Nöqtələr Ayədə sosiologiyanın əhəmiyyətinə və cəmiyyətin yüksəliş və süqut səbəblərinin kəşfinə işarə olunmuşdur. Əvvəlki qövmlərdə mövcud olmuş sünnələr bu qəbildəndir: a) Haqqın qəbulu və qurtuluş. b) Haqqın təkzibi və bədbəxtlik. v) İlahi sınaqlar. q) Həqiqət əhli üçün qeybi yardımlar. d) Zalımlara möhlət. e) İlahi insanların müqaviməti və məqsədə çatması. ə) Kafirlərin fitnələri və Allah tərəfindən onların aradan götürülməsi. 1.Tarixə sabit qanun və sünnələr hakimdir. Bu qanunlarla tanışlıq bugünkü insan üçün faydalıdır. 2. Keçmişin tarixi gələcək həyat üçün çıraqdır. 3. Məqsədli səyahət və düşüncə ilə müşayiət olunan baxış insanın tərbiyəsi üçün ən yaxşı dərsdir. 4. Siz başqa ümmətlərdən fərqlənmirsiniz. Bütün ümmətlərin yüksəliş və süqut səbəbləri eynidir. 5. Keçmişdəkilərin rəftar və aqibəti ilə tanışlıq yol seçimi üçün faydalıdır. 6. Keçmişin tarixindən xəbərdar olmaqla öz gələcəyinizi müəyyənləşdirə bilərsiniz. 7. Tarixi əsərlərin qorunması gələcək insanların ibrəti üçün zəruridir. 8. Tarixdə baş vermiş hadisələrin araşdırılması zəruridir. 9. Tarixin araşdırılmasında müxtəlif səhnələr yox, işin sonu mühümdür. 10. İlahi cəzalar təkcə qiyamətə aid deyil. Bəzən bu dünyada da ilahi qəhr və qəzəb zalımların sorağına gəlir. 138. هَـذَا بَيَانٌ لِّلنَّاسِ وَهُدًى وَمَوْعِظَةٌ لِّلْمُتَّقِينَ "Bu (Quran), bütün xalq üçün aşkar bəyan, müttəqilər üçünsə hidayət və nəsihətdir.” Ayədəki "bu” ("haza”) əvəzliyi ya 130-137-ci ayələrə, ya da əvvəlki ayədəki tarixin sünnə və ibrətlərinə işarədir. 1. Quran bütün əsrlərdə, bütün insanlar tərəfindən anlaşılan bir kitabdır. 2. Quran bütün xalqlar, bütün zamanlar və məkanlar üçündür. 3. Məqsədli səyahət hidayət amillərindəndir. 4. Quran bütün xalq üçün olsa da, ondan yalnız müttəqilər ibrət götürür. 5. İlahi ayələrdən istifadə və bəhrələnmədə insanların ruhiyyəsi təsirlidir. 139. وَلاَ تَهِنُوا وَلاَ تَحْزَنُوا وَأَنتُمُ الأَعْلَوْنَ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ "Əgər möminsinizsə, süst və qəmgin olmayın. Çünki siz üstünsünüz.” Komandanlığa itaətsizlik səbəbindən Ühüd döyüşündə məğlub olmuş müsəlmanlar bir qədər ruhdan düşdülər. Ayə nazil oldu ki, məbada öz məğlubiyyətinizdən nəticə çıxarmayasınız. Möminlər imanlarını gücləndirməlidirlər. Çünki onlar üstündürlər. 1. Bir döyüşdə məğlubiyyət müsəlmanların son məğlubiyyəti demək deyil. 2. Rəhbər ruhiyyələri gücləndirməlidir. 3. İman və itaətə qayıtsanız, döyüşlərdə qalib gələcəksiniz. 4. İman sayəsində bütün dünyanı dizə çökdürmək olar. 5. Zahiri qələbə və məğlubiyyət meyar deyil. Üstünlük sağlam əqidə və sağlam təfəkkürdədir. 