 Ayə 23:وَرَاوَدَتْهُ الَّتِي هُوَ فِي بَيْتِهَا عَن نَّفْسِهِ وَغَلَّقَتِ الأَبْوَابَ وَقَالَتْ هَيْتَ لَكَ قَالَ مَعَاذَ اللّهِ إِنَّهُ رَبِّي أَحْسَنَ مَثْوَايَ إِنَّهُ لاَ يُفْلِحُ الظَّالِمُونَ "Evində olduğu qadın yaxınlıq etməklə Yusifdən kam almaq istədi. Qapıları möhkəm bağladı və dedi: "Hazıram sənin üçün.” Yusif dedi: "Pənah aparıram məni yaratmış və məqamımı möhtərəm tutmuş Allaha. Şübhəsiz, zalımlar nicat tapmaz.” Nöqtələr "Pənah aparıram məni yaratmış və məqamımı möhtərəm etmiş Allaha” cümləsi iki cür təfsir olunur: a) Allah mənim Rəbbimdir və məqamımı möhtərəm tutmuşdur, mən Ona pənah aparıram. b) Əzizi-Misr mənim malikimdir, mən onun süfrəsində oturmuşam, mənim haqqımda "ona ehtiram göstər” dedi və mən ona xəyanət etmərəm. Hər bir baxışın öz tərəfdarı var və hər qrup öz baxışına dəlillər gətirir. Amma elə düşünürük ki, birinci ehtimal daha üstündür. Çünki Yusifi günahdan çəkindirən Əzizi-Misrə sədaqətli qalmaq hissi yox, ilahi təqva idi. Təqva Əzizi-Misrə sədaqətli qalmaqdan üstündür. Bəli, bu surədə bir neçə məqamda "Rəbbukə” dedikdə Əzizi-Misr nəzərdə tutulmuşdur. Amma "Rəbbi” sözü surənin bütün yerlərində Allaha işarədir. Əzizi-Misri Rəbb adlandırmaq Yusifin şənində deyil, o belə bir müraciətlə özünü alçaltmazdı. Allahın övliyaları Allaha sığınıb nəticə əldə edirlər: Musa Fironun fitnələri şərindən Allaha pənah apardı. Məryəmin anası Məryəm və onun nəslini Allahın pənahında qərar verir. Bu ayədə isə Yusif Allaha pənah aparır. Allah-təala İslam Peyğəmbərinə (s) Ona sığınmağı göstəriş verir. Yusif "sığınıram” əvəzinə "Allaha pənah” deməklə özünü kiçik sayır. Bildirişlər 1. Böyük günahlar mülayimliklə başlayır. 2. Kişinin pak olması bəs etmir. Çünki bəzən qadın kişinin sorağına gəlir. 3. Şəhvət o qədər güclüdür ki, padşahın zövcəsi öz quluna əsir olur. 4. Çalışaq ki, günahkarın adını çəkməyək, sadəcə işarə edək. 5. Naməhrəm qadın olan yerdə gənc oğlanların hüzurundan çəkinək. Həmin şəraitdə mehr salma ehtimalı var. 6. Eşq adətən, tədricən peyda olur. Yusifin həmin evdə olması qadının qəlbində tədricən eşq yaratdı. 7. Cinsi fəsadlar haqqında üstüörtülü, ədəbli şəkildə danışın. 8. Naməhrəm kişi ilə qadının qapalı bir mühitdə olması günah üçün şərait yaradır. 9. Tarix boyu zina çirkin iş kimi qəbul olunmuşdur. Bu səbəbdən də Züleyxa bütün qapıları möhkəm bağladı. 10. Bütün qapılar bağlı olsa da, Allaha sığınma qapısı açıqdır. 11. İlahi sınaq fərqli məqamlar üçün nəzərdə tutulur. İnsan bəzən quyuda, bəzən sarayda sınağa çəkilir. 12. İnsanın təqva və iradəsi günah zəmininə qalib gələ bilər. 13. Allaha diqqət insanı günahdan çəkindirir. 14. Rəis və başçı əgər bizə günah göstərişi verərsə, ona itaət etməməliyik. (Xalqa itaət etmək xatirinə Allaha itaətsizliyə yol vermək olmaz.) 15. Sınaq təhlükəsi olduqda Allaha pənah aparmaq lazımdır. 16. Sarayda da pak, iffətli, sədaqətli qalmaq olar. 17. Cinsi ehtiras o qədər güclüdür ki, bu təhlükədən qurtarmaq üçün Allah yardım etməlidir. 18. Nəfsinə itaət edən insan zahiri rüsvayçılıqdan qorxur. (Züleyxa qapıların açıqlığından, Yusif isə Allahdan qorxurdu.) 19. Günah (zina) insanlıq kəraməti ilə bir araya sığmır. 20. Allah zikrinin xasiyyətə çevrilməsi günahdan uzaqlaşmaq üçün çox təsirlidir. 21. Günaha qarşı ilk addım Allahın zikri, Ona pənah aparmaqdır. 22. Ən üstün təqva odur ki, insan qorxu və rüsvayçılıqdan yox, Allahın lütf və məhəbbətinə çatmaq üçün günahdan çəkinsin. 23. Allahın lütfünün xatırlanması günahdan uzaqlıq amillərindəndir. 24. Günahın aqibətini düşünmək insanı bu yoldan çəkindirir. 25. Günaha təşviq və ya günah üçün zəmin yaratmaq insanın özünə, zövcəsinə və cəmiyyətə zülmüdür. 26. Bir anlıq günah insanı əbədi qurtuluşdan uzaq sala bilər. 27. Günaha yol vermək Allahın nemətlərinə qarşı naşükürlükdür. 28. Bütün işlərdə işin sonunu düşünmək lazımdır. 