111-QƏZA VƏ QƏDƏR BARƏDƏ QOCANIN SUALINA CAVAB
Əsbəğ ibni Nəbbatə deyir: Siffeyn müharibəsindən sonra İmam Əli (əleyhissalam) Kufəyə qayıtdı və bir ümumi məclisdə əyləşdi ki, əshabı da orada idilər.
Birdən bir qoca kişi yaxın gəlib və o Həzrətin qabağında iki dizi üstündə əyləşdi. Həzrətlə hal-əhval tutduqdan sonra sual etdi: «Ya Əmirəl-Mö`minin! Bizim Siffeyn cəbhəsinə gedib qayıtmağımız məgər Allahın qəza və qədəri əsasında idi?»
İmam cavabında buyurdu: «And olsun o Allaha ki, dənəni yardı, dünyanı və canları yaratdı. Biz Allahın qəza və qədəri olmadan nə bir addım atmadıq, nə də mənzil etmədik.»
Qoca kişi dedi: «Elə isə bu yolda çəkdiyim zəhməti Allahın hesabına qoyum və daha heç bir savabım olmayacaqdır?»
İmam buyurdu: «Sakit ol! Allah bu səfərdə bizə böyük imkanat əta etmişdir. İstər cəbhəyə getməkdə, istərsə də qayıtmaqda və siz məcbur deyilsiniz.»
Qoca kişi dedi: «Axı bizi qəza və qədər» hərəkətə gətirdi?!
İmam buyurdu: Vay olsun sənə, bəlkə sən güman edirsən ki, qəza və qədər dedikdə məqsəd icbari (hökm və hər şeyin qədərini, ölçüsünü müəyyən edən) qəza və qədərdir? Əgər belə olarsa, ilahi və`də və əzab, savab və cəza əbəs olar. Allah taala insana ixtiyar vermiş, onu müəyyən şeylərdən çəkindirmiş, müəyyən işlərə əmr etmiş; ona asan vəzifələr vacib etmiş, heç vaxt çətin və üzücü əməlləri görməyə vəzifəli etməmişdir. O, az əməl müqabilində çoxlu mükafat əta etmişdir. Heç vaxt bir kimsə icbar üzündən Ona qarşı üsyankarlıq etməmişdir, həmçinin, Ona itaət də icbar üzündən olmamışdır. O, asimani kitabları əbəs yerə nazil etməmişdir.
Sonra həzrət «Sad» surəsinin 27-ci ayəsini tilavət etdi:
«Bu əqidə kafirlərin gümanıdır, vay olsun kafirlərə Cəhənnəm odundan!»
Qəza və qədər Allahın əmri və göstərişi mə`nasındadır.
Sonra bu ayəni oxudu:
Kumeyl qəlbində bir ah çəkdi. Gecə yarı gecəni yuxusuz keçirən bir insanın dodaqlarından çıxan Qur`anın ürəyə yatan səsi onu sevindirsə də bir şey demədi.
İmam Kumeylə baxıb buyurdu: «Bu şəxsin ürəyə yatan səsi səni aldatmasın. Bu Qur`an oxuyan şəsx cəhənnəm əhlindəndir ki, tezliklə bu mətləbin sirrini sənə xəbər verəcəyəm.»
Kumeyl bu sözdən təəccübləndi. Bu hadisədən bir müddət keçdi. Belə ki, Nəhrəvan xəvaricinin əhvalatı qabağa gəldi ki, Əli (əleyhissalam)-ın əleyhinə müharibə e`lan etdilər və nəhrəvan diyarından Əli (əleyhissalam)-ın ordusu ilə xəvaric ordusu arasında qanlı müharibə baş verdi və bütün xəvaric 9 nəfər qaçqından başqa bu müharibədə öldürüldülər.
Kumeyl də cəbhədə Əli (əleyhissalam)-ın silahdaşı idi. Əli (əleyhissalam) qılıncından qan axdığı halda üzünü Kumeylə tutub buyurdu: «Mənimlə gəl» Sonra hər ikisi birlikdə kəsilmiş başlar və öldürülənlərin yanına gəldilər. Əli (əleyhissalam) qılıncının ucunu ölənlərin başına qoyurdu. Belə ki, qılıncının ucunu həmin kecə Qur`anı tilavət edənin də başına qoyub buyurdu: «Ey Kumeyl! Bu həmən şəxsin başıdır ki, gecə yarı «əmmən huvə qanitun anaəl-ləyli...» ayəsini oxuyurdu və səni özünə cəzb etmişdi.»
