Tabein

İslamın görkəmli şəxsiyyətlərinin dedikləri:

«و قد ثبت علی تحلیلها بعد رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم جماعة من السلف رضی الله عنهم منهم من الصحابه .... و من التابعین طاوس و عطاء و سعیدبن جبیر و سائر فقهاء مکة اعزها الله»

«بانه ثبت الجواز عن جمع من الصحابه کجابر و ابن مسعود و ابی سعید و معاوية .... و عن جماعة من التابعین»

«و من حکی القول بجواز المتعة عن ابن جریج الامام المهدی فی البحر و حکاه عن الباقر و الصادق (علیه السلام) و الامامیة»

«و اشتهر عن ابن عباس تحلیلها و تبع ابن عباس علی القول بها اصحابه من اهل مکه و اهل اليمن و رووا انّ ابن عباس کان یحتج لذلک لقوله تعالی «فمااستمتعتم به منهن الی اجل مسمی». وروی عنه انه قال: ما کانت المتعة الا رحمة من الله عزوجل رحم بها امّه محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) و لولا نهی عمر عنها ما اضطر الی الزنا الاشفی، و هذا الذی روی عن ابن عباس رواه عنه ابن جریج و عمروبن

"İbn Abbasın mütə nikahını caiz bilməsi məşhurdur. Məkkədən və Yəməndən olan əshabı bu fikirdə ona tabe olmuşlar. Nəql olunmuşdur ki, İbn Abbas mütə nikahının caizliyi sübuta yetirmək üçün həmişə "fəməstəmtətum bihi minhunnə ila əcəlin-müsəmma” ayəsinə istinad edərmiş. Habelə nəql olunmuşdur ki, o dedi: Allah Ömərə rəhmət etsin, mütə Allahın Məhəmməd (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) ümmətinə göndərdiyi rəhmətdən başqa bir şey deyildi. əgər Ömər onu qadağan etməsəydi insanların kiçik bir hissəsindən savayı kimsə zina etməzdi. Bunlar ibn Abbasdan nəql olunmuş sözlərdir. Onları İbn Cüreyc, Əmr ibn Sinar nəql etmişlər. Əta nəql edir: Cabir ibn Abdullahdan eşitdim ki, biz peyğəmbərin (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm), Əbubəkrin zamanında və Ömərin xilafətinin yarısına kimi siğə edirdik. Sonra Ömər bu işi camaata qadağan etdi.”(- "Siyəru Əlamun-nübəla”, c.6, səh. 333. "Təhzibut-təhzib”, c.6, səh. 360. )

Abdullah ibn Qudamə yazır:

"İbn Abbasdan mütə nikahının halallığı nəql olunmuşdur. Onun şagirdlərinin əksəriyyəti, o cümlədən Əta, Tavus və İbn Cüreyc onun əqidəsinə şərikdirlər.”(- "Təzkirətul-hüffaz”, c.1, səh. 170. "Cəvamiül-cami”, c.2, səh. 36. "Əl-məsailül-sağaniyyə”, səh. 37. )

Şeyx Müfid yazır:

"Əbu Əli Əl-Hüseyn ibn Əli ibn Yəzid adlı əhli-sünnə alimi öz məşhur "Əl-Əqziyə” kitabında qeyd etmişdir ki, peyğəmbər(səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) səhabələrindən mütə nikahına etiqadı olan şəxslər bunlardır: Abdullah ibn Məsud... və tabeindən bunlardır: Əta, Tavus, Səid ibn Cübeyr, Cabir ibn Yəzid, Əmr ibn Dinar və İbn Cüreyc, Məkkə Mədinə və Yəmən sakinlərindən bir qrup və Kufə əhlinin əksəriyyəti.”(- "Mizanul-etidal”, c.2, səh. 659. "Təhzibul-kəmal”, c.18, səh. 353. )

O, "Xülasətul-icaz” kitabında yazır:

"Tabeindən mütə nikahını təsdiqləyən şəxslər bunlardır: imam Zeynulabidin, imam Baqir, imam Sadiq (əleyhimus-səlam) Mücahid, Əta ibn Əbi Ribah, Tavus, Əbu Zubeyr ibn Mətrəf Əl-Məkki (adı Məhəmməd ibn Müslim ibn Tudris Əsədidir) və Məhəmməd ibn Sudey. Əbulhəsən ibn Əli ibn Əl-Hüseyn Hafiz "Seyrul-ibad” kitabında demişdir: Şübhəsiz, Həsən Bəsri və İbrahim ibn Nəxəi mütə nikahını halal bilmişlər. Hətta Səid ibn Cübeyr demişdir ki, mütə nikahı Fərat çayının suyundan da halaldır. Cabir ibn Yəzid Cövfi və İbn Cüreyc, Həsən ibn Məhəmməd ibn Əli ibn Hənəfiyyə və Əmr ibn Dinarın adını da onların sırasında çəkmək olar.”(- "Təhzibul-əhkam”, c.7, səh. 214. "Əl-hədaiqun-nazirə”, c.23, səh. 199. )

"Cəvahirul-kəlam” kitabının müəllifi yazır:

"Mütə nikahını isbat etmək üçün bunu demək kifayətdir ki, İslamın sutunları olan Əhli-beytin (əleyhimus-səlam) mütənin halallığı barəsindəki yekdilliyi və Əhli-beyt şiələrinin bu barədə yekdil rəyləri bir həddə çatmışdır ki, onların məzhəb zərurətlərindən sayılmışdır. Hamı bunu bilir... Habelə mütə nikahının caizliyi görkəmli səhabələrdən... və tabeindən, o cümlədən Mücahid, Əta ibn Ribah, Tavus, İbn Zöhri Mətrəf və Məhəmməd ibn Sudeydən nəql olunmuşdur. Və fəqihlər içində Malikin və Şübrəmənin də siğəyə təmayüllü olduğları yazılır.”(- "Vəsailüş-şiə”, c.21, səh. 19-20. "Əl-kafi”, c.5, səh. 451. "Müstədrəkul-vəsail”, c.14, səh. 453. )

İbn Aşur yazır:

"Sübut olunmuşdur ki, camaat mütə nikahı etmişlər. Əli ibn Əbi Talibdən (əleyhis-səlam), İmran ibn Hüseyndən, İbn Abbasdan, tabein təbəqəsindən olan bir qrupdan və səhablərdən nəql olunmuşdur ki, onlar mütə nikahının caizliyinə etiqad bəsləmişlər."(- "Nəylil-əvtar”, c.6, səh. 270. "Əl-Muğni”, ibn Qudamə, c.7, səh. 471, 572. )

Bütün bunlar iki məzhəb alimləri və böyük şəxsiyyətləri tərəfindən tabeinin mütə nikahı barəsindəki fikirləri haqqında əhəmiyyət daşıyan nöqtələrdir. Biz bu haqda külliyyatı söyləməklə kifayətlənir və daha ətraflı tədqiq üçün bu şəxslərin barəsində bir-bir söhbət açırıq. Hədəfimiz budur ki, tabeinin də Əhli-beytin (əleyhimus-səlam) kənarında və peyğəmbərin (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) səhabələrilə birgə mütə nikahının halallığına etiqad bəslədiklərini və bir çox hallarda bu nikah növündən istifadə etdiklərini göstərək. Nəzərinizə çatdırmaq lazımdır ki, əgər tabein və Məhəmməd (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) peyğəmbəri görməyən şəxslər nikah ayəsini "ila əcəlin müsəmma” cümləsiylə birgə oxumuşlarsa, bu onların mütə nikahının halallığına etiqad bəslədiklərini göstərir. Çünki mütə nikahı peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) tərəfindən nəsx olsaydı, nikah ayəsini "ila əcəlin müsəmma” ilə və ya bu cümləsiz oxumağın heç bir fərqi olmazdı. Əks halda deməliyik ki, bu cümlə Quranın bir hissəsidir və bu şəxslər Quranın təhrif olunmaması üçün ayəni "ila əcəlin müsəmma” ilə qiraət etmişlər.