6. Materialist dünyagörüşündə silah və hərbi təchizat qələbə amili sayılır. İlahi dünyagörüşündə isə qələbə amili imandır. 140. إِن يَمْسَسْكُمْ قَرْحٌ فَقَدْ مَسَّ الْقَوْمَ قَرْحٌ مِّثْلُهُ وَتِلْكَ الأيَّامُ نُدَاوِلُهَا بَيْنَ النَّاسِ وَلِيَعْلَمَ اللّهُ الَّذِينَ آمَنُواْ وَيَتَّخِذَ مِنكُمْ شُهَدَاء وَاللّهُ لاَ يُحِبُّ الظَّالِمِينَ "Əgər (Ühüd döyüşündə) sizə yara (zərər) toxundusa, şübhəsiz ki, kafir dəstə də o sayaq yaralandı. Biz günləri (məğlubiyyət və qələbə günlərini) xalq arasında dövr etdiririk ki, Allah iman gətirənləri müəyyənləşdirsin və sizlərdən şahidlər tutsun. Allah zalımları sevmir (bəzən zahirən qalib olsalar da).” Ayə müsəlmanlara təsəlli verməklə həqiqəti bəyan edir. Bildirilir ki, əgər müsəlmanlar haqq yolda canla bağlı hansısa zərərlərə düçar olurlarsa, düşmənlər də onlar kimi öldürülür və yaralanırlar. Əgər bu gün müsəlmanlar Ühüddə qələbə çalmadılarsa, düşmənlər də bir gün Bədrdə məğlub olmuşdular. Çətinliklərə səbir etmək lazım gəlir. "Şəhidlər”, "şəhid”, "şahid” sözləri, adətən, Quranda "agah olma” mənasında işlədilsə də, söhbət döyüşdən və yaralanmadan getdiyi üçün buradakı "şəhidlər” sözünü Allah yolunda öldürülmüşlər kimi mənalandıranlar səhv etməmişlər. Müsəlmanlar aşağıdakı bilgiləri nəzərə alaraq ruhdan düşməməlidirlər: a) Siz uca mərtəbəlisiniz. b) Sizin düşmənləriniz də yaralanmışlar. v) Bu acı günlər ötüb keçər. q) Allah həqiqi möminləri münafiqlərdən seçir. d) Allah gələcək tarix üçün sizdən şahidlər tutur. e) Allah sizin müxaliflərinizi sevmir. İmam Sadiq (ə) bu ayə haqqında buyurmuşdur: "Allah Adəmi yaratdığı gündən ilahi və şeytani qüvvələr bir-birləri ilə mübarizədədirlər. Allah bir vaxt həzrət Qaimin (ə) zühuru ilə kamil ilahi hakimiyyəti bərqərar edər.("Təfsire-Əyyaşi”, c. 1, səh. 199. ) 1. Müsəlmanlar səbir və dözümdə kafirlərdən geri qalmamalıdırlar. 2. Acı və şirin hadisələr daimi deyil. 3. Döyüşlərdə və həyatın eniş-yoxuşlarında həqiqi iman əhli münafiqlərdən seçilir. 4. Allah haqq yolda sizlərdən şəhidlər seçir ki, Allahın dinindən asanlıqla üz döndərməyəsiniz. 5. Allah sizin özünüzdən şahidlər tutub ki, rəhbərə itaətsizlik necə də məğlubiyyətə aparıb çıxarır. 6. Kafirlərin müvəqqəti qələbəsi Allahın onlara məhəbbətinin nişanəsi deyildir. 7. Tarixi hərəkatlar və cərəyanlar Allahın iradəsindən asılıdır. 