Kumeyl İmamı öpüb özünün cahilanə arzusundan istiğfar etdi. İmam Əli (əleyhissalam) xəvaricdən bir kişinin Səruriyyə (Nəhrəvanın yaxınlığında sərurə mənsub) gecə namazını qılıb Qur`an tilavət etdiyini eşitdikdə buyurdu:
«Yəqin və imanla həmrah olan yuxu şəkkli namazdan yaxşıdır.» Ehtimal verilir ki, bu söz həmin Nəhrəvan müharibəsində öldürülən Qur`an qariəsinə aiddir.
113-ƏLİ (ƏLEYHİSSALAM)-IN SADƏ YAŞAYIŞI
İmam Əli (əleyhissalam)-ın xilafət və rəhbərliyi vaxtında müsəlmanlar bir çox qələbələr qazanmış və bunun da nəticəsində yaxşı imkanlar sahibinə çevrilmişdilər. Belə ki, saysız-hesabsız qənimətlər hər tərəfdən Kufəyə doğru axır, camaat isə istənilən gözəl iqtisadi vəziyyətdə yaşayırdı. Elə bu zamanda idi ki, bir şəxs İmam Əli (əleyhissalam)ın köhnə və yamaqlı paltar geydiyini görüb təəccübləndi və bu barədə İmam (əleyhissalam)-la danışdı.
İmam cavabında buyurdu:
«Bu köhnə paltarı geymək «xaşe» qəlbi və əmmarə nəfsi xar edir ki, mö`minlər ondan ibrət alırlar.»
Burada aşağıdakı dastana diqqət etməyimiz yerinə düşər: Rəvayətlərdə gəlib, bir gün Əli (əleyhissalam) öz şəmşirini bazara gətirib dedi: «Kim bu şəmşiri məndən alar?!» Bir şəxs qabağa gəldi və Həzrətlə şəmşiri satmaq barədə söhbət etdi. İmam (əleyhissalam) buyurdu: «And olsun Allaha, əgər bir köynək almağa çatası pulum olsaydı şəmşirimi heç vaxt satmazdım!»
O şəxs dedi: «Mən hazıram ki, sənə nisyə göynək satam və sən də vaxtı çatanda köynəyin pulunu mənə ödəyəsən.»
İmam (əleyhissalam) bu təklifi qəbul etdi və köynəyi ondan nisyə aldı. Bir müddətdən sonra öz maaşını aldıqda köynəyin pulunu satıcıya ödədi.
Baxmayaraq ki, beytül-maldan minlərlə dirhəm və başqa əmlak İmam (əleyhissalam)-ın ixtiyarında idi, bununla belə Həzrət beytül-malın sərf olunmasından o dərəcədə ehtiyat edirdi ki, bir gecə Əmr As o Həzrətin hüzuruna gəldikdə İmam (əleyhissalam) beytül-maldan olan çırağı söndürdü və ayın işığından istifadə etdi.
114-XAİF – GECƏNİ YUXUSUZ KEÇİRƏN
Nuf ibni Füzzalə Bekali Himəyrə qəbiləsindən olub Bekal-Yəmən kəndinə mənsub idi. Əli (əleyhissalam)-la oturub-durmaq ona nəsib olmuşdu və Əli (əleyhissalam)-ma çox yaxın bir şəsx idi. O deyir: «Bir gecə yarısı Əli (əleyhissalam)-ı gördüm ki, yuxu yatağından qalxıb göyün ulduzlarına baxır. Daha sonra mənə buyurdu: «Ey Nuf, yuxudasan, yoxsa oyaq?!» Dedim: «Oyağam, ulduzlara baxıram.»
