İMAM SƏCCAD ƏLEYHISSƏLAMIN ZÜHRIYƏ KƏSKIN MƏKTUBU
(Əbu Nəim İsfahaninin "Hilyətül Övliya” kitabının c. 3, səh. 246-da "müsnəd” formada nəql olunmuş eynilə buna oxşar hədisin Əbu Hazimə (Sələmə ibn Dinar) ünvanlandığı qeyd olunmuşdur. Mənə elə gəlir ki, bu şübhəni araşdırmaq lazımdır. Çünki "Əl fikrül İslami” jurnalının 27-ci sayının 179-cu səhifəsində bu məktuba istinad edilmişdir. Həmçinin müəllif "Hilyətül Övliya”nın c. 3, səh. 202-də İmam Səccadın (ə) Zührini qoca adlandırması ehtimalını qəbul etməmişdir.)
Zührinin bu cür səriştəsiz sabiqəsini nəzərə alaraq İmam Səccad (əleyhissəlam) ona kəskin eyni zamanda xeyirxah və nəsihətamiz bir məktub yazdı. İndi həmin məktubun tərcüməsini oxucuların nəzərinə çatdırırıq:
"Allah bizi və səni fitnələrdən səni (Cəhənnəm) odundan qorusun! Sən elə vəziyyətə düşmüsən ki kim sənin bu halını başa düşsə sənə rəhmi gəlməyə haqqı var. Allahın müxtəlif nemətləri sənə ağırlıq etmişdir. Allah sənin bədənini sağlam, ömrünü uzun etmişdir. Sən Quran fiqh din əhkamından və Peyğəmbər sünnəsindən xəbərdar olduğun üçün daha Allahın hüccəti sənə tamamlanmışdır...
Allah-taala "Əgər nemətlərimin müqabilində şükr etsəniz yəqin bilin ki nemətlərimi sizə daha da artıracağam ancaq naşükürlük etsəniz bilin ki Mənim əzabım çox şiddətlidir”("İbrahim” surəsi, ayə 7.) buyurmaqla sənə verdiyi bu nemətlərin müqabilində şükr etməyi vacib bilmiş və bu yolla səni sınağa çəkmişdir. İndi bax gör, sabah Allahın hüzurunda dayanıb Allah səndən soruşanda ki Onun nemətlərinin şükrünü necə yerinə yetirdin və Onun hüccətləri qarşısında öz vəzifələrinə necə əməl etdin onda sənin vəziyyətin necə olacaq? Belə fikirləşmə ki Allah sənin üzrünü qəbul edib günahından keçəcək. Əsla Allah Öz kitabında "Onu Quranı camaata bəyan edin və onun heç bir şeyini gizlətməyin”("Ali-İmran” surəsi, ayə 187.)buyurmaqla həqiqəti camaata demələri barədə (alimlərdən) söz (əhd-peyman) almışdır.
Bunu bil gizlətdiyin ən kiçik və boynuna götürdüyün ən yüngül şey budur ki zalımın vəhşət və qorxusunu rahatlığa çevirdin ona yaxınlaşaraq hər dəvətini qəbul etməklə azğınlıq yolunu onun üçün hamar etdin. Günahların nəticəsində sabah xainlərlə bir yerdə olacağından zalımlarla əlbir olduğun üçün ələ gətirdiyin şeylər üçün sorğu-sual olunacağından çox qorxuram.
Sənin haqqın olmayan şeyləri sənə verəndə aldın elə bir şəxsin yanına getdin ki heç kəsin haqqını qaytarmamışdır. O səni özünə yaxınlaşdıranda, sən heç bir batili inkar etmədin və Allahla düşmən olan bir şəxsi özünə dost tutdun. O səni dəvət edib özünə tərəf çəkəndə (hakimlər) səni dəyirman mehvərinə çevirərək öz zülm dəyirmanını sənin ətrafında fırlatmadımı? Səni körpü qərar verib öz qanunsuz işlərinə tərəf bu körpünün üzərindən keçmədilərmi? Səni nərdivan qərar verməklə öz azğınlıq damlarına qalxmadılarmı? Sən camaatı azğınlığa dəvət edir onların getdiyi yolu gedirsən. Onlar sənin vasitənlə alimlərdə (qəlblərində) şəkk-şübhə yaradıb cahillərin (nadanların) qəlblərini özlərinə cəlb etdilər. (Sən din pərdəsi altında onlara o qədər kömək etdin ki) onların güclü vəzirləri və ən yaxın dostları belə sənin onları düzgün qələmə verdiyin qədər onlara xidmət göstərə bilməmiş sənin qədər camaatın onlarla əlaqə yaratmasına səbəb ola bilməmişlər.
