Bir nəfər İmam Həsən (əleyhissalam)-ın yanına gəlir və həzrətin müqabilində əyilib öz hacətini yerə yazır. İmam da onu müşahidə edirdi. ərəb belə yazır:

"Mənim yanımda heç bir şey qalmayıb ki, onu bir dirhəmə satıb hacətimi alam. Sizin mənim halıma nəzər salmağınız kifayətdir. Yalnız, bir miqdar abır –həyam qalmışdı və onu hifz edirdim. İndi də sizi ona müştəri tapdım! "

İmam Həsən (əleyhissalam) öz xadimini çağırıb soruşur ki, sənin yanında nə qədər pulumuz qalıb? Ərz edir ki, on iki min dirhəm pul qalıb. Həzrət buyurur: Onu bu fəqirə təqdim et! Mən ondan həya edirəm. Xadim sanki, təəccüblənən kimi olur ki, yəni, bütün pulları ona verim? Həzrət buyurdu: Ver! Allaha xatir yaxşı niyyətdə ol. Xadim pulları sailə verəndə, Həzrət saili səsləyib, buyurur: Bizi üzürlü bil. Bundan artıq bir şeyimiz yox idi. Sonra belə məzmunda bir şer buyurdu:

"Tələsik bizim yanımıza gəldin, sənə az pay çatdı. Əgər başqa vaxtı gəlsəydin və bizə möhlət versəydin, səhlənkarlıq etməzdik. Bu az bir hədiyyəni al, sanki heç bir mal satmamısan və müamilə etməmisən. Sanki, bizdə sənin abır–həyanın müştərisi deyilik və onu almamışıq." (Nisa surəsi-48   )

İnsanın sailə verdiiyi sədəqə əvvəlcə, Allahın əlinə çatır. Sədəqə barəsində olan rəvayətlərdən zikr etdik. Bu cəhətdən sailə heç də minnət qoyub, onun şəxsiyyətinə zərbə vurmaq olmaz. Bu hədisdə gördük ki, İmam Müctəba (əleyhissalam) özünün yüksək dərəcəli məqam və ruhiyyəs ilə saillə necə rəftar edir. Əvvəla, evində hər nəyi vardısa sailə verir. İkinci, az verdiyinə görə üzürxahlıq istəyir. Bu da əslində, Həzrətin məktəbinin tərəfdarlarına böyük bir tərbiyəvi dərsdir.

İbni Əsakir özünün "Tarix Kəbir" kitabında yazır:Bir nəfər dilənçi Mədinəninküçələrindən keçərək İmam Hüseyn (əleyhissalam)-ın evinin yanına çatır. Qapını döyüb belə dedi:

"Bu vaxta kimi heç bir dilənçi sənin hədiyyəndən məyus olmamış, hər kim qapını döymüşsə, məyus olmamışdır. Sizlər, bəxşiş sahibi və sərçeşməsi sayılırsınız. Alicənab babalarınız isə fasiqləri məhv edənlərdir.! "

Həzrət namaz halında idi. Namazı tez qılıb dilənçiyə tərəf gəlir. Fəqirin solmuş üzünü müşahidə edir. Qənbəri çağırıb buyurur: Nə qədər pulumuz var? Ərz edir: İki yüz dirhəm varımızdı. Əmr etmişdiniz ki, onu da övladlarınıza verim. Həzrət buyurur: Onlardan da ehtiyaclı gəlib. Get pulu gətir. Qənbər pulu gətirib fəqirə verir. Həzrət fəqirin şerinin cavabında belə buyurur:

"Bu hədiyyəni götür. Mən səndən üzr istəyirəm. Bil ki, sənə qarşı mərhəmət və mehribançılığım var. Əgər başqa cür olsaydı, bizim hədiyyəmiz sizin başınızdan yağardı. Lakin, zəmanə dəyişib və dünya bizim əlimizdə azdır. "

