Kafirin yaxşı əməlləri onun Cəhənnəm əzabını yüngülləşdirə bilər. Çünki səxavətdə məşhur Hatəmi Tai və ədaləti ilə tanınmış Ənuşirəvan Cəhənnəmdədirlərsə də, od onları yandırmır. Xeyir əməllər yalnız odla bu şəxslər arasında pərdə ola bilmişdir. Bir sözlə, dünyadan kafir gedənlərin əməli puçdur.

Müxtəlif Quran ayələrində əməli puç edənlərdən şirk (Allaha şərik qoşmaq) və küfr (Allahı inkar etmək) zikr edildi. Bəs başqa günahlar necə? Onlar da əməlləri puç edirmi? Bəli, bəzi günahlar barədə məxsus rəvayətlər vardır. Məsələn, aqvalideynlik (ata-ananın üzünə qayıtmaq, itaətsizlik etmək) barədə buyurulub: Nida yetişər, ey aqvalideyn, nə etsən də səndən qəbul olunmaz. İnsanın ardınca ananın narazılıq ahı onun dağca əməllərinə od vurar. Digər günahlardan, böhtan imansızlığa səbəb olar. Başqalarının əziyyətinə, incidilməsinə bais olan həsəd də bu günahlardandır.

Kəffarə günahın təirini məhv etmək, örtmək mənasındadır. İmanı qəbul etməklə əvvəlki küfrlərin məhv olacağına şəkk yoxdur. Əgər ömrünün əvvəlindən imansız olmuş bir şəxs imana gəlib, dünyadan gedərsə, şəksiz ki, nicat tapanlardandır. Amma baş vermiş günahları qəti silib, örtəcək şey şərtləri ödənmiş tövbədir. Tövbə edənlər barədə Quran buyurub: "Allah onların günah və pisliklərini savab və yaxşılığa çevirər.”

Görən, həqiqi tövbədən başqa da günahları pak edəcək, siləcək əməl varmı? Belə bir ayə buyurulub: "Gözəl əməllər çirkin əməlləri pak edər.” Məhz hansı əməllərin nəzərdə tutulduğu bəzi rəvayətlərdən aydın olur. Məsələn, "Bihar”ın 15-ci cildində rəvayət olunub ki, bir nəfər Həzrət Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm)-in yanına gəlib ərz etdi ki, mənim günahım böyükdür (o cahiliyyət dövründə qızını diri-diri torpağa basdırmışdı). Mənə bir əməl tanıtdırın ki, Allah ona görə məni bağışlasın. Həzrət buyurdu: Anan varmı? Ərz etdi ki, xeyr. (Məlum olur ki, bu sayaq günahların bağışlanması üçün ən böyük əməl anaya yaxşılıqdır.) Həzrət buyurdu: Xalan varmı? Ərz etdi ki, bəli. Buyurdu: Xalana yaxşılıq et (anaya bağlı olduğundan, anaya da yaxşılıq olmuş olar).

Sonra Həzrət buyurdu: Əgər o şəxsin anası qalsaydı, daha yaxşı olardı. Belə günahların yuyulmasında anaya yaxşılığın əhəmiyyəti şəksizdir.

Qurani Məcidin neçə yerində zikr olunub ki, peyğəmbərlər və ümmətlərdən sual olunar. (7-ci surə, 6-cı ayə) Peyğəmbərlərdən sual olunar: Sizi xalqın (haqqa doğru) də”vəti üçün göndərdik, onlara (də”vəti) çatdırdınızmı? Deyərlər: Pərvərdigara, Özün şahidsən, biz süstlük etmədik. Nida olar: Şahidiniz kimdir? Deyərlər: Şahidimiz Xatəmül-ənbiyadır (son peyğəmbər Həzrət Mühəmməd (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm)). Eləcə də Məryəm oğlu İsadan soruşarlar: Sən dedinmi, mənə və anama pərəstiş edin? Həzrət İsa, Allahın əzəməti qarşısında lərzəyə gəlib ərz edər: Pərvərdigara, əgər mən belə bir söz desəydim, Sən bilərdin. Mən dedim ki, Allahın bəndəsiyəm, mənim və özünüzün Allahına pərəstiş edin ("Maidə” surəsinin axırı).

Ümmətlərdən sual olunar: Peyğəmbərləriniz sizə bu günkü olacaqlardan xəbər vermədimi? Hamı deyər: Bəli.

Sual mövzusunda başqa bir sorğu Allahın nemətləri barədədir ki, bu nemətlərlə necə rəftar olundu? (102-ci surə, 8-ci ayə) Ne”mətə şükr olunub, yoxsa yox?

Nemətlərdən sual barədə müxtəlif rəvayətlər vardır. Nemətin mərtəbələri mövcuddur. Bu nemətlərin ən mühümü Ali-Mühəmməd (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) vilayətidir. Hətta ayədəki "mütləq soruşulan nemət” vilayətdir.