Sənə verdikləri (maaş var-dövlət) səndən aldıqları (əməllərini düzgün qələmə vermək barədəki) şeyin müqabilində nə qədər dəyərsiz və ucuzdur! Sənin üçün (dünyada) abad etdikləri şey nə qədər azdır! Ancaq gör (sənin axirətini) nə qədər bərbad ediblər?!
Bax gör, nə iş görürsən özündən muğayat ol bunu bil ki özündən başqa heç bir şəxs səndən muğayat olmayacaq. Öz nəfsinlə məsuliyyət daşıyan bir şəxs kimi hesab çək. Gör bu qoca vaxtında Öz nemətlərini sənin ixtiyarında qoyan Allahın şükrünü necə yerinə yetirmisən? Qorxuram ki Allahın buyurduğu "onlardan sonra yerlərinə kitaba (Tövrata) sahib olan xələflər keçdilər. Onlar fani dünya malını alıb deyirdilər: "Biz Allah tərəfindən bağışlanacağıq!” ("Əraf” surəsi, ayə 169.) ayəsi sənə də aid olsun.
Sən əbədi həyatda deyilsən əksinə köçməsini qabaqcadan elan etmiş bir həyatdasan. Məgər insan öz yaşıdlarından sonra bu dünyada nə qədər yaşayır? Xoş o şəxsin halına ki dünyada (öz günahları üçün) qorxusu olsun və vay o şəxsin halına ki özü ölür ancaq günahları ondan sonra qalır.
Diqqətli və ayıq ol bu yolla sənə təhlükə xətəri elan olundu. (Özünü islah etmək məqsədilə) addım at (hələ ki) sənə möhlət verilib. Sənin tərəf müqabilin (qarşında duran) nadan deyil sənin əməllərinin hesabını çəkən (Allah) heç vaxt (sənin bu tərəddüdlərindən) qafil olmaz. Səfərə hazırlaş qabaqda səni uzaq bir səfər gözləyir. Qəlbin bərk xəstələnmişdir günahlarına bir əlac et!
Elə bilmə ki mən səni danlayıb tənə etmək istəyirəm xeyr istəyirəm Allah sənin keçmiş səhvlərini aradan qaldırsın əlindən çıxmış dinini özünə qaytarsın. Burada Allahın buyurduğu "Sən onlara Quranla öyüd-nəsihət ver. Çünki öyüd-nəsihət möminlərə fayda verir” ("Zariyat” surəsi, ayə 56.) ayəsi yadıma düşür.
Məgər öz yaşıdlarının ölüb getdiyini və indi tək qaldığını unutmusan? Gör, sənin düçar olduğun kimi onlar da düçar olmuşdularmı? Sənin bədbəxt olduğun kimi onlar da bədbəxt olmuşdularmı? Onların unutduqları yaxşı şeyləri sən xatırlayırsanmı? Onların bilmədiyi şeyi sən bilirsənmi? Xeyr belə deyil əldə etdiyin nüfuz nəticəsində avam camaatın yanında hörmət qazandın. Sənin bu vəziyyətin camaatı zəhmətə saldı. Çünki onlar sənin nəzərinə əsasən, rəftar edir sənin əmrinə qulaq asır halal saydığın şeyi halal haram saydığını isə haram bilirlər. Düzdür sənin (halal-haram məsələsində) heç bir səlahiyyətin yoxdur ancaq onların marağını sənə cəlb edən şey onların səndə olan şeyə tamahları alimlərinin əllərindən getmələri nadanlığın sənə və onlara qalib gəlməsi sənin və onların mal-dövlət fikrində olmanızdır.
Bu qədər nadanlıq və təkəbbürə qərq olduğunu və camaatın fitnə-fəsad içində yaşadığını görmürsənmi? Onları bu müsibətə salan sənsən. Camaat sənin vəziyyət və mövqeyini görməklə öz qazandıqları nəticələri unudub sənin şöhrətinin vurğunu oldular. Onlar sənin elm rütbənə ya da sənin şöhrət və məqamına nail olmağa can atırlar. Bu yolla da sənin hərəkətlərin nəticəsində dərinliyi bilinməyən (azğınlıq) dənizində boğulub cəhətləri məlum olmayan bir bəlaya düçar oldular. Allah bizim və sənin köməyinə çatsın həqiqətən O (ehtiyacı olanların) köməyinə çatandır.
