Müslim ibn Əqilin həyatı - Müslim ibn Əqilin həyatı - Tarix - Etiqat, Tarix, Fəlsəfə, Dini yaradıcılıq

GİZLƏNMƏ ZƏRURƏTİ

Öncə nəql etdiyimiz əhvalatlar baş verdiyi vaxt Müslim Muxtarın evindəi idi. İbn Ziyad mümkün qiyamı yatırmaqdan ötrü Müslimin axtarışına başladığı andan Müslim yerini dəyişərək Haninin evinə köçdü.

Hani ibn Ürvə havadarları, silahlıları, süvarilərinin sayı min nəfərə çatan nüfuzlu şiə şəxsiyyətlərdən idi. Hadisələr baş verən zaman Haninin doxsana yaxın yaşı vardı. O, peyğəmbərin hüzurunda olmuş, Cəməl, Siffeyn, Nəhrəvan döyüşlərində Həzrət Əlinin (ə) başçılığı altında vuruşmuşdu. O, Əhli-beytə (ə) münasibətdə ixlaslı və vəfalı idi.(Həmin mənbə, s. 173.) İndi isə Hani növbəti dəfə öz sədaqət və şücaətini sübuta yetirməli idi. Kufə hakimi tərəfindən təqib olunan, şiə qüvvələrin başında dayanan Müslimin qəbul edilməsi çox ağır bir yük altına girmək idi.

Hani Müslimi öz evində, etibarlı bir yerdə saxladı. Yenə də şiələr məxfi şəkildə onun görüşünə gəlirdilər. Hələ ki, Übeydüllah ibn Ziyad Müslimin təzə sığınacağından xəbərsiz idi.(Şeyx Müfid, "İrşad”, c. 2, s. 45.)

Müslimin Haninin evində gizləndiyi dövrə aid hadisələrdən biri İbn Ziyadın öldürülməsi planı idi. Bu plan isə baş tutmadı. Hadisə belə baş verdi:

Əmirəl-mömininin xalis şiələrindən olan Bəsrə böyüklərindən biri Şərik ibn Əvər Siffeyn döyüşündə Əlinin (ə) başçılığı altında, Əmmar Yasirlə çiyin-çiyinə Müaviyəyə qarşı vuruşanlardan idi. İbn Ziyad Kufəyə gələrkən Şərik də məcburi şəkildə onu müşayiət edən dəstəyə qatılmışdı. O, xəstələnib, karvandan dala qalmışdı. Şərik Kufəyə çatdıqdan sonra Haninin evinə getdi. İbn Ziyad Şərikin xəstələndiyini eşidib, onu yoxlamaq üçün Haninin evinə getmək qərarına gəldi. Şərikin təklifi ilə belə bir qərar çıxarıldı ki, Müslim pərdənin arxasında dayansın və Şərik su istəmək işarəsi ilə daxil olub, İbn Ziyadı qətlə yetirsin. Bəzi mənbələrdə bildirilir ki, bu planın həyata keçirilməsində daha 30 şiə Müslimə kömək etməli imiş.

İbn Ziyad Haninin evinə gəlir və onlar əyləşib söhbət edirlər. Amma Şərik işarə versə də, Müslim otağa daxil olmur. İşarə təkrar olunsa da, Müslimdən xəbər çıxmır. İbn Ziyad bu işarələrdən şübhələnib, Hanidən soruşur ki, o nə deyir? Hani Şərikin qızdırmadan sayıqladığını bildirir. Übeydullah ibn Ziyad cəld qalxıb oranı tərk edir. İbn Ziyad getdikdən sonra Müslimdən nə üçün nəzərdə tutulmuş planı yerinə yetirmədiyini soruşurlar. O deyir: "Bunun iki səbəbi oldu. Biri budur ki, həzrət Əlinin (ə) nəql etdiyinə görə, Peyğəmbər (s) "iman arxadan, qəfil hücuma mane olur” buyurmuşdur. Digər səbəb isə Haninin arvadının ağlayıb, bu evdə qan tökülməməsini istəməsi oldu.” Hani dedi: "Vay olsun o qadına ki, həm özünü, həm də bizi məhv etdi, qorxduğu şey başına gəldi.” Şərik dedi: "Əgər onu öldürmüş olsaydın bir fasiqi, bir hiyləgəri aradan götürmüş olardın.”(Müqərrəm, "Məqtəlul-Hüseyn”, s. 175.)