İmam (əleyhissalam) Qitadəyə buyurdu: "Nemətlər barədə mütləq sorğu-sual olunacaq” ayəsi barədə nə deyirsiniz? Ərz etdi: Su, çörək və başqa şeylərdən sorğu olunar. İmam (əleyhissalam) buyurdu: Allahın kərəmi bu sualları verməkdən daha da üstündür (yəni, Allah əsla belə suallar verməz). Əgər siz bir nəfərə süfrə açsanız, ikinci dəfə o yeməklərin sorğusunu apararsınızmı? Ərz etdi: Bəs bu ayədən məqsəd nədir? Həzrət buyurdu: Nemət biz Ali-Mühəmmədin vilayətidir.

Sual olunar: Siz Ali-Mühəmmədlə (Həzrəti Mühəmməd (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) və onun onun haqq vəsiləri ilə) nə etdiniz? Onların məhəbbətindən, təbiətindən nəyə yiyələndiniz? Peyğəmbər ailəsinin düşmənlərindən soruşular: Nə üçün bu nemətlə düşmənçilik etdiniz?

Əgər israfçılıq olmayıbsa, haramdan qazanmayıbsa, harama xərclənməyibsə, yeməkdən sual olunmaz. Bütün haramlar və günahların səbəbi soruşular.

Xüsusi soruşulacaq nemətlər də vardır. Dörd nemətin cavabı verilməzsə, kimsəyə qədəm götürməyə icazə verilməz. Bu nemətlərdən biri ömürdür, soruşular ki, harada, necə keçirib? İkincisi, cavanlıqdır, soruşular ki, özünü nələrə mübtəla edib? Üçüncü nemət var-dövlətdir, haradan qazanılıb və harada xərclənib? Nəhayət, dördüncü nemət Ali-Mühəmməd (əleyhissalam) vilayəti, ilahi qanunlar barədədir; ömrünü hansı qanunlarla yaşamısan? Məmləkətin hansı qanunlarla idarə olunub?

Sorğu başlanarkən ilkin soruşulacaq ibadət-namazdır. Vacib namazlar vaxtında qılınmışdırmı? "Dinin sütunu”, "Allahın əmanəti” adlandırılan bu ibadət düzgün icra olunmuşdurmu?

Sonra başqa ibadətlərdən də sorğu olar.

"Nəhcül-bəlağə”də Əmirəl-möminin Əliyyibni Əbitalib (əleyhissalam) buyurur: Günah üç qismdir: bağışlanacaq günah, bağışlanmasına sahibinin ümidvar olduğu günah, bağışlanmayacaq günah.

Bağışlanacaq günah dünyada cəzası çəkilmiş günahdır. Allah bir günaha iki dəfə cəza verməz.

Bağışlanmasına ümid oln günah o günahdır ki, dünyada cəzası çəkilməsə də, bu günaha tövbə olunmuşdur.

Üçüncü qisim-bağışlanmayan günah bəndələrin bir-birlərinin haqqını tapdalamasıdır.

Allah xalqın haqqını bağışlamır.

Əgər bir insan zülmlə başqasından bir şey, hətta saman çöpü də almış olsa, Allah o adamı cəzalandıracaqdır. Quran ayəsində buyurulur: "Allah gözləyir hər kəsin haqqını özünə qaytarsın.” (89-cu surə, 14-cü ayə)

Mühəddis Qummi "Mənazilül-axirət” kitabında adı dillərdə dolaşan zahid, abid Süleyman Dərayinin hekayətini nəql edir. Ölümündən sonra onu yuxuda görüb, əhvalını soruşublar ki, necəsən? Deyib: Bir ildir bir dayanacaqda, dolamada məəttələm. Bir gün şəhərə aparılan saman tayasından dişimi xilal etmək (təmizləmək) üçün bir çöp qopartdım. Bir ildir sorğudayam ki, nə üçün xalqın malından icazəsiz istifadə etmisən, sahibi razı idimi?

Düzdür, saman çöpü bir şey deyil. Amma hər halda maldır və xalqın mülküdür. Bəziləri bir-birlərini utandırırlar ki, bir şey qoparsınlar. Həyasızlıqla qazanmaq, qoparmaq haramdır. Elə işlər görün ki, dünyadan gedəndə çiyninizə yük düşməsin. Əgər bu vaxtadək səhlənkarlıq etmisinizsə, sahibindən halallıq alın. "Zülmlə mənimsəmə dayanacağında adamların vəziyyəti müxtəlif olar. Bəziləri bu sorğu dayanacağında min il yubanarlar.