29. Yusif Züleyxa ilə çarpışarkən qurtuluş fikrində idi. 30. Dəyərini bilən insan özünü ucuz satmır. 31. Zülm bir qapıdan girəndə, qurtuluş o biri qapıdan çıxır. Ayə 24: وَلَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَهَمَّ بِهَا لَوْلا أَن رَّأَى بُرْهَانَ رَبِّهِ كَذَلِكَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَالْفَحْشَاء إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُخْلَصِينَ "Həqiqətən, (Əzizi-Misrin arvadı) ona (Yusufa) meyl etdi. Əgər Allahın dəlilini görməsəydi, o da meyl edərdi. Bu sayaq (dəlillərlə ona kömək etdik ki,) pisliyi ondan uzaqlaşdıraq. Çünki o Bizim xalis bəndələrimizdəndir.” Nöqtələr İmam Sadiq (ə) buyurur: "Rəbbinin dəlili” dedikdə həmin elm, yəqin və hikmət nuru nəzərdə tutulur. Allah-təala ötən ayələrdə ona hikmət və elm verdiyini bildirirdi. Bəzi rəvayətlərdə bildirilir ki, dəlil dedikdə Yusifin öz atası və ya Cəbrailin qiyafəsini müşahidə etməsi nəzərdə tutulur. Amma bu xəbərin səhih sənədi yoxdur. Quranda Allah düşmənlərinin ilahi övliyalara qarşı planlarına dəfələrlə işarə olunmuşdur. Bildirilir ki, Allah onların planlarını puça çıxardı. Təbuk döyüşündən qayıdarkən münafiqlər Peyğəmbərin (s) dəvəsini hürkütməklə onu qətlə yetirmək istədilər,. amma bu plan baş tutmadı. Onlar Peyğəmbəri (s) azdırmaq üçün də çox çalışdılar. Bəzən də Allahın rəsuluna (s) təcavüz etmək fikrinə düşdülər. Yusif məsum və pak idi. Hər hansı vasitə ilə Yusiflə rabitədə olanların onun haqqında dediklərini nəzərdən keçirək: 1. Allah-təala buyurur: "(Biz Yusifə dəlillərlə kömək etdik) ki, pisliyi ondan uzaqlaşdıraq. Çünki o Bizim xalis bəndələrimizdəndir.” 2. Yusif deyirdi: "Pərvərdigara! Mənim üçün zindan, dəvət olunduğum günaha batmaqdan üstündür.” Digər bir yerdə Yusif belə deyir: "Mən sahibim olmayan yerdə ona xəyanət etmədim.” 3. Züleyxa dedi: "Həqiqətən, mən Yusifə yaxınlaşdım, amma o məsum idi.” 4. Əzizi-Misr dedi: "Ey Yusif! Bu əhvalatı aşkarlama. «Züleyxaya isə belə dedi: "Günahına görə tövbə et.» 5. Yusifin paklığına şəhadət verən şəxs dedi: «Əgər köynək arxadan cırılmışsa, məlum olur ki, Yusif pakdır.» 6. Misir qadınları dedilər: "Biz ondan heç bir günah və pislik görmədik.” 7. Hamını aldadacağını vəd edən İblis dedi: "Mən xalis bəndələri aldada bilmirəm.” Bildirişlər 1. İlahi yardımlar olmasa, hamı büdrəyər. 2. İstənilən bir səhnədə Allahın dəlillərini görmək mümkündür. 3. Peyğəmbərlərin də başqa insanlar kimi daxili meyilləri var. Amma onlar Allahın hüzuruna inandıqlarından günah etmirlər. 4. Allahın zikrindən qəflət günaha yol açır, Allaha diqqət insanı günahdan qoruyur. 5. Xalis insanı günahdan qoruyan səbəbdir. 6. Xalisanə ibadət günahdan uzaqlaşmaqlıqda müvəffəqiyyət rəmzidir. 7. Allah Öz xalis bəndələrini hifz edir. 8. Pislik xalisliklə bir araya sığmır. 9. Xalislik təkcə Yusifə aid deyil. Onun yolunu getməklə müxlislik məqamına yaxınlaşmaq olar. Ayə 25: وَاسُتَبَقَا الْبَابَ وَقَدَّتْ قَمِيصَهُ مِن دُبُرٍ وَأَلْفَيَا سَيِّدَهَا لَدَى الْبَابِ قَالَتْ مَا جَزَاء مَنْ أَرَادَ بِأَهْلِكَ سُوَءًا إِلاَّ أَن يُسْجَنَ أَوْ عَذَابٌ أَلِيمٌ "Hər ikisi qapıya doğru çıxdı. Qadın onun köynəyini arxadan cırdı. Qəfildən ərini yanında gördü. Qadın (intiqam və ya bəraət üçün) dedi: "Zövcənə qarşı pis məqsədi olanın yeri zindan və ya ağrılı işkəncədən başqa nədir?” Nöqtələr "İstibaq” dedikdə iki nəfərin bir-birini ötmək istəməsi nəzərdə tutulur. Yusif günahdan qurtulmaq üçün qaçırdı. Züleyxa da onun ardınca gedirdi. Sanki yarışırdılar. "Qədd” dedikdə parçanın uzununa cırılması başa düşülür. "Lifa” bir şeyi qəfil tapmaq mənasını bildirir. Bildirişlər 1. Təkcə "məazəllah” demək bəs etmir, həm də günahdan qaçmaq lazımdır. 2. Bəzən əməllər zahirən eyni olsa da, məqsədlər müxtəlif olur. (Biri günahdan uzaqlaşmaq, digəri isə günaha batırmaq üçün qaçır). 