Məlum olduğu kimi, bütün peyğəmbərlərə iman gətirib onların sözlərinin hamısını qəbul etmək islam dininin zəruri məsələlərindəndir.(Bu kitabın 29-cu dərsinə müraciət edin. )Peyğəmbərlərdən birinin, yaxud onların söz və hökmlərindən birinin inkar edilməsi ilahi-təşrii rübubiyyətin inkar olunması deməkdir. Bu, eynilə İblisin kafir olmasına oxşayır.

Buna əsasən Peyğəmbəri-Əkrəmin (s) risaləti sübut olunduqdan sonra o Həzrətin (s) özünə və ona nazil olan bütün ayələrə, Allah tərəfindən gətirdiyi hökm və qanunlara iman gətirmək zəruri və lazımlı məsələlərdəndir.

Amma hər bir peyğəmbərə və onun asimani kitabına iman gətirmək onun şəriətinə uyğun olaraq əməl etməyi tələb etmir. Belə ki, müsəlmanlar bütün ilahi peyğəmbərlərə və onlara nazil olmuş asimani kitablara iman gətirirlər. Lakin əvvəlki şəriətlərə əməl edə bilməzlər və bunu etməməlidirlər də. Əvvəldə qeyd olunduğu kimi, hər bir ümmətin vəzifəsi həmin ümmətin peyğəmbərinin göstərişlərinə əməl etməkdir. Deməli, bütün insanların İslam şəriətinə əməl etməsinin zərurəti o zaman sübut olur ki, islam Peyğəmbərinin (s) risaləti xüsusi bir qövmə (ərəblərə) məxsus olmasın, həmçinin o Həzrətdən (s) sonra onun şəriətini qüvvədən sala biləcək bir peyğəmbər də məbus olmasın. Başqa sözlə desək, İslam dünya səviyyəli və əbədi bir din olmalıdır.

Buna görə də biz Peyğəmbəri-Əkrəmin (s) dininin dünya səviyyəli və əbədimi, yoxsa müəyyən bir zaman və ya qövm ilə məhdudlaşmasını araşdırmalıyıq.

Aydındır ki, belə bir məsələni sırf əqli yolla araşdırmaq olmaz. Əksinə bu məsələdə nəqli elmlər və tarixi tədqiqat üslubundan bəhrələnmək, yəni mötəbər sənədlərə və mənbələrə müraciət etmək lazımdır.

Bir kəs üçün Qurani-kərimin haqq olması, Peyğəmbərin (s) nübüvvəti, isməti və haqq olması sabit olsa, onun üçün Allahın kitabı və Peyğəmbərin sünnəsindən də mötəbər bir mənbə ola bilməz.

İslamın dünya səviyyəli bir din olması, onun hansısa bir xüsusi qövmə, yaxud məntəqəyə aid olmaması bu ilahi dinin zəruri məsələlərindəndir. Hətta ona iman gətirməyən şəxslər belə islami çağırışın ümumdünya səviyyəsində olmasını, xüsusi coğrafi məntəqə ilə məhdudlaşmamasını bilirlər.

Bundan əlavə, mövcud olan çoxlu tarixi faktlara əsasən Peyğəmbər (s) Roma, İran, Misir, Həbəşistan və Şam padşahlarına, eləcə də müxtəlif ərəb və digər qəbilə başçılarına məktublar yazmış, onlara qasid göndərmiş, hamısını bu müqəddəs dini qəbul etməyə çağırmış və islamı qəbul etmək qarşısında təkəbbür göstərib, küfr etməyin acınacaqlı nəticələri barədə onlara xəbərdarlıq etmişdir.(Peyğəmbəri-Əkrəm (s)-in məktubları mötəbər tarix kitablarında qeyd olunmuşdur və onların hamısı "məkatibir-Rəsul” adlı bir kitabda bir yerə toplanmışdır. ) Əgər İslam dini dünya səviyyəli olmasaydı, heç vaxt belə bir ümumi dəvət baş verməzdi. Başqa qövmlər və ümmətlər də bunu qəbul etməməkdə müəyyən bəhanələr gətirərdi.

Buna görə də, İslamın haqq olmasına iman gətirməklə bu ilahi şəriətə əməl etməyin zərurəti arasında ayrılıq salmaq və boyunlarında vəzifə borcu olduğuna görə bu ilahi ayinə əməl edən kəsləri istisna etmək olmaz.

