İyirminci fəsil:
Peyğəmbərlərin əmanətin daşıyanlar.
Peyğəmbəri-Əkrəm (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) buyurur:
اَلفُقَهاءُ اُمَناءُ الرُّسُلُ مَا لَم يَدخُلُوا فِی الدُنيَا قيل: يَا رسول اللّه (ص) : مَا دُخُولُهم فِی الدُّنيَا؟ قَالَ: إتِّبَاعُ السُّلطَانِ فَإذَا فَعَلُوا ذَلِک فَاحذَرُوهُم عَلی أديَانِکُم
«Fəqihlər, dünya malına baş qoşmayınca Peyğəmbərlərin əmanətdarlarıdır.» soruşdular: Ya Rəsuləllah, onların dünya malına baş qoşmaları necə olur?» Buyurdu: «Sultana (padşaha) tabe olmalarıdır. Bu işi etdikləri zaman dininiz barəsində onlardan uzaq olun.»(«Biharul-ənvar», 2-ci cild, səh.36)
İncə nöqtələr:
1. Fəqih o kəsdir ki, islamı, dini, Quranı və rəvayətləri dərindən başa düşüb və ilahi hökmlərin çıxarılmasında, onları sünnətdən və kitabdan bəyan edən ictihad qüdrətinə malik olsun.
2. Fəqih pis və rəzil işlərdən uzaqlaşaraq insani səcəyyələrə malik olmalıdır, həvapərəstlik, şöhrətpərəstlik, məqampərəstlik, pulpərəstik və sair kimi alçaq xüsusiyyətlərə düçar olmamalıdır.
3. Allahın və ilahi Peyğəmbərlərin etimad etdiyi şəxs ən yaxşı məqam və mənsəbə malikdir.
4. Məzəmmət olunmuş dünyaya meyl etmək insani kamallardan tənəzzülə uğramaqla bərabərdir.
5. Zalım hakimlər və padşahlara, onların saray alimlərinə tabe olmaq insanı həqiqi islamdan və dindarlıqdan çıxarır.
İyirmi birinci fəsil: Alimlərin ilahi xilafət məqamı
Əmirəl-möminin Əliyybni Əbi talib (əleyhissalam) Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm)-in belə buyurduğunu nəql edir:
اَللهُمَّ إرحَم خُلَفَائِی ثَلاَثاً قيل يا رسول اللّه وَ مَن خُلَفائُک قاَلَ الذِينَ يَأتُونُ بَعدِی وَ يَرُوون حَدِيثِی وَ سُنَتِی
«Pərvərdigara, mənim xəlifələrimə rəhm et!» Peyğəmbər bu sözü üç dəfə təkrar etdi. Deyildi ki, ya Rəsuləllah, sənin xəlifələrin kimdir? Buyurdu: «O kəslərdir ki, məndən sonra gəlib hədis və sünnətimi nəql edərlər.»(«Vəsailuş-şiə», 18-ci cild, səh.100)
İncə nöqtələr:
1. Bu kəlamın nümunələri Peyğəmbərin (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) dövründə məsum İmamlardır. Amma İmamların hüzuru dövründə və kiçik və böyük qeybət dövründə kimin olmasına gəldikdə isə, bu sualın cavabı tamamilə aydındır, məsum İmamların elmi məqamları bu həqiqəti bəyan edir. Salmanlar, Əbuzərlər, Bilallar, Miqdadlar Malik Əştərlər, İmam Hüseyn (əleyhissalam)-ın səhəbələri və Əhli-beyt (əleyhimussalam) məktəbinin şagirdləri, o cümlədən, Hişam ibni Həkəm və yüzlərlə başqa şagird, İmam Zaman (əleyhissalam)-ın xüsusi naibləri və dini alimlər o həzrətin böyük qeybət dövründəki ümumi naibləridir.
2. Nümunələri camiuş-şərait fəqihlər olan alimlər və ilahi hökmləri bəyan edənlər, hədis barəsində mərifətli olanlar böyük qeybət dövründə həzrət İmam Zaman (əleyhissalam)-ın ümumi naibləridir.
3. Rəsuli Əkrəm (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) bu fəqih və alimlər üçün dəfələrlə dua etmişdir. Biz də onlar üçün dua etməliyik ki, özlərinin ağır vəzifələrini yerinə yetirməyə müvəffəq olsunlar.
