İmam Əli əleyhis-salamın kəlamlarındandır. (Özünün və Həzrət Peyğəmbərin digər səhabələrinin müqəddəs İslam dininə kömək üçün aparılan müharbələrdəki fədakarlığını və dönməzliyini bəyan edərək öz səhabələrini Allah yolunda cihada və düşmənlərlə müharibəyə həvəsləndirir və onların bu işdə süstlüyünü pisləyir.)
Biz Allahın peyğəmbəri (səlləllahu əleyhi və alih) ilə olduğumuz vaxt (İslam dininə kömək üçün) öz atalarımızı, övladlarımızı, qardaş və əmilərimizi (döyüşlərdə) öldürürdük. Belə rəftar iman və etiqadımızı çoxaldırdı, itaət yolunu tuturduq və doğru yolda dönməzliyimiz çoxalırdı. Ağrıların yanğısına dözümümüz və düşmənlə cihad yolunda səylərimiz daha da artırdı. (Peyğəmbər dövrünün müharibələrində döyüş üslubu belə idi ki,) bizlərdən biri düşmənlərdən biri ilə bir-birinə hücum edirdi və onlardan biri başqasına ölüm camı ilə doydurana qədər iki erkək heyvan bir-birinin canına düşən kimi bir-birinin üstünə düşürdülər (bir-birini öldürmək qəsdində olurdular). Bəzən biz düşmənə zəfər çalır, bəzən də düşmən bizə qalib gəlirdi. Allah bizim doğruluğumuzu gördüyündən (İslam yolunda hər şeydən keçməyi göstərdik) dəvənin istirahət vaxtı sinə və boynunu yerə qoyduğu tək, İslam möhkəmlənənə (din nizamlanana), öz yerlərində yayılana qədər düşmənlərimizi xar, qələbəni isə bizə nəsib etdi. (İslam düşmənin iztirab və narahatlığından xilas oldu, onun həqiqətləri dünyanın hər yanına yayıldı.) Öz canıma and olsun, əgər (İslam dininə köməkdə) rəftarımız sizin kimi olsaydı, (düşmənlə döyüşdə sizlər tək süstlük və səhlənkarlıq etsəydik) dinin bünövrəsi qoyulmazdı (Allaha iman olmazdı) və iman ağacının budağı göyərməzdi (İslamın qanunları yayılmazdı). And olsun Allaha! Bu (bəyənilməyən) rəftarınıza görə (döyüşdə səhlənkarlığınıza görə, dünyanın dəvəsindən süd əvəzinə) qan sağacaqsınız və ondan sonra (düşmən sizə hakim kəsildikdə) peşman olacaqsınız.
56-cı xütbə
İmam Əli əleyhis-salamın öz səhabələrinə buyurduğu kəlamlardandır. (O böyük şəxsiyyətdən sonra Kufə əhlinin başına gələcək bəlalardan onları xəbərbar edir və o zaman necə rəftar etmələri barədə göstəriş verir.)
Agah olun ki, məndən az sonra iri hulqumlu və yekə qarınlı bir kişi (Müaviyə ibn Əbu-Süfyan) sizə qalib gələcək, tapdığı hər bir şeyi yeyəcək, tapmadığını istəyəcək.(Пејғәмбәрә иман ҝәтирән вә Ислам дининин инкишафы үчүн она көмәк едән илк киши мән олмушам. Демәли, мәндән безмәк Аллаһдан безмәкдир. Аллаһдан безмәк исә әбәди әзаба ҝәтириб чыхарар. )Belə isə (gücünüz və imkanınız olsa) onu öldürün, hərçənd ki, onu heç vaxt öldürməyəcəksiniz (onu öldürmək gücündə deyilsiniz). Agah olun, həmin kişi tezliklə sizləri məni söyməyə məcbur etsə, söyün məni. Çünki mənə söyməyiniz məqamımın yüksəlməsinə, sizin isə nicatınıza və (onun şərrindən) xilasınıza səbəb olacaq. Üz döndərməyə gəldikdə isə, məndən sonra məndən üz döndərməyin (batində məni sevin). Çünki mən fitrətən müsəlman doğulmuşam.