Buyurdu: «Ey Nuf! Xoş zahidlərin səadətinə – dünyada yetginlərin və axirət dünyasına müştaq olanların halına. Onlar ki, yeri özləri üçün dincəlmək, məkanı, onun torpağını özləri üçün yataq, və suyu ətir yerinə qəbul etmişlər. Eləcə də Qur`anı özlərinin Alt paltarı, və duanı üst paltarı, dünyanı isə məsih (əleyhissalam) nümunəsi seçmişlər.»
Ey Nuf! Davud (Peyğəmbər) (əleyhissalam) gecənin belə bir saatında əlini Allah dərgahına duaya götürdü və dedi: «Doğrusu bu həmən saatdır ki, heç bəndə onda dua etmir, məgər ki, duası müstəcab olasun.» Məgər o adamın duası ki, zalım dövlət başçısı üçün vergi yığmağa, ya məxfi casus ya intizami mə`mur (zülm dəstgahı üçün) ya dənbəkçi (başçılar üçün haramsaz və avazda) ya təbilçisi ola ki, belə adamların duası müstəcab olmaz.
115-HAL-ƏHVAL SORUŞMAĞIN CAVABI
Bir şəxs İmam Əli (əleyhissalam)-ın hüzuruna gəlib dedi: «Sizin halınız necədir?!»
İmam cavabında buyurdu:
«Necə olacaq bir kəsin halı ki, bu dünyada yaşamaqla fani olur, öz sağlamlığı ilə xəstə olur və əmin-amanlıq pənahgahında isə ölüm onu haqlayır.»
116-DƏFN ZAMANI GÜLÜŞ
Bir nəfər müsəlman dünyadan getmişdi. Müsəlmanlar yığılıb onun dəfnində iştirak etdilər. İmam Əli (əleyhissalam) da o dəfn mərasimində iştirak edirdi. Dəfn zamanı həzrət birdən iştirak edənlərdən birinin güldüyünü gördükdə narahat oldu və üzünü ona tutub buyurdu:
«Sanki ölüm bizlərdən başqası üçün müqəddər, haqq isə başqaları üçün vacib olmuşdur. Sanki gördüyümüz bu ölülər səfərə gedirlər tez də qayıdacaq. Onları qəbrin çökəkliyinə qoyur və onların miras qalmış mallarını yeyirik. Belə xəyal edirik ki, onlardan sonra biz daim bu dünyada qalacağıq (sənin gülüşün və şadlığın bunu göstərir). Sanki biz nəshəti və nəsihət verəni yaddan çıxarmışıq. Hansı ki, hər hansı bir hadisə və bəlanın hədəfiyik.»
Beləliklə, Əli (əleyhissalam) camaatı cənazənin arxasınca gülməkdən çəkindirdi və bizə öyrətdi ki, bu halda axirət səfərinin fikrində olub öz qürurlarımızı sındırmaqla bu yol üçün töhfə və hədiyyə hazırlayaq.
117-CƏBHƏDƏN QƏMGİN QAYITMAQ VƏ DİRİ ÜRƏKLƏRLƏ OLAN SÖHBƏT
Nəhayət Həkəmeyn macərası və Əbu Musa Əş`ərinin aldanması sona yetdi. Arada isə rüsvayçı bir müqavilə bağlandı. Bununla belə İraq ordusu Siffeyn cəbhəsində idilər və gərək döyüşçülərin əhval-ruhiyyəsini yüksək səviyyədə saxlamaq lazım idi ki, həm fikirləri dağılmasın həm də zalımlarla müharibədə süst və qüdrətsiz olmasınlar.
Ancaq, birdən gözəl bir şüar – amma zəhərli hədəflə «ürəyi ölülərin» boğazından çıxdı və Həkəmeyn sazişinə e`tiraz əlaməti olaraq Siffeyn müharibəsi cəbhəsində bu şüarı ələm etdilər ki: «Hökm Allahdan başqa heç kimə rəva deyil.»
Hər ləhzə keçdikcə bu şüar orduya daha çox tə`sir edirdi və o qədər təhlükəli nəzərə çarpırdı ki, Əli (əleyhissalam) buyurmuşdu: «Hər kəs bu şüarı desə onu öldürün. Hərçənd mənim əmmaməmin altına pənah gətirmiş olsa da. Çünki, bu «azdırıcı» İraq ordusunun arasında təfriqəyə səbəb oldu.» Əş`əs ibni Qeys kimi adamlar bu şüarı daha da qızışdırdılar. Sanki şüarı vermək üçün Müaviyədən kalan rüşvət almışdılar.