İyirmi ikinci fəsil: Alimlər etiqad və təfəkkür sərhədlərinin keşişçiləridir
İmam Sadiq (əleyhissalam) buyurur:
عُلَماءُ شِيعَتِنَا مَرَابِطُونَ بِالثِغرِ الذِی يَلَی إبلِيسِ وَعَفَاريته يَمنَعُونَهُم عَنِ الخُرُوجِ عَلَی ضُعَفَاءِ شِيعَتُنَا وَ عَن إن يَتَسَلَّط عَلَيهِم إبلِيسِ وَشِيعَتُهُ النَّواصِب ألا فَمَن انتَصَب لِذلک مِن شِيعَتِنا کَانَ أفضَلُ مِمَّن جَاهَدَ الرومَ وَ التُرکَ وَ الخَزَر ألفَ ألفَ مَرَّةِ لاَنَّهُ يَدفَعُ عن أديَانِ مُحِبينا و ذلِکَ يَدفَعُ عَن أبدانِهِم
«Bizim şiələrin alimləri elə sərhəd qoruqçularıdır ki, şeytan və onun dəstəsi (onun fərmanı altında) o sərhədlərin kənarında bizim şiələrə hücum etmək üçün oturmuşlar. Şiələrin alimləri şeytanların müstəzəf şiələrimizə həmlə etməsinə mane olurlar (etiqadi və ideoloji cəhətdən məzlumiyyətdə qalan insanlar düşmən tərəfindən daha tez aldadıla bilər) və şiə alimləri iblisin və onun nasibi ardıcıllarının bizim şiələrə hakim kəsilməsinin qarşısını alır. Agah olun, bu iş üçün təyin olunan şiələr romalılarla, türklərlə, xəzərlərlə cihad edənlərdən min-min dəfə üstündürlər, çünki o şiə alimi bizim dostlarımızın dinlərini müdafiə edir, cihad edənlər isə bizim dostlarımızın cisimlərini müdafiə edirlər.»(«Biharul-ənvar», 2-ci cild, səh.5 )
İncə nöqtələr:
1. Şiələr arasında ideoloji və etiqadi nəzərdən müstəzəflikdə olan şəxslərin varlığı alimlərin vəzifəsini daha həssas və ağır edir.
2. Məsum İmamlar (əleyhissalam) ilahi alimləri və mütəfəkkirləri etiqadi və mədəni sərhədlərin həddini-hüdudunu qorumaq üçün təyin etmişlər.
3. Şeytanlar şiələrə nüfuz edib onlara höküm kəsilmək üçün daim proqramlar hazırlayırlar.
4. Bu hədd-hüdudun qorunması torpaqların və sərhədlərin qorunmasından qat-qat mühümdür, çünki əgər əqidə möhkəm olarsa ölkənin əraziləri qorunacaqdır, lakin Allaha iman və etiqad zəif olarsa ölkə süqut edəcək, onun həm torpaq, həm də etiqadi sərhədləri Allahdan xəbərsiz olan düşmənlərin hücumlarına məruz qalacaqdır.
5. Din düşmənləri istər daxili olsun, istərsə də xarici, öz yolları üzərində yeganə maneənin şiə alimləri olduğunu görür. Tarix də bu məsələni sübuta yetirmişdir.
İyirmi üçüncü fəsil: Alimlərin qələminin şəhidin qanından üstün olması
Rəsuli-Əkrəm (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) buyurur:
إذا کَانَ يَوم القِيَامَةِ وُزِّنَ مِدَادُ العُلَمَاءِ بدَماءِ الشُهَدَاءِ فَيُرَجَّح مِدَادُ العُلَمَاءِ علی دَمَاءِ الشُّهَدَاءِ
«Qiyamət günü olanda alimlərin qələmi şəhidlərin qanı ilə müqayisə olunar və alimlərin qələmi şəhidlərin qanından üstün olar.»(«Biharul-ənvar», 2-ci cild, səh.16)
İncə nöqtələr:
1. İslamı, etiqadiyyatı və islami-dini təfəkkürləri müdafiə edən, insanları hidayət edən qələmin dəyəri Allah yolunda şəhid olan bir şəxsin qanından daha fəzilətli və üstündür. Çünki Allah yolunun şəhidləri ilahi alimlərin və ariflərin tərəfindən hidayət olunur.
2. Qiyamət günü Allah tərəfindən edilən bu müqayisə ilahi ədalət və hikmət üzərindən baş verir.
3. Alimin qələmi Allah yolunda şəhid, mücahid, mühacir və mömin insanlar yetişdirir. Rəvayətlərə əsasən əgər ilahi alimlərin hidayəti olmasaydı insanlar dindən çıxardılar.
4. Alimlərin qələmi şəhdlərin qanının peyğamını çatdırır, onların şücaət və rəşadətlərinin bəhrəsini canlandırır və onların adlarını xatirələrdə əbədi saxlayır.
5. Mədəni bir işin fiziki iş olan cihada (kiçik cihada) olan üstünlüyü və dəyəri çox aydındır. Birincisi bütün işlərdən və günəşin saçdığı hər bir şeydən dəyərlidir. İnsanları pis işlərdən çəkindirib yaxşı işlərə, Allahın əmrlərinə doğru hidayət etmək və mədəni dirçəliş yaratmaq savab baxımından din düşmənləri müqabilində cihadla müqayisədə bir dəryaya bənzər.
