 23. İMAM ӘLİ İBNİ ӘBİ TALİB (Ә) Şiə məzhəbi tərəfindən mə᾿sum imam kimi tanınan və ilahi əmrlə Peyğəmbərin (s) bilavəsitə xəlifəsi olduğuna e᾿tiqad bəslənən Әli ibni Әbi Talib (ə) barəsində qısa şəkildə mə᾿lumat verməyi lazım bilirik. Peyğəmbərin (s) doğma əmisi oğlu, dünya və axirət xanımı həzrət Fatimənin ömür-gün yoldaşı Әli (ə)-ın barəsində ətraflı söhbət açmaq çox çətindir. Bütün tədqiqatçılar tərəfindən «Zatul-əb᾿ad», yə᾿ni müxtəlif cəhətlər sahibi adlandırılan Әli (ə)-ın şəxsiyyəti o qədər əhatəlidir ki, bir dəstə onun ədalətinə tab gətirməyib onu kafir adlandırmış (xəvaric firqəsi), başqa bir dəstə isə onun fəzilətləri qarşısında heyran qalıb ona Allah demişlər (Әliallahilər-ğulat firqəsi). Әlişünaslığı bir mə᾿rifət meyarı kimi təsəvvür etsək, insan zəkası bu vahidin başlanğıc və son nöqtəsi arasında öz acizliyini etiraf etmək məcburiyyətində qalır. Әli (ə)-ın adının bu günə qədər yaşaması onun ilahi bir həqiqət olduğunu açıq şəkildə isbat edir. Әli (ə) tarixin hər hansı bir dahi şəxsiyyəti olsaydı, əgər Sokrat, Aristotel, Platon, Hegel, Marks, Kant olsaydı çoxdan tarix səhifələrindən silinmişdi. İman və insaf nümunəsi olan əhli-sünnət alimi İbni Әbil Hədid Mö᾿təzili «Şərhu-nəhcil-bəlağə» kitabında əvəzsiz bir cümlə yazmışdır: «Nə deyim sənin şəxsiyyətin qarşısında ya Әli? Sənin fəzilətlərini amansız düşmənlər qəlblərində yatan kin-küdurətdən, dostların isə qorxudan gizlətdilər. Bununla belə sənin fəzilətlərini sayıb qurtarmaq mümkün deyil...» Әli (ə)-ın şəxsiyyətinin ən kamil tə᾿rifi qısa bir cümlədə yatır: «Әli (ə)-ı tanımaq mümkün deyil...» 69 il mənbərlərdə, namazlarda Әli (ə)-a lə᾿nət yağdıran, onun kafir olduğunu dünyaya car çəkən Müaviyənin yəqin ki, ağlına belə gəlməzdi ki, bir gün beynəlxalq kitab festivalında bir xristian aliminin Әli (ə) barəsində yazdığı kitab bütün əsərləri kölgədə qoyacaq: «Әli – bəşər ədalətinin fəryadı.» «Ey zaman, var qüvvəni toplayıb o elmi ilə, o şücaəti ilə, o ədaləti ilə dünyaya bir də Әli gətirə bilərsənmi!?»(Kitabın son səhifəsindən) Әziz oxucular! Bu kiçik yazıda həqiqəti əks etdirməyə aciz olan cümlələrlə Әli (ə)-ın fəzilət dəryasından yalnız bir neçə damlanı siz əzizlərə təqdim edirik. 24. ӘLİ (Ә)-IN FӘZİLӘTLӘRİ Әli (ə)-ın fəzilətləri barədə ümumi və bəsit bir mə᾿lumat əldə etmək üçün həzrətin şəxsi keyfiyyətlərini bəyan edən üç məsələ ətrafında dayanmaq olar: 1. Әli (ə)-ın əsil-nəsəbi: Әli (ə) Peyğəmbərin (s) tayfası Bəni-haşim nəslindəndir. Həzrətin doğma atası cənab Әbu Talibdən başlayaraq Adəm peyğəmbərə qədər babaları arasında müşrik və kafir bir kəs olmamışdır. Әli (ə)-ın ata-babaları aşağıdakı tərtiblə Adəm peyğəmbərə qədər gedib çatır: 1. İmran Әbu Talib. 2. Әbdül-müttəlib. 2. Haşim. 3. Әbül Manaf. 4. Qusi. 5. Kilab. 6. Mərrəh. 7. Kə᾿b. 8. Liva. 9. Ğalib. 10. Fəhr. 11. Malik. 12. Nəzr. 13. Kənanə. 14. Xəzimə. 15. Mudrikə. 16. İlyas. 17. Muzr. 18. Nizar. 