3. Günah mühitindən hicrət və günahdan qaçmaq zəruridir. 4. «Qapı bağlıdır» deyə günaha təslim olmaq düzgün deyil. Qapının açılacağı ümidi ilə ona doğru hərəkət etmək lazımdır. 5. Günahkar insan, adətən, özündən sonra iz qoyur. 6. Arabir mənzil və iş yerinə baş çəkmək lazımdır. 7. Bəzən günahkar özü şikayət edir. 8. Günahkar özünü təmizə çıxarmaq üçün yaxınlarının məhəbbətindən istifadə edir. 9. Qüdrət sahibləri təqsirkar olduqda, adətən, başqalarını ittiham edirlər. 10. Günahkar özünü təmizə çıxarmaq üçün başqalarına böhtan atır. 11. Çox vaxt haqq sözdən batil yolda istifadə olunur. (Ərli qadına pis məqsədlə yaxınlaşmaq günahdır. Amma belə bir məqsədin olub-olmaması araşdırılmalıdır.) 12. Züleyxa aşiq yox, həvəsbaz idi. Çünki aşiq canını məşuq yolunda verməyə hazırdır. Züleyxa isə Yusifə böhtan atıb onu zindana saldı. 13. Zindan və günahkarların həbsi tarixi keçmişə malikdir. 14. Cəzanı elan etməsi Əzizin arvadının qüdrətini göstərirdi. 15. Həvəs qatqılı eşq bəzən aşiqi qatilə çevirir. 16. Züleyxanın dövlət ətrafında və yol seçimində nüfuzu vardı. Ayə 26: قَالَ هِيَ رَاوَدَتْنِي عَن نَّفْسِي وَشَهِدَ شَاهِدٌ مِّنْ أَهْلِهَا إِن كَانَ قَمِيصُهُ قُدَّ مِن قُبُلٍ فَصَدَقَتْ وَهُوَ مِنَ الكَاذِبِينَ "(Yusif) dedi: "O məndən kam almaq istədi.” Qadının ailəsindən olan bir şahid şəhadət verdi ki, əgər Yusifin köynəyi qabaqdan cırılmışsa, qadın düz deyir. O, yalançılardandır. (Əgər qadın doğru desəydi, Yusif və Əzizin zövcəsi üzbəüz çarpışmalı və köynək qabaqdan cırılmalı idi.)” Ayə 27: وَإِنْ كَانَ قَمِيصُهُ قُدَّ مِن دُبُرٍ فَكَذَبَتْ وَهُوَ مِن الصَّادِقِينَ "Əgər onun köynəyi arxadan cırılmışsa, demək, qadın yalan deyir və o, (Yusif) doğruçulardandır.” Nöqtələr Bəzi rəvayətlərdə şahidin bir uşaq olduğu bildirilir. İsa beşikdə danışdığı kimi, bu uşaq da dilə gəlmişdi. Amma bu sənədin etibarlı sənədi olmadığından onu əsas götürmək olmaz. Çox ehtimal ki, şahid Əzizin müşavirlərindən olmuşdur. Bu düşüncəli şəxs də hadisəni öz gözləri ilə görsəydi, şərt cümləsi işlətməz, özü şəhadət verərdi. Yusif öncə danışmadı. Əgər Əzizin arvadı ona böhtan atmasaydı, Yusif onun şəxsiyyətini alçaltmaz, "o istədi” deməzdi. Daha pak insanlar daha çox böhtana məruz qalırlar. Qadınlar arasında Məryəmdən pakı yox idi. Amma ona böhtan atdılar. Kişilər arasında da Yusif kimi pakı olmayıb. Onu da zindana saldılar. Amma Allah-təala iki halda onların paklığını sübuta yetirir. Yusifin əhvalatında onun köynəyi ciddi bir dəlil oldu. Köynəyin arxadan cırılması Yusifin günahsızlığını və Əzizin zövcəsinin günahkarlığını sübuta yetirdi. Digər bir tərəfdən, Yusifin köynəyinin cırılmaması onun qardaşlarının yalanını açdı. Yusifin qardaşları atalarına "onu canavar yedi” dediyi vaxt ataları soruşdu: "Bəs nə üçün onun köynəyi cırılmayıb?!” Əhvalatın sonunda isə Yusifin köynəyi atasının gözünün açılması üçün vasitə olur. Bildirişlər 1. İttiham olunan şəxs özünü müdafiə edib əsl günahkarı tanıtdırmalıdır. Yusif Züleyxanın böhtanına "o meyl etdi” deməklə münasib cavab verdi. 2. Mühakimə aparan şəxs həm şikayətçinin, həm də müttəhimin sözünü dinləməlidir. Hadisə araşdırıldıqdan sonra hökm vermək olar. (Bu əhvalatda Əzizin zövcəsi dedi ki, Yusif pis məqsəddə idi. Yusif isə bu böhtanı rədd edib dedi: "O meyl etdi.” Şahid də köynəyin necə cırılması vasitəsi ilə həqiqəti yalandan fərqləndirdi.) 3. Susmaq həmişə yaxşı iş sayılmır, günahsızı müdafiə etmək vacibdir. 4. Həqiqətin açıqlanmasına yardım bəyənilmiş bir işdir. 5. Mühakimədə sənədə əsaslanaraq danışan və dediyini dəlillərlə sübuta yetirən kəs şahid hökmündədir. 6. Allah kimsənin ağlına gəlməyən yolla insanları himayə edir. 7. Allah istəyən vaxt günahkarın yaxınları da onun əleyhinə şəhadət verirlər. 8. Şahidlik və hakimlikdə əsl-nəsəbi, mövqe və qohumluğu nəzərə almağa icazə verilmir. 