141. وَلِيُمَحِّصَ اللّهُ الَّذِينَ آمَنُواْ وَيَمْحَقَ الْكَافِرِينَ "(Döyüşdəki irəliləmə-geriləmələr ona görədir ki,) Allah mömin fərdləri pak və xalis, kafirləri isə (tədricən) məhv etsin.” Ayədəki "təmhis” sözü hər cür eybdən pak etmək mənasını bildirir. "Məhəq” isə tədricən azalmaq deməkdir. Sanki Allah Ühüddə müsəlmanların zəif nöqtələrini onlara bildirmək istəmişdir. Onlar öz zəif nöqtələrini bildikdən sonra islah fikrinə düşə bilər və bu yolla da növbəti hərəkətlərə hazırlaşardılar. Bəzən insanı qəflətdən oyadan məğlubiyyət onu yuxuya verən qələbədən faydalı olur. 1. Döyüş pak insanları napak insanlardan seçmək üçün bir mizandır. 2. İman əhli üçün məğlubiyyət də, qələbə də səadətdir. Çünki onlar ya şəhadət vasitəsi ilə uca məqama çatır, ya da düşmənə qələbə çalırlar. 3. İmanın çiçəklənməsi və küfrün məhv olması zamanın gedişində əldə olunur. 4. Tarix küfrün məhvinə doğru addımlayır. 5. Bugünkü məğlubiyyət mühüm deyil. Əsas işin sonudur. 142. أَمْ حَسِبْتُمْ أَن تَدْخُلُواْ الْجَنَّةَ وَلَمَّا يَعْلَمِ اللّهُ الَّذِينَ جَاهَدُواْ مِنكُمْ وَيَعْلَمَ الصَّابِرِينَ "Yoxsa güman edirsiniz ki, Allah aranızdakı mücahidləri və səbir edənləri müəyyənləşdirməmiş ("imanlıyam” deməklə) behiştə daxil olacaqsınız?!” Ayədə möminlərin cihadına, səbir və müqavimətinə işarə olunur. Çünki behiştin yolu səbir və cihaddan keçir. Quran buyurur: "Səbir və müqavimətinizə görə sizə salam olsun, ey behişt əhli!”("Rəd”, 24. ) Göründüyü kimi, salam yalnız hacılara, oruc tutanlara, xums və zəkat ödəyənlərə yox, səbir və dözüm əhlinə verilir ki, bütün əməllərdə səbrə ehtiyac vardır. 1. Batil ümid və arzulardan əl çəkin. 2. Təkcə qəlb imanı kifayət deyil, əməl meydanında da çalışmaq lazımdır. Behişt bəhanəyə yox, bahasını ödəyənə verilir. 3. Behiştin açarı səbir və cihaddır. Müsibət və günah qarşısındakı səbir, ibadətdəki dözüm, kiçik və böyük cihad cəbhələrində iştirak behiştin açarlarıdır. 4. Səbir və müqavimətlə yanaşı, cihad da lazımdır. Çünki döyüşün başlanması, davamı, müharibədən sonrakı ağrılar, bir sözlə, hər bir addım səbir və dözümə ehtiyaclıdır. 143. وَلَقَدْ كُنتُمْ تَمَنَّوْنَ الْمَوْتَ مِن قَبْلِ أَن تَلْقَوْهُ فَقَدْ رَأَيْتُمُوهُ وَأَنتُمْ تَنظُرُونَ "Həqiqətən, siz ölümü (və şəhadəti) onunla üzləşməzdən qabaq (Bədr döyüşündən sonra) çox arzulayırdınız. Sonra onu (Ühüd döyüşündə) gördünüz, amma (narazılıqla) baxdınız.” Bu ayənin nazil olma şəni haqqında deyilir: Bədr döyüşündə bəziləri şəhid oldu və müsəlmanlar qalib gəldilər. Döyüşdən sağ çıxanlardan bəziləri dedilər: "Kaş ki, biz də Bədr döyüşündə Allah yolunda şəhadətə çataydıq.” Amma həmin adamlar növbəti ildə - Ühüd döyüşündə baş götürüb qaçdılar. Bu ayədə həmin adamlar məzəmmət olunur. Kərbəla şəhidlərinin ziyarətində deyirik: "Kaş ki, biz də sizinlə olaydıq və şəhadətə çataydıq.” Əgər belə bir fürsət verilsəydi, nə edərdik? Bu barədə düşünmüşükmü? 