Bu cür mətləblərin isbat olunmasında ən mötəbər və ən yaxşı dəlil Qurani-kərimin özüdür ki, onun haqq olması və etibarlılıq dərəcəsi əvvəlki dərslərdə aydın oldu. Bu ilahi kitaba dərindən nəzər salan şəxs onun dəvətinin ümumi və dünya səviyyəsində olmasını, hansısa firqə və ya tayfaya məxsus olmadığını anlayar. Quran özünün çoxlu ayələrində bütün insanlara "ya əyyuhənnas», yəni "ey insanlar”("Bəqərə”-21, "Nisa”-1 və 174, "Fatir”-15.), yaxud "Ey bəni Adəm”, yəni "ey Adəm övladları”("Əraf” 26-28, 31, 35, "Yasin”-60. ) deyə xitab edir, öz hidayətinin bütün insanlara("Bəqərə”-185, 187, "Ali-İmran”-138, "İbrahim”-1, 52, "Casiyə”-20, "Zümər”-41, "Nəhl”-44, "Kəhf”-54, "Həşr”-21. ) və bütün aləmlərə("Ənam”-90, "Yusif”-104, "Sad”-87, "Təkvir”-27, "Qələm”-52. ) şamil olduğunu buyurur. Həmçinin, Quran ayələri Peyğəmbərin (s) risalətinin bütün insanlara aid olduğunu bildirmişdir.("Nisa”-79, "Həcc”-49, "Səba”-28, "Ənbiya”-107, "Furqan”-1. ) Bir ayədə isə bu dəvətin onun barəsində agahlığı olan hər kəsə şamil olduğunu təkid edir ("Ənam”-19). Digər tərəfdən digər dinlərin ardıcıllarına "əhli-kitab” - deyə xitab edir, və onlara tənə vurur.("Ali-İmran” surəsi, ayə:65, 70-71, 98-99, 110, "Maidə” surəsi, ayə:15, 19.) Peyğəmbəri-Əkrəmin (s) risalətinin onlara da aid olduğunu bildirir. Ümumiyyətlə, Qurani-kərimin Peyğəmbərə (s) nazil olmasında əsas hədəf İslamın digər dinləri qüvvədən salması hesab olunmuşdur.("Tövbə” surəsi, ayə:33, "Fəth” surəsi, ayə:38, "Səff”-9. )

Bu ayələrə diqqət yetirməklə Qurani-kərimin dəvətinin hamıya aid olmasında və müqəddəs İslam dininin dünya səviyyəsində bir din olmasında şübhəyə yer qalmır.

Yuxarıdakı ayələrdə qeyd olunan ümumi sözlərdən ("ey bəni Adəm”, "ey insanlar”, "ey aləmdəkilər” kimi) istifadə etməklə və qeyri-ərəb qövmlərinə və başqa din ardıcıllarına "kitab əhli” deyə xitab etməklə İslam dininin ümumi və dünya səviyyəli bir din olması sübuta yetir. Həmçinin zaman cəhətindən qeyd vurulmaması ayələrin müəyyən zamana aid edilməsi onun məhdud zamandan ötrü olmasını inkar edir. Xüsusilə "liyuzhirəhu ələddini kullih”("onu bütün dinlərə qalib etsin deyə»("Tövbə”-33, "Fəth”-38, "Səff”-9. )) ayəsi heç bir şübhəyə yer qoymur. "Fussilət” surəsinin 42-ci ayəsində buyurulur:

Bu ayə göstərir ki, Qurani-kərim heç vaxt özünün düzgünlük və etibarını əldən verməyəcəkdir. Rəsuli-Əkrəmin (s) sonuncu peyğəmbər olması dəlilləri də (bu məsələ sonrakı dərsdə araşdırılacaqdır) bu ilahi dinin digər bir peyğəmbər və şəriət vasitəsilə qüvvədən düşməsinin mümkünlüyü ilə əlaqədar yaranan şübhəni aradan qaldırır. Deyilən məzmunda da çoxlu rəvayətlər nəql olunmuşdur. O cümlədən:

İslamın əbədi olması onun dünyəvi bir din olmasını zəruri edən ilahi məsələlərdəndir və bu barədə əlavə dəlillər gətirməyə ehtiyac duyulmur.