Allah-Taala Öz bəndələri ilə iki qism hesab aparır: Ədaləti ilə (zərrə-zərrə) və fəzli ilə (bağışlamaqla). Ədalət hesabına görə hər kəsin başqasında haqqı olsa, bu haqq həmin adamın hesabından götürülməli, haqq sahibinə qaytarılmalıdır. Məsələn, bir şəxs digərinin qeybətini edibsə, Allah-Taala bildiyi qədər onun savablarından, ibadətlərindən götürüb, qeybəti edilmiş şəxsə verər. Əgər qeybət edənin savabı yoxdursa, qeybətini etdiyi şəxsin günahlarından həmin miqdar götürməlidir.

Qiyamətdə insanların hesabı, zülmlə mənimsənilmişlərin qaytarılması barədə genş bir hədisin sonunda İmam Səccad (əleyhissalam) buyurmuşdur: Xudavənd buyurur: Mənəm o Allah ki, Məndən başqasının pərəstişə ləyaqəti yoxdur. Zidd, xilaf, sözlər qarşısında hakiməm. Sizin aranızda Öz ədalətimlə mühakimə edirəm. Bu gün kimsəyə zülm olunmaz. Bu gün məzlumun dadına çataram. Məzlumun haqqını borcludan alaram. Boynunda kimsənin haqqı olan zalımlar qarşımdan ötüb keçə bilməz. Ey insanlar, birləşin, kimsənin sizdən zülmlə aldığını dünyada ondan istəyin. Mən o şəxsin əleyhinə sizin şahidinizəm.

Hədisdə vardır ki, Qüreyşdən olan bir kişi Həzrətə dedi: Ey Peyğəmbər oğlu, Cəhənnəm əhli olan kafirin boynunda möminin haqqı olarsa, buna görə nə alar? İmam (əleyhissalam) buyurdu: Kafirin boynundakı haqqı qədər möminin günahı azalar. Kafirsə, küfrünün əzabına əlavə əzab alar. Qüreyşli kişi möminin müsəlman boynundakı haqqının necə alınacağını soruşdu. İmam (əleyhissalam) buyurdu: Borclu müsəlmanın savablarından götürülüb, haqqı getmiş müsəlmanın savablarına artırılar. Sonra kişi dedi: Əgər onun savabı olmasa, necə? İmam (əleyhissalam) buyurdu: Haqqı getmiş məzlumun günahlarından zalıma verilər.

Amma kafirin haqqı tapdalanarsa, haqqı qədərində əzabı yüngülləşdirilər, çünki müsəlman olmadığından savaba layiq deyil. Bir yəhudiyə 5 qran borclu abidin hekayətini xatırlayaq.

Həzrət Səccad (əleyhissalam)-dan rəvayət olunub ki, buyurdu: Qiyamət günü bəndənin əlini qaldırarlar ki, hamı onu görsün. Deyərlər ki, hər kəsin bu bəndənin boynunda haqqı varsa, gəlsin alsın. Məhşər əhli üçün bundan çətin bir hal yoxdur ki, bu vaxt bir şəxsi görüb tanıyanda, ondan nə isə istəyəcəyindən qorxarlar.

Həzrət Peyğəmbər(səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm)-dən nəql olunub ki, səhabələrinə buyurdu: Bilirsinizmi müflis kimdir? Dedilər: Bizim aramızda müflis o şəxsdir ki, pulu, var-dövləti olmasın. Həzrət buyurdu: Mənim ümmətimin müflisi yalnız o şəxsdir ki, Qiyamətdə namazının, orucunun, zəkatının, həccinin savablarını böhtan dediyi, yersiz lənət söylədiyi, haqqını yediyi, qanını hədər verdiyi adamlara ödəyib, savablarını qurtarsın və yenə də borclu qaldığından, onların günahından götürsün.

Mümkündür, boynunda xalqın haqqı olan şəxslə Allah-Taala Öz rəhmiylə hesab aparsın. Bu şəxsin xalqın haqqını ödəmə dayanacağında məəttəl durduğu vaxt, Allah Öz rəhmi, kərəmi ilə bir Behişt qəsri göstərər. Nida olunar: "Ey bu bəndənin boynunda haqqı olanlar, əgər bu qəsri istəyirsinizsə, bu şəxsi rahat buraxın və onu halal edin.” Bəli, Allahla bağlı olan insanın hər yerdə çətinliyi həll olar. Allahın islah etmədiyini kim islah edə bilər?!

Bu səbəbdən də dua etməliyik ki, Pərvərdigara, bizimlə Öz rəhmətinlə rəftar et. Həzrət Səccad (əleyhissalam) "Əbu Həmzə Somali” duasında neçə yerdə nalələr çəkib: Xudaya, gözümü fəzl və kərəminə dikmişəm.”

(Amma Allah Öz ədaləti ilə rəftar edərsə, hər əməlin cavabını zərrə-zərrə verməliyik.)