Keçmiş saleh bəndələrə birləşmək üçün indi bütün bu şan-şöhrətdən əl çək. Elə saleh bəndələr ki kəfənlərə bürünüb torpağın qucağında yatmışlar qarınları kürəklərinə yapışıb onlarla Allah arasında heç bir maneə yoxdur dünya onları aldatmır onlar dünya vurğunu olmurlar. Onlar (Allahın görüşünə) ürək bağladılar sonra da öz məbuduna (məbudun vədəsinə) dəvət olundular. Çox çəkmədi ki (öz ölülərinə) birləşdilər. Dünya səni bu qoca yaşında bu elmi məqamınla bu ölüm ayağında bu cür yoldan çıxarıb öz vurğunu edirsə bəs onda azyaşlı nadan və zəif ruhiyyəli gənclərdən nə gözləmək olar? Biz Allahın bəndələriyik və (öləndən sonra) Ona tərəf (Onun dərgahına) qayıdacağıq. Kimə pənah aparmalı kimdən kömək istəməliyik? Öz müsibətimizdən və səndə müşahidə etdiklərimizdən Allaha şikayət edir sənin vasitənlə başımıza gəlmiş bu müsibətdə Allah dərgahından əcr və savab gözləyirik.
Sənə uşaqlıqda və böyüklükdə ruzi vermiş Allahın şükrünü gör necə yerinə yetirdin? Dini sayəsində səni camaat arasında həyalı etmiş Allah qarşısında necə baş əyirsən? Səni camaat arasında bükdüyü İlahi libasın hörmətini necə saxlayırsan? Ona yaxın olub əmrlərinə tabe olmağı əmr etmiş Allaha yaxınlıq ya uzaqlıq həddin nə qədərdir? Sənə nə olub ki qəflət yuxusundan oyanmır günahlarından tövbə etmirsən və "Allaha and olsun, indiyədək Allaha görə heç bir hərəkət etməmişəm ki, onda Allah dinini dirçəldib, ya bir batili aradan aparmış olam” deyirsən?! Səni din elmlərinin alimi etmiş Allahın nemətlərinin şükrü budur?
Qorxuram ki Allahın buyurduğu "Onlardan sonra namazı tərk edib şəhvətə uyan bir nəsil gəldi. Onlar da öz əməllərinin cəzasını alacaqlar” ("Məryəm” surəsi, ayə 59.) ayəsi sənə də aid olsun.
Allah sənə Quran (elmlərini) öyrətməklə elm və dini sənin yanında əmanət qoydu sən isə ona xəyanət etdin. Allaha şükr edirəm ki bizi sənin azğınlığından qorudu. Vəssalam.”(Tühəfül-üqul, səh.274-277.)
Pak və təqvalı olmaq dərsi
Elə bilməyin ki Əməvi xəlifələri Zühri kimilər üçün hazırladıqları planlardan İmam Səccad (əleyhissəlam) üçün hazırlamırdılar. Xeyr onlar bu cür planlardan çox çəkirdilər ancaq İmam Səccad (əleyhissəlam) onların bu kələklərinə uymur hədələrindən qorxmayıb şirnikdirmələrinə aldanmayaraq onlara qarşı etinasızlıq edirdi. Nə vaxt o Həzrəti cəlb etmək fikrinə düşürdülərsə İmam Səccad (əleyhissəlam) onlara rədd cavabı verirdi. Aşağıdakı iki nümunə bu məsələyə doğru şahiddir:
Əbdülməlik öz xəlifəlik illərində bir dəfə həccə getmişdi. Həcc mərasimində o təvaf(Kəbə evinin ətrafına dövr vurmaq təvaf adlanır.) edirdi. İmam Səccad (əleyhissəlam) da, onun qarşısında təvafa məşğul idi və Əbdülməlikə heç bir etina etmirdi. İmam Səccad əleyhissəlamı yaxından görməyən və onu tanımayan Əbdülməlik dedi: "Bu kimdir ki bizdən qabaqda təvaf edir və bizə heç etina etmir?” Dedilər ki o Əli ibn Hüseyn əleyhissəlamdır (İmam Səccaddır). Əbdülməlik bir qırağda oturub dedi: "Onu mənim yanıma gətirin!” İmam Səccad (əleyhissəlam) onun yanına gələndə Əbdülməlik dedi: "Ey Əli ibn Hüseyn (əleyhissəlam)! Mən ki, sənin atanın qatili deyiləm niyə mənim yanıma gəlmirsən?” İmam Səccad (əleyhissəlam) buyurdu: "Atamın qatili onun dünyasını puç etdi atam isə onun axirətini bərbad etdi. İndi sən də əgər atamın qatili kimi olmaq istəyirsənsə onda ol!” Əbdülməlik dedi: "Yox məqsədim budur ki bizim yanımıza gəlib dünyəvi imkanatdan bəhrələnəsən.” Bu vaxt İmam Səccad (əleyhissəlam) yerə oturub paltarının ətəyini açaraq buyurdu: "İlahi Öz övliyalarının qədir-qiymətini ona göstər.” Birdən gördülər ki o Həzrətin ətəyi gözləri qamaşdıran parlaq gövhərlə doldu. Sonra İmam Səccad (əleyhissəlam) buyurdu: "İlahi bunları götür bizim onlara ehtiyacımız yoxdur."(Əl-Xəraicu vəl-cəraih, səh.232.)