DÜŞMƏNİN İNQİLABI TƏŞKİLATA NÜFUZU

Müslimin və onun tərəfdarlarının hərəkatı məxfi şəkil almışdı. Bütün əlaqələr gizli şəkildə saxlanılırdı. Şərait dəyişdiyindən Kufə şiə inqilabçılar üçün təhlükə mərkəzinə çevrilmişdi. Kiçik bir ehtiyatsızlıq böyük zərərlərlə sonuclana bilərdi.

İbn Ziyadın siyasəti Müslim və onun inqilabının məhv edilməsinə yönəlmişdi. Bu məqsədlə iki plan həyata keçirilirdi: 1.Müslim və onun tərəfdarlarının axtarışı və təqibi; 2.Şəhər böyüklərinin və tanınmış simaların ələ alınması.

Müslimin sığınacağının aşkarlanması və onun planları haqqında məlumat toplanması üçün İbn Ziyad casuslardan istifadə edirdi. Casuslar hərəkat haqqında topladıqları məlumatları hökumətə çatdırırdılar. İbn Ziyad bu işdə Məqil adlı hökumət məmurundan istifadə etdi. Məqul üç min dirhəm alıb, öhdəsinə götürdü ki, Müslimin tərəfdarı adı ilə onun ətrafındakılarla əlaqə saxlasın, əlindəki pulları inqilab yolundan sərf etmək bəhanəsi ilə Müslimə yol tapsın, onun sığınacağı və işləri barəsində ibn Ziyada məlumat versin.

Məqil məscidə gəlib, namaz qıldı və oradakılarla söhbətə başladı. O, Müslimin təşkilatındakı mübariz şəxslərdən biri olan Müslim ibn Övsəcə ilə görüşməyə və onu aldatmağa nail oldu. Məqil əvvəlcədən hazırlanmış plan üzrə özünü belə təqdim etdi: "Mən Şam əhlindən, Zil-Kəla qəbiləsindənəm. Allah-təala mənə Əhli-beytlə (ə) dostluq nemətini əta etmişdir. Eşitmişəm ki, Əhli-beytdən olan bir şəxs Kufəyə gəlib, xalqı Peyğəmbərin nəvəsinə yardıma dəvət etmiş və onlardan beyət almışdır. Onu yaxından görmək və bir qədər pul çatdırmaq istəyirəm. Pulu məndən al və məni onun yanına apar ki, beyət edim.” Müslim Məqilin sözlərinə inanıb, vəd aldı ki, bütün bu əhvalatları gizli saxlayacaq. Məqul onun bütün şərtləri ilə razılaşdı. Məqilin dediklərinə inanan Müslim dedi: "Bir neçə gün mənim evimə gəl, səni axtardığın adamla görüşdürmək üçün şərait yaradım.”

Beləcə, İbn Ziyadın bu casusu Müslimin sığındığı Haninin evinə yol tapdı və onunla görüşdü. Özünü bu hərəkatın tərəfdarı kimi tanıtdırıb, gətirdiyi pulları ona təqdim etdi. O, sübh hamıdan tez gələr və axşam hamıdan sonra gedər, topladığı bütün məlumatları İbn Ziyada çatdırardı.(Şeyx Müfid, "İrşad”, c. 2. s. 46.)

