Mütə nikahını halal olmasına və onun peyğəmbər tərəfindən nəsx olunmamasına etiqad bəsləyən məşhur şəxslərdən biri də İmran ibn Həsindir. O, peyqəmbərin tanınmış səhabələrindən idi. Yuxarıda əhli-sünnə alimlərindən olan İbn Həzmin sözlərini nəql etdik və dedikki, o, böyük səhabə İmran ibn Həsinin mütə nikahının halal olmasını və nəsx olmamasını açıq-aydın bəyan etmişdır. Əhli-sünnənin digər alimi Qurtubi Tərtusidən nəql etdiyi cümləsində İmran ibn Həsinin adını mütə nikahını halal bilənlər sırasında çəkmişdir. Bu etiraflar və əlimizə çatmış hədislər İmran ibn Həsinin mütə nikahı barəsində olan fikirlərini bizə açıqlayır və inkar etməyə bir yer qoymur. Bu böyük səhabənin rəvayətlərini öncə zikr etdiyimiz üçün yenidən yazmağa ehtiyac duymuruq.

Mütə nikahının halallığına etiqad bəsləyən və öz dediyinə görə həm peyğəmbərin (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) həyatı dövründə və həm də onun vəfatından sonra bu nikahı yerinə yetirən görkəmli səhabələrdən biri də Cabir ibn Abdullah Ənsaridir. Cabir, İbn Həzm, Abdullah ibn Qudamə və başqa məşhur əhli-sünnə alimlərinin təsdiqlədiyi kimi mütə nikahını halal bilən və ona peyğəmbər sarıdan qadağan qoyulmadığına etiqad bəsləyən şəxsiyyətlərdən olmuşdur. Bu böyük səhabədən nəql etdiyimiz hədislər də əhli-sünnə alimlərinin bu barədə dedikləri məsələni aydınlaşdırır. Nəql etdiyimiz hədislərin içində "Biz peyğəmbərin, Əbubəkrin və Ömərin zamanında mütə edirdik” kimi cümlələr bizim sözlərimizə bir sübutdur.

Biz Cabir ibn Ənsarinin mütə nikahı barəsində olan hədislərini öncədən nəql etdiyimiz üçün bu miqdarla kifayətlənib hədislərin təkrarından vaz keçirik. Lakin bu böyük insana isnad edilən uydurma hədislərə cavab verməyi özümüzə borc bilirik.

Bildiyiniz kimi Cabir ibn Ənsari peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) səhabələrinin içində ən görkəmli şəxsiyyətlərdəndir ki, mütə nikanının caizliyini isbat edən hədislərin əksəriyyəti ondan nəql olunmuşdur. Lakin bir qrup insanlar bu hədisləri zəif göstərmək və Ömərin təhrimini yozmaqla uydurma hədislərə əl atmış və çalışmışlar ki, hədis uydurmaqla Cabirin caizliyi çatdıran hədislərini sual altına alsınlar. Ona görə də bu məsələyə aydınlıq gətirmək üçün bu hədisləri nəql edib onlar barəsində təddqiqə başlayırıq.

Sədəqə ibn Abdullahdan ... o da Cabir ibn Abdullah Ənsaridən nəql edir ki, belə dedi:

Biz mütə bağladığımız qadınlarla birlikdə evdən çıxaraq yola düşdük və "Səniyyətur-rukb”(- Hədisləri bir-biri ilə müqayisə edib tutuşdurmaq.- tərcüməçi. )-a çatdıq. Orada peyğəmbərə (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) dedik ki, bunlar bizim siğə etdiyimiz qadınlardır. Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) dedi:

- Bunlar sizə qiyamət gününədək haramdırlar.

