Sual: Oğlanları etibar qazanmadığı halda nə üçün Yəqub o biri övladını onların ixtiyarına verdi?

Cavab: Fəxr Razi bu mövzu ilə bağlı müxtəlif ehtimallar irəli sürür. Əvvəla, qardaşlar birinci işləri ilə atalarının məhəbbətini qazana bilməmişdilər. İkincisi, qardaşlar Benyaminə qarşı bir o qədər də həsəd aparmırdılar. Üçüncüsü, qıtlıq və quraqlıq xüsusi şərait yaratdığından bu səfər zəruri ola bilərdi. Dördüncüsü, əvvəlki hadisədən uzun vaxt keçmişdi və bu hadisə unudula bilərdi. Beşincisi, Allah bu məsələ ilə bağlı Yəquba təsəlli verdi.

12-ci ayədə bildirilirdi ki, Yəqub oğlanlarını etibarlı bilib Yusifi onlara tapşırdı, nəticədə onu əldən verdi və gözləri kor oldu. Benyaminə münasibətdə isə Yəqub Allaha təvəkkül etdi və dedi: "Allah ən yaxşı qoruyandır.” Nəticədə güc tapdı, gözləri açıldı, ayrılığa son qoyuldu.

1. Mənfi keçmişə malik insana dərhal etimad göstərmək olmaz.

2. Keçmişin acı xatirəsi insanı gələcək hadisələrdən qoruyur.

3. Bir dəfə uğursuzluğa düşdükdə, əlimiz işdən soyumasın. Yəqub Allaha təvəkkül etməklə növbəti dəfə ikinci oğlunu qardaşlarına təhvil verdi.

4. Yusifin qardaşları özlərini etibarlı sayırdılar. Amma Yəqub xatırlatdı ki, ən yaxşı qoruyan Allahdır.

5. Zahiri və maddi amillərə bir o qədər də arxayın olmayaq. Yalnız Allaha təvəkkül edək.

6. Allahın misilsiz rəhmətinə diqqət və Ona təvəkkül etməklə həyat hadisələrinin istiqbalına çıxaq.

7. Mərhəmət hifz etmə qaynağıdır.

Ayə 65:

Ayə belə mənalandırıla bilər: Gətirdiyimiz miqdar bəs etməz, ikinci dəfə getsək, daha çox gətirərik.

"Nəmir” dedikdə qida maddələri nəzərdə tutulur. "Nəmiru əhləna”, yəni ailənizə qida çatdırarıq.

"Nəzdadu kəylə bəir” cümləsindən məlum olur ki, hər nəfərə bir dəvə yükü pay düşürdü. Hər adam özü şəxsən gedib bu payı almalı idi.

1. Yəqubun övladları atalarının yanında yaşayırdılar. Onlar ailənin ruzisini qazanmaq üçün səy göstərirdilər.

2. Yusifin hünəri təkcə insan olmaqda yox, həm də insan tərbiyə etməkdə idi.

3. Yusif həsədçi və ona xəyanət etmiş qardaşlarına gizlində hədiyyə verirdi ki, onların qayıdışı üçün şərait yaratsın. Quran buyurur ki, pisliyi yaxşılıqla dəf edin.

3. Əgər Yusif öncədən pul almasaydı, alıcılar özünü alçaldılmış sayardılar. Hədiyyə məqsədi varsa öncə pulu almaq, sonra ağıllı şəkildə qaytarmaq lazımdır.

4. Əgər bir quşu tutmaq istəyirsinizsə, bir qədər dən səpin. (Yusif onların yükünün dəyərini qaytardı ki, geri dönmələri üçün maraq yaratsın.)

5. Kişi ailənin qidasını verməyə borcludur.

6. Qıtlıq şəraitində ərzaq payı bölüşdürmək Yusif yoludur.

Ayə 66:

"Məvsiq” dedikdə arxayınlıq yaradan şey başa düşülür. Bu, əhd, and, nəzir ola bilər.

1. Sırf qohumluq münasibəti ilə kifayətlənməyin, müqavilələri möhkəmləndirin.

2. Allaha iman, Ona and, Onunla əhd ən möhkəm dayaqdır.

3. Bir şəxsdən pis söz və rəftar gördükdə növbəti dəfə müqaviləni möhkəmləndirin.

4. Övladlarınızı başqalarına asanlıqla qoşub yola salmayın.