1. Səid ibn Cübeyr

Səid ibn Cubeyr tabein sinfinin görkəmli şəxsiyyətlərindən və tanınmış təfsir alimlərindəndir. Mütə nikahı haqqında tabeindən bizə çatan faktlardan məlum olur ki, Səid ibn Cübeyr mütə nikahını halal bilirmiş. Sünni və şiə alimləri o cümlədən Təbərsi(- "Əl-məbsut”, c.5, səh. 152. ), Bəlaği(- "Əl-binayə fi şərhil-hidayə”, c.4, səh. 565. ), Seyid Əbdülhüseyn(- "Əl-müğni”, c. 7, səh. 571. "Əşşərhul-kəbir”, c. 7, səh. 536. ), Təbəri(- "Ət-təhrir vət-tənvir”, c. 4, səh. 88-89 ), Cəlaləddin Siyuti(- "Ət-təhrir vət-tənvir”, c. 4, səh. 89 ), Əbu Həyyan(- Fahruddin Er-Râzi, Tefsir-i Kebir Mefâtihul-Gayb, Akçağ Yayınları: 1/ IV. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Prof. Dr. Mustafa Çağrıcı, Prof. Dr. İbrahim Kafi Dönmez, Prof. Dr. Sabrettin Gümüş, Kuran Yolu: I/XI. ), İbn Kəsir(- "Əl-mütə bəynəş-şəriə vəl-bidə”, səh. 144 ), Səyləbi, Hakim Nişapurinin(- "Əl-Cameul-əhkam lil-quran”, c.5, səh. 133. "Fəthul-bari”, c. 9, səh.142. "Şəhuz-zərqani”, c. 3, səh. 154 )yazdıqlarına görə Səid ibn Cübeyr mütə nikahı ayəsini həmişə "ila əcəlin müsəmma” cümləsi ilə birlikdə oxuyar və onunla təfsir edərdi. Səid ibn Cübeyrin və ya hər hansı bir şəxsin bu ayəni "ila əcəlin müsəmma” cümləsi ilə birlikdə oxuması bu mətləbi çatdırır ki, bu ayə mütə nikahı haqqında nazil olmuş və heç bir ayə onu nəsx etməmişdir. Çünki ayə nəsx olsaydı bu böyük şəxsiyyətlərin onu "ila əcəlin müsəmma” cümləsi ilə birgə və ya bu cümləsiz oxumalarının heç bir mənası qalmazdı. Əllamə Təbatəbai(- "Əl-Came liəhkam lil-quran”, c.5, səh. 132 ) və İbn Həcər kimi tanınmış alimlər bu faktı təsdiqləmişlər. İbn Həcər yazır:

"İbn Məsudun mütə ayəsinə "ila əcəlin müsəmma” ilə istinad etməsi bunu göstərir ki, o, mütə nikahının caizliyinə inanırdı.”(- "Tarixul-İslam”, c.9, səh. 498; "Əs-sunənul-kubra”, c. 10, səh. 211; "Mərifətu ulumil-hədis”, səh.65 )

Kiminsə "ila əcəlin müsəmma” cümləsini oxumaqla səhabə və tabeinlərin Quranın təhrifinin qarşısını almaq istəmələrini iddia etməsi öz-özlüyündə qeyri-məqbuldur.

Bundan əlavə Səid ibn Cübeyrin mütə nikahını qəbul etməsi və bir çox hallarda ona əməl də etməsi hədislərdə öz əksini tapmışdır. Əbdürrəzzaq bu barədə yazır:

İbn Cüreyc, o da Abdullah ibn Ösman ibn Xəsimdən belə nəql edir: Məkkədə gözəl və Allahpərəst bir iraqlı qadın vardı. Bu qadının bir oğlu var idi ki, onu "Əbu Üməyyə" deyə çağırırdılar. Səid ibn Cübeyr hey o qadının yanına gedərdi. Mən ondan:

- Ya Əba Abdullah, nə üçün o qadının yanına çox gedirsiniz?- deyə soruşdum. Səid ibn Cübeyr:

- Mən onunla mütə nikahı bağlamışam,- deyə cavab verdi.

