Hazırkı əsr insanının həyat gerçəklikləri ətrafında bir qədər düşünməsi bu fikri aşkar etmişdir ki, müasir əsr insanının ruhi boşluğu və mənəvi puçluqdan güclü məyusluğu bəşərin dini-mənəvi dəyərlərə yenidən yönəlməsinin əsas amillərindən başqa birisidir. Çünki din insanı Tanrısı ilə birləşdirməklə həyat məfhumunun valehedici təsvirini təqdim edir və insanın məqsədli olmasını bildirməklə yanaşı, onun varlıq sirlərinə çatması üçün yolu açır.

Həqiqətən də, insanla dini təlimlərin bağlılığı və bəşəriyyət üçün varlığın yaradıcısı ilə əlaqə sahəsində əldə olunan nəticə həmin qaytarılmış mahiyyət, yəni sakitlik və təskinlikdir ki, bəşər həmişə ona çatmaq arzusunda olmuşdur:

(Abdullah Nəsri, İnsan xilqətinin fəlsəfəsi, səh.16 və 22 )

Qeyd olunmuş mübarək ayədə məhdudiyyət ifadə olunur, yəni insanın inkişaf və yüksəlməyə (ruhi inkişaf) nail olduğu əminlik və arxayınlıq yalnız Allaha dərin imanın sayəsində mümkündür.

(Jan Farastiye, Universitet bِhranı, Əli Əkbər Kəsmayinin tərcüməsi, səh.105 )

İman gətirib imanlarını zülm ilə qarışdırmayan kəslər əmin-amanlıqdadırlar və hidayət olunmuşlar da onlardır.

Həzrət Əmir(ə) fəsahətli müraciətlərindən birində buyurmuşdur:

Allaha iman gətirən kəs ruhi sakitlik tamını dadar.''

(Erik Firum, İnsan ِzü üçün, Əkbər Təbrizinin tərcüməsi, səh.14 )

''Allaha iman ruhi əmin-amanlıq və asayişi hədiyyə edər.''

Başqa bir yerdə buyurmuşdur:

(Doktor Məhəmməd Rza ھərifi, "Rü؛d" jurnalı, IV il, 1374-cü ilin payız və qı؛ı ): "

Allahın dinindən ayrılıb məhrum olan və dindar olmayan kəsə həmişə qorxu və arxayınsızlıq yaxın olacaq.''

İntibah dövrü dəyişiklikləri və orta əsrlərdə kilsənin mənfi fəaliyyəti nəticəsində Qərbin din həqiqətindən uzaqlaşdığı, tədricən dini təlimlərlə müqavimətə qalxdığı və Allahı insanın ruhi problemlərinin səbəbkarı bildirdiyi, dini xəbərləri məntiqsiz və qeyri-real təqdim etdiyi zaman din və onun saf təlimləri tərki-dünyalıq guşəsinə sürükləndi.

Ustad Şəhid Murtəza Mütəhhəri bu kədərli hekayənin bir hissəsini belə təsvir etmişdir:

''XV-XVI əsrlərdə Qərbdə dinlə ziddiyyət təşkil edən renessans hərəkatının qələbəsi, dünya mədəniyyət səhnəsində ateist təfəkkürlərin hakimiyyəti Avropa cəmiyyətlərində dindarlıq və allahpərəstliyin dəyərə zidd və köhnəpərəstlik kimi qəbul olunmasına səbəb oldu. Elmi təhlillər çərçivəsində beyinlərə yeridildi ki, din əsri sona çatmışdır, bilik və bəşər uğurları Allahın rəqibsiz canişinidir.''(Doktor Məhəmməd Rza ھərifi, "Rü؛d" jurnalı, IV il, 1374-cü ilin payız və qı؛ı )

Əlbəttə, demək lazımdır ki, kilsə tərəfindən dinin təhrif olunmuş təsvirinin təqdimi qeyd olunmuş cərəyanın yaranmasında layiqli rola malik olmuşdur:

O, bu barədə də bildirmişdir:

''Xristian dünyasında Tövratın təhrif olunmuş bəzi hissələri vasitəsilə zehnlərə elm və imanın təzadı düşüncəsi nüfuz etmişdir və buna görə də Avropa mədəniyyət tarixini son min beş yüz ildə iman və elm dövrlərinə bölürlər.''(Ayətullah Xameneyinin bəyanatından, 18/5/1375 )

Elm və imanın ayrılığı fikri dindarlığın bütün faydalarına şübhə ilə yanaşmaqla, hətta onu tam inkar etməklə yanaşı, iman əsrinə cəhalət, xurafat, maddi gerilik, dini diktatura kimi ünsürləri aid etdi. Azadlıq, təkamül, elmi və texniki tərəqqi, maddi rifah kimi ünsürləri isə dini inamları tapdalama və ya elm dövrünə şamil etdilər. Beləliklə, Qərbdə elmi-texniki təfəkkürün dini təfəkkür üzərində qələbəsi üçün (əlbəttə, din və dini inamlarla mübarizə vasitəsilə) lazımi zəmin yarandı.

