Təfsirə görə, irəlidəki nur insanın əqidəsinin və Ali-Mühəmməd (əleyhimussalam)-ın vilayətinin, sağ tərəfdəki nur ibadətin nurudur. Bəzilərinin nuru göz görəcək qədərdirsə, bəzilərinin də nuru elə zəifdir ki, gah yanır, gah sönür. Belələri yıxılıb-duraraq çığırarlar: "Pərvərdigara, bizim nurumuzu tamamla, mənzilimizə çata bilək.” Burada günahkarlar möminlərdən nur istəsələr də kimsənin nurundan başqasına fayda olmaz. Onların arasından ə”raf çəkilər.

Deyərlər: Ey möminlər, məgər biz sizinlə deyildik? Cavab verərlər: Bəli. Amma sizi nəfsiniz aldatdı. Qürur sizi tutdu. Allahdan uzaq olub, bu günü düşünmədiniz. (57-ci surə, 13-ci ayə)

Bu günsə çarəniz yoxdur, yeriniz atəşdir.

Gəlin çarəsiz günə düşməmiş ikən o gün üçün nur fikrində olaq.

Əraf barədə 3-cü baxış, nəzər budur ki, o, Behişt və Cəhənnəm arasında bir yerdir. Orada ağılsızlar, az ağıllılar, dünyadan körpə getmiş uşaqlar yerləşər. Burada nə Behişt neməti, nə də Cəhənnəm əzabı var.

Allah-Taala dünyadan iman və təqvayla gedənlər üçün axirətdə gözəl məkan qərar vermişdir. Allah bu mehmanxanada Özünə və həmin aləmin vüs”ətinə layiq növbənöv nemətlər tədarük etmişdir. Bu həqiqətin və onun xırdalıqlarının dərki bu dünya əhli üçün qeyri-mümkündür. (Eynən, ana bətnindəki körpənin dünyadan, onun genişliyindən xəbərsiz olduğu kimi.)

Qurani Məciddə buyurulur: "Etdikləri əməllərin mükafatı olaraq möminlər üçün göz oxşayan nə cür nemətlər gizlənib saxlandığını heç kəs biməz!” ("Səcdə” surəsi, ayə 17.)

Başqa bir ayədə: "Orada onlar üçün istədikləri hər şey vardır. Dərgahımızda isə ondan artığı mövcuddur.” (50-ci surə, 35-ci ayə)

Və yenə: "Onlar ürəkləri istəyən nemətlər içində əbdi qalacaqlar.” (21-ci surə, 102-ci ayə.)

Xülasə, Behişt bir yerdir ki, orada nakamlıq və narahatlıq, qəm-qüssə və zəiflik, qocalıq və xəstəlik, yorğunluq və süstlük yoxdur. Mütləq sağlamlıq orada olduğundan "Darüs-salam” (sağlamlıq evi) adlanmışdır. Bu həqiqi səltənətdə qüdrət tamdır, yəni istənilən olur. "Dəhr” surəsində (ayə 20) buyurur:

"Hara baxsan, nemət və böyük bir mülk görəcəksən.”

Quranda zikr edilmiş Behişt nemətlərindən bir qismini nəzərdən keçirək:

Könül istəyən quşlar, seçiləcək hər növdə meyvə, Behişt əhli üçün tükənməyəcək meyvələr, xurma və nar ağacları...

Xalis sudan, dəyişməz, dadı qaçmaz süddən, saf şərabdan arxlar... Eləcə də, bütün qatqılardan pak, xalis baldan nəhrlər...

Behiştdəki çeşmələr öz xüsusiyyətlərinə görə adlanmışlar. Məsələn, "Kafuriyyə”, "Zəncəbiliyyə” "Səlsəbiliyyə” və ən mühümü "Kövsər”. Kövsər ilahi ərş altından axır və ən ağ süddən, ən şirin baldan, ən nərm kərədən, daşları zümrüd, yaqut, mərcandan ibarət olub, otu zəfəran və torpağı müşkdən ətirlidir.