5. Müqavilələrdə gücünüzün fövqündəki hadisələri öncə görün. (Gücdən yuxarı vəzifə qadağandır.)

6. Qanuni və hüquqi müqavilələr Allaha təvəkkülü yadınızdan çıxarmasın.

Ayə 67:

Həzrət Yəqub övladlarının Misirə səfəri zamanı dörd tövhid nöqtəsini qeyd edir:

1. "Ma uğni ənkum” – yəni mən bu tapşırıqla Allahın müqəddəratından olan bir şeyi sizdən uzaqlaşdıra bilmərəm.

2. "İlla ən yuhatə bikum” – yəni hamınızın başına təsəvvür etmədiyiniz bir hadisə gəlsə, bu, istisnadır.

3. "Fəllahu xəyru hafizən” – yəni Allah ən yaxşı qoruyandır.

4. "Ələyhi fəlyətəvəkkəl” – yəni Ona təvəkkül etsinlər.

Bəli, Allahın rəsulunun diqqəti bütünlüklə Allah və tövhiddə idi. Yəqubun övladları isə səfər vaxtı deyirdilər: "Biz öz qardaşımızı hifz edərik.” Bu danışıqlarda xalis müvəhhidlə adi fərdlər arasındakı fərq gözəl şəkildə aşkarlanır.

1. Atanın məhəbbəti hətta xətakar övladlara münasibətdə də aradan götürülmür.

2. Övladların salamatlığını qorumaq üçün tədbir lazımdır.

3. Tövsiyə edən kəs alim və agahdırsa, itaət edən şəxs üçün göstərişin fəlsəfəsini bilmək zəruri deyil.

4. Səfər qabağı məqam moizə üçün ən yaxşı vaxtdır. Yəqub səfər astanasında övladlarına ayrı-ayrı qapılardan daxil olmağı tövsiyə etdi.

5. Həssas münasibətlərin, sui-zənlərin və gözdəymələrin qarşısını alın. Gənclərdən ibarət bir dəstənin biganə bir məntəqəyə daxil olması sui-zənn və pis baxış amilidir.

6. Allahın güc və qüvvətinin yalnız bir fəzaya aid olduğunu düşünməyin. Allah insana istənilən bir yolla yardım göstərə bilər.

7. Qadağan etməklə kifayətlənməyin, həll yolu da göstərmək lazımdır.

8. Məqsədə çatmaq üçün müxtəlif yollardan istifadə etmək lazımdır.

9. Yaxşı müdir proqram hazırlamaqdan əlavə ehtimalları nəzərə almalıdır. Çünki insan öz işində müstəqil deyil. Yəni bütün hesabatlara baxmayaraq Allahın iradəsi həlledicidir. İş tam şəkildə bizim hesabatlarımızdan asılı deyil.

10. Allahın qəti yazısı qarşısında təslim olmaqdan başqa yol yoxdur.

11. Varlıq aləminin mütləq hakimi Allahdır.

12. Allaha təvəkküllə dəvənin ayağı bağlanar.

13. Həm ehtiyat və hesabat, həm də Allaha təvəkkül zəruridir.

14. Allahdan qeyrisinə təvəkkül etməyin. Çünki Allah yetərlidir və ən üstün vəkildir.

15. Yəqub həm özü təvəkkül etdi, həm də ətrafındakıları təvəkkülə həvəsləndirdi.

Ayə 68:

Yəqubun yerinə yetmiş qəlb arzusunun nə olması ilə bağlı müxtəlif ehtimallar var:

1. Benyaminin Yusifə çatması, oğurluqda ittiham bahasına olsa belə, Yusifin tənhalıqdan qurtarması.

2. Ata ilə oğulun görüşünün tezləşməsi.

3. Nəticəyə zamin olmadan vəzifənin yerinə yetirilməsi; Yəqubun istəyi bu idi ki, işin əvvəlində səhlənkarlığa yol verilməsin və oğlanları bir qapıdan daxil olmasın. Bununla belə, gələcəkdə olası işlər Allahın əlindədir.