Bu sözdən sonra onlar həmin məkanda bizdən ayrıldılar. Bu səbəbdən bu məkan "Səniyyətul-vida”(- Dəvələrin səfərə getdikləri yerin adıdır. Bax, "Əl-müncid” c.1, səh. 218 və c.2, səh. 712. ) adı ilə məşhurlaşdı. Belə ki, bundan öncə "Səniyyətur-rikab” adı ilə tanınmışdı.(- Mədinə yaxınlığında məntəqə adıdır. Camaat öz müsafirlərinə orada vida etdiklərinə görə bu adla aslanmışdır. Bax, "Şərhi səhihi Müslim”, Nəvəvi c.13, səh. 14.  )

Hədisin səhih və ya qeyri-səhih olduğunu aydınlaşdırmaq üçün onun mətnini araşdırmadan öncə ilk növbədə sənədini təhlil edirik.

Hədisin sənədində Sədəqə ibn Abdullahın adı çəkilir. Rical alimləri onu "zəif” bilmiş və onun etibarsız bir şəxs olduğunu açıqlamışlar.

Əlməd, Buxari, İbn Nəsim, Yəhya, Nisayi, Darqutni(- "Əl-möcəmul-əvsət”, c.1, səh. 288.), Əqili, İbn Sirri və Zəhəbi(- "Mizanul-etidal”, c.2, səh. 310. ) bu fikirdədirlər ki, Sədəqə ibn Abdullah zəif ravidir. Müslim və Əqili onu "münkirul-hədis” də adlandırmışlar. Əqili yazır:

"O, Sədəqə ibn Abdullah Səmin Şamidir. Vəlid ibn Müslim ondan hədis nəql etmişdir. İbn Abdullahın hədisləri zəif və münkir hədislərdəndir. Onlardan faydalanmaq qeyri mümkündür.”(- "Mən ləhu rivayə fi kutubis-sunnə”, c.1, səh. 502. )

Hədisin mətninə də irad tutmaq olar. Onun mətninin nöqsanlarını üzə çıxarmaq üçün aşağıdakı məsələlərə işarə etmək lazımdır.

1) Bu hədis Cabir ibn Abdullahdan mütə nikahının halallığını çatdıran çoxsaylı hədislərlə ziddir. Aydındır ki, belə hallarda səhih və mütəvatir hədislərə zəif və vahid hədislərin müqabilində üstünlük verilir.

2) Bu hədisin mətn və məzmunu Əbu Hüreyrədən bu hadisə haqqında nəql olunan hədisin mətni ilə uyğun deyil. Əbu Hüreyrənin hədisində deyilir:

Biz Allahın rəsulu (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) ilə Təbuk döyüşündə idik. Səfərə çıxıb Səniyyətul-vidaya çatdıq və bir qrup qadının ağladıqlarını gördük. Onlardan nə üçün ağladıqlarını soruşanda:

- Onlar siğə etmiş və ərləri evlilik zamanı qurtarandan sonra onları tərk edib getmişlər. Ağlamaqlarının səbəbi də budur, - dedilər.

Bu vaxt peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) buyurdu:

- Mütə nikahı haramdır,- və ya dedi- mütəni daimi nikah, mehriyə, iddə və irs aradan qaldırdı.

Lakin Cabir ibn Abdullahın hədisində "Səniyyətul-vida" adının yerinə "Səniyyətur-rikab" işlənmişdir. Habelə Cabirin hədisinıə əsasən Səniyyətul-vida adı öncədən mövcud deyildi. Lakin Əbu Hüreyrənin hədisinə görə mütə nikahının təhrimindən və onların hərəkətindən sonra bu məkanın adı Səniyyətul-vida olaraq qaldı. Cabirin hədisində qadınların ağlayıb-sızlamasından bir xəbər yoxdur. Amma Əbu Hüreyrənin hədisində qadınların ağlamasından danışılır. Əbu Hüreyrənin hədisində deyilir ki, mütə nikahı daim, mehriyə, iddə və irsi aradan qaldırdı. Lakin Cabirin hədisində belə bir cümlə gözə dəymir. Bu sadaladıqlarımız sözü gedən iki hədisin mətnləri arasındakı uyğunsuzluğlardır.

Məlumdur ki, belə hallarda hətta səhih bir hədis Cabirdən nəql olunan çoxsaylı hədisləri gücdən sala bilməz. O ki, qaldı gördüyünüz zəif hədisə, məsələ aydındır.

