bir şəxsi müəyyən işə müdir təyin etdikdə onun ruhiyyəsini eşq, iftixar və təsəlli ilə gücləndirməyə çalışaq.

5. Qarşı tərəfi bəzən gətirtmək, bəzən isə ona doğru getmək lazımdır.

6. Bəzi mərhələlərdə elçi və peyğəmbər tək olmamalıdır.

7. Təbliğatçı təbliğ vasitələri ilə silahlanmalıdır.

8. Təbliğatçı şücaətli, qətiyyətli və nüfuzedilməz olmalıdır. Yalnız belə bir təbliğatçı zalım hakimlərin qüdrəti qarşısında özünü itirməz, Allahı unudub vəzifəsini boşlamaz.

9. Allaha tam və daimi diqqət müvəffəqiyyət rəmzidir.

10. Təbliğ, tərbiyə, yaxşılığa əmr və pisliyə qadağa Allahın zikri sayılır.

11. Peyğəmbərlərin ən böyük məqsəd və xidmətlərindən biri zalım rejimlə mübarizə və allahpərəstliyə yol açmaqdır.

12. Yaxşılığa əmr və pisliyə qadağa (əmr be məruf və nəhy əz münkərdə) ilk addım yumşaq bəyandır.

13. Ümid xoş rəftaradır, sərtlikdən bir şey gözlənilmir.

14. Təlim-tərbiyəyə səmimi söhbətlərlə başlamaq lazımdır. (Allah-təala əziz Peyğəmbərə (s) buyurur: "(Xalqla yumşaq rəftar et.) Ən azğın adamlarla belə öncə yumşaq və xoş danışmaq lazımdır.

15. Heç vaxt başqalarının islahından ümidimizi üzməyək.

16. Peyğəmbərlərin vəzifəsi xəbərdarlıq və tərbiyədir.

"Fərt” dedikdə sürət götürmək, önə keçmək mənaları anlaşılır. "Ən yəfrutə ələyna”, yəni qorxuruq ki, biz dəlil və möcüzələrimizi göstərməmiş, Firon bizi qabaqlayıb, Bəni-İsrailə münasibətdə tüğyanını artıra.(Ənkəbut”, 61)

İnsan həyatında qorxu təbii bir hadisədir. Bütün insanlar təhlükə ilə üzləşdikdə qorxurlar. Amma peyğəmbərlərin Allahdan qeyrisindən qorxması bəyənilməmiş və məzəmmət olunmuşdur.

1. Problemləri araşdırmaq, ehtimal olunan maneələri nəzərdən keçirmək və gələcəklə bağlı ehtiyatlanmaq ixlas və peyğəmbərlik məqamına zidd deyil.

2. Fitnə-fəsad törətmək, şayiə yaymaq zalımlara xas xüsusiyyətdir. Onlar mühiti zəhərləyir, ilahi insanlara böhtan atır, haqq sözü eşitdikdən sonra qarışıqlıq salırlar ki, söz təsirsiz qalsın.

3. Allah hüzuruna iman, ilahi yardımlara əminlik şücaət amilidir və möminlərin ruh yüksəkliyinə səbəb olur.

4. Bir şəxsə müəyyən iş tapşırdıqda onu təmin etmək, ruhiyyəsini gücləndirmək lazımdır.

5. Bütün insanlar ilahi mərhəmətdən faydalansa da, Allahın peyğəmbərlərə olan lütfü daha artıqdır.

Zalım başçıların tərbiyəsi çox çətin və mühüm olduğundan Allah Firona doğru hərəkət etməyə yenə də göstəriş verir.

Bu ayələrdə 3 etiqadi əsas yada salınır: tövhid, nübuvvət və məad.

Allah Musa və Harunun görəcəyi işləri beş mərhələyə bölür: Getmək, demək, dəlil göstərmək, təşviq etmək, xəbərdarlıq etmək.