1. Adi təcrübələr insanı tərbiyələndirir və o, böyüklərin sözünü qəbul edir.

2. Ataya itaət zəruri və dəyərlidir.

3. İnsanların ədəbsizliyindən danışanda onların ədəblərini də yaddan çıxarmayın. (Əgər Yusifin qardaşları öncə atalarının azdığını bildirirdilərsə, sonradan onun əmrinə təslim oldular.)

4. Yalnız Allahın iradəsi olduqda hesabatlar, proqramlar fayda verir. Allah istəməsə, tədbirlər də əbəsdir.

5. Yəqub bir sıra məsələlərdən və sirlərdən agah idi. Amma onları danışmağı məsləhət bilmirdi.

6. Övliyaların dua və istəyi qəbul olur.

7. Peyğəmbərlərin elmi Allah tərəfindəndir.

8. Xalqın çoxu həqiqi alimləri tanımır.

9. Xalqın çoxu səbəb və amillərə göz dikir, Allahın hakimiyyətindən və Ona təvəkkülün zəruriliyindən xəbərsiz qalır.

10. Çoxluq haqlılıq, azlıq nahaqlıq demək deyil.

Ayə 69:

Təfsirlərdə deyilir ki, Yəqubun övladları Misirə gəldikləri vaxt Yusif onları qonaq etdi. Hər iki nəfərə bir tabaq çörək verildi. Axırda Benyamin tək qaldı. Yusif onu yanında oturtdu. Sonra hər iki nəfərə bir otaq verildi. Yenə Yusif Benyamini öz otağında saxladı. Benyamin qardaşlarının vəfasızlığından və illərcə əvvəl Yusifə qarşı törətdikləri cinayətdən danışdı. Məhz bu yerdə Yusifin səbir kasası daşdı və o dedi: "Nigaran olma, mən həmin Yusifəm.” Söz elə təkidlə deyildi ki, başqa bir ehtimal üçün (məsələn, "mən sənə qardaş kimiyəm”) yer qalmadı.

"Fəla təbtəis bima kanu yə`məlun” cümləsi iki cür mənalandırıla bilər: Ya "qardaşlarının keçmiş əməlləri səni qəmləndirməsin”, ya "qulamlar səni saxlamaq üçün peymanəni yükünə qoyacaqlar, bu səni nigaran etməsin.”

1. Dünənədək öz qüdrəti ilə qürrələnən qardaşlar indi ərzaq əldə etmək üçün tam təvazö ilə Yusifin hüzuruna yetişməli idilər.

2. Deyilən söz gizli və aşkar olmaqla bölünə bilər. Yusif sözlərini Benyaminə gizli şəkildə söylədi. (Hər sözün yeri, hər nöqtənin məqamı var.)

3. Bəzi məsələlərdən yalnız xüsusi adamları xəbərdar etmək olar.

4. Nemətə çatdıqda ötən acılıqları yaddan çıxarın. (Yusiflə Benyamin nəhayət görüşdülər, keçmişdəki nigarançılıqları unutmaq lazım gəldi.)

5. Hər hansı bir planı həyata keçirməzdən öncə, bu proqramdan əziyyət çəkəsi insanları ruhi baxımdan hazırlamaq lazımdır. (Benyaminə deyildi ki, o, oğru adı ilə saxlanılacaq, bundan nigaran olmasın.)

Ayə 70:

"Siqayə” su içilən qaba deyilir. "Rəhl” dedikdə dəvənin üstünə qoyulan xurcun və xurcun kimi ləvazimatlar nəzərdə tutulur. Ərzaq daşıyan karvanlar "iyr” adlanır.

Xurcuna qab qoymaqla Benyamini saxlamaq planı Yusifin birinci tapıntısı deyildi. O bir dəfə taxılın pulunu qardaşların yükündə qoymaqla onları ikinci dəfə geri qaytara bildi. Bu dəfə isə qardaşını yanında saxlamaq üçün onun yükünə qiymətli bir qab gizlətdi.

Həzrət Yusif birinci dəfə qardaşlarının yükünə onların pulunu qulamlar vasitəsi ilə qoydusa, ikinci dəfə qiymətli qabı şəxsən özü Benyaminin yükündə gizlətdi. (Çünki məsələ məxfi idi..