"Kəhv” surəsində buyurulub: "Kim istəyir inansın, kim istəmir inanmasın. Zalımlar üçün pərdələri onları bürüyəcək od hazırlamışıq. Behişt əhli isə Behiştdə taxtlara söykənərək, qızıl bilərziklərlə bəzənəcək, nazik və qalın ipəkdən yaşıl paltarlar geyəcəklər.”

Həzrət Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm)-dən rəvayət olunmuşdur: Mömin öz Behişt qəsrinə gedəndə başına kəramət tacı qoyular, ona Behişt cəvahirləri ilə bəzənmiş rəngbərənk 70 libas geydirilər. O libaslardan biri dünyaya gətirilərsə, ona baxmağa dünya əhlində taqət olmaz.

Həzrət Sadiq (əleyhissalam)-dan rəvayət olunmuşdur: Allah-Taala hər cümə Behiştdə möminlərə kəramət göstərər, mələklə libaslar göndərər, mömin onlardan birini kəmərinə bağlayıb, digərini çiyninə atar. Getdiyi yerlər libasların nurundan işıqlanar.

Quranın neçə yerində Vəd verilmişdir:

"Allah mömin kişilərə və qadınlara altından çaylar axan cənnətlər və "Ədn” cənnətlərində gözəl məskənlər Vədə buyurmuşdur. Onlar orada əbədi qalacaqlar. Allahdan olan bir razılıq isə daha böyükdür. Bu ən böyük qurtuluş və uğurdur.” ("Tövbə” surəsi, ayə 72).

"Zümər” surəsində (ayə 20) buyurulmuşdur: "Lakin Rəbbindən qorxanları Behiştdə bir-birinin üstündə tikilmiş otaqlar gözləyir. Onların altından çaylar axar. Bu, Allahın Vədəsidir. Allah Vədə xilaf çıxmaz.”

Həzrət Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm)-dən rəvayət olunmuşdur ki, otaqlar mirvari, yaqut, zümrüddən tikilib və onların üstü qızıldandır. Hər bir otağın qızıldan min qapısı, hər qapıya müvəkkil vardır.

"Gözəl məskənlər” ifadəsinin təfsirində Rəsulullah (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) buyurmuşdur: Behiştdə lö”lödən qəsr vardır. O qəsrdə qırmızı yaqutdan 40 otaq, hər otaqda yaşıl zümrüddən 70 hücrə, hər hücrədə 70 taxt, hər taxtda rəngarəng 70 xalı, hər xalıda Hurül-eyn olar. Hər hücrədə 70 süfrə, hər süfrədə 70 növ təam olar. Hər hücrəyə 70 xidmətçi qulluq edər. Allah-Taala möminə bütün təamlardan istifadə edəcək qədər qüvvə verər.

"Kəhf” surəsində: "Onlar orada taxtlara söykənəcək”, "əl-Vaqiə” surəsində: "Onlar qızıl-gümüş, lə”l-cəvahiratla bəzənmiş taxtlar üstündə qərar tutacaqlar”, "Ər-Rəhman” surəsində: "Onlar orada astarları qalın ipəkdən olan döşəklərə söykənmiş olacaqlar” buyurulub.

Bir sözlə, Quranda bir sıra libas, xalı növlərinin adları çəkilib ki, bu həqiqətləri deyib, eşitmək yox, görmək lazımdır. ("İstəbrəq” zərli parça), hərir, (ipək) və s. adlar) "Vaqiə” surəsində qablar barədə buyurulmuşdur: "Cənnət bulağından axan dolu piyalələr, kuzələr və qədəhlərlə (xidmətçilər dolanacaqdır).” Elə də, "Tur” və "Dəhr” surələrində oxşar ayələr vardır.

Behişt maddi nemətlərinin ən ucası hurilər olduğundan, Qurani Məciddə bu barədə çox zikr olunub. "Hur” sözündə həm bədən ağlığı, həm də iri gözlülük cəmlənmişdir. Eləcə də onların gözlərinin ağı ağlığın nəhayətində, gözlərinin qaralığı isə qaralığın nəhayət dərəcəsindədir. Onların belə adlandırılmasının səbəbi bu ola bilər ki, onları görən gözlər heyran olur (ağarır). "Vaqiə” surəsində buyurulur: "O hurilər sanki sədəf içində gizlənmiş incidirlər.”