Abdullah ibn Məsud mütə nikahını halal sayan şəxsiyyətlərdəndir. İki məzhəbin kitablarından(- "Siyərul-əlamun-nubəla”, c.7, səh. 315, 316. ) bizə çatan hədislər bu həqiqəti nümayiş etdirir. Ona görə də şiə və sünni alimləri Abdullah ibn Məsudun adını - peyğəmbərin (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) həyatı zamanı və onun vəfatından sonra - mütə nikahını caiz bilənlər sırasında şəkmişlər.

Zərqani "Müvəttə" katabının şərhində yazır:

"Mütə nikahının halallığı Cabir ibn Abdullah, Abdullah ibn Məsud, Əbi Səid Xudri, Müaviyə, Əbubəkrin qızı Əsma, İbn Abbas, Əmr ibn Hüreys və Sələmə kimi peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) səhabələri, habelə bir qrup tabein tərəfindən isbat olnmuşdur.”(- "Səhihi Buxari”, c.6, səh. 119. "Səhihi Müslim”, c.4, səh. 130.  )

Abdullah ibn Məsudun mütə nikahı ayəsini "ila əcəlin” cümləsi ilə qiraət etməsi bu gerçəyi isbatlayır. Əhli-sünnənin mötəbər kitablarında Abdullah ibn Məsudun bu ayəni "ila əcəlin” cümləsi ilə qiraət etdiyi qeyd olunmuşdur.

Zərqani yazır:

"İbn Məsud ayəni "ila əcəl” cümləsi ilə qiraət etmişdir.”(- "Şərhuz- zərqani əla müvəttə malik”, c.3, səh. 154.  )

İbn Həcər Əsqəlani yazır:

"İbn Məsudun burada həmin ayəyə (mütə nikahı ayəsinə) istinad etməsi zahirdə onun mütə nikanının halallığına əqidəsi olduğunu göstərir.”(- "Şərhi müslim”, Nəvəvi c.9, səh. 176. "Ruhul-məani”, c.3, səh. 7. "Şərhuz-zərqani əla müvəttə malik”, c.3, səh. 154.)

Bundan əlavə İbn Məsud "يا ايها الذين آمنوا لا تحرموا طيبات ما احل الله لك" -ayəsini oxumaqla mütə nikahını haram bilənlərə anlatmaq istəyirdi ki, bu Allahın halalıdır və Alahın halalını haram etməyin. İbn Məsud haqqında da deyilənlərlə kifayətlənir və onun barəsində mühakimə yürütməyi sizin öhdənizə buraxırıq.

Keçən söhbətlərdə məlum oldu ki, İbn Məsuddan mütə nikahı barəsində bizə çatmış hədislər, həmçinin hər iki məzhəb alimlərinin onun mütəni caiz bilməsi haqqında etirafları onun mütə nikahını caiz və halal bilməsini.

Lakin bəziləri Abdullah ibn Məsudun mütə nikahını halallığına etiqadını şübhə altına almaq üçün o böyük insanın adına yalan hədislər uydurmuşlar. Belə ki, bu yolla İbn Məsuddan mütə nikahının caizliyini isbat edən hədislərin dəyərini ən azı bir miqdar aşağı salsınlar. Biz bu uydurma hədislərin dəyər və etibarını müəyyən etmək üçün onları nəql etdikdən sonra sənəd və mətnlərini təhlil etməyi lazım bilirik.

Sufyan demişdir:

Bir qrup ravi Həkəm ibn Uteybədən, o da Abdullah ibn Məsuddan nəql edir ki, dedi: "Mütə nikahını talaq, iddə və irs ayələri nəsx etmişdir.”(- "Fəthul-bari”, c.9, səh. 97.  )

Bu hədisin sənədinin bir neçə qüsuru var:

1) Sufyan bu hədisi adları məlum olmayan ravilərdən nəql edir. Bu insanların kimliyi dəqiq məlum deyil. Bu hesabla hədisin sənədində ravi adları ləğv olunmuşdur.