Fəqir ərəb hədiyyəni alıb dalı-dalı çölə çıxır və bu məzmunda şer deyir:

"Siz Əhli-beytə pak və təmizlik libası geyindirilib və hər yerdə adınız çəkilsə, sizlərə salam göndərirlər. Böyüklərimizsiniz. Kitab elmi, İlahi vəhy və Quran sizin evinizdədir. Hər kim nisbət verilərkən Əlinin övladlarına nisbən verilməsə, heç bir iftixarı yoxdur! "(Üsul Kafi. c. 2.  )

Yaşadığımız bu günkü dünyada müxtəlif hallarla qarşılaşırıq. Bəzən isanın həyatı çətinliklərlə dolu olur. Bu çətinliklər dağıdıcı dalğlar kimi insanın nicat gəmisinin qarşısına çıxır və onun sahilə çatmasının qarşısında böyük mane olur. Bəzən də insanın həyatında xoşhallıq dalğaları dövr edir, belə ki, şadlığından dərisinəsığmır. İslam və Quranın nicatbəxş proqramları insanı, bu iki halətin arasında mötədil şəkildə səadət və xoşbəxtliyə tərəf aparır. Ən dərin qəmlərdə, insanAllahdan ümüdünü üzməməli və bütün nicat qapılarının onun üzünə bağlandığını fikirləşməməlidir. Həmçinin, şadlıq vaxtı da belə olmsın ki, insan bunun vasitəsilə qəflətə düşüb,özünü unutsun və nəticədə Allahıyaddan çıxarsın. Əksinə,hər iki halda, Allah həmişə yadda olmalıdır. Şadlıq vaxtı bilsin ki, bütün bu nemətlər ona, Allah tərəfindəndir. Əgər qəlblər ona tərəfdirsə, bilsin ki, bu da Allahın istəydir. Giriftarçılıqda da diqqət Allaha tərəf olmalıdır ki, xoşagəlməz hadisələr, insan həyatına çox böyük təsir qoya bilər. Sözün qısası, şadlıq və qəm vaxtında ifrat və təfritdən özünü gözləsin. İnsanı şadlandıran bəzən, dünya və məqam, bəzən, sərvət, qüdrət və imkan, bəzən də başqalarının ona ehsanıdır. İmam Səccad (əleyhissalam) bu mövzuda, insanı xoşhal edənin hüquqlrına aid yuxarıdakı mətləbləri buyurmuşdur.

"Üsul-Kafi" kitabında, "Möminləri sevindirmək" ünvanı ilə hədislər nəql olunmuşdur. Bu rəvayətlərdə, möminlərin sevindirilməsi məsələsinin əslinə və əhəmiyyətinə işarə olunmuşdur. Bəzi rəvayətlərdə bu işin savbına işarə olnunduğundan onların bəzilərini nəzərdən keçiririk:

İmam Baqir (əleyhissalam)-dan nəql olunur, buyurur: İslam Peyğəmbəri (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) buyurur:

"Hər kim bir mömini sevindirsə, məni sevindirib və hər kim məni sevindirsə, Allahı sevindirmiş kimidir."(Üsul Kafi.c. 2. )

Həyatda, Allah və Peyğəmbərin razılığını ələ gətirməkdən ötrü çalışan insana,bu əməlin yollarından biri kimi başqalarını sevindirməyi məsləhət görmək olar. Bu mövzu, cəmiyyətdə kin-küdurətin və düşmənçiliyn aradan getməsində böyük müsbət təsir göstərə bilər. Yenədə başqa rəvayətdəİmam Baqir (əleyhissalam)-dan nəql olunur, buyurur:

"Kişinin mömin qardaşının üzünə təbəssüm etməsinin savab və mükafatı vardır. Müsəlman qardaşdan zərərli şeyləri kənarlaşdırmağın özü savab və ehsandır. Allaha ən sevimli ibadət,mömin qardaşın qəlbini şadlandırmaqdır. "(Üsul Kafi.c. 2. )