(Сиффејн дөјүшү битдикдән, һаким тәјин етмәк мүгавиләси вә әһднамә јазылдыгдан сонра, хәвариҹ о бөјүк шәхсијјәтдән узаглашараг, һәр тәрәфдән لا حُكْمَ إِلاّ لِلّهِ (јәни, Аллаһдан башга гејрисиндән һөкм јохдур) гышгырдылар вә дедиләр: أَلْحُكْمُ لِلّهِ يا عَلِىُّ لا لَكَ (јәни, һөкм, фәрман вермәк сәнә аид дејил, ја Әли, Аллаһа аиддир. Аллаһын Мүавијә вә тәрәфдарлары барәдә һөкмү исә будур ки, онлар фәрманымыза табе олмалыдырлар. Биз «һаким тәјин етмәк» мәсәләсинә разы олмагла сәһвә јол вердик, өз сәһвимизи баша дүшдүкдә төвбә едәрәк Аллаһа тәрәф гајытдыг. Сән дә бизим кими сәһвинә ҝөрә төвбә едәрәк ҝери дөн. Бәзиләри исә дејирләр ки, «һаким тәјин етмәк» мәсәләсинә разылашмагла кафир олмусан. Инди өз күфрүнә шәһадәт вердикдән сонра төвбә ет ки, сәнә итаәт едәк. Һәзрәт дә ҹаваб олараг бунлары бујурмушдур. ) İmanda və (Allahın Peyğəmbərinə yardım və onun zəfəri üçün vətənimdən) hicrətdə öndə olmuşam.(О бөјүк шәхсијјәтдән сонра, Мәһләб ибн Әбу Суфәр вә башга зүлмкарлар тәрәфиндән төрәдилән гәтл вә гарәтләрдән хәбәр верилир. )
57-ci xütbə
İmam Əli əleyhis-salamın Nəhrəvan xəvaricinə buyurduğu kəlamlarındandır:(Һәзрәт хәвариҹлә дөјүшмәк үчүн онлары тәгиб етдији вахт, сәһабәләриндән бир киши хәвариҹин Нәһрәвандан кечдикләрини она деди. Һәзрәт бујурду: «Онларын кечдијини өзүн ҝөрмүсәнми?» Ҹаваб верди ки, бәли. Һәзрәт бујурду: «Аллаһа анд олсун, онлар кечмәдиләр вә һеч вахт да кечмәјәҹәкләр. Онларын өлүм јери чајын бу тәрәфидир». Бундан сонра ата минәрәк ҝетдиләр. Чајын јахынлығына чатдыгда хәвариҹин һамысынын гылынҹларыны гындан чыхарараг өз атларынын ајаг дамарларыны кәсиб «لا حُكْمَ إلّا لِلّهِ» јәни, «һөкм анҹаг Аллаһа мәхсусдур» гышгырараг дөјүшә һазырлашдыгларыны ҝөрдүләр. Онлар һәмишә бу сөзү өз шүарларына чевирәрәк галмагал јарадырдылар. Сонра Һәзрәт мүһарибә әмрини верди. Дөјүш баша чатдыгдан сонра хәвариҹдән доггуз нәфәрин гачараг өлүмдән ҹанларыны гуртардығыны вә Һәзрәтин сәһабәләриндән јалныз сәккиз нәфәрин өлдүјүнү билдиләр. )
Üzünüzə çınqılları tərpədən küləklər əssin (İlahi əzaba tuş gəlin), sizlərdən xurma ağacını buduyan (ya söz danışan, yaxud tərpənən) bir nəfər belə qalmasın. (Xülasə, nəsliniz kəsilsin) Allaha iman gətirdikdən, Həzrət Peyğəmbərlə (səlləllahu əleyhi və alih) birlikdə (döyüşlərdə) cihaddan sonra öz küfrümə, səhvimə şəhadət verim? Belə olan surətdə (öz səhvimi etiraf etməklə) yolumu azaraq, doğru yoldan kənara addım atmış olaram. Qədəm qoyduğunuz ən pis yoldan dönün. (Bu batil yolunuzdan geri dönərək bir daha bu çirkin sözləri dilinizə almayın) və öz ayağınızın yerinə qayıdın (tərk etdiyiniz yola qayıdın və haqqa itaət edin). Bilin ki, məndən az sonra böyük rəzillik və zillətlə üzləşəcək, doğrayan qılınca tuş gələcəksiniz. Mallarınızı zülmkarlar alaraq, özlərinə çıxacaq, bu işi sizlər arasında öz adətlərinə çevirəcəklər.(Онлардан доггуз нәфәри гачыб, шәһәрләрә дағылышыблар, онлардан өвладлар дүнјаја ҝәләҹәк вә јер үзүндә фитнә-фәсад төрәдәҹәкләр. )(Seyyid Rəzi buyurur:)
Həzrətin buyurduğu وَلا بَقِىَ مِنْكُمْ آبِرٌ sözünü üç cür izah edirlər: Birinci, qeyd etdiyimiz kimi, آبِرٌ ra hərfi ilə ərəb sözü olub xurma ağacını budayana رَجُلٌ آبِرٌ deyilir. İkinci ehtimala görə آثِرٌ üç nöqtəli sə hərfi ilə-hədis deyən və ya söz danışan şəxs nəzərdə tutulur. Fikrimcə, bu daha düzgün ehtimaldır. Sanki Həzrət «sizlərdən danışan kimsə qalmasın» deyə buyurmuşdur. Üçüncüsü, آبِزٌ nöqtəli za hərfi ilə-sıçrayan mənasındadır. آبِزٌ həm də هالِكُ yəni, məhv olmuş mənasında da işlədilir.