Yavaş-yavaş bu şüar Əli (əleyhissalam)-ın ordusu başçılarından bə`zilərini müharibəni davam etdirməyə qarşı soyuq və laqeyd etdi. Get-gedə İraq əsgərləri arasında təşviş və iztirab meydana çıxdı.
Baxmayaraq ki, müharibənin taleyi onların əlində, idi, vəli ordularının nizam-intizamı həmin yanmış fikirlər nəticəsində pozulmuşdu və dağılmaq təhlükəsi qarşısında idi.
İş o yerə çatdı ki, İraq ordusunun Siffeyn qərargahında qalması tamamilə mə`nasız və nəticəsiz nəzərə çarpdı. İmam Əli (əleyhissalam) Kufəyə qayıtmaq əmrini verdi. Əsgərlər soyuqqanlıqla döyüş vəsaillərini yığıb Kufəyə yola düşdülər. Əli (əleyhissalam) qəmə qərq olmuşdu. Elə bir qəm ki, kor qəlbli və vəfasız arxadaşların qəfilliyindən düşmənlə müharibə əvəzinə təfriqə yolu və xətakarlığı özü üçün məqsəd seçmişdi.
Budur, ordu Kufəyə qayıdır, çox adamlar isə şəhid olublar. Bunlardan daha pisi bu idi ki, birdən təfriqəçilər öz-özlərinə dedilər: «Biz, şüarı verdiyimizdən Əli (əleyhissalam)-ın tərəfdarları ilə Kufəyə daxil omağımız düzgün deyil. Bəs, ordaca öz yollarının istiqamətini dəyişdilər və Sərəvra məhəllinin kənarında yığışdılar. Təqribən on min nəfər Əli (əleyhissalam)-ın dünənki, arxadaşlarından və bu gün o Həzrətin kinli düşmənlərindən olan adamlar Nəhrəvana getdilər və Əli (əleyhissalam)-la müharibə e`lan etdilər. Əli (əleyhissalam) eləcə sakit idi. Çünki əksüləməl göstərməsi səlah deyildi. Ona görə ki, Siffeyn hadisəsinin yorucu olub nəticəsiz qalması İraq ordusunun iki qrupunun müharibəsi Kufə camaatının gözündə çox dərd gətirici idi. O Həzrət müxaliflərin küframiz, aldadıcı və pozucu şüarlarına e`tina etmədi ta ki, öz ordusunu Kufə darvazasına çatdırdı.
Bu vaxt Kufə qəbiristanlığı Əli (əleyhissalam)-ın nəzərini özünə cəlb etdi. Bu halda fürsəti münasib gördü «diri ürəkli ölülərlə» söhbət etsin, bəlkə bu iş dirilərə ibrət və xəbərdarlıq olsun və onlarda sonu fikirləşməklə həvəslərdən və təmə`lərdən azad olub haqq bayrağı altında iztirabsız baqi qalsınlar.
Bə`ziləri yazırlar: Kufə camaatı öz ölülərini evlərinin qabağında dəfn edirdilər. Xəbbab ibni Ərrət, Peyğəmbər və Əli (əleyhissalam)-ın pak və həqiqi arxadaşı xəstəlik yatağına düşmüşdü. Vəsiyyət etdi ki, məni Kufədən xaricdə dəfn edin. O, dünyadan getdi və vəsiyyətinə əsasən onu Kufənin xaricində dəfn etdilər və ondan sonra camaat vəsiyyət edirdilər ki, Xəbbabın qəbrinin kənarında dəfn olunsunlar.»