19. Mə᾿d. 20. Әdnan. 21. Әdd. 22. Әdəd. 23. Yəsə᾿. 24. Həmyəs. 25. Binət. 26. Salaman. 27. Həml. 28. Qəydar. 29. İsmail. 30. İbrahim. 31. Tarəx. 32. Tahur. 33. Şaru. 34. Әbrğu. 35. Taliğ. 36. Abir. 37. Şalih. 38. Әrfəxşəz. 39. Sam. 40. Nuh. 41. Ləmən. 42. Mətuşələk. 43. Әxnux. 44. Yarid. 45. Məhlail. 46. Qəynan. 47. Әnus. 48. Şəys. 49. Adəm Әbul-bəşər. Adları çəkilən şəxslər Әbdül-Müttəlibdən başlayaraq Peyğəmbərin (s) də babaları sayılırlar. Hamıya mə᾿lumdur ki, Peyğəmbərin (s) babaları arasında müşrik və kafir şəxs olmamışdır. Həzrət Әbu Talib istisna olmaqla, Әli (ə) babalarında Peyğəmbərlə (s) şərikdir. Bə᾿zi qərəzli alimlər Әli (ə)-ın nəsəbini şübhə altına salmaq üçün həzrətin atası Әbu Talibin iman gətirməsinə şübhə ilə yanaşmışlar. Burada Әbu Talibin iman gətirməsini təsdiqləyən bir neçə dəlil gətiririk: Mir Seyyid Әli Həmədani «Məvəddətul-qurba» kitabında, Şeyx Süleyman Hənəfi «Yənabiul-məvəddə» kitabında, Qazi Şukani «Hədisul-qudsi» kitabında Peyğəmbərdən (s) nəql edirlər: «Cəbrail nazil olub mənə dedi: Allah-taala sənə salam göndərərək buyurdu: Səni endirən sülbə (atası Abdullah), səni həml edən bətnə (anası Amənə) və səni himayəsinə götürən şəxslərə cəhənnəm odunu haram etdim.» Mə᾿lum olduğu kimi, Peyğəmbərin (s) himayədarı babası Әbdül-müttəlib, onun vəfatından sonra əmisi Әbu Talib olmuşdur. Həzrət Әbu Talibin söylədiyi şe᾿rlər onun imanından xəbər verir. Bu şe᾿rləri İbni Әbil Hədid, Әbul Qasim Bəlxi, Әbu Cə᾿fər İskafi, Sibt ibni Cuzi kimi əhli-sünnət alimləri öz kitablarında qeyd etmişlər. Şe᾿rlərdən bə᾿zi parçalarla tanış oluruq: «Bizdən istəyirlər ki, İslam dininə qarşı qiyam edək, əlimizə qılınc götürüb Məhəmmədlə döyüşək. Yox, yalan deyirsiniz; Allahın evinə and olsun ki, xaliqindən kitab nazil olmuş, insanları hidayətə səsləyən Məhəmmədlə döyüşmək əbəs və çox böyük səhvdir.» «Ey Allahın şahidləri şahid olun! Mən Әhmədin (Məhəmməd (s)) dinindəyəm. Hər kəs yolundan azırsa azsın, mən hidayət olmuşam!» Gördüyünüz kimi Әli (ə)-ın əsil-nəsəbində Allahın varlığına iman gətirməyən müşrik və kafir bir şəxs yoxdur. Әli (ə)-ın nurani xilqəti onun ən böyük fəzilətlərindən biridir. Hənbəli məzhəbinin imamı Әhməd ibni Hənbəl öz «Müsnəd» kitabında, həmçinin Mir Seyyid Әli Həmədani, İbni Məcazili Şafei, Məhəmməd ibni Təlhə öz kitablarında Peyğəmbərdən (s) nəql edirlər: «Mən və Әli Adəm peyğəmbər yaranmazdan 14 min il (yəqin ki, yer ili deyil) öncə Allahın yaratdığı vahid nur idik. Adəm yaranan gün Allah bu nuru onun sülbündə qərar verdi. Bu nur sülblərdən sülbə gələrək Әbdül-müttəlibin sülbündə ikiyə parçalandı. Nübuvvət məndə, imamət isə Әlidə qərar verildi.» Bütün İslam tarixçilərinin yazdığına görə, Әli (ə)-ın təvəllüdü müqəddəs Kə᾿bə evində olmuşdur. Anası Fatimə binti Әsəd Məscidul-həramda olduğu zaman Kə᾿bənin divarları yarılaraq içəri də᾿vət olundu. Həcərül-əsvədlə üz-üzə dayandıqda Kə᾿bənin sol küncündə yarılmış divarın izləri bu günə qədər qalmaqdadır. 