Həzrət Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm)-dən rəvayət olunmuşdur ki, Behiştdə bir nur parlayar və Behişt əhli "bu nə nurdur?” deyə soruşarlar. Deyərlər ki, bu yoldaşının üzünə gülümsünən hurinin dişlərinin nurudur.

Yenə "Vaqiə” surəsində: "Şübhəsiz ki, Biz cənnət qadınlarını başqa cür yaradacağıq. Onları bakirə qızlar, ərlərini sevən həmyaşıdlar edəcəyik. (Onların yaşı 16, Behiştdə kişilərin yaşı 33 deyilmişdir.)

"Ər-Rəhman” surəsinin 56-cı ayəsində buyurulur: "O cənnətlərdə gözlərini yalnız ərlərinə dikmiş, bundan əvvəl özlərinə heç bir ins-cin toxunmamış qadınlar vardır. O qadınlar sanki yaqut və mərcandırlar.”

"Bəqərə” surəsində buyurulmuşdur: "İman və saleh əməl sahibləri üçün Behiştdə hər cür qüsurdan pak qadınlar vardır.” Onlar heyz (aybaşı) olmurlar və hər cür murdarlıqdan uzaqdırlar. Onlarda təkəbbür və özünəpərəstiş, bir-birlərinə qısqanclıq yoxdur.

Həzrət Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm)-dən nəql olunmuşdur: "Allah-Taala bir huri xəlq etdi ki, onun sağ üzündə "Muhəmmədun-rəsulullah”, Sol üzündə "Əliyyun vəliyyullah”, alnında "Həsən”, çənəsində "Hüseyn”, iki dodağında "Bismillahir-rəhmanir-rəhim” yazılmışdı.

İbni Məs”ud soruşdu: "Bu kəramət kimin üçündür? Həzrət buyurdu: "Hörmət və itaətlə "Bismillahir-rəhmanir-rəhim” deyənlər üçün.”

Onu da deyək ki, dünyadan imanla gedib, Behişt əhli olmuş qadınlar hurilərdən daha gözəldirlər. Şərif ayədəki "Behişt bağlarında gözəl qadınlar” ifadəsi Behişt sakini olmuş dünya qadınları kimi təfsir olunmuşdur.

Məclisi, İmam Sadiq (əleyhissalam)-dan rəvayət edir ki, mömin şiə qadın Behiştə daxil olar və möminlə izdivac edər.

Rəvayət olunub ki, dünyada ərdə olmayan və ya əri Behişt əhli olmayan Behişt qadınları Behişt əhlindən istədikləri ilə izdivac edərlər. Əgər möminə qadın dünyada ayrı vaxtlarda müxtəlif şəxslərdə ərdə olmuşdursa, onların sonuncusu və ya ən əməlisalehi ilə izdivac edər.

"Ər-Rəhman” surəsində buyurulur: "Şübhəsiz ki, Rəbbinin məqamından qorxanları iki cənnət–”Ədn” və "Nəim” gözləyir. O iki cənnətin ağacları qollu-budaqlı, meyvəlidir.” Məclisi Həzrət Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm)-dən nəql edib ki, əgər Behişt qadınlarından biri gecə ilk səmadan yerə müşərrəf olarsa, onun xoş ətri bütün dünya əhlinin burnuna yetişər. İmam Sadiq (əleyhissalam)-dan nəql olunub ki, Behişt ətri min illik yola çatar. Yenə nəql olunub, Behişt torpağı müşkdür. Çox rəvayətlərdən məlum olur ki, Behiştin qapısı, divarı, yeri, bütün olanları ətirlidir.

"Dəhr” surəsindən buyurulub: "Behişt əhli Behiştdə günəş və onun istisini, həmçinin soyuq görməzlər.” Onlar mülayim, normal havadadırlar. Onların gün və günəş işığına ehtiyacları yoxdur. İman, saleh əməl nuru onlara bəs edər.