İyirmi dördüncü fəsil: Alimlər yer üzünün çıraqlarıdır
Rəsuli Əkrəm buyurur:
ألعُلَمَاءُ مَصَابِيحُ الارض وَ خُلَفَاءُ الاَنبِياء وَ وَرَثَتِی وَ وَرَثَةُ الاَنبياء
«Alimlər yer üzünün çıraqları, Peyğəmbərlərin canişinləri, mənim və bütün Peyğəmbərlərin vərəsələridir.»(«Kənzül-ümmal», 28677-ci hidis)
İncə nöqtələr:
1. İnsan işıqdan istifadə etmədən öz məişətini və həyatını idarə edə bilməz.
2. Varlıq aləmi gecələr işığa, yəni ayın saçmasına, gündüzlər isə günəşin işığına ehtiyaclı olduğu kimi, insan da mənəviyyatda və dində mənəvi bir çırağa ehtiyac duyur, çünki alimlərin bu nuru tohid, nübüvvət, Quran və imamətdən ibarətdir ki, camaat onlardan nur kəsb edərək nurani olmalıdır.
3. İlahi alimlər insanların hər növ qaranlıqlarda, o cümlədən böyük qeybət dövründəki etiqadi və ideoloji cəhətdən qaranlıqlardan çıxarırlar və bunlar İmamın ümumi naibləridir.
İyirmi beşinci fəsil: Bütün varlıq aləmi ilahi müəllimlər üçün istiğfar edir
Peyğəmbəri-Əkrəm (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) buyurur:
مُعَلِّمُ الخَيرِ يَستَغفِرُ لَهُ دَوَابُّ الارضِ و حيِتَان البَحر و کلُ ذِی رُوحٍ فِی الهَواء و جميعُ اهلِ السَّماءِ وَ الاَرضِ
«Xeyir öyrədən şəxsə yerin canlıları və havada olan bütün ruhlular, eləcə də bütün yer və səma əhli istiğfar edir.»(«Biharul-ənvar», 2-ci cild, səh.17)
İncə nöqtələr:
1. Əgər bir alim elm ardınca gedərsə bütün varlıq aləmi onun tövbə və istiğfarının çatışmayanlarını cübran edər.
2. Bütün varlıq aləmi, istər ərşdə olanlar, istərsə də yerdə olanlar, bütün canlı varlıqlar Allah dərgahında alimi müdafiə edirlər.
3. İlahi alimdən baş verən günahlar çətin bağışlansa belə bu rəvayətlər ümidvar edəndir.
4. Nə üçün insanlar, xüsusilə cavanlar bu qədər ali məqamlara çatan alimlərdən uzaq düşməli və onlarla oturub-durmamalı, bəhrələnməməlidir? Belə hallarda da baş verən zərərlər müalicə edən həkimə deyil, xəstənin özünə çatır.
5. Qiyamət günündə alimlər şikayət edib deyəcəklər ki, nə üçün camaat bizim elmimizdən bəhrələnməyib bizi yalqız qoydular?
6. Bütün varlıq aləmi – istər mələklər, istərsə də heyvanlar alimlərin məqam və mənzilətini tanıyırlar. Amma çox təəssüflə insanlardan çoxu bu işdən agah deyillər. Quran buyurur: «Camaatın əksəriyyəti elm, düşüncə və şüur sahibi deyillər, onlar mərifət vasitələrindən istifadə etməyir və bu mühüm məsələyə diqqət yetirmirlər.»
İyirmi altıncı fəsil: Alimlərin yolunun sonu
Peyğəmbəri-Əkrəm (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) buyurur:
مَن سَلَک َطَريقاً يَطلَب فيهِ عِلماً سَلَکَ اللّه بِهِ طريقاً إلی الجَنّةِ
«Hər kəs elm öyrənmək üçün bir yol getsə Allah onu cənnətə aparar.»(Üsuli-kafi», 1-ci cild, səh.42)
İncə nöqtələr:
1. İlahi elmlərin yolu behiştə və Allah dərgahına yaxınlaşmağa doğrudur.
2. İslam mədəniyyətində elm və biliyin dəyəri behişt və Allaha yaxınlıq qədər yüksəkdir.
3. Elm öyrənmək yolunda qarşıya çıxan çətinliklərlə mübarizə aparmaq yüksək ilahi məqamlara nail olmağa səbəb olur.
İyirmi yeddinci fəsil: Mələklər öz qanadlarını elm öyrənənlərinin ayağı altına salır
Peyğəmbəri-Əkrəm (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) buyurur:
إنّ المَلائِکَةَ لَتَضَعُ أجنِحَتَهَا لِطَالِبِ العلمِ
«Həqiqətən mələklər öz qanadlarını elm öyrənən şəxsin (ayağı) altına salar.»(«Biharul-ənvar», 1-ci cild, səh.177. )
İncə nöqtələr:
1. İlahi alimlərin məqam və mənzilətləri elə yüksəkdir ki, mələklər ən əziz üzvlərini (qanadlarını) onların ayaqları altına salır.
2. Mələklər bu cür alimlərlə ünsiyyətdə olmaqları ilə iftixar edirlər.
3. Bununla da alimlərin mələklərdən üstün olması aydın olur.
4. Mələklər alimlərin qarşısında bu cür rəftar edirlərsə onda bizim onların qarşısındakı vəzifəmiz tam aydındır.
