 BİRİNCİ HİSSƏ«MUHƏMMƏD İBN İSMAİL BUXARİ VƏ MÜSLÜM İBN HƏCCAC NİŞAPURİNİN TƏRCÜMEYİ HALI»
1. «MUHƏMMƏD İBN İSMAİL BUXARİ VƏ MÜSLÜM İBN HƏCCAC NİŞAPURİNİN TƏRCÜMEYİ HALI»
BUXARİNİN TƏRCÜMEYİ HALI VƏ ONUN YAŞAYIŞ TARİXİ: Buxari kimdir?
Adı Muhəmməd, atasının adı İsmail, babasının adı isə İbrahimdir. Ulu babasının adı Muğeyrə və üçüncü babasının adı isə Cofidir. Künyəsi (Bir növ ləqəbdir) - Əbu Əbdullah, Buxari adı ilə ləqəbləndirilmiş və tanınmışdır. Doğulduğu və vəfat etdiyi tarix: Məşhur və mötəbər qaynaqlara əsasən Buxari, 194-cü ilin şəvval ayinda Buxara şəhərində dünyaya gəlmişdir. İbn Xəlləkan və Xətib Bağdadinin söylədiyinə əsasən Buxarinin üçüncü babası, yəni Cofi zərdüşt dininin nümayəndəsi olmuş və bu dində də dünyadan getmişdir. (Vəfiyatul əyan c-3, s-330; Tarixul Bağdad c-2, s-6) Buxari, hicri-qəməri tarixi ilə 256-cı ildə 62 yaşında Səmərqəndin kəndlərindən biri olan Xərtəng kəndində vəfat etmış və elə oradaca torpağa tapşırılmışdır. Buxarinin təhsilləri: Buxari uşaq ikən atasını itirmişdir. Anası onu boya-başa çatdırmışdır. On yaşından təhsil və elm öyrənməklə məşğul olmuş və iyirmi yaşında öz təhsilini davam etdirmək üçün vətənindən mühacirət etmişdir. Onun elmi səfərləri: Buxari hədis və elm aşiqi idi. Buna görəd də səy edərək bütün hədisləri toplamaqla məşğul olmuşdur. Elm öyrənmək üçün öz ana vətəni Buxaradan mühacirət edərək müxtəlif şəhərlərə gedir və o şəhərlərin hər birində bir müddət qalaraq elm öyrənir, hədis yazır, elmi fəaliyyətə məşğul olurdu. Fərid Vəcdi deyir: – «Buxari, səhih hədis toplamaqda çox istedadllı, özünə məxsus zövqə malik idi. Bu zövq və istək onu müxtəlif şəhərlərə səfərlər etməyə ruhlandırıb sövq etmişdir. Buxari elm öyrənmək və hədis toplamaq üçün o vaxtki İranın Xorasan vilayətinə, İraqın müxtəlif şəhərlərinə, hazırki Ərəbistanın Hicaz şəhərinə və Suriyanın Şam şəhərinə bir sıra səfərlər etmişdir. Bu şəhərlərin hər birində hədis əzbərləyənlərlə görüşür və hədisçilərin məclislərində iştirak edirdi. Onların ehtiyatlarından bəhrələnirdi». (Dairatul məarif c-2, s-56) İbn Həcər, Buxarinin özündən nəql edir ki, o belə deyirdi: - «Mən, hədis toplamaq və öyrənmək üçün iki dəfə Şama, Misirə və Əlcəzirəyə, dörd dəfə Bəsrəyə səfər etmişəm. Altı il isə Hicazda yaşamışam. Kufəyə və Bağdada çoxlu səfərlər etmişəm. Beləki, səfərlərimin sayı yadımda deyildir». (Hədyus sari c-2) Buxarinin əsərləri: Yazıçılar Buxarinin bir çox əsərlərinin olduğunu bildirirlər. Bizə məlum olan mötəbər mənbələrə əsasən Buxaridən bir çox mövzularda o cümlədən hədis, rical, tarix və s. kimi elmlərdə on yeddi cild kitab qalmışdır. Sünni məzhəbinin alimləri arasında Buxarinin əsərləri özünə məxsus əhəmiyyətə malikdir və nəzər diqqəti cəlb edir. Onların nəzərində onun ən mühüm əsəri «Səhih ya Əlcameus-səhih»- adlı əsəridir. Sünni məzhəbi arasında «Səhihi Buxari» əsəri kimi əhəmiyyətli sayılan başqa bir əsər çox az tapılar. («Səhiheyn» kitabının əhəmiyyəti bəhsində bu barədə söhbət olunacaq) Buxarinin təəccüb doğuran fətvaları: Buxaridən çoxlu təəccüb doğuran fətvalar nəql olunmuşdur. Onlardan bir neçəsini burada qeyd edirik: 1. O, gəlin və qadın xeylaqlarının yad kişilər olan məclisdə xidmət etmələrinin doğru və icazəli bilir. 2. Qadınların öz kişi nökərlərindən və başqalarının nəkərlərindən bədənlərini örtməsini lazım bilmir. 3. Penisi yumaqla necə pak olursa spermanın özünün təmizlənməsini də pak sayır. 4. Cinsi yaxınlıq zamanı nəqədərki sperma bayıra çıxmayıb qusl etməyi vacib bilmir, bəlkə müstəhəb sayır. (Səhihi Buxari c-1. «Ğuslu ma yusibu min ....» babı) 5. Zəruri hallarda məsələn: - Muharibə zamanı namazın tərk edilməsini doğru bilir. Sonradan onun qəzasını qılmağı kifayət sayır. 6. Ölmüş heyvanın yağı ilə bədəni yağlamağı doğru bilir. 7. Ölmüş heyvanın sümüklərindən daraq və s. kimi istifadə etməyi icazəli bilir. 8. Məscidlərdə müharibə silahları ilə (məs:qılınc, nizə) daxil olmağın və şer söyləməyin heç bir eybi olmadığını bildirir. (Əbu Kəmal Əbdulğəni Əbdul Xaliqin qələmi ilə səhihi Buxarinin müqəddiməsində; Məkkə çapı-1376) 9. Buxarinin ən təəccüblü fətvalarından biri də süd verməyin hökümləri barədədir. İnsan övladının heyvanlardan süd əmməsi barədə belə yazır: «Əgər iki uşaq bir qoyunun ya inəyin südündən bir müddət əmərlərsə, onlar arasında bacı - qardaşlıq münasibəti yarana bilər və bir-birilərinə məhrəmdirlər. (Yəni onlar bir-biri ilə evlənə bilməzlər.) Mərhum Şeyx İsfəhani, Buxarinin bu fətvasını Hənəfi məzhəbinin fiqh elmində olan «Kifayətu fi şərhil hidayə» kitabından nəql edir. Sonra deyir: - «Bu fətva, Buxarinin anlamadığina və dərk etmədiyinə dəlalət edir. Çünki, məhrəmliyin meydana gəlməyindən ötrü ata və ana faktoru çox mühümdür. Heyvanın insan övladı üçün ata və ana etməyi hətta təsəvvürlərdən də uzaqdır». (Əlqovlus-sərah xətti nusxə) | 