O, hərəkat haqqında bütün məlumatları hökumətə çatdırırdı. Digər tərəfdən Müslim ibn Əqilin Əbdüllah Yəqtər vasitəsi ilə imama yazdığı məktub İbn Ziyadın əlinə keçir. Məktubu aparan şəxsi Übeydullahın yanına gətirirlər. Həmin şəxs məktub sahibinin adını bildirmədiyi üçün İbn Ziyadın göstərişi ilə şəhadətə yetirilir.

Müslimin sığınacağından, inqilabi mərkəzdən və bu hərəkatdakı aparıcı şəxsiyyətlərin kimliyindən xəbərdar olan İbn Ziyad daha çox təhlükə hiss etməyə başladı. O, bu hərəkatı nəzarətdən çıxmamış, beşikdəcə boğmaq qərarına gəldi. Hərəkata, onun öncüllərinə və tanınmış simalarına qarşı hücum planı hazırlandı. İlk addım Haninin həbsi oldu.

İNQİLAB TƏHLÜKƏDƏ

Bu inqilabda Haninin böyük rolu vardı. Kufə valisi Hanini həbs etmək yolu ilə Müslimi ələ keçirmək fikrinə düşdü. O bilirdi ki, Hani öz evində qaldıqca Müslim ibn Əqilin həbsi mümkün olmayacaq. Şübhəsiz ki, Haninin başçılığı altında olan qüvvələr müqavimət göstərəcəkdilər. Ona görə də Hanini bir yolla valinin sarayına gətirmək və oradaca həbs etmək lazım idi. Hanini Müslimdən yalnız bu yolla ayırmaq mümkün idi.

Hani xəstəlik bəhanəsi ilə Übeydullah İbn Ziyadın yanına getmirdi. Nəhayət, İbn Ziyad Hanini görmək bəhanəsi ilə bir neçə nəfər göndərib, onu saraya dəvət etdi.(Şeyx Müfid, "İrşad”, c. 2. s. 47.)

Übeydullah Hani ilə çox tünd danışdı. Hani məclisə daxil olarkən İbn Ziyad dedi: "Xəyanətkar öz ayağı ilə gəldi.” İbn Ziyadın tikanlı sözləri, kinayələri Hanini dilə gətirdi və o bu sözlərin səbəbini soruşdu. İbn Ziyad dedi: "Evində əmirəlmöminin Yezidin əleyhinə qurduğun nə qovğadır? Müslimə evində yer verib, onun üçün adam, silah toplayırsan! Yoxsa bütün bunlardan xəbərsiz olduğumu güman edirsən?!”

Hani deyilənləri inkar etdi. Amma İbn Ziyad Hanini Məqillə üzləşdirdi. Yalnız bu məqamda Hani Məqilin casus olduğunu başa düşdü. Məlum oldu ki, Məqil özünü Əhli-beyt (ə) tərəfdarı kimi qələmə verib, Müslimə beyət etmək bəhanəsi ilə təşkilata daxil olmuşdur.

Bu görüşdə çox mübahisələr oldu. Xeyli sərt danışdıqdan sonra İbn Ziyad öz qulamı Mehranın əsasını götürüb, Haninin başına və üzünə o qədər vurdu ki, onun alnı və burunu partladı. Hani əl atıb yanındakı keşikçinin qılıncını götürmək istədi. Amma onu tutub, İbn Ziyadın göstərişi ilə zindana atdılar.(Müqərrəm, "Məqtəlul-Hüseyn”, s. 178.)

Hökumət üçün müvəffəqiyyət sayılan bu həbs ilə İbn Ziyad böyük bir maneəni aradan qaldırdı və bir çox inqilabçıları süstləşdirdi.