Bu hədisdə də, mömin qardaşın üzünə təbəssümvə onun müşkülünü həll etməyi müsəlmanların bir-birinə qarşı mehribançılıqlarına dəlalət edir. Bundan əlavə, hədisdə mömin qardaşı şadlandırmaq ibadət sayılır. Çünki, hədisdə buyurur: Möminin qəlbini şad etməkdən sevimli bir ibadət yoxdur. Beləliklə, başqalarının şadlığı yolunda çalışanlar əslində, Allah yolunda olunmuş ibadətlərin ən yaxşı nümunəsidir. Başqa hədisdə İmam Baqir (əleyhissalam) buyurur:

"Musa ibn İmranın (əleyhissalam) munacatında gəlib ki, Alaah-taala Musaya buyurur: Ya Musa! Mənim elə bəndələrim var ki, Behişt onlardan ötrü mübahdır və Mən Behiştdə onlara hökumət bağışlayacağam. Musa ərz etdi: Pərvərdigara! Behiştdə xüsusi məqamları olanlar kimlərdir? Buyurdu: Hər kim möminin qəlbinə şadlıq gətirsə! "

Hədisin ardında gəlir:"Əgər bir nəfər mömin, elə bir ölkədə yaşasa ki, hakimi zalim və təcavüzkardır, oradan qaçıb əhalisi Allaha şirk qoşan yerdə yaşasa və müşriklərin pənahında qərar tutsa, ölüm vaxtı çatanda Allah-taala ona vəhy edər: Ey Mənim bəndəm! Əgər Mənim Behiştimdə yerin olsaydı səni orada məskunlaşdırardım. Lakin, Mənə şərik qoşana Behiştdə yer yoxdur. Atəşə xitab gələr: Onu özünə çək! Lakin, onu çox incitmə. Günortaya yaxın onun ruzisi gələcək. Soruldu: Hardan? Allah-taala buyurdu: Allah istədiyi yerdən.”

Bu hədis sitəmkarvə zalim hakimin əlindən qaçıb müşriklərin pənahında qərar tutan möminlərə aiddir. Bu barədə Quran buyurur:

"Şübhə yoxdur ki, Allah Özünə şərik qoşanları əfv etməz, amma istədiyi şəxsin bundan başqa olan günahlarını bağışlar. "(Üsul Kafi.c. 2. səh.191 )

Bu hədisdə bəyan olur ki, möminləri xoşhal edənlər Behiştə gedib orada xüsusi məqamda olarlar. Başqa bir hədisdə İmam Sadiq (əleyhissalam)-dan nəql olunur, buyurur:

"Bir nəfər möminin xoşhal olmasına səbəb olan müsəlman təsəvvür etməsin ki, təkcə onu xoşhal etmişdir! Bəlkədə, Allaha and olsun! Bizləri də (məsum İmamları) xoşhal etmişdir. Bəlkədə, Allaha and olsun! Peyğəmbəri də xoşhal etmişdir! "(Üsul Kafi.c. 2. səh.191 )

Bəli! Məsum İmamlarımız (əleyhimussalam) və alicənab Peyğəmbərimiz (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) tərəfdarlarının bir-birilə mehriban olub, xoşhal olmalarını, birinin digərinə fəda olmaqa hazır olduqlarını gördükdə, onlarda öz tərəfdarlarını xoşhallıqlarından xoşhal olurlar.