2. Әli (ə)-ın iman və təqvası: Bütün tarixçilərin yazdığına əsasən, Әli (ə) körpəliyindən Peyğəmbərin (s) tərbiyəsi altında böyümüş və ona ilk iman gətirən kişi olmuşdur. Әli (ə)-ın hamıdan əvvəl iman gətirdiyini təsdiqləyən dəlillərdən bir neçəsini gətiririk: İbni Әbdül-birr «İstiab» kitabında, İbni Әbil Hədid «Şərhu-nəhcil-bəlağə» kitabında, Hakim Nişapuri «əl-Müstədrək» kitabında Peyğəmbərdən (s) nəql edirlər: «Qiyamət günü Kövsərin kənarında mənim yanıma gələn ilk şəxs, hamıdan əvvəl iman gətirən Әli olacaq.» Məşhur tarixçi Məhəmməd Təbəri «Tarixul-uməmi vəl-müluk» kitabında öz mö᾿təbər sənədləri ilə Üdey ibni Qeys Kəndidən nəql edir: «Cahiliyyət dövründə mən ətriyyat alveri ilə məşğul idim. Məkkə şəhərinə etdiyim səfərlərin birində Abbasla birlikdə Məscidul-hərama getdim. Günəş artıq xeyli qalxmışdı. Bu zaman ay kimi bir nurlu cavan məscidə daxil olub üzünü Kə᾿bəyə tərəf çevirdi və namaz qılmağa başladı. Bir az keçdikdən sonra gözəl bir cavan gəlib onun sağ tərəfində, daha sonra örtüklü bir qadın gəlib onların arxasında durdu. Mən bu mənzərədən təəccüblənərək Abbasdan bunun nə olduğunu soruşdum. O cavab verdi: Әvvəl gələn cavan mənim qardaşım oğlu Məhəmməddir, sonra gələn isə başqa bir qardaşımın oğlu Әli, o qadın isə Məhəmməddin həyat yoldaşıdır. Məhəmməd iddia edir ki, ona Allah tərəfindən din nazil olmuşdur. İndi yer üzündə bu üç nəfərdən başqa bu dinə iman gətirən yoxdur.» Әli (ə)-ın təqvasına gəldikdə isə həzrətin dünyaya e᾿tinasızlığı, sadə həyatı bütün tarixçilər tərəfindən qələmə alınmışdır. Şeyx Süleyman Hənəfi, Məhəmməd ibni Təlhə Şafei, Məhəmməd Təbəri kimi tarixçilər Süveyd ibni Ğəflədən nəql edirlər: «Bir gün Әli (ə)-ı süfrə üstündə gördüm. Onun qarşısında bir kasa turşumuş ayran var idi. Әli (ə) qabığı təmizlənməmiş quru arpa çörəyini çətinliklə sındırır, ayranda isladaraq yeyirdi. Mən həzrətdən nə üçün təmizlənməmiş arpa çörəyi yediyini soruşduqda cavab verdi: Canım qurban olsun Peyğəmbərə (s)! O da belə çörək yeyirdi, ölən günədək doyunca buğda çörəyi yemədi...» İbni Әhməd Xarəzmi, İbni Məcazili Şafei və başqaları nəql edirlər: «Bir gün Әli (ə)-ın hüzuruna bir qab şirin halva gətirdilər. Həzrət barmağını halvaya batırıb dedi: Nə gözəl rəngi, nə xoş ətri var, amma Әli onun dadını bilmir. Həzrətdən halvanın onun üçün haram olduğunu soruşduqda cavab verdi: Allahın halalı haram olmaz. Amma mən necə qarnımı doyura bilərəm ki, ölkənin ətrafını aclar bürümüşdür.» Hafiz Әbu Nəim İsfahani, Şeyx Abdullah Şəbravi Şafei, Məhəmməd ibni Təlhə Şafei, İbni Səbbağ Maliki, Sibt ibni Cuzi və başqaları nəql edirlər: «Zirar Şam şəhərində Müaviyə ilə apardığı müzakirədə dedi: Bir gecə Әlini gördüm ki, ilan vurmuş adamlar kimi qıvrılır, ağlayaraq deyir: Ey dünya get məndən başqalarını aldat! Mən səni üç təlaqla boşamışam. Artıq sənin mənə qayıtmaq ümidin yoxdur. Sənin ömrün çox qısa, təhlükən isə böyükdür...» 