58-ci xütbə
İmam Əli əleyhis-salamın Xəvariclə müharibə etmək qərarına gəldiyi və onların Nəhrəvan körpüsündən keçməsi o Həzrətə deyildiyi vaxt buyurmuşdur:
Onların qətlgahları (öldürüldükləri yer) suyun (Nəhrəvanın) bu tərəfidir. Allaha and olsun, onlardan on nəfəri belə (ölməkdən) xilas olmayacaq, sizlərdən onca nəfər də həlak olmayacaqdır.(Гејд олундуғу кими о доггуз нәфәр шәһәрләрә дағлышдылар, һәр бири бир мәзһәб јаратды; ону јајараг јолларда оғурлуг едирдиләр. ) (Seyyid Rəzi buyurur:)
Həzrətin نُطْفَة (saf su) sözündən məqsədi çay suyudur. Su çox həcmdə olsa belə, bu, su üçün ən fəsahətili ifadədir. Bundan öncə bu məna (Xəvariclə müharibə barədə olan qırx səkkizinci xütbənin sonlarında) qeyd olunmuşdur.
59-cu xütbə
Nəhrəvan xəvarici öldürüldükdə İmam Əliyə dedilər: Ya Əmirəl-möminin, onların hamısı öldürüldülər. Buyurdu:
And olsun Allaha, belə deyil. Onlar kişilərin bellərində, qadınların bətnlərində olan rüşeymlərdir.(Һәзрәтин Хәвариҹи өлдүрмәјә иҹазә вермәмәсинин сәбәби онларын әсл мәгсәдләрнин һаггы әлдә етмәк олмасы иди; лакин онлар бу јолда хәта етмишдиләр. Әлбәттә, Мүавијә вә тәрәфдарларындан фәргли олараг белә шәхсләр өлүмә лајиг дејилләр. Әсл мәгсәдләри батил олан Мүавијә вә тәрәфдарлары исә өлдүрүлмәлидир. Неҹә ки, әлли алтынҹы кәламында бујурур: فَاقْتُلُوهُ – јәни, Мүавијәни өлдүрүн. Амма онун Хәвариҹи өлдүрүб, өзүндән сонра исә онлары өлдүрмәји гадаған етмәсинин сәбәби онларын Һәзрәтлә дөјүшә биринҹи башламалары,фитнә-фәсад галдырыб ҹамааты өз бид’әтләринә чағырмалары, Әмирәл-мөмининин сәһабәләриндән олан Абдуллаһ ибн Хәббаб кими јахшы инсанлары өлдүрмәләри, онун һамилә арвадынын гарныны јармалары олмушду. Беләликлә, фитнә-фәсад төрәтмәдикләри, наһаг ган ахыт¬мадыглары, мүһарибә етмәдикләри һалда онлары өлдүрмәк гадағандыр. ) Hər zaman onlardan bir budaq (bir baş) qalxacaq və sındırılacaqdır (tezliklə qətlə yetiriləcəkdir) beləliklə, onların sonuncuları da (əcdadları tək) oğrular (və), quldurlar olacaqlar.(Чүнки дүнја әмәл еви, ахирәт исә ҹәза мәканыдыр. Дүнјада Аллаһын вә Пејғәмбәрин ҝөстәришинә ујғун рәфтар едән ахирәтдә саламат галар. Бунлара әмәл етмәјәнләр әбәди әзаба дүчар олаҹагдыр. )
60-cı xütbə
İmam əleyhis-salam Xəvaric barəsində buyurub:
Məndən sonra Xəvarici öldürməyin çünki haqqı əldə etmək istəyib xəta edən (yolunu azan), batili diləyib onu əldə edənə bənzəməz (Seyyid Rəzi buyurur:)
مَنْ طَلَبَ الْباطِلَ فَأَدْرَكَهُyəni-batili istəyib onu əldə edənlər ifadəsinində Həzrətin nəzərdə tutduğu Müaviyə və tərəfdarlarıdır.(Аллаһ онлары имтаһана чәкир. Белә ки, дүнјада Аллаһын әмринә итаәт едән ниҹат тапаҹаг, итаәтсизлик едән исә илаһи әзаба дүчар олаҹагдыр. Имтаһан, Аллаһын онларын ишинин сонуну билмәдијинә вә буну өјрәнмәк истәдијинә ҝөрә дејил. Бу мәнада имтаһан мүмкүн дејил. Чүнки О, һәр шејин ҝизлинини вә ашкарыны биләндир. )
61-ci xütbə
İmam Əli əleyhis-salamı qəfil qətlə yetirməklə hədələdikləri vaxt Əli əleyhis-salamın buyurduğu kəlamlardandır (Səhabələri İbn Mülcəmin onu öldürmək niyyətində olduğunu xəbər verdikdə buyurdu:) Allah mənim üçün möhkəm qalxan yaratmışdır. (Mənim üçün ölüm təyin etdiyi vaxta qədər məni qoruyar.) Belə isə mənim günüm başa çatdıqda, o qalxan (qoruyucu) məndən ayrıldıqda və məni (ölümə) təslim etdikdə o zaman nə ox (ölüm) boşa çıxar, nə də yara (qəzavü-qədərin nizəsindən) şəfa tapar.
