 «MÜSLÜMÜN TƏRCÜMEYİ HALI VƏ ONUN YAŞAYIŞ TARİXİ»
Müslüm kimdir?
Adı Müslüm, Atasının adı Həccac, künyəsi Əbul Huseyn, Quşeyri adı ilə tanınmış və Nişapurludur. Doğulduğu və vəfat etdiyi tarix: Tərcumeyi hal yazanlar, Buxarinin əksinə olaraq onun həyatı barədə çox da araşdırmalar aparmamış, hətta onun doğum və vəfatını, ömrünün miqdarını belə dəqiq şəkildə yazmamışlar. İbn Xəlləkan deyir: – «Müslümün vəfatı bazar günü günortaya yaxın,hicri-qəməri tarixi ilə 261-ci ilin Rəcəb ayının 26-da Nişapurda olmuşdur. Həmin günlərdə o, 55 yaşında olardı». Sonra əlavə edərək deyir: - «Mən bu mətləbi bəzi kitablardan bəhrələnərək əldə etmişəm. Lakin tanınmış yazıçılardan onun doğum və vəfat tarixi, ömür və yaşayışı barədə yazan bir kəs görməmişəm». Sonra belə deyir: - «Nişapurinin Uləmaul Ənsar kitabından oxudum ki, Müslümün doğum tarixi hicri-qəməri tarixi ilə 206-cı il və onun vəfatı hicri-qəməri tarixi ilə 262-ci il 56 yaşında olmuşdur». (Vəfiyatul əyan c-4) Təqribən həmin məsələni Fərid Vəcdi ünvan göstərmədən qeyd etmişdir. (Dairatul məarif c-5) Hafize Zəhəbi deyir: - «Nəql olunmuşdur ki, Müslümün doğum tarixi 204-cü hicridə olmuşdur».
Müslümün elmi səfərləri: Müslüm, hədis toplamaq üçün Hicaza, İraqa, Şama, Misirə və dəfələrlə Bağdada səfər etmış və Bağdada olan axırıncı səfəri hicrətin 257-ci ilində olmuşdur. O, bu səfərlərində müxtəlif müəllimlərdən müxtəlif o cümldən, Əhməd ibn Hənbəl və İshaq ibn Rahuveyh (İshaq ibn Rahuveyh Buxarinin ustadı idi) kimi şəxlərdən də hədis öyrənmişdir. Lakin, Buxaridən öyrəndiyi və mənimsədiyi elm başqa müəllimlərindən daha çox olmuşdur. Müslüm, hədis və elm öyrənməyi çox sevirdi. Buxari Nişapurdan sürgün olunduqdan sonra ətrafında olan bütün tələbələr onu tərk etdilər. Müslümün, ona olan böyük hörməti səbəb oldu ki, öz müəllimi Buxarini nəinki tərk etməsin, hətta səfərlərində də onu müşayət etsin.
Müslümün əsərləri: Hafizi Zəhəbi, Hakimdən Müslümün 20 cildlik müxtəlif elmlərdə yazdığı kitablar haqda nəql etmış və bir-bir onların adlarını qeyd etmişdir. (Təzkiratul Hafiz c-2, s-588) Müslümün bu kitabları arasında, «Səhihi Müslüm ya Əlcameus-Səhih» adlı kitabı çox əhəmiyyət kəsb edir. Əhli sünnə məzhəbinin nümayəndələri arasında bu günə kimi bu kitab özünə məxsus bir yer tutmuşdur.
Müslümün vəfatının səbəbi: Nişapur şəhərində keçirilən elmi məclisdə, bir hədis müzakirə olunmağa başladı. Müslüm, o hədis barədə məlumatı olmaya-olmaya öz şəxsi nəzərini dedi. O, mənzilinə getdikdən sonra, həmin hədisin barəsində təhqiq apardı. Dostlarından biri onun üçün böyük bir qabda xurma göndərmişdir. Müslüm, o hədisi tapmaq üçün gecəni səhərə qədər yatmadı. Öz yuxusunu dağıtmaq üçün bəzən xurmalardan yeyirdi. Bir də ayılanda gördü ki, səhər açılıb. Hədisi tapanda artıq xurmalar da qurtarmışdı. Xurmaların təsiri nəticəsində xəstələnib 55 yaşında dünyadan getdi. Onu Nişapur şəhərinin yaxınlığında torpağa tapşırdılar. (Dairatul məarif c-5, və Meşkatu nurud-dine huravi) Bu dastan, onun elmə olan böyük marağına və hədisə olan məhəbbətinə dəlalət edir.
| 