9. Qohumların bir-birinin ziddinə şəhadət verməsi daha çox əminlik yaradır. 10. Mühakimədə şikayətçi və müttəhimin dediklərindən əlavə, hadisə araşdırılmalıdır. 11. Mühakimədə hər bir günahın təhlili üçün mütəxəssisə ehtiyac var. 12. Günahın müəyyənləşdirilməsində buraxılmış izlər əsasında günahkar tanınır, hadisə qiymətləndirilir. 13. Qazi öz dəlilləri əsasında hökm çıxara bilər. 14. Günah və günahkarı müəyyənləşdirmək üçün peşəkar üsullardan bəhrələnmək lazımdır. Ayə 28: فَلَمَّا رَأَى قَمِيصَهُ قُدَّ مِن دُبُرٍ قَالَ إِنَّهُ مِن كَيْدِكُنَّ إِنَّ كَيْدَكُنَّ عَظِيمٌ "Elə ki, (Əzizi-Misr) onun arxadan cırılmış köynəyini gördü, (həqiqəti anladı və) dedi: "Şəksiz, bu siz qadınların hiylələrindəndir. Əlbəttə, sizin hiyləniz böyükdür.” Nöqtələr Şeytanın hiyləsini zəif sayan Quran , ayədə qadınların hiyləsini böyük hesab edir. "Təfsire-Safi”də bildirildiyinə əsasən, şeytanın hiyləsi ona görə zəif sayılır ki, gözə görünmür, anidir və oğurluqdur. Qadının hiyləsi isə göz qabağındadır, daimidir və məhəbbətlə müşayiət olunur. Bəzən Allah böyük işləri kiçik vasitələrlə həyata keçirir. Məsələn, Əbrəhənin əzəmətli qoşunu əbabil quşları vasitəsilə məhv edildi. İslam Peyğəmbəri (s) hörümçək toru vasitəsilə qorundu. Dəfn qaydası qarğa vasitəsilə öyrədildi. Məryəmin paklığı uşağın danışması ilə sübuta yetdi. Yusifin paklığı köynəyinin necə cırılması ilə təsdiqləndi. Bir ölkə hüd-hüd (şanapipik) quşu vasitəsilə iman gətirdi, Kəhf əshabı bir pul sikkəsi ilə tapıldı. Bildirişlər 1. Mühakimədə dəlillərə istinad olunması, məhəbbət və kinə yer verilməməsi ədalətin tələbidir. 2. Məntiqi ədalət hər bir insanı müti edir. (Əzizi-Misr şahidin dediklərinə tabe oldu.) 3. Cinayət səhnəsindəki izlər və detallar diqqətlə araşdırılmalıdır. 4. Qəti bir nəticə əldə etdikdə hökmü yubanmadan elan edin. 5. Əzizi-Misrdə nisbi ədalət vardı və o, məsələlərə insafla yanaşırdı. (O kimsəni sual-cavabsız ittiham etmədi, sorğu-sualdan sonra Yusifə haqq qazandırdı.) 6. Haqq pərdə arxasında qalmır, günahkar bir gün rüsvay olur. 7. Haqq sözü acı və zərərimizə olsa da, qəbul edək. (Əziz qəbul etdi ki, günahkar onun öz arvadıdır.) 8. Günahkar qadınların hiyləsindən qorxun. Onların hiyləsi təhlükəlidir. 9. Məkr və hiylə nə qədər böyük olsa da, ifşa oluna bilər. Ayə 29: يُوسُفُ أَعْرِضْ عَنْ هَـذَا وَاسْتَغْفِرِي لِذَنبِكِ إِنَّكِ كُنتِ مِنَ الْخَاطِئِينَ "(Əzizi-Misr dedi:) Yusif, bu məsələyə göz yum (onu açıqlama; zövcəsinə xitabən dedi:) günahına görə tövbə et, çünki xətakarlardan olmusan.” Bildirişlər 1. Əzizi-Misr istəyirdi ki, məsələ məxfi qalsın. Amma Yusifin paklığı sübuta yetsin deyə, bütün əsrlərin insanları bu macəradan xəbər tutdular. 2. İnsanların çirkin əməlləri açıqlanmamalıdır. 3. Əzizi-Misr öz məqamına xatır Yusifdən bu məsələyə göz yummasını istədi. 4. Əzizi-Misr də digər saray adamları kimi namus və qeyrət məsələsinə biganə idi. O öz arvadının tövbə etməsi ilə kifayətləndi və onu ciddi cəzalandırmadı. 5. Qeyri-ilahi rəhbərlər öz yaxınlarının pis işləri ilə sərt rəftar etmək gücündə deyildirlər. 6. Qadının öz ərindən başqası ilə rabitə qurmağa çalışması çirkin və qeyri-şəri bir işdir. 7. Qeyri-qanuni cinsi əlaqə hətta dindar olmayanlar arasında da xoşagəlməz sayılır. Ayə 30: وَقَالَ نِسْوَةٌ فِي الْمَدِينَةِ امْرَأَةُ الْعَزِيزِ تُرَاوِدُ فَتَاهَا عَن نَّفْسِهِ قَدْ شَغَفَهَا حُبًّا إِنَّا لَنَرَاهَا فِي ضَلاَلٍ مُّبِينٍ "Şəhərdəki qadınlar dedilər: "Əzizin zövcəsi öz qulamına meyl edib, ondan kam almaq istəyib. Həqiqətən, onu bir qulam özünə vurğun etmişdir. Həqiqətən, biz onu aşkar azğınlıqda görürük.” Nöqtələr "Şəğaf” dedikdə ürəyi qulaq tək örtülmüş nazik pərdə nəzərdə tutulur. "Şəğəfəha hubbən” dedikdə Züleyxanın qəlbində Yusifin məhəbbətinin kök atması, şiddətlənməsi başa düşülür. Yusifin haqqında iki dəstə