Qəstəlani(Bildiyimiz kimi, insan səfərdə dörd rәkətli namazlarını iki rәkətə endirməlidir (yəni qəsr qılmalıdır). Bu şərtlə ki, səfər bütövlükdə 45 km-dən az olmamalı və 10 gündən artıq qalmaq nəzərdə tutulmamalıdır. Lakin bu səfər şəriətə görə haram hesab edilərsə, namaz tam qılınmalıdır. İbni Teymiyyəyə görə, ziyarət məqsədi ilə olunan səfər haram olduğundan, səfər zamanı namaz tam qılınmalıdır (mütərcim). Cənab peyğəmbərin (s) brzəx həyatını (ölümdən sonrakı həyat) açıqlayan dəlillər öncə qeyd edildi. Bax: "Vəhhabi əqidəsinə əqli bir baxış”, Nəcmuddin Təbəsi, c. 1, səh. 54-55.  ) və İbni Həcər "Əl-cövhərül-münəzzəm” kitabında İbni Teymiyyə barəsində belə söyləmişlər ki, o (İbni Teymiyyə), Peyğəmbərin (s) məzarının ziyarət etməsini (istər Şəddur-rihal ilә, istәrsә dә Şəddur-rihalsız,)(Kəşful-irtiyab, səh. 366. )yasaq və haram etmişdir. Peyğəmbərin (s) məzarının ziyarət edilməsi haram hesab edilirsə, digər qəbirlərin ziyarətinin haram olmasına heç bir şübhə qalmır. O (İbni Teymiyyə) belə güman etmişdir ki, ziyarət etmək məqsədi ilə səfərə çıxmağın haram olmasına dair alimlər arasında yekdil rəy mövcuddur. Bu səfər isə namazın qəsr qılınmasına səbəb olmur.(Əl-Məvahib Əl-ləduniyyə bil-mənhil-Mәhəmmədiyyə, c. 3, səh. 410. )

Dörd əsas dəlil ziyarətin şəriətə görə qanuni olmasını sübuta yetirir:

Birinci sübut: Quran;

Allah-təala Nisa surəsinin 64-cü ayəsində buyurur:

Ziyarət, bir növ ziyarət olunan şəxsin yanında hazır olmaqdır; istər bağışlanmaq məqsədi ilə, istərsə dә başqa məqsədlə. Belə bir əməlin üstün olması hәzrәt Peyğəmbərin (s) həyatı dövründə isbat olunursa, sözsüz ki, bu iş onun vəfatından sonra da öz qüvvəsini itirməyəcəkdir. Çünki, sevimli Peyğəmbər (s) bərzəx həyatına(Tərhut-təsrib fi Şərhut-tərqib, səh. 297. ) (ölümdən sonrakı həyat) malikdir. Belə ki, o həzrət ziyarətçinin salamını eşidir və əməllərini nəzərdən keçirir.

İstəkli peyğəmbərin bərzəx həyatını açıqlayan sitatlar aşağıdakılardan ibarətdir:

1. Səmhudi Subkidən nəql edir: Alimlər bu ayədən (Ən-Nisa, 64.) ümumilik anlamışlar; yəni, peyğəmbərin hüzurunda olmaq, eləcə də Allahdan bağışlanmalarını o həzrətdən istəmək, yalnız peyğəmbərin həyatı zamanına məxsus olmayıb, onun vəfatından sonrakı dövrə də aid edilir. Elə bu cəhətdən alimlər bu ayənin o həzrətin qəbri kənarında oxunmasını müstəhəb bilmişlər(O, Əl-Xəulani ləqəbi ilə şöhrət qazanmış, hafiz və fəqihdir. Əhli-Sünnənin məşhur altı hədis kitabında (sihahi-sittə), ondan hədis nəql edilmiş, eləcə də İbni Muin və Mәhəmməd ibni Ouf Əl-tai onu mötəbər şəxsiyyət sanmışdır: Seyri Əlan-Ənnabla, c. 9, səh.58. ).