Təfsirlərdə deyilir ki, Yusif Benyaminlə xəlvəti görüşdüyü vaxt ondan soruşdu ki, qardaşının yanında qalmaq istəyir, yoxsa yox? Benyamin razılıq verdi. Amma yada saldı ki, qardaşları onu geri qaytaracaqlarına söz veriblər. Yusif dedi: "Mən sənin qalmağın üçün plan hazırlayaram”. Demək Yusif Benyaminin razılığı ilə bu planı cızmışdı.

Sual: Nə üçün bu macərada günahsız insan oğurluqda ittiham olunur?

Cavab: Yusif Benyamini öz yanında saxlamaq üçün bu oğurluq planını cızmışdı. Benyamin qardaşının yanında qalmaq xatirinə bu planla razılaşmışdı. Qardaşlar öncə narahat olsalar da, axtarışdan sonra onların üzərindən ittiham götürüldü. Yükü yoxlayanlar Yusifin planından xəbərsiz olduqlarından təbii şəkildə fəryad çəkirdilər.

Həzrət Peyğəmbər (s) buyurmuşdur: "Başqalarının islahı və ixtilafın aradan götürülməsi üçün deyilən yalan yalan sayılmır.” Sonra həzrət hazırkı ayəni xatırlatmışdır.

1. Bəzən xeyir məqsədlə səhnə qurmaq, mühüm bir məsələ üçün günahsız adamı öncədən xəbərdar etməklə oğurluqda ittiham etmək olar.

2. Əgər dəstədə bir nəfər xilafkar olsa, xalq bütün dəstəni xilafkarlıqda ittiham edər.

Ayə 71:

Ayə 72:

"Suvaə” və "siqayə” sözləri eyni mənada işlədilmişdir. Belə bir ölçü qabı ilə həm su içilir, həm taxıl ölçülür. Bütün bunlar qənaət, bəhrələnmə və bir neçə məqsədlə istifadə nişanəsidir. "Suva” dedikdə bir sa (təqribən 3 kq.) buğda tutumu olan qab nəzərdə tutulur.

"Himl” dedikdə yük nəzərdə tutulur. "Həml” sözü də yük mənasındadır. Amma bu, buluddakı yağış, bətndəki övlad kimi gizli yükdür.

"Limən caə bihi himlu bəir”, yəni kim belə etsə, filan mükafatı verərəm. Fiqh dilində bu iş "cualə” adlandırılmışdır və uzun keçmişə malik bir qanundur.

1. Qardaşlar "maza təfqidunə” deməklə bildirdilər ki, oğurluq sübuta yetməmiş kimsə ittiham olunmamalıdır.

2. Mükafat təyin etmək qədim bir üsuldur.

3. Mükafat fərd və dövrə münasib olmalıdır. Qıtlıq dövründə ən yaxşı mükafat bir dəvə yükü taxıldır.

4. Zamin konkret və tanınmış bir adam olmalıdır.

5. Zamin mötəbər bir şəxs olmalıdır.

6. Arxayınlıq yaratmaq üçün zəmanət verilməsinin tarixi keçmişi var.

Ayə 73:

Yusifin qardaşları dedilər ki, onların bu məntəqəyə oğurluq üçün gəlmədikləri qarşı tərəfə məlumdur. Bəs qarşı tərəf bunu haradan bilirdi? Bu barədə bir neçə ehtimal var: Ola bilsin ki, bu barədə məmurlara Yusif işarə etmişdir. Məntəqəyə daxil olan vaxt onların yoxlanıb seçilməsi ehtimalı da var. Bəli, xüsusi ilə böhranlı şəraitdə məmləkətə daxil və xaric olan heyətlər diqqətlə nəzarətdən keçirilməli, səfərdə pis məqsədin olmadığına əminlik yaranmalıdır.

1. Müsbət keçmiş bəraət üçün nişanədir.

2. Misirin təhlükəsizlik xidməti güclü və bacarıqlı idi. Onlar bilirdilər ki, bu karvan fəsad üçün gəlməyib.

3. Oğurluq yer üzündəki fəsad nümunələrindəndir.

Ayə 74:

Belə görünür ki, bu sualı həzrət Yusif ünvanlamışdır. O bilirdi ki, qardaşları Kənan məntəqəsinin qanunlarına və həzrət Yəqubun baxışına əsasən nəzər bildirəcəklər.

1. Günahkara cəza təyin edərkən onun vicdanını mühakiməyə çağırın.