Nəql olunub ki, hurilərin nuru günəş nurundan artıqdır. Eləcə də, Behiştdə olan hər şeyin hətta libasın, xalının, qabların da nuru olar.

Dünyada olan nemətlər və ləzzətlər, əsl Behiştdə olan nemət və ləzzətlərin bir qətrəsi, nümunəsi olduğu kimi, xoş sədaların da kamili, həqiqisi Behiştdədir. Əgər bu həqiqi səda dünya əhlinin qulağına dəyərsə, taqət gətirməyib, həlak olarlar. Hələ Davud peyğəmbərin avazı dünyada olduğu halda, kimsənin bu avazı dinləməyə taqəti olmazdı. Bir-biri ilə düşmən olan heyvanlar, məsələn, qurd vd ahu bu sədaya toplanar, bir-birlərinə toxunmazdılar. Eləcə də, Davud peyğəmbər oxuyarkən bəzi adamların yıxılıb, həlak olduğu məlumdur.

"Nəhcül-bəlağə”-də peyğəmbərlərin halının bəyanında Əmirəl-möminin (əleyhissalam) buyurur: "Davud (əleyhissalam) Behiştdə Behişt əhli üçün oxuyar.” (Əlbəttə, oxunan Behişt nəğmələri olacaq və Behişt əhlinin dinləmək taqəti olacaq). Həzrət Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm)-dən nəql olunub ki, ən gözəl Behişt nəğməsi hurilərin öz Behişt yoldaşlarına oxuduqları nəğmələrdir. Əlbəttə, ins və cinnin eşitmədiyi bu səda musiqi alətləri ilə yox, Allahın təsbihi, həmdi, təqdisi ilədir. Behişt quşlarının da gözəl nəğmələrindən danışılıb.

İmam Sadiq (əleyhissalam)-dan soruşdular ki, Behiştdə qina və nəğmə varmı? Buyurdu: Behiştdə bir ağac vardır, Allahın buyuruğu ilə Behişt küləkləri əsdikdə, həmin ağacdan elə bir avaz qalxar ki, xəlq olmuşlar heç zaman belə gözəl nəğmə eşitməmişlər. Bu, dünyada Allah qorxusundan qinaya qulaq asmamağın əvəzidir.

Behiştdə müxtəlif ruhani nemətlər də vardır. Əqlimiz onların dərkinə acizdir.

Bəsirət, idrak gözlərinin pərdəsi (Behiştdə) açılar, insan dünyada bildiklərini gözləri ilə görər. Dünyada arzuladığı həqiqət və ilahi mərifətə çatar. (Xüsusən, Mühəmməd (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) və Ali-Mühəmməd (əleyhimussalam) mərifətinə və onlarla yaxınlığa). "Behişt əhli ilahi maarif və Həzrət Mühəmməd (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm)-in fəziləti barədə müzakirə edərlər.”

Hər bir Behişt əhlinin (dünyadan imanla getmiş), Behiştə daxil olma səlahiyyətli ata-ana, ailə və övladına şəfaət edib, öz arxasınca aparması da ilahi fəzldəndir. Bu iş yaxın adamları həmin məqam əhli olmayan möminə ehtiram üçündür.

Behiştdə yerləşdikdən sonra mömini təbrik etmək üçün min məlaikə məmur olub, onun ziyarətinə gələrlər. Möminin min qapılı qəsrinin hər qapısından bir mələk daxil olar, ona salam verər, "mübarək olsun” deyər. Amma hər şeydən yüksək Allahın mömin bəndə ilə mükaliməsidir. Bu barədə çox rəvayətlər olsa da Allah-Taalanın "Yasin” surəsindəki bir buyuruğunu xatırlamaq kifayətdir: "Rəhimli Allahdan salam deyiləcək.” (ayə 58)

"Minhac"da Cabir ibni Əbdüllahdan rəvayət olunub ki, Həzrət Mühəmməd (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) buyurdu: "Behişt əhli nemətlərə qərq olanda onlara qəfil bir nur parlayar və ondan avaz gələr ki: "salam olsun sənə, ey Behişt əhli.” Bəli, dünyada peyğəmbərlərə nəsib olmuş bu səadət axirətdə Behişt əhlinə də qismət olar.