62-ci xütbə
İmam Əli əleyhis-salamın (fani dünyaya bel bağlamamağın və qiyamət hesabından qorxmağın bəyan edildiyi) xütbələrindəndir.
Agah olun, dünya elə bir saraydır ki, ondan xilas olmaq ancaq ordaykən (təqva və pərhizkarlıqla) olar.(Гур’ани-Кәримин Мөминин сурәсинин 115-ҹи ајәсиндә бујурулдуғу кими أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّمَا خَلَقْنَاكُمْ عَبَثًا وَأَنَّكُمْ إِلَيْنَا لَا تُرْجَعُونَ «Сизи бош јерә јаратдығымызы вә бизә доғру гајытмајаҹағынызымы ҝүман етдиниз?» ) Heç kəs dünya üçün gördüyü işə (söz və əmələ) görə nicat tapmaz. (Axi¬rətdə sözləri və əməlləri Allaha xatir olanlar nicat tapacaqlar.) İnsanlar imtahan və sınağa görə bu dünyaya mübtəla olublar.(Чүнки әввәл вә сон олмаг замана хас хүсусијјәтләрдәндир. Заман исә һәрәкәтдән јараныр, һәрәкәт ҹисмин хүсусијјәтләриндәндир. Онун мүгәддәс заты замандан үстүндүр вә бүтүн ҹисимләрин фөвгүндә дајаныр. Демәли, сон олмамышдан әввәлдир, батин олмамышдан заһирдир вә һәтта аләм олмамыш сағдыр вә с. демәк олмаз. Чүнки Онун затынын әлавә олунмуш бир сифәти јохдур ки, бәзиси диҝәриндән өндә олсун. Демәли, онун сифәтләри затынын ејнидир. Белә олмасајды, (сифәтләри) әлавә едилмиш вә нөгсанлы оларды. Бәзиләри башгаларынын сәбәби, Бәзиләри (исә) нәтиҹә вә нөгсанлы оларды. Бу, вүҹуду мүмкүн оланларын хүсусијјәтидир. Буна ҝөрә дә Онун әввәли вә сону олмағы бундан ибарәтдир ки, О, бүтүн јаранмышларын башланғыҹы вә мәһв олан һәр шејин гајыдыш јеридир. Онун заһирлији вә батинлији сөзләринин мәнасы будур ки, нишанәләри вә јаратдыглары илә заһир, ашкар олур, мүгәддәс затынын әсли исә ҝөзлә ҝөрүнмәкдән, идрак, вә дүшүнҹәнин һүдудларындан, ҝизлин вә батинидир. Хүласә, о тајы-бәрабәри фәрз олунмајан бир ваһиддир. Буна ҝөрә дә бунлары бујурмушдур) Deməli, dünyadan dünya üçün topladıqları hər şey (mal) ovuclarından çıxar (ölən vaxt yerdə qoyarlar) və (axirətdə) bunların hesabını onlardan sorarlar. Dünyadan qeyri (o biri) dünya üçün (axirət) tədarükü gördükləri onlara qalar və həmişə onlarla olar. Belə isə (dünyanın işi ziyanlı olduğuna görə, ona ürək bağlama. Çünki) ağıllı insanlar üçün dünya sanki kölgənin qayıtması kimidir ki, onu yayılmış görən kimi yığışar, çox göründükdə itər (itən kölgə kimi öz əhlinə qalmaz).
55-ci xütbə