2. Qəstəlani yazır: Elə bir gün yoxdur ki, ümmətin əməlləri (gecə-gündüz gördükləri) peyğəmbərə təqdim olunmasın. Peyğəmbər (s) onları simaları və əməlləri ilə tanıyır və elə bu vasitə ilə onlara (əməllərinə) şahid olur(Ən-Nisa, 64. Vəfaul-Vəfa, c. 4, səh. 1326; Ər-rəuzul-faiq, c. 2, səh 380; Kəşful-irtiyab, s. 257, 366; Əl-məvahib Əl-ləduniyyə, c. 3, səh. 405; Muğnil-Muhtac, c. 1, səh. 512; Kunuzil-həqaiq, c. 2, səh.108; Nəylul-Əutar, c. 5, səh. 108. həmçinin peyğəmbərin (s) məzarının ziyarət edilməsi haqda Məraği bu ayəyə əsaslanaraq demişdir: Ziyarət insanı Allaha yaxınlaşdırır... Bu hədis bir neçə şəkildə tarixi kitablarda qeyd edilmişdir. Şafeinin ustadı İbni Ubeynə bu rəvayəti, hadisənin şahidi və Şafeinin daha bir ustadı Utbadan (Mәhəmməd ibn Ubeydullah Ömər) nəql etmişdir. Bədəvi ərəb öz bağışlanmağını Allahdan diləməsini həzrət peyğəmbərdən (s) istədikdə, o həzrətin haqqında bu şeri oxudu: Ey cəsədi bu məkanda basdırılmış ən gözəl şəxs. Sənin mübarək qəbrinin iyi bu diyarın eniş-yoxuşunu öz gözəl ətrinə qərq etmişdir. Sənin yatdığın yerə, mənim canım fəda olsun. Sonra tövbə edərək oranı tərk etdi. Elə həmin halda bir anlığa yuxuya daldım. Röya aləmində həzrəti peyğəmbər (s) mənə belə buyurdu: O ərəbin arxasınca gedərək ona müjdə verki, Allah onu bağışladı. Mən onun arxasınca getdimsədə onu tapa bilmədim. Göründüyü kimi bu bədəvi ərəb özünün pak fitrətilə peyğəmbərin (s) məzarı üzərinə gələrək ondan öz bağışlanmağını Allahdan diləməsini istəyir. Amma görəsən dahi bir şəxsin yaxud Allahın dostunun məzarını ziyarət etmək, fitrətdən qaynaqlanan bir iş olduğunu İbni Teymiyyə anlamadımı?! Yoxsa kin-kidurət və ədavət qubarı onun fitrətini aludə etmiş və Təqiyyəddin Sübki demişkən: Nəfsani meyllərə düçar olmuşdur?!!. ).

İraqlı İbni Zərənin İbni Məsuddan nəql etdiyi hədisdə Peyğəmbər (s) buyurur: "Mənim həyatım sizin üçün faydalıdır; çünki, siz mənimlə, mən də sizinlə danışıram. Həmçinin vəfatım sizin üçün xeyirlidir, çünki, sizin əməlləriniz mənə təqdim olunur. Əməlləriniz arasında müşahidə etdiyim hər bir xeyirli iş qarşısında Allaha həmd və səna edir, onların arasında mövcud olan hər hansı pisliklərə görə, Allahdan sizin üçün bağışlanmağınızı diləyirəm.”(Əl-qədir, c. 5, səh. 93; Sünən Əd-dar qutni, c. 2, səh, 278; Əl-əhkam-əs-sultaniyyə, c. 2, səh. 109; Əl-kamil fiz-züəfa, c. 6, səh. 351; Əz-züəfa əl-kəbir, c. 4, səh. 170; Əş-şifa bitərifi huquqil-mustəfa, c. 5, səh. 194; Muxtəsəru tarixi-Dəməşq, c. 2, səh. 406; Ət-tərğib və ət-tərhib, c. 2, səh. 224; Şifaus-siqam, c. 2; Kənzul-ümmal c. 15, səh. 651; Neylul-əutar, c. 5, səh. 108. )