İbn Cüreyc söhbətinin ardında dedi: Səid ibn Cübeyr mənə dedi:

- Mütə nikahı su içməkdən də halaldır(- "Nəylil-Əvtar”, c.6, səh. 370; "Mərifətu ulumil-hədis”, səh.65 )

Səid ibn Cübeyrin mütə nikahının caizliyi barəsindəki məsləkini sual altına almaq üçün onun adına yalançı hədislər də uydurmuşlar. Keçən müzakirələrimizdə o hədislərdən yazdığımız üçün bu miqdarla kifayətlənirik.

2. Mücahid ibn Cəbr

Mücahid öz əsrinin tanınmış Quran qarilərindən və təfsirçilərindəndir. O, özündən sonrakı əsrlərdə də təfsir və qiraət elmlərinin öncüllərindən hesab olunmuşdur. Hər iki məzhəbin kitablarında yazıldığı kimi bu adlı-sanlı tabei, böyük müfəssir İbn Abbasın ətəyində böyümüş və təfsir elmini ondan öyrənmiş şəxslərdən biridir. Fəzl ibn Məymun bu haqda yazır:

Mücahiddən belə söylədiyini eşitdim ki, o dedi: Mən Quranı otuz dəfə İbn Abbasın hüzurunda oxudum.

Nuri isə demişdir:

"Əgər Mücahiddən əlinə bir təfsir çatdısa sənin üçün kifayətdir.”(- "Fəthul-Bari”, c.9, səh. 142 )

Əhli-sünnənin adlı-sanlı alimləri o cümlədən Məhəmməd Cərir Təbəri(- "Bidayətul-müctəhid”, c.2, səh. 47 ), Cəlaləddin Siyuti(- "Əl-Mühəlla”, c.9, səh. 520 ), İbn Kəsir(- "Əl-Büldan”, səh. 239. ), başqaları(- "Kəhf”, ayə, 5 ) öz təfsir kitablarında qeyd etmişlər ki, Mücahid mütə nikahının ayəsini "ila əcəlin müsəmma” cümləsi ilə oxuyar və təfsir edərdi. Bu da Mücahidin mütə nikahının halallığını qəbul etdiyini aydın nümayiş etdirir.( Bunuda nəzərə almaq lazımdır ki, Mücahid tabeindən biridir və peyğəmbəri (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) yaxından görməmişdir. Dini elmləri də səhabələrdən mənimsəmişdir.) Elə buna görə də Mücahid mütə nikahı ayəsini belə təfsir etmişdir.

3. Məhəmməd ibn Sudəy

Məhəmməd ibn Sudəy də tabein təbəqəsindəndir. O, müsəlmanların etimad və etibar etdikləri şəxslərdəndir. Məhəmməd ibn Sudeydən mütə ayəsi barəsində əlimizə gəlib çatan təfsirlərdən belə nəticə çıxarmaq olar ki, o, mütə nikahının halallığına etiqad bəsləmişdir. Təriqətlərin təfsir kitablarında Məhəmməd ibn Sudəydən mütə nikahı barəsində qeyd olunmuş təfsirlərdən məlum olur ki, o, bu ayənin mütə nikahı üçün nazil olduğunu dəstəkləyirmiş. Buna görə də deyilən ayəni "ila əcəlin müsəmma” cümləsi ilə təfsir edərmiş.(- "Nəhl”, ayə, 116 )

4. Qutadə ibn Dəamə

Qutadənin əsli İraqdandır və tabeilər təbəqəsindən sayılır. O, peyğəmbərin (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) şöhrətli səhabəsi, Abdullah ibn Məsudu görmüş və hədislərini onun vasitəsilə nəql etmişdir.(- "Nikahul-misyar və əhkamul-ənkihətil mühərrəmə”, səh. 3 ) Təriqət böyüklərinin dediklərinə görə Qutadə İraqın ən böyük alimlərindən və bütün müsəlmanların etimad göstərdiyi şəxslərdəndir. Səid ibn Müseyyib Qutadə haqqında demişdir: "Mən iraqda Qutadədən hafiz bir şəxs görmədim.”(- "Nikahul-misyar və əhkamul-ənkihətil mühərrəmə”, səh. 3; "Rivacul-misyar və həqiqətihi və hikmərihi”, səh. 9 )