Hədislərdən birində İmam Sadiq (əleyhissalam)-dan nəql olunur, buyurur:

"Qiyamət günü mömin qəbirdən qaldırılanda, yanında və arxasınca ona oxşar şəxslər hərəkət edəcəklər. Qiyamətin hər hansı bir dəhşət və vəhşəti qarşıya çıxsa, yanındakılar ona deyəcəklər: Qəmgin olma, qorxma, Allah tərəfindən sənə xoşhallıq və şadlıq müjdəsi var. Allah dərgahında hesab-kitab edənə qədər bu şəxslər həmin möminlə birlikdə olarlar. Onunla yüngül hesab çəkib ona deyilər: Behiştə tərəf get. O şəxs gedərkən, yanındakı həmin şəxsləri yenə də görüb onlara deyər: Allah sizə rəhm eləsin! Mən qəbirdən çıxandan bu vaxta kimi mənimlə olub, mənə köməklik göstərmisiniz. De görüm siz kimsiniz? Cavabında deyərlər: Biz həmin şadlıq və sevinclərik ki, sən dünyada mömin qardaşının qəlbinə salmışdın. Allah bizi həmin sevincdən yaradıb ki. sənə müjdə verək!(Əlbəttə, qeyd olunmalıdır ki. bəzi dəhşətli cinayətlər var ki, cəmiyyətdə əmin-amanlığı bərpa etməkdən ötrü qisas alınmalıdır. Necə ki, Quran buyurur: Ey ağıl sahibləri , bu qisas (hökmü) sizin üçün həyat deməkdir. Ola bilsin ki, (bununla) pis əməldən (qətldən) çəkinəsiniz. (Bəqərə surəsi 179.) (Müt.)  ) "

Bu hədisdə, qiyamətdə əməllərin təmsil olunmasından söz açılır. Belə ki, hər bir əməlin öz şəkli olacaq. Dünyada möminlərə qarşı olunan xoşhallıq xüsusi gözəlliklə təmsil olunmuş, insanın qabağınca və ardınca hərəkətə gəlirlər. Bununlada, insanı Qiyamətin qorxulu və vəhşətli keçidlərindən ötürüb, həmişə öz sahibinə, Allahın mərhəmət müjdələrini çatdırırlar.

Ravi Kuleyni nəql edir ki, "Nəcaşi" bir nəfəri Əhvaz məntəqəsinə fərmandar təyin etmişdi. Nəcaşinin işçilərindən bir nəfər İmam Sadiq (əleyhissalam)-ın hüzuruna gəlib ərz etdi: Mən, Nəcaşiyə çoxlu maliyyat borcluyam. Verməyə də gücüm çatmır. Sizin onunla aranız yaxşıdır. Əgər salah bilsəniz, ona bir məktub yazın ki, mənim halımı nəzərə alsın. Həzrət belə bir məktub yazır:

"Bismillahir-rəhmanir-rəhim. Din qardaşını sevindir, Allah da səni sevidirsin! "

Bu şəxs, İmam Sadiq (əleyhissalam) məktubunu Nəcaşiyə verir. Məclis xəlvət oduqda, Nəcaşi İmam Sadiq (əleyhissalam)-ın məktubunu öpüb gözünün üstünə qoyub dedi: Hacətin nədir? Ərz etdi: Məndən on min dirhəm maliyyat istəyirlər. Nəcaşi göstəriş verir ki,ondan maliyyat almasınlar. Sonra soruşur: Səni xoşhal etdimmi? Bəli! – deyə cavab verir. Sonra Nəcaşi göstəriş verir ki, ona bir at, qulam və bir kəniz də hədiyyə etsinlər. Sonra soruşur: Xoşhal oldunmu? Ərz edir: Bəli! Sonra Nəcaşi üstündə oturduğu fərşi də ona hədiyyə verir. Sail, bütün əhvalatı İmam Sadiq (əleyhissalam)-a nəql edir. Həzrət də xoşhal olur. Ərz edir: Siz də xoşhal oldunuz? Buyurdu: Bəli! Allaha and olsun ki, Peyğəmbər də xoşhal oldu!(Şura surəsi-39 )

Başqa bir hədisdə İmam Sadiq (əleyhissalam)-dan nəql olunur, buyurur:

"Hər kim mömin qardaşını sevindirsə, Allah-talla, bu sevincdən xoş əxlaq bir şəxsi xəlq edər ki, ölüm vaxtı həmin müsəlmanın yanına gəlib,Allhın kəramət və razılığını ona müjdə verər. Sonra qəbrə daxil olana qədər onunla olar. Qəbirdə həmin müjdəni təzədən ona xatırladar. Qiyamət günü qəbirdən qaldırılarkən, yenə həmin cümlələrini onun üçün təkrarlayar. Qorxulu və vəhşətli hallarda, həmişə ona ürək-dirək və müjdə verər. Mömin şəxs, bütün bu məhəbbəti onda gördükdən sonra ondan soruşar: Alah sənə rəhm eləsin, sən kimsən? Cavabında deyər: Mən, həmin şadlıq və xoşhalam ki, fulan mömin şəxsin qəlbinə atmışdın! "(Ənfal surəsi-72 )

Yenədəbaşqa bir hədisdə Hişam, İmam Sadiq (əleyhissalam)-dan nəql edir, buyurur:

"Allah dərgahında ən yaxşı əməllərdən biri də mömini sevidirməkdir." Sonra sevindirməyin nümunələrinə işarə edir: "Əgər acdırsa, onu doyuzdursun. Şiddətli giriftarçılığı ondan dəf etsin. Borclarını qaytarsın!"(Şura surəsi-40 )

Bütün bu rəvayətlərdən məlum olur ki, İslam, dünya və axirət dinidir. Ən yaxşı yaşayış mühiti, o mühitdir ki, insanlar orada bir-birinə qarşı dost və mehriban olsunlar. Bir-birinə qarşı düşmənçilik və kin-küdurətdən çəkinsinlər. Məsum İmamlarımız (əleyhimussalam), bütün bu rəvayətlərdə öz tərəfdarlarını bir-birinə xidmət göstərməyə dəvət etməklə, dünyanı fəzilətli şəhərə çevirmək ümüdünü doğrultmağı tövsiyə edir.

İmam Səccad (əleyhissalam), "pislik edəninhaqqı" barəsindəki sözünün qısası budur ki, sənə pisliyi dəyənin işi iki haldan xaric deyildir. Ya qəsdən bu işi sənin haqqında görüb, bu vaxt sənə yaxşı olar ki, onu bağışlayasan. Əlbəttə, bunu o halda et ki, sənin bağışlamağından sui-istifadə etməmiş olsun. Yaxud, səhvən və xəta üzündən sənə pisliyi keçib. Bu zaman onun əvəzni çıxmaq istəsən, sənin bu işin xətadan olan işin əvəzini qəsdən çıxmaqla bitir. Bu da müsəlmana yaraşan iş deyil. Bu halda daha yaxşı olar ki, onun xətasını ən yaxşı rəftar və mülayimətçiliklə bağışlayıb yola verəsən.

Çox az insanlar tapılar ki, həyatda hər tərəfli şəkildə xəta və səhvə yol verməsin və başqalarının hüquqlarını tamamilə yerinə yetirsin. Əgər qərar olsa ki, intiqam hissinə uyğun olaraq hər kimin qüdrəti olsa, həmin anda öz qisasını alsın, onda cəmiyyətdə bir sıra silsiləvari toqquşmalar yarana bilər. Bəlkə də, bu proses gündən-günə şiddətlənərək ağır nəticələrə səbəb ola bilər. Ona görə ki, əvvəla, intiqam həmlələriin keyfiyyət və kəmiyyət cəhətindən nəzartə alınıb qorunması çox çətindir. İkincisi, Əgər fərz etsək ki, intiqamın keyfiyyətini nəzarətə alaq, ilk törədilmiş cinayətin dəqiq ölçüsü, caninin və üzərində cinayət olunmuşun nəzərində bərabər deyildir.Beləliklə, fərz olunsa ki, müqabil tərəf öz intiqam həmləsində, öz nəzərindəkəmyyət və keyfiyyətə riayət edərsə, başqa tərəf müqabilin nəzərində ədalətə riayət olunmaz halda qalır. Ona görə də, tərəf müqabil hiss edir ki, mən də öz nitiqamımı almalıyam və təzədən şiddətli toqquşmalar başlayır. Bu atəş və intiqam silsilələrini kəsə biləcək yeganə qüvvə, insanın əvf və bağışlamaq ruhiyyəsidir. Əgər doğru araşdırsaq, biləgəyik ki, intiqam, intiqam alanın üzərində heç bir müsbət əsər qoymur. Yalnız, müvəqqəti təskinlik yerdə qalır.(Bəqərə surəsi-194 )Halbuki, əfv və bağışlamaqla, insan ən yaxşı ruhi təskinlik vəmənəvi rahatçılıq ələ gətirir. İslam göstərişlərində, xüsusilə Qurani-Kərimdə bu mövzuya, maraqlı və diqqəti cəlb edən ifadələrlə işarə olunmuş, ən mühüm İslami vəzifələrdən biri kimi tanıtdırılmışdır.Biz, Quran bəhsinə başlamazdan əvvəl, İmam Səccad (əleyhissalam)-ın sözlərindəki Quran ayələrinin mətninə işarə edirik.