VAXTINDAN ƏVVƏL PARTLAYIŞ

Hani Übeydüllah ibn Ziyadın həbsində idi. Valinin əsgərləri Haninin evinə hücuma hazırlaşırdı. İnqilabın əvvəlcədən hazırlanmış planı real olmadığından Müslim hücumu tezləşdirmək qərarına gəldi. Şəhərdən kənarda olan əsas qüvvələr təyin olunmuş vaxtı gözləyirdi. Onlar hücum vaxtının dəyişməsindən xəbərsizdilər. Müslim yaxınlarından birinə göstəriş verdi ki, inqilabın başlanması işarəsi verilsin. Şövq və qəhrəmanlığa çağıran "ya Mənsur, əmit” ("ey yardım almış və qalib gəlmiş, öl və öldür) şüarı göylərə ucaldı. Qəlblər bir-birlərinə və əllər qılıncların dəstəsinə sıxıldı. Haqq ardıcılları, din mücahidləri və Müslimə beyət edənlər hər tərəfdən ona yardıma gəldilər. Hərəkatın ürəyi Haninin evi idi. Ətraf evlərdə də dörd min nəfərədək silahlı ehtiyatda saxlanılmışdı. Mövcud qüvvələr düşmənin hücum edən qoşunu ilə üzləşməli idi. Qüvvələr bir o qədər çox olmasaydı da, Müslim ibn Əqil bu qüvvələri aşağıdakı qaydada hissələrə bölmüşdü: Əbdürrəhman ibn Əziz Kəndi Rəbiə əmir və süvarilərin ön hissəsinin komandanı; Müslim ibn Ovsəcə Məshəc və Bəni-Əsəd qəbilələrinin əmiri və piyadaların komandanı; Əbu-Səmamə Sadidi Təmim və Həmdan qəbilələrinin əmiri; Abbas ibn Cödət Cədəli Mədinə qüvvələrinin komandanı.

Bu hərbi düzümdə Übeydullah ibn Ziyadın komandanlıq mərkəzinə hücum göstərişi verildi.(İbn Əsir, "Kamil”, c. 4, s. 30.) Müslim ibn Əqil bu anlarda yalnız həqiqət haqqında, haqpərəstlərin məzlumiyyəti haqqında düşünürdü. O, zülm, fəsad mücəssəmələri ilə mübarizəni özü üçün müqəddəs və ilahi vəzifə bilirdi. Onun öz vəzifəsinə qarşı məsuliyyəti özünü unutmasına və yalnız Allah haqqında düşünməsinə səbəb olmuşdu.

Müslim dünyapərəstlərin və zora güvənənlərin hay-huylarının yerində haqqın sədasını ucaltmağa hazır idi. Onun fikri möminlərin iradələrini, qollarını, qılınclarını Allah yolunda və Hüseyn ibn Əlinin (ə) rəhbərliyi altında birləşdirmək idi. Qarşıya çıxmış çətin şəraitdə böyük bir cihad, qanla dolu fədakarlıq, əbədi qəhrəmanlıq zəruri olmuşdu. Müslim bu amallarla meydana girirdi.

İbn Ziyad Hanini həbs etdikdən sonra daha çox təhlükə duyduğu üçün məsciddə çıxışlar edir və xalqa hədə-qorxu gəlirdi. Bu vaxt xəbər verildi ki, Müslim və onun tərəfdarları artıq qiyam qaldırmışlar. İbn Ziyad minbərdən düşüb cəld öz qəsrinə gedir. Göstəriş verir ki, qapıları bağlasınlar və özü qəsrə sığınır. Çox keçmir ki, qəsr Müslimin tərəfdarları tərəfindən mühasirəyə alınır. Kufə məscidi həqiqət yolunun aşiqləri ilə dolur və bu say anbaan çoxalır.(Xarəzmi, "Məqtəlul-Hüseyn”, c. 1, s. 206.)