1. Arzularınız sizi aldatmasın və hər şüara, hər şüar verənə inanmayın. 2. İnsanlar əməl meydanında sınaqdan çıxır. 144. وَمَا مُحَمَّدٌ إِلاَّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَفَإِن مَّاتَ أَوْ قُتِلَ انقَلَبْتُمْ عَلَى أَعْقَابِكُمْ وَمَن يَنقَلِبْ عَلَىَ عَقِبَيْهِ فَلَن يَضُرَّ اللّهَ شَيْئًا وَسَيَجْزِي اللّهُ الشَّاكِرِينَ "Məhəmməd yalnız bir peyğəmbərdir. Ondan qabaq da peyğəmbərlər (gəlmiş və) getmişlər. (Beləcə, peyğəmbərlər üçün də ölüm olmuşdur (var). Məgər o ölsə və ya öldürülsə, siz öz keçmişdəkilərinizəmi (onların ayinlərinəmi) dönəcəksiniz? Hər kəs geri dönsə, Allaha heç bir zərər yetirməz. Allah tezliklə şükür edənlərin mükafatını verəcək.” Təfsirdə deyilir: Ühüd döyüşündə kafirlər Peyğəmbərin (s) alnına atdıqları daşla onu yaraladılar. Bir nida qopdu ki, Məhəmməd (s) öldürüldü. Bəziləri də Müsəb şəhadətə çatarkən peyğəmbərin şəhadətə çatdığını güman etdilər. Bu şayiə kafirlərin şadlanmasına və ruhlanmasına səbəb oldu. Müsəlmanlardan bir dəstəsi qorxuya düşüb qaçmağa başladı. Bəziləri də kafir komandanı Əbu-Süfyandan aman diləmək fikrinə düşdülər. Amma başqa bir qrup müsəlman uca bir səslə fəryad çəkib deyirdilər: "Əgər Məhəmməd (s) də olmasa, Məhəmmədin (s) yolu, Məhəmmədin (s) Allahı yerindədir. Qaçmayın!” İmam Sadiq (ə) buyurmuşdur: "Qətl ölümdən fərqli bir həqiqətdir. Hər bir şəhid gələcəkdə geri dönüb yenidən öləsidir.("Təfsire-Əyyaşi”, c. 2, səh. 113. ) Quranda buyurulur: "Hər kəs ölümü dadacaqdır.”("Ənbiya”, 35. ) 1. Peyğəmbərin vəzifəsi Allahın əmrini bəyan etməkdir. Biz isə bu yolu davam etdirməliyik. 2. Məgər əvvəlki peyğəmbərlər öldükdə onların ardıcılları dindən çıxdımı?! 3. İslam cəmiyyəti elə təşkil olunmalıdır ki, hətta rəhbərin dünyasını dəyişməsi onun möhkəmliyini sarsıtmasın. 4. İslam peyğəmbəri də ilahi sünnələrə, eləcə də, ölüm və həyat kimi təbiət qanunlarına tabedir. 5. Şayiə yaymaq düşmənin üslublarındandır. 6. Peyğəmbərin yolu yox, ömrü məhduddur. 7. Fərdə pərəstiş qadağandır. Allahın yolu aydınlaşdırıldıqdan sonra rəhbərlərin gəliş-gedişi ilahi xəttin davamına zərbə vurmamalıdır. 8. İmanınızı o qədər möhkəmləndirin ki, hadisələr onu lərzəyə gətirməsin. 9. Peyğəmbərlərin yolundan əl çəkmək süqut və geriləməkdir. 10. Xalqın küfrünün Allaha heç bir zərəri yoxdur. 11. Haqq yolda müqavimət əməli şükrün ən yaxşı növüdür və onun mükafatı Allahın yanındadır. 145. وَمَا كَانَ لِنَفْسٍ أَنْ تَمُوتَ إِلاَّ بِإِذْنِ الله كِتَابًا مُّؤَجَّلاً وَمَن يُرِدْ ثَوَابَ الدُّنْيَا نُؤْتِهِ مِنْهَا وَمَن يُرِدْ ثَوَابَ الآخِرَةِ نُؤْتِهِ مِنْهَا وَسَنَجْزِي الشَّاكِرِينَ "Allahın hökmü olmadan kimsə ölmür. (Bu,) təyin olunmuş bir taledir. Dünya mükafatı istəyənə ondan verərik. Axirət mükafatı istəyənə isə axirət mükafatından verərik. Tezliklə şükür edənləri mükafatlandıracağıq.” 