Əhli-sünnə kitablarının yazdıqlarına görə Qutadə də mütə ayəsini "ila əcəlin müsəmma” ifadəsi ilə qiraət və təfsir edirdi. (- Bu sözlər bu alimin İslami fiqh cəmiyyətinin on səkkizinci qurultayında, müqəddəs Məkkə şəhərində hicri qəməri tarixi ilə 8/12/ 1416 və miladi tarixi ilə 17/8/2005 –ci ildəki çıxışında söylənilmişdir. )

5. Məqatil ibn Süleyman

Əhli-sünnə kitablarında, habelə Məqatil ibn Süleymanın öz təfsirində yazılanlar Məqatilin də digər səhabə və tabein kimi mütə nikahı ayəsini "ila əcəlin müsəmma” cümləsi ilə birgə qiraət və təfsir etməsindən hekayət edir.(- "Sünəni Beyhəqi”, c.7, səh. 205. )

6. Əta ibn Əbi Ribah

Əta ibn Əbi Ribah da tabeilərdən biri və mütə nikahını halal edən fərdlərdəndir.(- "Əl-məsailus-sağaniyyə”, səh. 35; "Əl-münazirat bəynə füqəhaus-sunnə və füqəhauş-şiə”, səh. 95. ) Onun təfsir və hədislərdən əlimizə gəlib çatanları bu həqiqəti təsdiqləməkdədir. Bundan əlavə din alimləri də Ətanın mütə nikahının halallığına etiqad bəslədiyini söyləmişlər.(- "Rəsailul-Mürtəza”, c. 1, səh. 237 )

7. Həbib ibn Əbi Sabit

Təfsir mənbələrində göstərildiyi kimi Həbib ibn Əbi Səbat mütə nikahı ayəsini İbn Abbas və Ubey ibn Kəbin təfsirinə uyğun olaraq "ila əcəlin müsəmma” cümləsi ilə qiraət və təfsir etmişdir.(- "Əl-xilaf”, c.4, səh. 341 )

8. Həkəm ibn Uyəynə

Həkəm ibn Uyəynədən bizə çatmış hədislər aydınlıqla göstərir ki, o, mütə nikahının caizliyinə inanmışdır. Əks halda bu kimi hədisləri nəql etməz və onlara istinad etməzdi.

Əhli-sünnə və şiələrin görkəmli xadimləri təfsir və hədis kitablarında qeyd etmişlər:

Şöbə Həkəm ibn Uyəynədən nəql edir ki, bir gün Həkəm ibn Uyəynədən:

- Bu ayə nəsx olmuşdurmu? – deyə mütə nikahı barəsində soruşdum.

- Xeyr, - deyə Həkəm cavab verdi və davam etdi,- Əli(əleyhis-salam) buyurmuşdur: "Əgər Ömər mütəni qadağan etməsəydi bədbəxt insanlardan başqası zinaya bulaşmazdı”.(- "Zübdətul-bəyan”, c.2, səh.653 )

Bu hədisi bir nümunə və dediklərimizin canlı şahidi olaraq zikr etdik.

9. Təlhə ibn Məsrəf

Təlhə ibn Məsrəfin də adı mütə nikahının ayəsıni "ila əcəlin müsəmma” cümləsi ilə oxuyan və təfsir edənlərin sırasında çəkilir.(- "Məcməul-bəyan”, c.3, səh.60-61 )

10. Zəfər ibn Əvs Mədəni

Əhli-sünnənin fiqhi(- "Zubdətut-təfasir”, c.2, səh.43 ) və digər kitablarında(- "Əl-burhan fi təfsiril-quran”, c.2, səh.57-58 ) yazılmışdır ki, Zəfər ibn Əvs də mütə nikahını caiz bilən kəslərdən olmuşdur.

11. Tavus Yəmani

İbn Həzmin Əl-Mühəlla kitabında yazdığına görə Tavus da mütə nikahının halal olduğunu əqidə kimi seçmişdir.(- "Alaur-rəhman fi təfsiril-Quran”, c.2, səh.75 )