Belə ki, ''XVIII əsrdə dindarlıqla texniki təfəkkür arasındakı üçəsrlik qarşıdurma texniki təfəkkürün qələbəsi ilə sona çatdı və hamı ''məişət ağlının'' köməyi ilə cəmiyyətin dünyəviləşməsi sayəsində tərəqqiyə etiqadda birləşdi. Texniki təfəkkür və onun qanunları tamamilə dini təfəkkür və şəriətin yerində oturdu. Qərb bəşəriyyəti nicat, səadət və xoşbəxtliyi bu təfəkkürdə tapdı.''(Dahi rəhbər, həmin yerdə )

Bəşərin bu dövründə ''yeni elm bu xoş xəbəri çatdırdı ki, insanın əziyyət və məşəqqətlərini azaltmağa, maddi xoşbəxtlik və dünyəvi ləzzət və sevinclərdən onun zövq almasını həyata keçirməyə qadirdir.''(Doktor Seyyid Məhəmməd Əqili, "Keyhane-həvayi", 13/8/1371 )

Əsas xüsusiyyəti bəşərin dini təmayülü ilə mübarizə olan xalis elmə meyllilik cərəyanı intibah dövrünün dəyişiklikləri ilə yarandı və zaman keçdikcə Qərb bəşəriyyətinin inamında kök saldı. Beləliklə, Qərb cəmiyyətlərində öz yerini göstərdi və təcrübi elmə meyllilik və ya sientizm (scientizm) Qərb mədəniyyətinin sabit xüsusiyyətlərindən birinə çevrildi.

Sientizm cərəyanının hərtərəfli nüfuz dairəsi Qərbdə bəşər həyatının müxtəlif sahələrində o qədər genişləndi ki, mənəviyyat, din, əxlaq və dəyərlər kimi onun həyatının digər əsas məziyyətlərini öz təsiri altına saldı.

Nəhayət, qeyd olunmuş cərəyan Qərb insanını elə ovsunladı ki, o, dinin üstün mövqeyini inkar edərək təkəbbür və qürurla dolu olan elmi bütün fərdi və ictimai dəyərlər, hökmlər və qanunların mənşəyi saydı və müasir cahillik və xudbinlik əhatəsində özünü səmavi şəriət və ilahi qanunlardan hər cür ehtiyacsızlığını elan etdi. Bu tarazlığın təbii və zəruri nəticəsi dinin bəşərin ictimai münasibətlərinin tənzimi, onun ruhi-fikri ehtiyaclarının ödənməsi səhnəsindən çıxarılmasından başqa bir şey deyildi.

Təcrübi elmlərə mütləq etimad və Qərbin dini etiqadlarla qarşılaşması qərblilər üçün ağır xəsarətlərə gətirib çıxardı.

Yeni əsrin elmə meyllilik cərəyanının rolu elmi kəşflərin sürətləndirilməsində və insanın maddi rifahının sonsuz artımında inkar olunmasa da, qeyd olunmuş cərəyan heç zaman bəşəriyyətə vəd olunmuş səadəti bəxş edə bilmədi. Həqiqətdə ''sientistlər''(v) və ''texnokratlar''(Ustad Mütəhhəri, "İslam dünyagِrü؛ünə giri؛", səh.24 və 25 )bəşər həyatının müxtəlif sahələrində elm və texnikanın hərtərəfli hökmranlığını müdafiə etməklə, dinin mənəviyyat bəxş edən təlimlərini inkar etdilər və tədricən onu varlığın puçluğu, güclü mənəvi və etiqadi boşluq tələsində dustaq edib gerçək xoşbəxtliyi də ondan aldılar.

İnsanın zəngin dini təlimlər mənbəyindən məhrumluğunun davam etməsi nəticəsində tədricən Qərbin səmərəsiz mədəniyyətində Qərb insanının puçluğu böhranı kök saldı və həyatın puçluğuna inam yeni mədəniyyətin göstəricilərindən birinə çevrildi. Beləcə Qərbdə onun müxtəlif üsullarla şərhi və yayılmasına başladılar.

''İndiki əsrdə həyatın puçluğu fikrini bəzi Qərb yazıçılarının təsvirində görürük. Frantes Kafka, Alber Kamo, Samuel Bekket, Artur Adamov, Jan Pol Sarter, Ujen Yunesko kimi şəxslər həyatın puçluğu baxışını yaratmışdılar. Onlar öz əsərlərində həyatın boşluq və mənasızlığını dram əsəri və məqalə halında qələmə almışlar. Yazıçılardan bir hissəsi əsərlərində insan həyatı və bəşər taleyinin boşluğunda əqli dəlilləri göstərməyə çalışmışlar. Digər qrup isə sənətlərinin köməyi ilə bəşər həyatının mənasızlığı və insan bədbəxtliyini məntiqi üsul və dəlillərə istinad etmədən təqdim etməyə səy göstərmişlər. Bu yazıçılar məxluqu puç və mənasız bilirlər.''("Name-ye fərhəng", №13, səh.61-77 )

''…Sarter və ya Kafkanın əsərlərini təcrübi bilik və ənənəvi dəyərlərin alçaldılmasının mənfi nəticələri saymaq olar. Onların fikrincə, insan mənasız bir vücud və mənasız dünyada buraxılmış bir varlıqdır… Belə mənasızlıq və puçluq düşüncələri bütün yeni Qərb ədəbiyyatı nümunələrini doldurmuşdur.''(Hüseyn Mehri, "Dəyi؛ikliyin ayaq səsi", səh.71 )

Hər halda puçluq fikrinin yayılması və ''yaşamağın mənasızlığı və dünyanın heç olmasının bildirilməsi ilə (qərblilərin çoxu üçün) Yer üzərində həyat öz məna və məfhumunu itirmişdir. Qərb mədəniyyəti müasir insana cürbəcür maddi imkanlar vermişdir ki, keçən nəsil onları yuxuda da görə bilməzdi. Lakin bu mədəniyyətdə insan məna kəsb etmədiyindən onun dərin ümid və arzuları nəzərə alınmamışdır. Bütün bu maddi imkanlar da insanın bədbəxtçilik və ümidsizlikdə məhv olmasına maneçilik törədə bilmir.''(Herbert Armstronq, "Bugünkü və sabahkı dünya", Əli Əkbər Kəsmayinin tərcüməsi, səh.211 )