belə dedi: "Ona həddi aşan məhəbbət azğınlıq nişanəsidir.” Bu dəstələrdən biri Yusifin qardaşları idi. Onlar atalarını Yusifi sevdiyi üçün azğın sayırdılar. Digər bir dəstə Misir qadınları idi. Yusifi həddən artıq sevdiyi üçün onlar Züleyxanı azğınlıqda ittiham edirdilər. Hər kəs Yusifi özü üçün istəyir: Yəqub onu öz övladı sayır; karvan onu özü üçün sərmayə bilir; Əzizi-Misr onu oğulluğu sanır; Züleyxa onu məşuq kimi istəyir; məhbuslar onu yuxularının təbiri üçün arzulayır; amma Allah-təala Yusifi Öz rəsulu sayır və Yusifə qalan da elə həmin bu risalət məqamıdır. Bildirişlər 1. Vəzifəlilərin ailəsində baş verən hadisələr tez yayılır. Onlar öz rəftarlarına qarşı diqqətli olmalıdırlar. 2. Günahkarın qapıları bağlaması onu rüsvayçılıqdan qurtara bilməz. 3. Ailə üzvlərinin nöqsanları kişinin, ailə başçısının ayağına yazılır. Ayə 31: فَلَمَّا سَمِعَتْ بِمَكْرِهِنَّ أَرْسَلَتْ إِلَيْهِنَّ وَأَعْتَدَتْ لَهُنَّ مُتَّكَأً وَآتَتْ كُلَّ وَاحِدَةٍ مِّنْهُنَّ سِكِّينًا وَقَالَتِ اخْرُجْ عَلَيْهِنَّ فَلَمَّا رَأَيْنَهُ أَكْبَرْنَهُ وَقَطَّعْنَ أَيْدِيَهُنَّ وَقُلْنَ حَاشَ لِلّهِ مَا هَـذَا بَشَرًا إِنْ هَـذَا إِلاَّ مَلَكٌ كَرِيمٌ "(Əzizin zövcəsi) (misirdəki) qadınların hiyləsini (pis sözünü) eşitdi və onların ardınca adam göndərdi. Onlar üçün məclis qurdu və (meyvə üçün) hərəsinə bir bıçaq verdi. Yusifə dedi ki, qadınların yanına gəlsin. Qadınlar onu əzəmətli görüb əllərini kəsdilər və dedilər: "Aman Allah, bu, bəşər deyil, əziz bir mələkdir.” Nöqtələr "Qəttənə” sözü "qət” kökündəndir və kəsmək mənasını bildirir. Bu söz "təfil” babından olduğu üçün bir çox yeri kəsmək və doğramaq mənasını çatdırır. "Haşa” dedikdə haşiyədə, kənarda olmaq nəzərdə tutulur. Bir şəxsin eybdən uzaq olduğunu bildirmək üçün öncə Allahı pak bilmək bir qayda olub. Əzizi-Misrin zövcəsi siyasətçi bir qadın idi. O bir qonaqlıq verməklə rəqiblərini öz yerlərində oturtdu. Bildirişlər 1. Bəzən başqaları haqqında danışmaqda məqsəd canıyananlıq yox, həsəd, qurğu olur. 2. Ola bilsin ki, Misir qadınları Yusifi görmək məqsədi ilə Züleyxanın eşqini aləmə yayırdılar. 3. Bəzən hiyləyə hiylə ilə cavab vermək lazım gəlir. (Misir qadınları Züleyxanın sirrini açmaqla qurğu qurdular, Züleyxa qonaqlıq təşkil etməklə onların qurğusuna qarşı cavab verdi.) 4. Züleyxa özünə qarşı qurğunu nəzarət altına almaq üçün bu qurğunu Quran ümdə fərdlərə qarşı plan cızdı. (Aydın məsələdir ki, Züleyxa təkcə məhəllə qadınlarını dəvət etməmişdi.) 5. Xilafkar insan özünü paka çıxarmaq üçün bəzən həmin günaha geniş meydan verir və onu adi bir iş kimi təqdim etmək istəyir. 6. Hər bir qonaq üçün ayrıca xidmət bəyənilmiş işdir. 7. Ağa günaha yol verməyənədək ona itaət etmək lazımdır. 8. Eşitmək görmək kimi deyil. 9. İnsan fitri olaraq əzəmət qarşısında təvazö göstərir. 10. Züleyxa qadınlara anlatmaq istəyirdi ki, əgər onlar Yusifi bir an görməklə çaşırlarsa, Yusiflə gecə-gündüz bir evdə olan kəs nə etsin?! 11. Tənqidə tələsməyin. Ola bilsin ki, siz də qarşı tərəfin yerində olsaydınız onun kimi hərəkət edərdiniz. (Züleyxanı məzəmmət edənlər Yusifi görən kimi onun halına düşdülər.) 12. İnsan nə qədər ki, imtahana çəkilməyib, iddialıdır. Amma imtahana çəkilən insan özündən xəbərsiz olaraq mahiyyətini göstərir. 13. Eşq tüğyan edən yerdə insan özündən xəbərsiz əlini kəsir. (Namaz vaxtı Əlinin (ə) ayağından ox çıxarılarkən onun xəbər tutmamasına təəccüblənməyin. Əgər dünyəvi eşq insanı əlinin kəsilməsindən xəbərsiz saxlayırsa, həqiqi eşq nəyə qadirdir?!) 14. Yusif gözəllikdə oxşarsız, iffətdə hamıya nümunə idi. 15. Bir qadının hiyləsi Yusifin qardaşlarının hiyləsindən böyük idi. (Əgər Əzizin zövcəsi bir qonaqlıqla eşqinə haqq qazandıra bildisə, Yusifin qardaşları öz həsədlərinə don geyindirə bilmədilər.) 16. Yusifin camalı Züleyxanı dərdə saldı. Amma onun elm və təqvası qurtuluşuna səbəb oldu. (Bəli, mənəvi gözəllik zahiri gözəllikdən mühümdür). 