3. Әli (ə)-ın elmi: Әli (ə)-ın sonsuz elm və ilahi hikmət sahibi olduğunu bu günədək heç kim təkzib etməmişdir. Ötən bəhslərimizdə bütün səhabələrin, xüsusilə xəlifələrin Әli (ə)-ın hamıdan elmli olmasını e᾿tiraf etdikləri barədə söhbət açmışdıq. Әli (ə)-ın 1400 il bundan öncə buyurduğu elmi məsələlər bu gün də bütün alim və mütəfəkkirləri heyran qoyur. Yüzlərlə əhli-sünnət kitablarında nəql olunmuş bir hədis «Mən elmin şəhəriyəm, Әli isə onun darvazasıdır». Әli (ə)-ın Peyğəmbər (s) elminin varisi olduğunu gözəl şəkildə bəyan edir. Әli (ə)-ın həzrət Peyğəmbərdən (s) sonra bütün bəşəriyyətdən elmli və əfzəl olmasını bütün alimlər təsdiq etmişlər. Necə ki, İbni Әbil Hədid «Şərhu-nəhcil-bəlağə» kitabının 1-ci cildinin əvvəllərində yazır: «Həqiqətən o, Peyğəmbərdən (s) sonra bütün bəşəriyyətin əfzəl və üstünü idi.» Kitabın ilk səhifəsində bu böyük əhli-sünnət alimi maraqlı bir xütbə ilə sözə başlamışdır: «Bağışlayan və mehriban Allahın adı ilə! Həmd olsun o Allaha ki, üstün olmayanı (ilk xəlifələri) üstün olandan (Әli) önə çəkdi.» Әli (ə)-ın dəfələrlə təkrarladığı bir cümlə onun elminin bir e᾿caz olduğundan xəbər verir: «Ey insanlar, istədiyiniz sualı məndən soruşun. Məndən əvvəlkilərin, məndən sonra gələnlərin bütün elmləri mənim sinəmdə yatır.» Bu hədis «Müsnəd», İstiab», «Yənabiul-məvəddə» «Fəraid», «Məvəddətul-qurba», «Mənaqib», «Tarixul-xüləfa», Fəthul-bari», «Təfsirul-itqan» və onlarla digər əhli-sünnət kitablarında nəql olunmuşdur. «İstədiyiniz sualı məndən soruşun» demək, zahirən sadə görünsə də bu cümləni deməyə heç kimin cəsarəti çatmamışdır. İbni Әbdül-birr, Әbdul-Abbas Şafei, Xətib Bağdadi kimi alimlər çəkinmədən demişlər: «Bu cümləni Әli (ə)-dan özgə hər kəs demişsə, yalançı olduğu sübut olunmuşdur.» Bu mövzunu İbni Әbil Hədid Mö᾿təzilinin bir cümləsi ilə sona yetiririk: «Çox təəccüblü və heyrətamizdir. Bu kişi ömrünün sonunadək bir dəfə də olsun bilmirəm demədi... yəqin ki, bu bir mö᾿cüzədir. Axı belə şeylər bəşər qüdrətindən xaricdir..!» 25. ӘLİ (Ә) QUR᾿ANİ-KӘRİMDӘ Bə᾿zi alimlər iddia edirlər ki, Әli (ə) şiə məzhəbinin təsəvvürləri qədər fəzilət sahibi olsaydı, mütləq Qur᾿ani-Kərimdə adı çəkilərdi. Әvvəla qeyd etməyi lazım bilirik ki, bir şəxsin Qur᾿ani-Kərimdə adının çəkilib-çəkilməməsi onun fəzilətini təsdiq və ya təkzib etmir. Zeyd ibni Haris sadə bir müsəlman olmasına baxmayaraq, səhabələr arasında yeganə şəxsdir ki, Qur᾿ani-Kərimdə adı ilə zikr olunmuşdur.