Təqribən yeddi ya səkkiz qəbr Kufədən xaricdə görünürdü. İmam (əleyhissalam) qəbrlərin niyə burada qazılmasını soruşduqda bir nəfər dastanı onun üçün şərh etdi. İmam (əleyhissalam) buyurdu: «Allah Xəbbaba rəhmət eləsin ki, yaxşı vəsiyyət etmişdir. O, özünün meyli və rəğbəti ilə İslamı qəbul etmiş öz meyli ilə hicrət etmiş və bütün həyatı boyu fəal döyüşçü olmuşdur. İslam yolunda bir çoxu bəlalara dözdüyündən mükafatı Allah dərgahında məhfuzdur.» Hər halda İmam (əleyhissalam) qəbirlərin yaxınına gəldi və onların bərabərində dayanıb bu cümlələrlə qəbr sakinlərini ziyarət etdi və onlarla belə danışdı:
«Ey qorxulu evlərin sakini, boş yerlər və qaranlıq qəbirlər. Ey torpaq altında yatanlar!
Ey vətəndən uzaq düşmüşlər! Ey vəhşət və tənhalıq əhlləri. Siz bizim qabaqda gedənlərimizsiniz ki, qabaqca gedibsiniz və biz sizin ardıcıllarınızıq ki, sizə qovuşacağıq. Sizə deyim ki, sizin evlərinizdə başqaları sakin oldular və başqaları sizin arvadlarınızla evləndilər və sizin mallarınızı böldülər.» Sonra buyurdu:
«Bu bir xəbər idi ki, biz bilirdik, bəs sizdən nə xəbər?!»
Ondan sonra üzünü yoldaşlarına tutub buyurdu:
«Agah olun! Əgər onlara danışmaq icazəsi verilsəydi bizə deyərdilər axirət səfərinin ən yaxşı azuqəsi təqva və pərhizkarlıqdır!»
118-ÖZÜNÜ SINDIR GÜZGÜNÜ NİYƏ SINDIRMAQ?!
Baxmayaraq ki, bir kişi dünyanın maddi işlərinə qərq olmuşdu, amma camaatı aldatmaq üçün ah və nalə ilə dünyaya pis baxır və onu sərzəniş edirdi. (Məsələn deyirdi: Ey namünasib ruzigar, ey alçaq dünya və s...)
İmam Əli (əleyhissalam) onun öz işlərinin günahını dünyanın boynuna atdığını gördükdə buyurdu:
«Ey dünyaya pis deyən kişi və onu alçaq hesab edən adam! Baxmayaraq ki, özün dünyaya aldanmısan və onun bihudəliklərinin düşkünü olmusan!
Məgər özün dünyaya aldanmamısan ki, onu sərzəniş edirsən?!» Sən gərək dünyanı günahkar biləsən yoxsa dünyanın səni günahkar bilməyə haqqı vardır?! Nə vaxt dünya sənə aşiq oldu? Nə vaxt və harada səni aldatdı? Səninlə hansı naz və qəmzəni etdi? Olmaya səni atalarının çürümüş cəsədləri ilə aldatdı? Yoxsa analarının qəbrin içərisində yatdığı yer səni məğrur etdi? Nə qədər onların diri qalmaları üçün əl-ayağa düşdün və müalicəyə üz tutdun ki, o zəhmətlərin səmərəsiz qaldı və sənin ağlayıb sızlamağın heç bir fayda vermədi. Belə ki, onların ölümünün qarşısını ala bilmədin və dünya isə elə həmin mənzərələrlə öz gələcəyini mücəssəm etdi və qətligahını nişan verdi...
Lakin bil, həmin dünya sidq səfa və düzlük yeridir. Bu da elə bir adamlar üçündür ki, onunla düzlük, səfa-səmimiyyətlə davranıblar. Dünya sağlamlıq evidir o kəslər üçün ki, onu dərk edələr. Eləcə də ehtiyacsızlıq evidir o adamlar üçün ki, ondan düzgün istifadə edələr. Nəsihət yeridir onlar üçün ki, nəsihət qəbul edən qəlbləri olmuş olsun.
Dünya Allahın dostlarının məscidi, yaradanın mələklərinin namaz qılan yeri və Allahın vəhyinin nüzul olduğu yer. Eləcə də Allah övliyalarının ticarətgahıdır. Onlar həmin dünyada Allahın rəhmətini kəsb edərək və behişti qazanırlar...
Buna görə də dünya bir güzgüdür ki, yaxşı və pisi göstərir və əgər insan özü pis olarsa güzgüyə pis deməməlidir ki, deyiblər: «Özünü sındır güzgünü sındırmaq niyə!?»