17. Həmin dövrdə Misir camaatı Allaha və mələklərə inanırdı. Ayə 32: قَالَتْ فَذَلِكُنَّ الَّذِي لُمْتُنَّنِي فِيهِ وَلَقَدْ رَاوَدتُّهُ عَن نَّفْسِهِ فَاسَتَعْصَمَ وَلَئِن لَّمْ يَفْعَلْ مَا آمُرُهُ لَيُسْجَنَنَّ وَلَيَكُونًا مِّنَ الصَّاغِرِينَ "(Əzizi-Misrin zövcəsi əlini kəsmiş arvadlara) dedi: "Bu həmin şəxsdir ki, ona görə məni məzəmmət edirdiniz. Həqiqətən, mən ondan kam almaq istədim, amma o paklıq göstərdi. Əgər ona verdiyim göstərişi yerinə yetirməsə, zindana salınacaq və zillətə düşənlərdən olacaq.” Nöqtələr İctimai və psixoloji durum insanın reaksiyasına təsir göstərir. Əzizin zövcəsi öz çirkin işinin ifşa olacağından qorxduğu vaxt qapıları bağladı. Amma Misir qadınlarını özü ilə eyni münasibətdə görüb dedi: "Mən ondan kam almaq istədim”. Cəmiyyət də belədir. Çirkin iş adi hal aldıqda günah etmək asanlaşır. Bəlkə də belə bir halın qarşısını almaq üçün Kumeyl duasında oxuyuruq: "Pərvərdigara! Həya pərdəsini yırtan günahlarımı bağışla.” Çünki günahı birinci dəfə etmək çətin olur. Həya pərdəsi yırtıldıqdan sonra günah etmək asanlaşır. Bildirişlər 1. Başqalarını qınamayın, özünüz giriftar olarsınız. 2. Günah yolla eşq rüsvayçılıq səbəbidir. 3. Yalançı rüsvay olar. Dünən "Yusifin pis məqsədi vardı” deyən, bu gün "mən ondan kam almaq istədim” dedi. 4. İxlas, iffət və paklıq çirkin insanları rüsvay edir. 5. Bəzən düşmən də qarşı tərəfin paklığına şəhadət verir. (Bəzən günahkarın da vicdanı oyanır.) 6. Paklıq peyğəmbərlik şərtidir. 7. Bəzən pak insan qarşı tərəfin kam alma istəyi səbəbindən zindana düşür. 8. Günahkarlar öz məqsədlərinə çatmaq istəyir və bu yolda istənilən vasitədən bəhrələnirlər. 9. Qüdrətli insan imanlı və təqvalı olmadıqda öz qüdrətindən nəfs istəkləri üçün istifadə edir. 10. Züleyxanın Misir hökuməti aparatında nüfuzu vardı. 11. Qüdrətdən sui-istifadə zalım hakimlərin rəftarıdır. 12. Həbs və təhqirlə hədələmə zalım hakimlərin üslubudur. 13. Nəfs istəyi o qədər güclüdür ki, hətta rüsvayçılıqla razılaşıb yoluna davam edir. 14. Məğlub olmuş aşiq düşmənə çevrilir. 15. Saray əhval-ruhiyyəsi qeyrəti öldürür. (Əzizi-Misr arvadının xəyanətinə əmin olsa da, onu Yusifdən ayırmadı). 16. Nəfsə uyanlar və zalım hakimlər təqva və iffəti zəlillik səbəbi sayırlar. Ayə 33: قَالَ رَبِّ السِّجْنُ أَحَبُّ إِلَيَّ مِمَّا يَدْعُونَنِي إِلَيْهِ وَإِلاَّ تَصْرِفْ عَنِّي كَيْدَهُنَّ أَصْبُ إِلَيْهِنَّ وَأَكُن مِّنَ الْجَاهِلِينَ «(Yusif) dedi: "Pərvərdigara! Mənim üçün zindan məni dəvət etdikləri işdən daha əzizdir. Əgər onların hiyləsini məndən uzaqlaşdırmasan, onlara meyl edərəm və cahillərdən olaram.”» Nöqtələr Yusif qəlbi geniş bir insan idi. Qardaşlarının həsədinə düçar olduğu vaxt düşmənçilik etmədi. Züleyxanın eşqi ilə üzləşdikdə günaha batmadı. Qüdrətə çatdığı vaxt qardaşlarından intiqam almadı. Ölkəni təhlükədə gördüyü zaman vətənə dönmək əvəzinə iqtisadi tədbirlər görmək, ölkəni pis vəziyyətdən qurtarmaq yolunu seçdi. Hər bir insan üçün əziz şey var. Yusif üçün paklıq daha əziz idi. Bəziləri üçün dünya daha əziz olur. Möminlər üçün isə Allah daha əzizdir. Bildirişlər 1. Allahın rübubiyyətinə (Rəbliyinə) diqqət dua qaydalarındandır. 2. Allahın övliyaları şərəfli həyatın sıxıntısını günah yoldakı rifahdan üstün tuturlar. 3. Bəzi hallarda azadlıqda olmaq dəyər, zindanda olmaq eyb sayılmır. 4. İnsan Allahdan yardım almaqla bütün vəziyyətlərdə günahdan uzaq ola bilər. 5. Əziyyət və çətinlik günaha batmaq üçün səbəb deyil. 6. Dua, ah-nalə və Allahdan yardım istəmək günah və cinsi azğınlıqdan qorunma yollarından biridir. 7. İnsanın şəxsiyyəti onun cismindən yox, ruhundan asılıdır. Əgər ruh azad olsa, zindan behiştdir. Ruh sıxıntıda olduqda isə saray da zindandır. 