1. Haqqa çağırış və təbliğ müdafiə xarakterli olmamalıdır.

2. Peyğəmbərlərin risaləti Allahın rübubiyyət şənindəndir.

3. Təkəbbürlülərin qürurunu sındırın. Özünü Rəbb sayanlarla "sənin Rəbbin” təbirini işlətməklə söhbət aparılır.

4. Yumşaq danışıq qətiyyət və aşkarlıqla zidd deyil.

5. İnsanları zalım hakimlərin zülm-sitəmindən qurtarmaq peyğəmbərlərin ilkin vəzifəsidir. (Bəli, din siyasətdən ayrı deyil. Zalım güclərlə mübarizə və xalqı azadlığa çıxarmaq ilahi göstərişlərdəndir.)

6. Zülm və günah mühitindən hicrət qurtuluş üçün müqəddimədir. Öncə azadlıq, sonra iman.

7. Zalım hakimlə mübarizə və xalqın azadlığa çıxarılması ilahi prinsiplər əsasında həyata keçirildikdə dəyərli olur.

8. Xalqa əzab-əziyyət vermək qadağandır.

9. Məmurların əməllərinə görə həm də onların başçıları məsuliyyət daşıyır. Firon özü şəxsən kimisə cəzalandırmasa da, əsas amil odur.

10. Yetərli əmniyyət və salamatçılıq yalnız ilahi göstərişlərə itaətlə əldə oluna bilər.

11. Zalım hakimlərə, sitəmkarlara, hidayət yolunda olmayanlara salam vermək qadağandır.

12. Əsas məsələ haqqa itaətdir.

13. Sözün sonunda salam vermək danışıq ədəblərindəndir.

"Bal” fikir mənasını bildirsə də, hal mənasında da işlədilir.

Firon üçün xaliqlik yox, Rəbblik mühüm görünürdü. O, xaliqlik iddiasında deyildi və özünün də məbudu vardı.("Taha”, 50.)Kafirlər də Allahı xaliq olaraq qəbul edirlər.("Şuəra”, 78) Fironun iddiası Rəbblik, başqa sözlə rəhbərlik, mütləq hakimiyyət idi. Bu səbəbdən də Musa ona cavab olaraq buyurdu: ”Varlıq aləminin xaliqi, Rəbbi və hakimi birdir.

Bütün peyğəmbərlər insanları tövhidə çağırmış, yalnız ilahi yolu kamillik yolu saymışlar. Həzrət İbrahim buyurur: "Məni yaradan Allah məni hidayət etdi.”("Əla”, 2, 3.) Həzrət Musa buyurdu: "O, hər şeyə yaranış verdi və hidayət etdi.”("Təfsire-rahnüma”. )Həzrət Məhəmməd (s) isə belə buyurmuşdur: "Xəlq edib nizama salan, müəyyən edib yol göstərən Allah.”(Təfsire-Əl-mizan”. )

Hərəkət və qiyama rəhbərlik Musaya aid idi. Musa Fironun hüzuruna Harunla getsə də, rəhbər olduğundan Firon "ya Musa” deyə müraciət edir.

1. Mübahisə doğuran məsələ Allahın xaliqliyi yox, Rəbbliyi, rübubiyyəti, idarəçiliyidir.

2. Zalım güclərin ruhiyyəsi onların danışıq və sorğu-sualından da hiss olunur.

3. Allahın bizə verəcəyi yoxdur, nə verirsə hədiyyədir.

4. Bir olan Allah həm yaradır, həm də təkvini (təbii) hidayətlə idarə edir. (Bəli, O yaratdıqdan sonra həyat və kamilləşmə üçün yol qoyur.)

5. Allah hər bir mövcuda kamil yaranış, münasib xüsusiyyətlər əta etmişdir.

6. Allahın doğru yola yönəltməsi Onun Rəbblik, rübubiyyət şərtidir.

7. Rəbblik, idarəçilik yalnız Yaradanın haqqıdır.

8. Bütün mövcudlar ilahi hidayətdən bəhrələnir. Varlıq aləminə hakim olan bütün qanunlar və insandakı meyllər ilahi hidayətdəndir.

9. Məntiqlə üzbəüz dayandıqda ata-babaların yoluna üz tutmaq olmaz.

Musa məntiqlə danışırdı, amma Firon söhbəti tarixi məcraya yönəldirdi. O bu yolla xalqın hisslərini oyatmaq istəyirdi.