İslamın dünyaya yayılmasının qarşısını almaq üçün var-qüvvələrini sərf edərək heç nəyi əsirgəməyən düşmənlər müəyyən şübhələr yaratmaqla Allah dininin yalnız Ərəbistan yarımadası üçün nazil olduğunu və qeyrilərinə gətirilmədiyini iddia edirlər. Onlar müəyyən ayələrə istinad edərək bildirirlər ki, həmin ayələrdə Peyğəmbəri-Əkrəmə (s) öz qohum-əqrəbalarını, yaxud Məkkədə və onun ətrafında yaşayanları dəvət etmək əmr olunur.("Şüəra” surəsi, ayə:214, "Ənam” surəsi, ayə:92, "Şura” surəsi, ayə:7, "Səcdə” surəsi, ayə:3, "Qəsəs” surəsi, ayə:46, "Yasin” surəsi, ayə:5-6. ) Həmçinin, "Maidə” surəsinin 69-cu ayəsində yəhudilər, sabeinlər və məsihilər haqqında da səadətin meyarı iman və saleh əməl hesab edilir, İslam dininin qəbul olunması səadətin şərti kimi qeyd olunmur. İslam fiqhində kitab əhli müşriklərlə eyni səviyyədə deyildir. Onlar (müsəlmanların verdikləri xüms və zəkatın yerinə) cizyə verməklə İslam dövlətinin sığınacağında yaşayırlar. Onların təhlükəsizliyi təmin olunur və öz şəriət hökmlərinə əməl edə bilərlər. Bu da həmin dinlərin rəsmi olaraq tanınması nişanəsidir.

Bunun cavabında demək lazımdır ki, Peyğəmbəri-Əkrəmin (s) yaxın adamlarını və Məkkə əhalisini haqqa dəvət edən ayələr sadəcə olaraq dəvətin mərhələləridir. Belə ki, bu mərhələlər o Həzrətin (s) qohum-əqrəbasından başlanmalı, sonra Məkkə əhalisi və onun ətrafında yaşayanlara doğru genişlənməli və nəhayət, bütün dünyanı əhatə etməlidir. Bu kimi ayələr o Həzrətin (s) risalətinin ümumdünya səviyyəsində olmasını göstərən ayələrlə heç bir əlaqəsi yoxdur. Çünki bu ayələrin məzmunu məhdudlaşdırıla bilməz. Bundan əlavə, belə məhdudlaşdırma əql sahiblərinin nəzərində qəbahətli və qeyri-məqbul hesab olunur.

"Maidə” surəsinin yuxarıda göstərilən ayəsində isə qeyd olunan məsələ bundan ibarətdir ki, sadəcə olaraq hansısa dinə tabe olmaq həqiqi səadətə nail olmaq üçün kifayət deyildir, əksinə, səadətin amili, həqiqi imandan, Mütəal Allahın Öz bəndələrinə vacib etdiyi vəzifələrə əməl etməkdən ibarətdir. İslamın ümumdünya səviyyəsində və əbədi bir din olmasını isbat edən dəlillərə uyğun olaraq, İslam Peyğəmbəri (s) zühur etdikdən sonra bu dinin hökm və qanunlarına əməl etmək bütün insanların vəzifəsidir.

Amma İslam dinində kitab əhlinin kafirlərdən üstün hesab edilməsinə gəldikdə isə, bu onların İslamı qəbul etməməkdə və ona əməl etməməkdə üzürlü olması demək deyildir. Əksinə onlar haqqında rəva görülən məsləhətlərə uyğun olaraq dünyəvi güzəştlərdir. Şiələrin etiqadına görə, həmin güzəştlər də müvəqqətidir. Həzrət İmam Zamanın (ə) zühur etdiyi zaman onlara yekun hökm elan olunacaq və onlarla kafirlər kimi rəftar olunacaqdır. Bu mətləbi də «li yuzhirəhu ələddini kullih»(Tövbə surəsi, ayə 33, Fəth surəsi, ayə 38, Səff surəsi, ayə 9. ) cümləsindən anlamaq olar.

1.Bütün insanların İslam şəriətinə tabe olması vacibdirmi?

2.Qurandan İslam dininin dünyəvi və əbədi bir din olmasına dair dəlillər gətirin.

3.Bu mətləb üçün daha hansı dəlillər mövcuddur?

4.Peyğəmbəri-Əkrəmi (s) öz yaxın qohum-əqrəbalarını və Məkkə əhalisini hidayət etməyə məmur edən ayələrin o Həzrətin (s) risalətinin yalnız onlarla məhdudlaşmadığını izah edin.

5."Maidə" surəsinin 69-cu ayəsinə əsasən heç bir ümmətin İslama tabe olmamaqda üzrlü sayılmamasının dəlilini bəyan edin.

6.Zimmə əhlinin öz şəriətlərinə əməl etməyə icazəli olmaları, onların İslam şəriətini qəbul etməməkdə üzrlü olmalarına necə dəlil ola bilməz?