1. Döyüş meydanından qaçmaqla ölümdən qaçmaq olmaz. 2. Ölüm bizim əlimizdə deyil. İradə və hədəf seçimi isə bizim əlimizdədir. 3. Bir halda ki, dünya və axirət qarşımızdadır, əbədiyyət və Allah razı olduğu yolu davam etdirək. 4. Hər növ təsir və əməlin xüsusi əks-təsiri var. Hansı yolda qədəm atsaq, xüsusi bir məqsədə çatacağıq. 146. وَكَأَيِّن مِّن نَّبِيٍّ قَاتَلَ مَعَهُ رِبِّيُّونَ كَثِيرٌ فَمَا وَهَنُواْ لِمَا أَصَابَهُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ وَمَا ضَعُفُواْ وَمَا اسْتَكَانُواْ وَاللّهُ يُحِبُّ الصَّابِرِينَ "Nə çox peyğəmbərlər olmuşdur ki, onlarla birlikdə bir çox allahpərəstlər vuruşmuşlar. Allah yolunda onların başına nə gəlmişsə, süstləşməmiş, zəifləməmiş, zillətə boyun əyməmişlər. Allah səbir edənləri sevir.” "Rəbiyyun” "rəbbi” sözünün cəm forması olub Allahla əlaqəsi möhkəm olan alim, müqavimətli, ixlaslı adama deyilir.("Təfsire-nümunə”. ) 1. Peyğəmbərlərin tarixi mübarizələrlə zəngindir. 2. Süstlük hiss etdikdə tarixin böyük insanlarının həyatından, onların müqavimətindən dərs götürək. 3. Yalnız ilahi rəhbərin nəzarəti altında olan döyüş və cihad haqdır. 4. Tarix alim və arif mücahidlərlə zəngindir. 5. Bütün mücahidlər əziz olsalar da, arif və alim mücahidlərin yeri başqadır. 6. Allaha iman müqavimət çeşməsidir. 7. Çətinliklər süstlük və zəiflik doğurmamalıdır. Əksinə, çətinliklər hərəkət amili olmalı və yeni səylər yaratmalıdır. 8. Əgər çətinliklər Allah yolunda olarsa, insan bundan ruh alar və həmin çətinliklərə asanlıqla sinə gərər. 9. İlahi insanları heç bir təzyiq təslim edə bilmir. 10. Bədr döyüşündə qalib gəlsəniz də, siz müsəlmanların gələcək yolu cihad və mübarizə yoludur. Ona görə də səbirli və möhkəm olun. 11. Bəsirətli mücahidlər nə ruhiyyələrini itirir, nə də döyüş güclərini əldən verirlər. Onlar təzyiqlər qarşısında təslim olmurlar. 12. Vəzifəni yerinə yetirmək və haqq yolda dayanmaq mühümdür. Qalib gəlib-gəlməməyin fərqi yoxdur. Allah buyurmur ki, O, fatehləri sevir. Buyurur ki, səbir edənlər Onun dostudurlar. 147. وَمَا كَانَ قَوْلَهُمْ إِلاَّ أَن قَالُواْ ربَّنَا اغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَإِسْرَافَنَا فِي أَمْرِنَا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وانصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ "Onların sözü yalnız bu idi ki, Pərvərdigara, günahlarımızı, işimizdə həddi aşmağımızı bağışla və addımlarımızı möhkəm et. Kafirlərə qarşı bizə yardım göstər.” |