3. İbni Əsakir və bir çox firqələrin biliciləri Mәhəmməd ibni Hərbdən(İbn Bədran bu hissəni öz "Təhzib” əsərində ixtisara salmışdır. )nəql edərək yazırlar: Mədinəyə daxil olub peyğəmbərin məzarına yaxınlaşaraq onu ziyarət etdim. Sonra isə qəbrin qarşısında oturdum. Elə bu an bir bədəvi ərəb gəlib həzrətin qəbrini ziyarət etdikdən sonra dedi: Ey göndərilmişlərin ən gözəli! Allah sənə doğru kitab nazil edərək buyurdu:

İkinci sübut: Hədislər;

Rəvayətlərə gəlincə isə demək olar ki, bu barədə müxtəlif yollarla, habelə ayrı-ayrı məzmunlarda çoxsaylı hədislər nəql olunmuşdur:

Peyğəmbərdən (s) nəql olunmuş hədisdə deyilir: "Hər kim məni ziyarət etsə, onu şəfaət etmək mənim vəzifəm olar”.(Siqə "qəbul olunmuş, düzgün” deməkdir.  )

Əhli-sünnə kitablarından nəql olunan bu hədis 40 əsas qaynaqda qeyd olunmuşdur. Bu kitabların müəllifləri hafiz və hədis alimləridir; о cümlədən:

1. Übeyd ibn Mәhəmməd Əl-vərraq Nişaburi (255 hicri ilində doğulmuşdur).

2. İbn Əbid-dünya Əbu bəkr Əl-Qurəyşi (təvəllüdü: 271 hicri ili).

3. Dəulabi Razi "Əl-kunu vəl-əsma” adlı kitabında (t. 310h.).

4. İbn Xuzeymə öz səhihində (t. 311h.).

5. Əbu Cəfər Əl-Əqili.

6. Əbu Əhməd bin Ədiy (t. 360h.) "Əl-Kamil” kitabında.

7. Dаr Qutni (t. 385h.) öz sünənində bu hədisi gətirmişdir.

8. Əl-Mavəridi (t. 450h.) "Əl-Əhkamus-sultaniyyə” əsərində.

9. Qazi Əyyaz Maliki (t. 544h.) "Əş-şifa” kitabında.

10. İbn Əsakir öz tarixində "Mən zarə qəbrini” fəslində.(Əl-Kamil fiz-züəfa, c. 6, səh. 351. )

11. Təqiyyüddin Subki (t. 756h.) "Şifaus-siqam” kitabında(Bax: Əl-qədir, c. 5, səh. 169. )

Əllamə Lәknәvi yazır: Bu hədisin (Mən zarə qəbri vəcəbət ləhu şəfaəti) (hər kim məni ziyarət etsə, onu şəfaət etmək mənim vəzifəm olar) zəif(İmamiyyə məzhəbinə görə məsumlara (s) qədər olan sənəd silsiləsində özünə yer almış rəvayətçiləri bütünlükdə 12 imamlı və etibarlı olan hədisə "səhih” hədis deyilir.  ) olmasını sübuta yetirməyə çalışan hər bir şəxs büdrəməyə düçar olmuşdur... Bu barədə daha ətraflı məlumat almaq istəyən "Ziyarətul-qəbrin-nəbəvi” (peyğəmbərin məzarının ziyarət edilməsi) haqda yazdığım əsərlərə müraciət et.

Xatırladaq ki, sözü gedən hədisin (mən zarə qəbri...) Musa bin Hilala kimi qeyd olunan ravilərinin siqə(v)olmasında heç bir şübhə yoxdur. Musa bin Hilal barəsində isə İbn Ədiy belə söyləmişdir: Zənnimcə onun heç bir eybi yoxdur; çünki o, Əhmədin ustadlarındandır, Əhməd isə təkcə siqədən(Şifaus-siqat, səh. 8; Fəqiyyəddin Sübki Şafei (Şifaus-siqat əsərinin müəllifi) 756 hicri ilində vəfat etmişdir. İbn Teymiyyənin vəfat tarixi isə 728 hicri ilinə təsadüf edir. Demək, bu iki şəxs eyni dövrdə yaşamışlar. Sübki əs-siqat kitabında İbn Teymiyyəni tənqid atəşinə tutaraq, tutarlı dəlillərlə onun nəzərlərini puça çıxarmışdır. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, "Şifaus-siqat” əsəri bu zəmində yazılmış ən gözəl kitablardan biridir.  ) nəql edir. İrad edənin özü də buna etiraf etmişdir(Hədis” elmi terminologiyasında "hafiz” (cəm forması huffaz) peyğəmbərin (s) sünnəsi ilə bağlı yetərli bilgiyə malik olan və yüz min hədisi sənəd silsiləsi ilə birgə əzbər bilən şəxsə deyilir. )