(Əhzab-37) Qur᾿ani-Kərim şəxsən Peyğəmbərə (s) nazil olub, amma o həzrətin adı bu müqəddəs kitabda yalnız beş dəfə çəkilmişdir. (Ali-İmran-144, Әhzab-40, Səff-6, Məhəmməd-2, Fəth-29.) Әgər bir şəxsin adının Qur᾿anda zikr olunması fəzilət olsaydı, Peyğəmbərin (s) mübarək adı hamıdan artıq zikr olunmalı idi. Halbuki Adəm, Nuh, Musa, İsa, İbrahim və başqa peyğəmbərlərin adları İslam Peyğəmbərinin (s) adından dəfələrlə artıq zikr olunmuşdur. Bilmək lazımdır ki, ilahi ne᾿mət olan ağıl və zəka biz insanlara ona görə verilmişdir ki, düşünməyi, nəticə çıxarmağı bacaraq. Әgər gözlərimizin önünə pərdə çəkən təəssübkeşlikdən yaxa qurtarıb Qur᾿ani-Kərimə nəzər salsaq, Әli (ə)-ın təkzibolunmaz fəzilətlərini rahat şəkildə müşahidə edə bilərik. Bu fəzilətlər o qədər çoxdur ki, əhli-sünnət təfsirçiləri Әbu Nəim İsfahani və Әbu Bəkr Şirazi Әli (ə) haqqında nazil olan ayələri toplayaraq xüsusi bir kitab yazmışlar. (Ma xəzələ minəl-qur᾿ani fi Әli, Nüzulul-qur᾿ani fi Әli).Әgər biz imam Sə᾿ləbi, imam Fəxri Razi, Siyuti, imam Әhməd ibni Hənbəl, Təbəri, Müslüm, Nəsai, İbni Həcər kimi alimlərin kitablarına baxsaq, Әli (ə) barəsində nazil olan ayələrin təkcə əhli-sünnət kitablarında 300-dən artıq olduğunu görərik. Bu qədər dəlillərin müqabilində - Әli (ə)-ın adı Qur᾿anda yoxdur - deyə, inad etməyimiz Bəni-israilin - Allahı görməsək iman gətirmərik - deməsinə bənzəmirmi? Burada Әli (ə)-ın fəzilətlərini isbat edən bir neçə ayəni misal olaraq əziz oxuculara təqdim edirik. 1. «Sənə əta olunan elm və hikmətdən sonra səninlə hər kəs mübahisə etsə de ki, gəlin biz öz oğlanlarımızı, siz də oğlanlarınızı, biz öz qadınlarımızı, siz də öz qadınlarınızı, biz öz cavanlarımızı, siz də öz cavanlarınızı çağıraq. Sonra (haqqın sübut olunması üçün) bir-birimizə nifrin edib Allahın lə᾿nətini kafir şəxslərə istəyək.»(Ali-İmran-61.) Ayənin nazilolma səbəbi çox maraqlıdır. Bir dəstə xristian həzrət Peyğəmbərin (s) hüzuruna gəlib İslamın İsa peyğəmbərin barəsində nə buyurduğunu soruşdular. Peyğəmbər (s) İsanın bir insan olduğunu, Allah və ya Allahın oğlu olmadığını buyurdu. Onlar, bəs onun atası kim idi? deyə soruşdular. Həzrət onların cavabında bir sual buyurdu: Adəm insan idi, yoxsa Allah? Dedilər: Şübhəsiz ki, insan idi. Həzrət soruşdu: Bəs onun atası kim idi?! «Allah yanında İsanın misalı Adəm kimidir ki, onu torpaqdan yaratdı, sonra ona bir "ol” kəlməsi dedi, o da oldu.»(Ali-İmran-59.) Bu möhkəm dəlillərin müqabilində xristianlar yenə də inad etmək istəyəndə, qeyd etdiyimiz ayə nazil olaraq onları mübahisəyə də᾿vət etdi. İmam Fəxri Razi, imam Sə᾿ləbi, Siyuti, Zəməxşəri, Müslüm və başqaları bu ayəni şərh edərkən yazmışlar: «Zil-hiccə ayının 25-də xristianlar bu mübahiləyə hazır olduqlarını e᾿lan etdilər. Bu zaman Peyğəmbər (s) sağ tərəfində Әli, sol tərəfində Fatimə, qarşısında isə Həsən və Hüseyn qalanın (Mədinə) qapısından gəlirdilər. Xristianlar bu nurani şəxsləri görüb nifrin etməkdən boyun qaçırdılar.» Ayəyə diqqət etsək görərik ki, Peyğəmbər (s) üç dəstə şəxsi mübahiləyə də᾿vət edir: Oğlanlarımız, qadınlarımız və canlarımız (özümüz). Hadisənin təfsilatı göstərdi ki, oğlanlarımız Həsən və Hüseynə, qadınlarımız Fatimə xanıma, canlarımız (özümüz) isə Әli (ə)-a olunan işarədir. Qur᾿anın bu mübarək ayəsində «canlarımız» kəlməsinin Әli (ə) olduğunu bütün əhli-sünnət təfsirçiləri təsdiq etmişlər. 