Kömək istəmək və əl tutmaq, möminlərin nişanələrindəndir. Quran "Şura" surəsində buyurur:

"O kəslər ki, hər vaxt zülmə məruz qalsalar, təslim olmayıb başqalarından kömək istəyərlər."(Şura surəsi-41 )

Məlumdur ki, başqalarının kömək istəmələri müqabilində, köməklik göstərmək vəzifəsi də durur. Əslində, məzlum, həm zülmün müqabilində müqavimət göstərməli, həm də başqa möminlərdən köməklik tələb etməlidir. Möminlər də bu tələbin müqabilində məzluma köməklik göstərməlidirlər. "Ənfal" surəsində həmin məsələyə işarə olunur, buyurur:

"Lakin əgər onlar (müsəlmanlar) din yolunda sizdən kömək istəsələr, onlara kömək göstərmək sizə vacibdir."(Şura surəsi-41 )

Bu göstəriş əslində, zalimlərə xəbərdarlıq edir ki, bilsinlər, möminlər öz dindaşlarının zülmü müqabilində sakit oturmayacaqlar."Şura" surəsində pisliyə qarşı pislik cavabında buyurur:

"Hər hansı bir pislyin cəzası onun özü kimi bir pislikdir. Bununlə belə hər kəs pislik edəni bağışlasa və (onunla) barışsa, onun mükafatı Allaha aiddir. Həqiqətən, Allah zalimləri sevməz! "(Nəhl surəsi-126 )

Əlbəttə, zalimin işi pisliklə tanınmalıdır. Necə ki, ayədə ona işarə olunmuşdur. Lakin, vacib deyil ki, onun cəzası pisliklə qaytarılsın. Əgər ayədə pislik edənin cavabında "pislik" sözü işlədilmişdirsə, əvvəlcə qeyd olunmuş zalimə görədir. Yaxud, zalimin işinin pisliyini nişan verməkdən ötrü bu ifadə işlənilmişdir. Yaxudda, ola bilsin bu səbəbdəndir ki, cəza, azar və əziyyət sayılır, əziyyət isə zatən pisdir. Doğrudur ki, zalimin qisası öz-özlüyündə pis iş adlandırılmır. Bu ayə, Bəqərə surəsindəki ayəyə oxşayır, buyurur:

"Sizə qarşı həddini aşanlara siz də həmin ölçüdə həddi aşın (cavab verin). Allahdan qorxun (qədərindən artıq əvəz çıxmayın) və bilin ki, Allah müttəqilərlədir."(Təfsir nümunə .c.11. səh.457 )Kömək istəmək heç də eyib deyildir. Bu barədə Quranda buyurur:

"Hər kim zülmə məruz qaldıqdan sonra kömək tələb etsə, ona heç bir irad tutulmaz"(Fusilət surəsi-34-35 )