119-BÖYÜK İNSANDAN BÖYÜK NƏSİHƏT
Kumeyl ibni Ziyad İmam Əmirəl-mö`minin Əli (əleyhissalam)-ın ən yaxşı və ona vurğun arxadaşlarından biri idi. O deyir: Bir gün Əmirəl-mö`minin əlimi tutdu və məni Kufə qəbristanlığına tərəf apardı. Səhraya yetişəndən sonra çox qəmli və dərdli bir ah çəkib və buyurdu:
«Ey Kumeyl ibni Ziyad! Bu ürəklər elə qablardır ki, onların ən yaxşısı daha geniş və böyük olandır. Buna görə nə deyirəmsə, onu yadda saxla və ürəyinə tapşır...»
«Ey Kumeyl! Camaat üç növdür:
1-Rəbbani alimlər və yaxşı əməl sahibləri
2-O bilik axtaranlar ki, nicat əldə etmək yolundadırlar.
3-Balaca milçəklər, gücsüzlər və iradəsizlər ki, qəzəb dalınca gedirlər və hər küləklə yellənirlər. Bu qrup elm və bilik nurundan faydalanmırlar və möhkəm sütuna pənah aparmırlar. Ey Kumeyl! Elm maldan yaxşıdır, çünki elm səni qoruyur, amma malı sən saxlayırsan. Mal paylamaqla azalır, amma elm nəşr və paylamaqla daha da artır...
120-ƏLİ (ƏLEYHİSSALAM)-IN E`TİRAZI
İslam Peyğəmbərinin rehlətindən sonra o həzrətin xəlifəsini tə`yin etmək cərəyanı araya gəldikdə camaat Səqifeyi bəni Saidədə yığışdılar. Əbu Bəkr Ömərə dedi: «Əlini ver, səninlə bey`ət edim.» Ömər cavab verdi: «Sən Peyğəmbərin həmin arxadaşısan ki, asayiş və çətinlikdə həmişə o Həzrətlə olurdun. Sən əlini ver ki, mən səninlə bey`ət edim.»
Əbu Bəkr Ənsarın bərabərində öz xilafəti üçün belə dəlil gətirdi: «Biz Peyğəmbərin itrəti və onu qoruyanlarıq ki, onu müdafiə edirik.»
Və onunla bey`ət olunduqdan sonra camaatın bərabərində hüccət gətirdi ki, bu bey`ət şuranın mətnindən, əqd və həll əhlindən olubdur.
Məşhur əhli təsənnün alimi Əbil-Hədid yuxarıdakı mətləbi qeyd edəndən sonra deyir:
Əli (əleyhissalam)-ın e`tirazı yuxarıdakı cərəyana aiddir. Elə isə Əli (əleyhissalam)-ın sözünün əslinə diqqət edin.
O Həzrət buyurdu:
«Əcəba! Məgər xilafət Peyğəmbərlə oturub durmaq ya qohumluqla hasil olur?!»
İbni Əbil Hədid deyir: Əli (əleyhissalam)-ın bu e`tirazamiz sözü Ömər ibni Xəttab barəsindədir ki, Əbu Bəkrə dedi: «sən həmin arxadaşısan..» E`tiraz buna idi ki, əgər arxadaş olmaq» xilafətin düzgün me`yarıdırsa, bəs mən arxadaşlı baxımından Peyğəmbərə daha yaxınam. Əlavə olaraq Peyğəmbərlə mühüm qohumluğum da vardır. Buna görə mən hamıdan müqəddəməm. Sonra Şərif Rəzi Əli (əleyhissalam)-dan bu zəminədə bir şe`r nəql edir və o da budur ki, buyurdu:
«Əgər sən şura yolu ilə xalqın hakimi oldunsa, bu nə şuradır ki, onda məşvərət tərəfdarları (mənim kimi) qaib idilər.
Yox əgər Peyğəmbər səlləllahu əleyhi və alihi və səlləmə yaxın qohum olmağı dəlil gətirdinsə başqaları səndən daha yaxındırlar.»
İbni Əbil Hədid yazır:
Bu iki e`tirazamiz şe`r Əbu Bəkrə olunan xitabdır.