8. İnsanları günahdan qorumaq üçün mühit ayırmaq yaxşı işdir. (Yusif zindan bahasına olsa belə, düşdüyü mühitdən ayrılmaq istəyirdi.) 9. Allahın razılığı xalqın və toplumun razılığından üstündür. 10. Kimsə Allahın lütfü olmadan qoruna bilməz. Böhranlı şəraitdə yeganə qurtuluş yolu Allaha sığınmaqdır. 11. İlahi sınaqlar hər an çətinləşə bilər. (Yusif öncə bir qadınla üz-üzə gəlmişdisə, sonra bir dəstə qadınla üzləşdi.) 12. Yusif günah haqqında danışarkən «meyl», zindan haqqında danışarkən «daha əziz» sözünü işlədir. Məlum olur ki, paklıq Yusifin ruhunun dərinliyində qərar tutmuşdu. 13. Allahı narazı salmaq bahasına xalqın razılığını əldə etmək cəhalətdir. 14. Günah ilahi elm və ətaları insanın əlindən alır. (Ötən ayədə Yusifə hikmət və elm əta olunduğu bildirilirdisə, bu ayədə Yusif günah səbəbindən cahillərə qatılacağından ehtiyatlanır.) 15. Cəhalət təkcə savadsızlıq deyil. Bir anlıq ləzzətə görə Allahın razılığını yaddan çıxarmaq əsl cəhalətdir. 16. Günah cahilcəsinə bir işdir. 17. Bildiyinə əməl etməmək insanı cahillər zümrəsinə qatır. Ayə 34: فَاسْتَجَابَ لَهُ رَبُّهُ فَصَرَفَ عَنْهُ كَيْدَهُنَّ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ "Belə ki, Rəbbi onu (duasını) qəbul etdi və qadınların hiyləsini ondan pak etdi. Çünki O (Allah) eşidən və biləndir.” Bildirişlər 1. İlahi insanların duası qəbuldur. 2. Bəzən çətinliklər ilahi yardımların nazil olması və qurtuluş yolunun açılması üçün zəmin olur. 3. Paklıq və iffət duanın qəbul olması üçün zəmindir. 4. Allahdan xaliscəsinə, səmimi qəlbdən istəmək Onun lütfü ilə nəticələnir. 5. Yusifin Misir qadınlarının hiyləsindən qurtarmaq üçün etdiyi dua dərhal qəbul oldu. ("Fəstəcabə” sözündəki "fa” hərfi sürət rəmzidir.) 6. Allaha pənah aparan şəxs hifz olunur. 7. Bəzən düşmənin gördüyü iş bizim xeyrimizə tamamlanır. (Düşmən Yusifi zindana atmaqla onu Züleyxanın əlindən xilas etdi.) 8. İsmətli olmaq üçün peyğəmbər olmaq zəruri deyil. (Yusif günahdan pak olduğu vaxt peyğəmbərliyə çatmamışdı.) 9. Duanın qəbul olması Allahın eşidən, görən və alim olmasının dəlilidir. 10. Xalqın müraciət etdiyi kəs öncə yaxşı eşitməyi bacarmalı, sonra öz elmi ilə problemi aradan qaldırmalıdır. Allah-təala da duanın qəbul məqamında belədir. Ayə 35: ثُمَّ بَدَا لَهُم مِّن بَعْدِ مَا رَأَوُاْ الآيَاتِ لَيَسْجُنُنَّهُ حَتَّى حِينٍ "Gördükləri nişanə və şahidlərdən sonra onlara elə göründü ki, onu (Yusifi) bir müddət zindana salsınlar.” Bildirişlər 1. Bir dəlinin quyuya atdığı daşı yüz ağıllı çıxara bilmir. Bir qadın aşiq oldu, bir bu qədər kişi, dövlət adamı həmin rüsvayçılığın qarşısını ala bilmədi. 2. Saray həyatında, adətən, harınlıq və sırtıqlıq müşahidə olunur. Yusifin paklığına bir bu qədər dəlil olduğu halda yenə o, zindana salındı. 3. Gözəllik həmişə xoşbəxtlik gətirmir, onun həm də baş ağrısı var. 4. Zalımların saraylarında adətən mühakimə qiyabi, dəbdəbə üçün aparılır. Beləcə, günahsız insanlar məhkum edilir. (Əlbəttə ki, bəzi hallarda belə olmur). 5. Günahkar cəmiyyətdə həvəsbazlar azadlıqda, müttəqilər isə zindandadır. 6. Xətakar insanlar, xüsusi ilə zövq sahibləri çox vaxt öz əməllərinin məsuliyyətini qəbul etmir, başqalarını qurban vermək istəyirlər. 7. Zalım quruluşlarda ən məsum insan ən məzlum insandır. 8. Paklanmağın və pak qalmağın zəhməti var. 9. Yusifin zindana salınmasında məqsəd Əzizi-Misrin ailəsini rüsvayçılıqdan qurtarmaq, şayiələrə son qoymaq idi. 10. Məhkəmə orqanları zalımların istəyi əsasında hökm çıxarırsa, zindanda qalma müddəti qeyri-müəyyən olur. Ayə 36: وَدَخَلَ مَعَهُ السِّجْنَ فَتَيَانَ قَالَ أَحَدُهُمَآ إِنِّي أَرَانِي أَعْصِرُ خَمْرًا وَقَالَ الآخَرُ إِنِّي أَرَانِي أَحْمِلُ فَوْقَ رَأْسِي خُبْزًا تَأْكُلُ الطَّيْرُ مِنْهُ نَبِّئْنَا بِتَأْوِيلِهِ إِنَّا نَرَاكَ مِنَ الْمُحْسِنِينَ "Yusiflə birlikdə iki gənc də zindana düşdü. Onlardan biri dedi: "Mən yuxuda gördüm ki, şərab üçün (üzüm) sıxıram. Digəri dedi: "Mən yuxuda gördüm ki, başımda çörək aparıram və quşlar onu yeyir. Bizim yuxumuzu təbir et! Həqiqətən biz səni yaxşı əməl sahibi kimi görürük.” Nöqtələr Hədisdə oxuyuruq: Məhbuslar Yusifi ona görə yaxşı əməl sahibi adlandırdılar ki, o, zindanda xəstələrə yardım göstərir, ehtiyaclılara əl tutur və başqaları üçün şərait yaradırdı. Bildirişlər 1. Yusifin düşdüyü zindan ümumi idi. 2. Yuxuya yüngül yanaşmayın. Onlardan bəzilərində məna var. (Adi insanlar da mühüm yuxu görə bilərlər.) 