Əbdülməlikə xəbər çatmışdı ki Peyğəmbərin qılıncı Əli ibn Hüseyn əleyhissəlamdadır. (Bu da çox yaxşı şey idi. Çünki Peyğəmbərin yadigarı olduğuna görə fəxr olunası bir şey idi. Üstəlik bir növ hökumət simvolu hesab edilə bilərdi. Bundan da əlavə, o qılıncın İmam Səccad əleyhissəlamda olması Əbdülməliki narahat edirdi. Çünki İmam (əleyhissəlam) bununla camaatı öz ətrafına yığa bilərdi. Buna görə də, Əbdülməlik o Həzrətin yanına adam göndərib qılıncı ondan istədi. Hələ İmam Səccad əleyhissəlama bir məktub da yazıb bildirdi ki əgər bir işi olsa, xəlifə onu yerinə yetirməyə hazırdır. İmam Səccad (əleyhissəlam) qasidə rədd cavabı verdi. Əbdülməlik təhdidamiz bir məktub yazıb bildirdi ki əgər qılıncı verməsən sənin beytül-maldan olan payını kəsəcəyəm. (O vaxt bütün camaat beytül-maldan pay aldığı kimi İmam Səccad (əleyhissəlam) da beytül-maldan pay alırdı.) İmam onun cavabında yazdı: Allah təqvalı bəndələri onların xoşuna gəlməyən şeylərdən qorumağı və gümanlarına belə gəlmədiyi yerdən onlara ruzi verəcəyini Öz öhdəsinə götürmüşdür. Allah Quranda buyurur ki "Allah həqiqətən heç bir xaini nankoru sevməz.” ("Həcc” surəsi, ayə 38. Əyanuş-şiə, c.1, səh.365.)
5. Əhkam əxlaqi və tərbiyəvi əsərlərin nəşri
İmam Səccad əleyhissəlamın öz dövrünün zülm və fəsadlarına qarşı mübarizə metodlarından biri də, İslam hökmlərinin nəşri əxlaqi və tərbiyəvi məsələlərin bəyan olunması olmuşdur. İmam Səccad (əleyhissəlam) bu sahədə çox böyük addımlar atmışdır. Belə ki İmam əleyhissəlamın bu xidmətləri alimləri heyran qoymuş və onlar bu işi alqışlamağa məcbur olmuşlar. Şiə məzhəbinin görkəmli alimi Şeyx Müfid bu barədə yazır: "Sünni məzhəbinin fəqihləri ondan (İmam Səccaddan) o qədər elm nəql olunmuş moizələr dualar Quran fəzilətləri halal-haramlar qeyd etmişlər ki bunların hamısı bütün alimlər arasında məşhurdur. Onları izah etmək istəsək söhbət çox uzanar...”(Əl-İrşad, səh.260.)
İmam Səccad əleyhissəlamdan yadigar qalmış əxlaqi-tərbiyəvi təlimlərdən bir nümunəsi "Risalətül-hüquq” adlı bir topludur. İmam burada insanın müxtəlif istər Allah qarşısında istərsə də özü və başqaları qarşısındakı vəzifələrini bəyan etmişdir. Əlliyə qədər olan bu vəzifə və hüquqları İmam (əleyhissəlam) əvvəl qısa şəkildə sonra isə ətraflı izah etmişdir.