Übeydullah bu böhrandan qurtarmaq üçün öz satqın muzdurlarından istifadə etmək qərarına gəlir. Digər tərəfdən Müslimə beyət edənlər arasında ikitirəlik yaratmağa çalışır. Eləcə də, bəzi adamlara əmr olunur ki, Müslimə qarşı etimadsızlıq yaradılsın. Onlar bu yolla mühasirə halqasını yarmaq və Müslimi tənha qoymaq istəyirlər. Satqınlar Übeydüllahın razılığını qazanmaq üçün Müslim tərəfdarlarının arasına girib, şayiə yaymağa başlayırlar ki, burada qalanlar üçün böyük təhlükə gözlənilir və onlar öz canlarını qorumaq üçün buradan dağılışmalıdırlar. Bu müzdurlardan biri olan Kəsir ibn Şəhab xalqa xitabla deyir: "Tələsin! Evinizə və ailənizin yanına qayıdın, özünüzü ölümə verməyin. Yezidin Şamdan göndərdiyi qoşun Kufəyə çatmaqdadır... Sizin əmiriniz Übeydullah qərara gəlmişdir ki, kim axşamadək evinə qayıtmasa, müqavimət göstərsə, onun məvacibi kəsiləcək və şəhərin döyüşçüləri heç bir muzdsuz Şam sərhəddinə müharibəyə göndəriləcək. Günahsızlar günahkarlara, burada olmayanlar olanlara qatılacaq və kimsə salamat qalmayacaq.” Bu sözlər insanların qəlbini qorxuya saldı. Zəif imanlıların bir hissəsi Müslimi tədricən tərk etməyə başladılar.("Biharül-ənvar”, c. 44, s. 349.) Müslim ibn Ovsəcənin və Həbib İbn Məzahirin tayfası da qorumaq məqsədi ilə bu iki şəxsi həbsə aldı.("Əyanüş-şiə”, c. 4, s. 554.)

Müslim ibn Əqilin əməliyyata vaxtından əvvəl başlaması bir tərəfdən, düşmənlərin və münafiqlərin zəhərli təbliğatı və hədə-qorxuları, digər tərəfdən Müslimin müvəffəqiyyət imkanını zəiflətdi. Onun qüvvələrinin bir çox hissəsi ümumiyyətlə əməliyyat planına malik deyildi. Otuz min beyətçidən yalnız dörd min nəfəri meydanda iştirak edirdi. Müslim dörd min nəfərlik qoşunla həm mühasirəni saxlamalı, həm də digər bir cəbhədə düşmən təbliğatı ilə mübarizə aparmalı idi. Kufə şəhərinin müxtəlif tərəflərində iki cəbhənin nümayəndələri arasında savaş gedirdi. Müslim vəziyyətin çətinliyinə baxmayaraq, ona tabe olan qüvvələrlə birlikdə dilavərliklə döyüşürdü. Onların qəlbi Allaha və haqq yola imanla dolu idi. Kufənin daxilində bir Kərbəla yaranmışdı. Müslimin tərəfdarlarının bir hissəsi şəhadətə yetişdi, özü isə qızğın döyüşlərdə yaralandı.(Xarəzmi, "Məqtəlul-Hüseyn”, c. 1, s. 207.) Həmin gün başa çatdı. Mübarizənin çətinliyi bir çoxlarını meydanlardan kənarlaşdırdı. Hökumətin hədə-qorxuları bəzilərini öz beyətindən üz döndərib, evdə oturmağa sövq etdi. Ümumiyyətlə, şəhərdə aparılan təbliğat inqilabçıların ruhiyyəsinə mənfi təsir göstərdi. İş o yerə çatdı ki, Müslim məsciddə şam namazını cəmi otuz nəfərlə qıldı. Namazdan sonra bu otuz nəfər də azalıb, on nəfər oldu. Müslim məsciddən çıxanda isə tamamilə tənha idi.("Biharül-ənvar”, c. 44, s. 350.)

Onunla əhd bağlamış

Minlərlə məğrur kişi

Bəla qapı döyəndə

Yerə qoydular işi.

Kimi qorxdu itirsin

bir tikə çörəyini,

Kimi zərə aldanıb,

döndərdi ürəyini.

Beyət üçün uzanmış

İsti əllər harada?!

Müslim − o sadiq elçi

Tənha qalda arada!

MÜSLİMİN MƏZLUMANƏ QƏRİBLİYİ