3. İnsan hər yerdə, o cümlədən zindanda da fayda verə bilər. 4. Yaxşı əməl sahibləri saf qəlb sayəsində başqalarının dərk etmədiklərini dərk edirlər. 5. Xalq bir insana inandıqda bütün sirlərini ona açır. 6. Dəyərli insanlar zindandakı məhbuslara da təsir göstərirlər. 7. Hətta günahkarlar da yaxşı əməl sahiblərini dəyərləndirirlər. 8. Yaxşı əməl sahibləri zindanda da ehtiram sahibi və xalq üçün sığınacaqdırlar. 9. Yusifin xeyirxahlığı ilk addımda cazibə və təbliğdə idi. (Onun zindandakılara ehsan və xidməti onların qəlbini ələ almışdı və Yusifi «yaxşı əməl sahibi» deyə çağırırdılar.) 10. Var-dövlət və azadlıq olmadan da yaxşı əməl sahibi olmaq mümkündür. (Yusifin zindanda nə sərvəti, nə də azadlığı vardı.) 11. Əvvəl öz xeyirxahlığınızı sübuta yetirin, sonra dinin təbliğinə başlayın. (Xalqın gözündə xeyir əməl sahibi kimi tanınan Yusif zindan yoldaşlarının yuxusunu yozmazdan qabaq təbliğ edərək onları təkallahçılığa dəvət etmişdir.) 12. Düzgün yol göstərmək ehsan nümunələrindəndir. («Bizi gördüyümüz yuxunun sirrindən agah et.») Ayə 37: قَالَ لاَ يَأْتِيكُمَا طَعَامٌ تُرْزَقَانِهِ إِلاَّ نَبَّأْتُكُمَا بِتَأْوِيلِهِ قَبْلَ أَن يَأْتِيكُمَا ذَلِكُمَا مِمَّا عَلَّمَنِي رَبِّي إِنِّي تَرَكْتُ مِلَّةَ قَوْمٍ لاَّ يُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَهُم بِالآخِرَةِ هُمْ كَافِرُونَ "(Yusif yuxu görmüş həmin iki şəxsə) dedi: "Yemək payınız gəlməmişdən öncə yuxunuzun təbirini deyəcəyəm. Bu, Rəbbimin mənə öyrətdiyi işlərdəndir. Həqiqətən, mən Allaha imanı olmayan, qiyaməti inkar edən qövmün ayinini boşlamışam.” Nöqtələr Ayənin ilk hissəsinin tərcüməsində belə bir ehtimal da vardı: "Mən Allahım tərəfindən bilirəm ki, sizin üçün gətiriləcək yemək nədir. Belə ki, sizin yuxunuzu təbir edə bilərəm.” Yəni Yusif yuxu təbirindən əlavə başqa məsələlərdən də xəbərdar idi. Sual: Nə üçün həzrət Yusif zindan yoldaşlarının yuxusunu dərhal təbir etmədi, bu işi sonraya saxladı? Cavab: Fəxr Razi "Təfsire-Kəbir”də bu məsələ ilə bağlı bir neçə ehtimal irəli sürür: 1. Yusif onları intizarda saxlayırdı ki, az da olsa təbliğ edə bilsin. Ola bilsin ki, edam ediləsi insan təbliğ nəticəsində iman gətirdi və dünyadan imansız getmədi. 2. Yusif hələ ki, gəlib çıxmamış qidaların nə olduğunu öncədən bildirməklə yoldaşlarının etimadını qazanmaq istədi. 3. Onları intizarda saxlayırdı ki, daha yaxşı dinləsinlər. 4. Yuxulardan birinin təbiri edam olduğundan Yusif sıxıntı yaratmağa tələsmədi. Bildirişlər 1. Bəzən daha çox təsir göstərmək üçün insan öz elmi qüdrətini və kamilliyini başqalarına bildirməli olur. 2. Başqalarına fayda vermək üçün öz elminizdən istifadə edin. 3. Öz bildiklərinizin Allah tərəfindən olduğuna inanın. 4. Elm və təhsilin də məqsədi tərbiyədir. 5. Allah hikmət sahibidir və səbəbsiz yerə kimsənin üzünə qapı açmır. 6. Küfr zülmətindən qaçan şəxs elm nuruna çatır. 7. Fürsətlərdən imkan həddində faydalanın. 8. Təbərra və təvəlla (Allah dostu ilə dostluq, Allah düşməni ilə düşmənlik) imanın əsasıdır. Bu ayədə kafirlərdən uzaqlıq, növbəti ayədə övliyalara tabeçilik məsələsi ortaya qoyulur. 9. İnsanları birbaşa ittiham etməkdən çəkinin. Dolayı yolla təbliğ etməyə çalışın. (Yusif "küfrdən əl çəkin” demədi. Buyurdu ki, mən küfr yolunu boşlamışam.) 10. Bütün dinlərdə tövhid və məad əqidəsi yanaşı olmuşdur. | 