2) Bu hədisi Həkəm ibn Uteybə bilavasitə Abdullah ibn Məsuddan nəql edir. Amma ibn Məsud 32-ci hicri-qəməri tarixində dünyasını dəyişmişdir.(- "Sunəni Kubra”, c.7, səh. 140. )İbn Uteybə isə 50-ci hicri-qəməri tarixində dünyaya gəlmişdir.(- "Raviyani müştərək”, c.1, səh. 623.) Yəni o, İbn Məsudun vəfatından 18 il sonra dünyaya göz açmıçdır. Bu halda İbn Uteybə Abdullah ibn Abbasdan birbaşa hədis nəql edə bilərmi? Bu , hədisin yalandan İbn Abbasa aid eildiyindən xəbər vermirmi?

Yuxarıdakı hədisin mətnində və sənədində azacıq dəyişiklik etməklə onu başqa bir hədis şəklində İbn Məsuda aid etmişlər. Hədis belədir:

Həccac ibn Ərtahdan o da Həkəm ibn Uteybədən, o da Abdullahın əshabı vasitəsilə Abdullah ibn Məsuddan nəql etdi. Abdullah dedi:

Mütə nikahı nəsx olunmuşdur. (Aradan qalxmışdır.) Mütəni talaq, mehriyə, iddə və miras ayələri nəsx etmişdir.(- "Raviyani müştərək”, c.1, səh. 253. "Təqribut-təhzib”, c.1, səh. 232. )

Bu hədisin sənədinin də bir neçə cəhətdən qüsuru vardır:

1) Bu hədisin sənədi haqqında müzakirələrimizdə "yalançı" və "müdəllis" adı ilə məşhur olan bir şəxs, yəni cənab Həccac ibn Ərtahın adı çəkilir. Bu hədis ravisi adətən şiə və sünni rical alimləri tərəfindən zəif qələmə verilən şəxslərdəndir.

2) Bu hədisdə öncəki rəvayətin əksinə olaraq Həkəm ibn Uteybə birbaşa İbn Məsuddan nəql etmir. Hədisdə İbn Məsudun şagird və ravilərinin məchul şəkildə adı çəkilir. Bu fərdlərin kim olduğu məlum deyil. İki hədisin eyni olmasına və hər ikisinin İbn Uteybədən və İbn Məsuddan nəql olunmasına baxmayaraq sənəddə olan dəyişiklik hazırkı hədisin zəif və uydurma olduğunu göstərir.

3) Sünni alimi İbn Həbban öz "Əs-siqat” kitabında, habelə şiə alimi Kəşşi öz rical kitabında İbn Uteybənin zəif olduğunu qeyd etmişlər(- "Sunəni Kubra”, c.7, səh. 140. )

Bu iki hədisin mətnlərinə də irad tutmaq mümkündür:

1) Bu iki hədisin anlatdığına görə müvəqqəti nikah daimi nikahdan öncə olmuşdur. Yəni daimi nikahın şəriətdə qəbul olunmasından öncə müvəqqəti nikah talaqsız və mehriyəsiz mövcud idi. Daimi nikah yuxarıdakı xüsusiyyətlərlə şəriət tərəfindən qəbul olundu. Müvəqqəti nikah isə nəsx edildi. Bu sözləri müvəqqəti nikahın haram və nəsx olunduğunu iddia edən heç bir kəs qəbul edə bilməz. Çünki bu halda İslam peyğəmbərinin (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) və o həzrətin səhabələrinin bütün nikahlarını müvəqqəti bilməmiz lazım gələr. Bu da gerçəkliyin ziddinədir.

2) İrs və mehriyə ayələri "Nisa" surəsində mütə ayəsindən öncədir. Məlum olduğu kimi ayələrin nazil olma tərtibi bu surədə qorunmuşdur. Bəzi alim və təfsirçilərin də bunu təsdiqlədiklərini əlavə etsək, necə deyə bilərik bu ayələr (nəsx olan ayədən öncə nazil olmalarına baxmayaraq) mütə ayəsini nəsx etmişdir.

Bu dediklərimiz İbn Məsuda isnad edilən uydurma hədislərin cavabı idi.