Həzrət Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm)-in "ya Əli, sənin şiələrin mənim ətrafımda ağ üzlə nur minbərlərdədir, onlar Behiştdə mənim qonşularımdırlar”, buyurduğu kimi bu yaxınlıq da bir nemətdir ("Nüdbə” duası).

Vəsfə gəlməyən bir ləzzətdir ki, həmişəlik Behişt nemətləri geri alınmaz, bitib tükənməz.

Ruhani nemətlərdən biri də, Quranın buyurduğu kimi, peyğəmbərlər, salehlər və möminlərin qovuşmasıdır.

Rəvayət olunmuşdur ki, hər gün Behiştdə ziyarət və görüşə bir ulul-əzm peyğəmbər (ya Nuh, ya İbrahim, ya Musa, ya İsa, ya da Mühəmməd (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm)) gələr və həmin gün o böyük şəxsə qonaq olarlar. Cümə axşamları Xatəmül-Ənbiya (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm)-ə qonaqdırlar və cümə günləri Həzrət Həqqin yaxın məqamına dəvət edilərlər.

Zikr etdiklərimiz Behişt nemətlərinin yalnız kiçik bir hissəsi idi. İndi özünüz insafla deyin, ağıllı insan özünü bu sayaq ruhani ləzzətlərdən, məqam və dərəcələrdən məhrum edərmi?! İnsan bir dünyəvi məqama çatmaqdan ötrü nə qədər əzab-əziyyət çəkir?! Hansı ki, məlum deyil, öz məqsədinə çatacaq, yoxsa yox. Hətta məqsədinə çatarsa da, ölüm hər şeyi geri alar. Amma insan ali məqam, həmişəlik səadətlərdən ötrü addım da atmır. Hansı ki, bu yolda çalışanlar hökmən məqsədə çatacaqlar.

Qurani Məciddə buyurulur: "Lakin insan bundan sonra da günah etmək, pis işlər görmək istəyir.” ("Qiyamət” surəsi, ayə 5)

"Nəhcül-bəlağə”də bir xütbədə Həzrət Əmirəl-möminin (əleyhissalam) belə buyurur: "(Xudaya) Səni, əzəmətinə layiq olmayan bütün şeylərdən pak bilirəm, məxluqatın Yaradanı, gizlilərin Xaliqisən. Yaratdıqlarını imtahanın gözəlliyindən bir saray yaratdın ki, o Behiştdir. Orada qonaqlar üçün qəbul vasitələri, yemək yerləri, pakizə hurilər, xidmətçilər, zinətli otaqlar, lətafətli arxlar, son dərəcə təravətli bağlar, pak meyvələr hazırladın. Sonra Həzrət Mühəmməd (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm)-i nümayəndə göndərdin ki, xalqı əbədi, növbənöv nemətlərlə dolu saraya çağırsın. Nə o də”vətçini eşitdilər, nə həvəsləndilər, nə də arzu ediləsi şeyləri arzuladılar. Murdar, hiyləgər dünyaya üz tutub onu yedikcə rüsvay oldular, bir-birləri ilə saziş bağladılar. Dost olanlar e”tibarsız dünyaya valeh oldular, gözləri gor edildi, öz eyb və zərərlərini görmədilər. Qəlblərini dünya bimar etdi, layiq həqiqətlərə xəstə gözlə baxdılar, onu kar qulaqla eşitdilər. Həqiqətən, dünya şəhvətləri əqllərini korladı, dünya onların qəlblərini oynatdı və özünə vurğun etdi, dünyaya və əlində dünya malı olanlara qul oldular.”

Bəli, üçüncü yol yoxdur: ya Behiştdir, ya da Cəhənnəm. İnsan Allaha doğru getmirsə, nəinki nemətlərdən məhrum olacaq, hətta Cəhənnəm əzabına qovuşacaq. Bu əzaba qismən işarə edirik.