İmam Səccad əleyhissəlamın bəyan etdiyi vəzifələr insanın boynunda olan haqların ardıcıllığı aşağıdakı şəkildədir:
1) Allahın haqqı; 2) İnsanın nəfsinin haqqı; 3) Dilin haqqı; 4) Qulağın haqqı; 5) Gözün haqqı; 6) Əlin haqqı; 7) Ayağın haqqı; 8) Qarının haqqı; 9) Övrətin haqqı; 10) Namazın haqqı; 11) Həccin haqqı; 12) Orucun haqqı; 13) Sədəqənin haqqı; 14) Qurbanlığın haqqı; 15) Hökmdarın haqqı; 16) Müəllimin haqqı; 17) Qul sahibinin haqqı; 18) Rəiyyətin haqqı; 19) Şagirdlərin haqqı; 20) Həyat yoldaşının haqqı; 21) Qulun haqqı; 22) Ananın haqqı; 23) Atanın haqqı; 24) Övladın haqqı; 25) Qardaşın haqqı; 26) Qulu azad edənin haqqı; 27) Azad olmuş qulun haqqı; 28) Yaxşı iş görənin haqqı; 29)Azançının haqqı; 30) Pişnamazın haqqı; 31) Həmnişinin haqqı; 32) Qonşunun haqqı; 33) Dostun haqqı; 34) Şərikin haqqı; 35) Malın haqqı; 36) Borc sahibinin haqqı; 37) Həmsöhbətin haqqı; 38) Düşmənin insana olan haqqı; 39) İnsanın düşmənə olan haqqı; 40) Müşavirə edənin haqqı; 41) Müşavirəçinin haqqı; 42) Nəsihət istəyənin haqqı; 43) Nəsihət edənin haqqı; 44) Böyüyün haqqı; 45) Kiçiyin haqqı; 46) Dilənçinin haqqı; 47) Kömək istəyənin haqqı; 48) İnsanı sevindirənin haqqı; 49) İnsanı qəmləndirənin haqqı; 50) Həmdinlilərin haqqı; 51) Zimmilərin haqqı.
İmam Səccad əleyhissəlamın həyatının parlaq cəhətlərindən biri də, o Həzrətin o cür acınacaqlı və zülmlə dolu mühitdəki ictimai xidmətləridir. Bu xidmətlər istər Hirrə faciəsi zamanı kimi Mədinənin böhranlı və qarmaqarışıq günlərində istərsə də, kimsəsiz və miskinlərin nəvazişə ehtiyacı olub onlara tərəf lütf-mərhəmət əli uzaldılması intizarında olduqları sakitlik günlərdə, o Həzrətin ömrünün sonunadək davam etmişdir. İmam Səccad əleyhissəlamın bu cür seçilən xidmətlərindən nümunələri tarix bəyan edir:
İmam Səccad (əleyhissəlam) Mədinənin yüz kasıb ailəsini dolandırırdı.(Hilyətül-övliya, c.3, səh.136.)
Mədinə əhalisinin bir dəstəsi güzəranlarını gecə vaxtı onlara gətirilən yeməklə keçirirdilər. Ancaq yemək gətirənin kim olduğunu bilmirdilər. İmam Səccad (əleyhissəlam) vəfat etdikdən sonra başa düşmüşdülər ki gecə vaxtı onlar üçün yemək-içmək gətirən şəxs İmam Səccad (əleyhissəlam) olmuşdur.(Kəşfül-ğümmə, c.2, səh.289; Nurul-Əbsar, səh.140.) O gecələr naməlum şəkildə çörək yemək və s. şeyləri şəxsən öz çiyninə atır kimsəsizlərin qapısına aparıb buyurardı: «Gizli verilən sədəqə Allahın qəzəb odunu söndürür.»(Kəşfül-ğümmə, c.2, səh.289; Təzkirətul-Xəvas, səh.327.)
Mədinə camaatı deyirdi: Əli ibn Hüseyn (əleyhissəlam) öləndən sonra biz gizli verilən sədəqəni əldən çıxartdıq.(Hilyətül-övliya, c.3, səh.136.)
İmam Səccad (əleyhissəlam) şəxsən un və digər əRizaqla dolu olan kisələri o qədər çiyninə atıb kimsəsizlər üçün aparmışdı ki onun çiyni əzilərək qabar bağlamışdı. O Həzrətin şəhadətindən sonra ona qüsl verərkən bu qabarlar orada olanların fikrini cəlb etmiş onun səbəbini soruşduqda, "bu yemək kisələrini çiyninə atıb kimsəsizlər üçün aparmağın nəticəsidir” cavabı eşitmişdilər.(Hilyətül-övliya, c.2, səh.136)
7. Tərbiyə ocağı