2. «Həqiqətən sizin mövla və rəhbəriniz Allah, Allahın rəsulu və iman gətirən, namaz qılıb rüku halında zəkat verənlərdir.» (Maidə-55.) Bu ayənin barəsində böyük təfsirçilərin nəzər və fikirlərini bəyan etməzdən öncə, ayənin mə᾿nasına diqqət yetirək. Әgər ayənin sonunu «namaz qılıb, zəkat verib, rüku edənlər» kimi tərcümə etsək, bu ayə bütün mö᾿minlərə şamil olar. Çünki, bütün mö᾿minlər namaz qılır, zəkat verir və rüku edirlər. Lakin ayənin qrammatik quruluşu göstərir ki, bu tərcümə düzgün deyildir. Təəssüflər olsun ki, bizim hörmətli tərcüməçilərimiz də bu ayəni Azərbaycan dilinə belə tərcümə etmişlər. Lakin ayənin sonunda «rüku edən halda» ifadəsi göstərir ki, bu ayə xüsusi bir hadisəyə işarə edir. Ayə rüku halında zəkat verən müəyyən bir şəxsdən söhbət açır. Rüku etdiyi halda zəkat və sədəqə verən şəxs kim idi? İmam Sə᾿ləbi, imam Fəxri Razi, Carullah Zəməxşəri, İbni Sə᾿dun Qurtəbi, Fazil Nişapuri, Әbu Bəkr Cəssas, Әbu Bəkr Şirazi, Beyzavi, Siyuti, Şukani, imam Nəsai, İbni Təlhə Şafei, İbni Səbbağ Sibti, ibni Cuzi və başqa əhli-sünnət alimləri bu ayənin şərhində müxtəlif ifadələrlə yazmışlar: «Bu ayə nazil olan kimi Peyğəmbər (s) məscidə getdi. Bu zaman bir dilənçinin sevincək məsciddən çıxdığını gördü. Həzrət bunun səbəbini soruşduqda, dilənçi namaz halında olan bir şəxsi göstərib dedi: O rükuda olduğu zaman əlini mənə tərəf uzadıb barmağındakı bu üzüyü mənə verdi. Peyğəmbər (s) namaz halında olan şəxsin Әli (ə) olduğunu görəndə təkbir deyərək buyurdu: Ayə Әlinin barəsində nazil olmuşdur.» 3. «Həqiqətən Allah iradə etmişdir ki, siz Әhli-beyti bütün pisliklərdən təmizləyib, sizi tamamilə paklığa çıxarsın.» (Əhzab-33.) Ayədə Peyğəmbər (s) Әhli-beytinin bütün pisliklərdən, günahlardan tamamilə paklanmasından söhbət açılır. Ayəni təfsir edərkən bə᾿zi alimlər Әhli-beytin Peyğəmbərin (s) xanımları olduğunu demişlər. Lakin ərəb dilinin çoxşaxəli, geniş bir dil olduğunu nəzərə alsaq, ayədə qadınlar deyil, kişilər barəsində söhbət açıldığını rahat şəkildə anlaya bilərik. Azərbaycan dilindən fərqli olaraq, ərəb dilində hər hansı bir cümlədə nəzərdə tutulan şəxslərin qadın və ya kişi cinsindən olduğunu anlamaq çox asandır. Bu ayədə həm Әhli-beyt sözünə işarə olunan əvəzliklərin kişi cinsində olması yuxarıdakı təfsirin yanlış olduğundan xəbər verir. Doğrudur, bu ayədən əvvəl və sonra gələn ayələr Peyğəmbərin (s) xanımlarından söhbət açır. Lakin bütün bu ayələr qadın cinsindən olmaları ilə bu ayədən tamamilə fərqlənirlər. Qur᾿ani-Kərimin digər ayələrində də belə hallara təsadüf etmək olar. Məsələn, Yusif surəsinin 29-cu ayəsinə diqqət edək: «Yusif, bu məsələdən vaz keç və öz günahından tövbə et…» Ayənin zahirindən hər iki əmrin Yusif peyğəmbərə olunmasını başa düşürük. Lakin ikinci əmrin qadın cinsində olması bunun Yusifə deyil, Züleyxaya aid olunduğunu açıqlayır. Gördüyünüz