Sübki bu hədisin sənədinin səhih(Əl-qədir c. 5, səh. 246. Onun məxəzləri: Əl-möcəm əl-kəbir, c. 12, səh. 310. Sünən Əd-dar Qitni, c. 2, səh. 278. Bu hədis "mərfu” surətində nəql olunmuşdur. "Mərfu” dedikdə, "hədis” elmi terminologiyasında sənəd silsiləsinin ortası, ya sonunda rəvayətçilərin bir və ya bir neçəsinin qeyd olunmadığı, lakin ravilərin tamamlanmasının açıq şəkildə bildirildiyi hədis nəzərdə tutulur. Misal üçün: "Küleynidən, o da Əli bin İbrahimdən, о isə atasından, daha sonra birbaşa İmam Sadiqdən (ə) belə nəql edir” Burada "qəfəəhu” sözü əhəmiyyət daşıyır. Belə ki, Birbaşa məsumdan (ə) adlarını nəql edən şəxsə ravilər məlum olsa da hədisi nəql edərkən açıqlamır. "Mərfu” termininin digər mənası isə, ümumiyyətlə sənədinin "mərfu” yaxud "mürsəl” olmasına baxmayaraq, sonda məsum şəxsə (ə) (peyğəmbər ya imam) mənsub olan hədisdir. Əhli-sünnətin nəzərində isə mərfu hədis, səhih hədis hökmündədir.(Müəllifin bir neçə hədis növlərinə toxunmasını nəzərə alaraq yuxarıda qeyd edilən terminləri aydınlaşdırmağı zəruri hesab edirik: 1. "Mürsəl”: "Hədis” elmi terminologiyasında "mürsəl” sənəd silsiləsinin sonunda və ya hamısında rəvayətçilərin məlum olmadığı hədisə deyilir. 2. "Məqtu”: "Hədis” elmi terminologiyasında "məqtu” sənəd silsiləsinin məsum şəxsə (ə) və səhabəyə deyil, yalnız tabeinə yetişdiyi hədisə deyilir.  ) olmasına dair bir sıra sitatlar gətirərək deyir: Yazdığımız mətləblərdən aydın olur ki, əgər biz bu hədisin səhih olmasına irad etsək, heç olmasa hədisi qiymətləndirmək üçün әn аşаğı dərəcəni nəzərdə alaraq deyə bilərik ki, bu hədis həsəndir(Əl-möcəm Əl-kəbir, c. 12, səh. 225; İhyaul-ulum, c.1, səh. 231; Muxtəsəru tarixi-Dəməşq, c. 3, səh. 406; Şifaus-siqat, səh. 16; Vəfaul-vəfa, c. 4, səh. 1340; Muğnil-möhtac, c. 1, səh. 512; Əl-məvahib əl-ləduniyyə, c. 4, səh. 571. ).

O, sözünə davam edərək yazır: Bu və digər azacıq dəlillərlə, ziyarət barəsində deyilən hədislərin qondarma olmasını iddia edən şəxsin yalanları üzə çıxar. Görəsən o, (İbn Teymiyyə) özünə qədər heç bir alim və hədis bilicisinin, ümumiyyətlə heç bir müsəlmanın dilə gətirmədiyi öz sözlərinə görə Allah və Onun rəsulundan (s) utanmırmı? – Sübhanəllah – Bizim əldə olan məlumatımıza görə isə kimsə Musa bin Hilali və bu hədisin rəvayətçilərini yalançılıqda ittihamlandırmamışdır. Ümumiyyətlə, müsəlman olan bir şəxs necə özünə icazə verir ki, ziyarət hədislərinin qondarma olması sözünü təsdiqləsin.(Neylul-Əvtar, c. 5, səh. 108; Şifaus-siqat, səh. 27; Vəfaul-vəfa, c. 4, səh. 1342; Əl-məvahib əl-ləduniyyə, c. 3, səh. 404; Kəşful-xəfa, c. 2, səh. 244; Kitabul-məsruhin, c. 3, səh. 73; Musənnəf Əbdur-rəzzuq, c. 3, səh. 569; Əl-qədir, c. 5, səh. 100. )