kimi bir ayənin daxilində qrammatik cinsiyyət, mövzuları bir-birindən tamamilə ayırır. Necə ki, Müslim ibni Həccac «Səhih» kitabında Hüseyn ibni Səmrədən nəql edir: «Zeyd ibni Әrqəmdən soruşdum ki, Peyğəmbərin (s) xanımları bu ayədə Әhli-beytə daxildirlərmi? Cavab verdi: Allaha and olsun ki, xeyr. Çünki qadınlar bir müddət kişinin evində qalırlar. Təlaqdan sonra isə başqa bir şəxsin evinə gedirlər. Әhli-beyt yalnız o kəslərdirlər ki, hansı evdə olsalar da, Peyğəmbərin (s) yaxın qohumu sayılırlar.» İmam Fəxri Razi, imam Sə᾿ləbi, Siyuti, İbni Həcər Әsqəlani, imam Әhməd ibni Hənbəl, Müslim ibni Həccac, Şeyx Süleyman Hənəfi, İbni Həcər Məkki, Məhəmməd Təbəri bu ayənin barəsində nəql etdikləri hədisdə deyirlər: «Әhli-beyt Peyğəmbər (s), Әli (ə), Fatimə, Həsən və Hüseynə şamil olur.» Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, həzrət Fatimənin buraya daxil olması ayənin kişi cinsindən olmasına maneçilik törətmir. Әrəb dilinin qrammatik qaydalarına əsasən bir toplumda həm kişi, həm də qadın olarsa, cümlə kişi cinsini ifadə edən bir formada olur (ərəb dilində buna təğlib-qələbə deyilir). Qur᾿ani-Kərimin bütün ayələri həm kişilərə, həm də qadınlara aid olmasına baxmayaraq, kişi cinsində işlədilmişdir. Beləliklə, Әli (ə)-ın fəzilətlərini əks etdirən yüzlərlə ayədən üçü ilə xülasə şəkildə tanış olduq. 26. ӘLİ (Ә)-IN İMAMӘT VӘ XİLAFӘTӘ TӘ᾿YİN OLUNMASI Ötən bəhslərimizdə Peyğəmbərin (s) xəlifəsi, yə᾿ni İslam ümmətinin rəhbər və imamının tə᾿yinolunma üsulları barədə danışdıq. Qeyd etdik ki, şiə məzhəbinin əqidəsinə görə İslam ümmətinin rəhbər və imamı yalnız ilahi əmrlə tə᾿yin olunmalıdır. Bütün aqil insanlar kimi, Peyğəmbər (s) də özündən sonra İslam hökumətini və müsəlmanları öz ixtiyarına buraxıb gedə bilməzdi. Başqa dinlərdən fərqli olaraq müqəddəs İslam dini müəyyən zaman və məkan çərçivəsində məhdudlaşmır. İslamın hökmlərinə diqqət etsək görərik ki, bu hökmlər təkcə Peyğəmbərin (s) 23 illik risalət dövrünü deyil, qiyamətə qədər olacaq bütün zamanları əhatə edir. Bəs bütün bu hökmlərin fövqündə dayanan, demək olar ki, İslamın müqəddəratını həll edən hakimiyyət məsələsi həll olunmamış qala bilərdimi? Şübhəsiz ki, bu talehyüklü məsələ ilahi göstərişlə həll olunmalı, ümmətin gələcək taleyi müəyyənləşdirilməli idi. Tarixi sənədlərdən məlum olur ki, xilafət məsələsi İslam dini nazil olduğu gündən risalətin son gününədək Peyğəmbərin (s) diqqət mərkəzində olmuşdur. Bəs Peyğəmbər (s) bu ağır məs᾿uliyyəti kimin öhdəsinə qoymuş, imamət və xilafətə kimi tə᾿yin etmişdir? Bu barədə nəql olunan yüzlərlə hədisdən bir neçəsini təqdim edirik: 1. Hədisud-dar: İmam Әhməd ibni Hənbəl «Müsnəd» kitabında, imam Sə᾿ləbi «Kəşful-bəyan» kitabında, İbni Әhməd Xarəzmi «Mənaqib» kitabında, Məhəmməd Təbəri «Təfsiri-kəbir» və həmçinin «Tarixul-uməmi-vəl-müluk» kitabında, İbni Әbil Hədid Mö᾿təzili «Şərhu-nəhcil-bəlağə» kitabında, İbni Әsir «Kamilut-tarix» kitabında, Həmidi «əl-Cəm bəynəs-səhihəyn» kitabında, imam Nəsai «Xəsaisul-ələvi» kitabında və «Şüəra» surəsinin 214-cü ayəsinin şərhində yazmışlar: «Bu ayənin hökmünə əsasən Peyğəmbər (s) öz yaxın qohumlarını əmisi Әbu Talibin evinə də᾿vət etdi. Onlar Peyğəmbərin (s) çox az miqdarda hazırladığı yeməkdən yeyib doyduqdan sonra həzrət sözə başladı: (xülasə) Ey Әbdül-müttəlibin övladları! Allah məni xalq üçün Peyğəmbər (s) tə᾿yin etmişdir. Mən sizi sözdə yüngül, həqiqətdə ağır olan iki cümləyə də᾿vət edirəm: Allahdan başqa Allah yoxdur, Məhəmməd Onun rəsuludur. Hər kəs mənim bu də᾿vətimi birinci qəbul etsə mənim qardaşım, vəzirim, varisim və məndən sonra xəlifəm olacaq... Peyğəmbər (s) bu sözləri üç dəfə təkrar etsə də hər dəfə Әli (ə)-dan başqa heç kim cavab vermədi. Bu zaman Peyğəmbər (s) üzünü Әli (ə)-a tutub buyurdu: Sən mənim qardaşım və məndən sonra xəlifəmsən.» Bu hadisəni müsəlman tarixçilərindən başqa, Tomas Karlil (18-ci əsr Londan), Tol Lehojur (18-ci əsr Paris), Haşim Nəsrani (18-ci əsr Dəməşq) kimi xristian alimləri də öz tarix kitablarında yazmışlar. 2. Hədisus-Səqəleyn: Otuzdan artıq əhli-sünnət kitablarında, o cümlədən Səhih Müslim, Səhih Әbi Davud, Səhih Termezi, Səhih Nəsai, Müsnəd, Müstədrək, Hilyətul-övliya, Üsdul-ğabə, əl-Cəm bəynəs-səhihəyn, əl-Cəm bəynəs sihah-sittə, Әqdul-fərid, Məhtalibus-sual, Mənaqib, Yənabiul-məvəddə, Şərhu-nəhcil-bəlağə, Fəraidus-simətəyn, Kəşful-bəyan və başqa kitablarda Peyğəmbərdən (s) nəql olunur: «Mən sizin aranızda iki ağır əmanət qoyub gedirəm. Onlardan biri Allahın kitabı Qur᾿an, digəri isə mənim Әhli-beytimdir. Bu iki əmanət bir-birindən qiyamətə qədər ayrılmazlar. Hər kəs onlara itaət etsə nicat tapar, onlardan ayrılanlar isə həlak olarlar.» Hədisin mə᾿nası açıq-aşkar Әli (ə)-ın və onun mə᾿sum övladlarının itaətinin vacib olduğunu bəyan edir. 3. Hədisul-mənzilə: Bütün şiə və əhli-sünnət alimlərinin nəql etdikləri «Hədisul-mənzilə» rəvayəti Әli (ə)-ın imamət və xilafətini isbat edən təkzibolunmaz faktdır. Hədisdə Әli (ə)-ın Peyğəmbərə (s) olan nisbəti Harunun Musa peyğəmbərə olan nisbətinə bənzədilir. Qur᾿ani-Kərim Harunun Musa peyğəmbərin qardaşı, vəziri, özü olmayanda xəlifəsi olmasından xəbər verir. Peyğəmbərdən (s) nəql olunan bu hədisin mətni belədir: «Әlinin mənə olan nisbət və məqamı Harunun Musaya olan nisbət və məqamı kimidir. Lakin məndən sonra Peyğəmbər gəlməyəcək.» Bu hədis müxtəlif şəkilli cümlələrlə 31 əhli-sünnət kitablarında 25 məşhur səhabədən nəql olunmuşdur. (Səhih Buxari, Səhih Müslim, Səhih Termezi, Səhih Nəsai, Tarixi-Təbəri, Müsnədi imam Hənbəli daxil olmaqla). Gördüyünüz kimi nəql etdiyimiz hədislər «mütəvatir» həddindən keçmişdir. 10-dan (təqribən) artıq yolla nəql olunan hədislərə «mütəvatir» deyilir. «Mütəvatir» hədislərin qondarılma ehtimalı yoxdur. Buna görə də bu hədislər bütün məzhəblərdə səhih və mö᾿təbər sayılırlar. |