"Hər kim ziyarət məqsədi ilə mənim yanıma gəlsə, Qiyamət günü onu şəfaət etmək mənim vəzifəm olar.” Bu hədisə 16 nəfər hafiz(Məcməul-Ənhar fi şərhi mültəqil-əbhər,c. 1, səh. 157; Vəfaul-vəfa, c. 4, səh. 1340 – başqa bir hədisi Mərhum Əmin Kəşful-irtiyab kitabında qeyd etmişdir. səh. 366-368 )və hədis alimi öz kitablarında yer vermişlər. Burada bir neçə nümunə ilə kifayətlənirik:

1. Fəbrani (v.t. 360h.) "Əl-möcəmül-kəbir” kitabında;

2. Hafiz bin Əs-Səkən Bağdadi (v.t. 353h.) Əs-Sünən kitabında;

3. Darqutni (v.t. 375h.) öz əmalisində onu qeyd etmişdir.

4. Əbu Nəim İsfəhani (v.t. 430h.)

5. Əbu Hamid Qəzzali Şafei (v.t. 505h.) "İhyaul-Ülum” kitabında bu hədisi gətirmişdir.(Şifaus-siqat, səh. 44; )

Peyğəmbər (s) buyurdu: "Allahın evini (Kəbəni) ziyarət etdikdən sonra ölümümdən sonra məni ziyarət edən, sağlığımda məni ziyarət etmiş sayılar.”(Vəfaul-vəfa, c. 4, səh. 1340; ) Bu hədis "mərfu” surətində İbn Ömərdən nəql olunub.

Bu hədisə 25 sünni alimi öz kitablarında yer vermişlər. Onlardan bəzilərini nəzərdən keçirək:

1. Şeybani (v.t. 303h.);

2. Əbu Yəla (v.t. 307h.) öz müstədində bu hədisi gətirmişdir;

3. Bəğəri (v.t. 317.);

4. İbn Ədiy (v.t. 365h.) Əl-Kamil kitabında;

5. Beyhəqi (v.t. 458h.) Əs-sünən kitabında;

6. İbn Əsakir (v.t. 571h.) öz tarixində qeyd etmişdir.

"Hər kim Allahın evini ziyarət edə və məni ziyarət etməyə, mənə zülm etmişdir.”

Bu hədisi bir çox hafizlər(Həmin qaynaq; Bəzi variantlarda "peyğəmbərə namaz hədiyyə elədi” ibarəsi gözə çarpır. İbni Əsəm "Əl-futuh” əsərində (c. 5, səh. 18.) yazır: Bir gecə Hüseyn bin Əli (ə) babasının məzarı üzərinə gələrək buyurdu: "Salam olsun sənə ey Allahın rəsulu: Mən Fatimənin oğlu Hüseynəm! "Mən sənin nəslindənəm və sənin qızının oğluyam” "Mən sənin xalqa öz yerinə canişin seçdiyin şəxs tərəfindən sənin nəvənəm” "Ey Allahın rəsulu! Öz ümmətinin (mənfi) rəftarlarına şahid ol. Onlar məni boşlayaraq qiymət vermədilər və məni qorumadılar. Bu, mənim sənə qovuşana qədər olacaq şikayətimdir. İkinci gecə isə o həzrət (ə) məzarın kənarına gələrək iki rəkət namaz qıldı. Namazı bitirdikdən sonra bu duanı oxudu: "Ey mənim Allahım! Bu sənin peyğəmbərin Məhəmmədin (s) məzarıdır. Mən isə onun qızının oğluyam. Başıma gələn işdən xəbərdarsan.” "Mən yaxşılıqları sevir və pisliklərə nifrət edirəm.” Ey cəlal və kəramət sahibi! Səni and verirəm məzar və onda dəfn olunmuş şəxsin ehtiramına, öz əməllərimlə sənin razılığını cəlb etmiş olum. )nəql etmişlər; o cümlədən:

1. Səmhudi (v.t. 911h.) "Vəfaul-vəfa” kitabında;

2. Dаr Qutni (v.t. 385h.) O, Malikin "Əl-muvəttə” əsərində gətirmədiyi hədisləri nəql etmişdir;

3. Qəstani (v.t. 923h.) "Əl-məvahib-əlləduniyyə” əsərində bu hədisi gətirmişdir.

"Ümmətimdən hər kəs məni ziyarət etməyə qadir olduğu halda, məni ziyarət etməsə, heç bir üzrü qəbul olunmayacaqdır.”(Həmin qaynaq. )

Üçüncü sübut: Səhabələrin əməlləri:

1. Ömər ibni Xəttab Şam zəfərindən dönərkən Mədinəyə daxil olduqda, birinci gördüyü iş, məscidə gəlib Allahın rəsuluna (s) salam vermək oldu.(Əl-ğədir, c. 5, səh. 109; )

2. İbni Ömər bütün səfərlərdən qayıtdıqda peyğəmbərin (s) məzarı üzərinə gələrək deyərdi: Salam olsun sənə ey Allahın rəsulu! Salam olsun sənə ey Әbu Bəkr! Salam olsun sənə ey ata!(Əl-buxari, c. 2, səh.136; Səhihi-Muslim, c. 4, səh. 126; İhyaul-ülum (müəllif: Qəzzali), c. 2, səh. 247. Məhəmməd bin Əbdul-Vəhhab deyir: Peyğəmbəri ziyarət etmək müstəhəbdir, məscidi ziyarət edib namaz qılmaqdan başqa məqsədlə səfərə çıxmaq isə düzgün deyil. )

3. İbni Ömər peyğəmbərin (s) qəbri kənarında dayanaraq ona salam göndərdi.(Dilimizdə ərəb qrаmmatikasında işlənən "müstəsna minh” termini qarşılığı olmadığından (Azərbaycan dilində cümlənin bu tərzdə işlənməməsinə görə) "mövzu”, "istisna mərkəzi” və "nəzərdə tutulan kəlmə” kimi sözləri, bu termini izah edicisi kimi seçmişik. Ətraflı məlumat üçün bax: "Məbadiul-ərəbiyyə” nəhv hissəsi, c. 4, səh. 284. "Darul-elm” nəşriyyatı (mütərcim). )

5. Əbu Hənifə İbni Ömərdən belə nəql edir: Müstəhəbdir ki, qiblə tərəfdən peyğəmbərin qəbrinə tərəf gəlib, arxanı qibləyə çevirərək üzünü peyğəmbərin (s) məzarı səmtinə çevirəsən, daha sonra isə deyəsən...

Bütün bunlar səhabələrin əməllərindən bir neçə nümunə idi. Mərhum Əllamə Əmini, hәzrәt Peyğəmbərin (s) məzarını ziyarət etməyin müstəhəb olması, habelə o həzrəti ziyarət etməyin ədəb və qaydaları haqda qırxdan çox әhli-әünnə alim və fəqihlərinin sözünü öz kitablarında gətirmişdir.(Üsdul-qabə, c. 1, səh. 208; Təhzibul-mətalib, c. 2, səh. 408; Şifaus-siqat, səh. 85 )

Dördüncü sübut: Əql.

Normal və sağlam ağıl, sahibinə belə hökm edir: Allah-təalanın dəyərləndirərək böyütdüyü şəxsə təzim və ehtiram etmək gözəldir. Ziyarət də bir növ təzim və ehtiramdır. Peyğəmbərə (s) bir növ ehtiram hesab edilən onun ziyarəti, ilahi əlamətlərdən olub, düzgün və bəyənilmiş əməllərdəndir. Çünki, bu əməl, düşmən və müxaliflərin istəyinin tam əksinədir.