Böyük İslam Peyğəmbəri (s) istər zahiri, istər batini baxımdan Əhli-beytin (ə) kökü və şəni olduğundan onu tanımaq üçün imkan həddində Peyğəmbəri (s) tanımaq lazım gəlir. Rəvayətlərdə və ilahi maarifdə ilkin məxluq ünvanında dörd həqiqətə işarə olunmuşdur: nur, qələm, əql, ruh("İləluş-şəraye”, 593, hədis 44; "Şərhe üsule-kafi”; "Əvaliyul-ləali”, 4-99; "Biharul-ənvar”, 54-309 )

Həzrət Peyğəmbərin (s) mübarək vücudu ondan görünmüş misilsiz təsir və kəramətlərə görə kamil nur, qələm və ağıl nümunəsidir. Bu səbəbdən də digər iki rəvayətdə ilkin məxluq olaraq nur və ruh tanıtdırılır. Bu dörd ünvan müxtəlif sözlərlə bəyan olunsa da, onların ümumi ünvanı birdir və bu bir ünvan həzrət Məhəmmədin (s) şəxsidir. Bu çox mühüm nöqtəni təəssübdən çəkinərək ağıl, ayə və rəvayətlər əsasında araşdırırıq.

Hikmət sahibləri nur haqqında deyir: Nur özü üçün aşkar olan və özündən qeyrilərini aşkarlayan bir həqiqətdir. Quran İslam Peyğəmbərinin (s) müqəddəs vücudunu "siracun munir”, yəni şölələnən çıraq adlandırır: "Ey peyğəmbər! Həqiqətən, biz səni (ümmətə) şahid, müjdə gətirən, qorxudan kimi göndərdik. Səni Allahın əmri ilə ona doğru dəvət edən, şölələnən çıraq qərar verdik.”("Əhzab”, 45, 46 ) Həzrət öz varlığını işıqlandıran və özündən qeyrilərinə işıq verən bir nur idi. O bütün varlıq həqiqəti ilə, zahir və batinlə vücudi bağlılıqla kamil aydınlıq və mərifətə malik idi. O çox səy göstərirdi ki, başqalarını da özü kimi varlıq həqiqəti, zahir və batinlə bağlılıq gerçəkliyi ilə tanış etsin. Bəli, nur hikmət sahiblərinin bildirdiyi kimi bu səciyyədədir: "Nur öz zatında zahir olan və özündən qeyrisini aşkar edən bir keyfiyyətdir.”("Məcməül-Bəhreyn”, 3-504 )

Mehriban Allah həzrət Məhəmmədin (s) parlaq vücudunu, bir çox mötəbər rəvayətlərə əsasən, bütün mövcudlardan öncə yaratdı. Sonra bütün nur, ağıl, ruh, məna, maddə həqiqətləri bu nurdan ərsəyə gəldi. Onun nuru bərəkətindən zülmət pərdələri kənara çəkildi. Allah peyğəmbəri özü ilə bütün mövcudlar arasında vasitə qərar verdi. "Əhzab” surəsinin 46-cı ayəsinə əsasən, həzrət (s) günəş kimi tanıtdırılır.("Məaniyul-əxbar”, 114 ) Necə də gözəl təşbehdir! "Mən "günəşəm” söylənilir. Günəş təbiət aləmində günəş sisteminin yaranış mənbəyidir. Bu sistemdəki planetlər günəş sayəsində vücuda gəlib. Yer, Merkuri, Venera və başqa planetlər bir vaxt günəşdən ayrılmışlar.

Allah günəş sistemini bugünkü formasında yaratmaq qərarına gəldiyi vaxt günəşdə böyük bir partlayış baş vermiş, ondan ayrılan hissələr xüsusi orbitlərdə günəşə cəzb olunaraq hərəkətə başlamışlar.

Peyğəmbərin (s) nuru hər nədən öncə yaradılmışdır. Allahın iradəsi ilə bütün həqiqətlər bu nurdan qaynaqlanır. Varlıq aləmi Məhəmməd nurunun bərəkəti ilə yaşayır.

Günəş sistemindəki digər planetlər günəşin vücudundandır. Varlıq aləmindəki mövcudlar da öz növbəsində Peyğəmbərin (s) varlıq günəşindən ərsəyə gəlmişlər. Peyğəmbərdən (s) nəql olunmuş bir rəvayətdə bu mənaya işarə olunur: "Mən günəşəm, Əli (ə) aydır, Fatimə (s.ə.) zöhrədir (venera) Həsən (ə) və Hüseyn (ə) iki başqa ulduzdur.”("Məaniyul-əxbar”, 114 ) Bu rəvayət peyğəmbər kimi fəsahətli və bəlağətli natiqin dilindəki maraqlı təşbehlərdəndir. Rəvayətdə batini bir həqiqət təbii bir həqiqətlə müqayisə olunur. Bu yolla insanlara çatdırılır ki, Məhəmməd (s) həqiqəti günəş kimi digər varlıqların ərsəyə gəlməsinin səbəbidir. Bütün varlıq ona borcludur və onun bütün varlıq üzərində mənəvi və maddi haqqı var. Allah-təala da öz buyuruqlarında bu nöqtəyə işarə etmişdir: "Allaha və peyğəmbərə itaət edin ki, sizə rəhm olunsun”("Ali-İmran”, 132 ); "Bilin ki, qənimət və fayda olaraq əldə etdiyiniz hər bir şeyin beşdə biri Allahın, Onun rəsulunun və rəsulunun yaxınlarınındır.”("Ənfal”, 41 )

Bəli, bütün nemətlər Allahın izni ilə peyğəmbərin ixtiyarındadır. Hər bir varlıq peyğəmbər süfrəsindən faydalanır. Buna görə də, kamil şəkildə onun haqları yerinə yetirilməlidir. Bilməliyik ki, bu işdə də fayda insanların özünə qayıdır. Qurani-kərimdə oxuyuruq: "Sizdən istədiyimiz hər bir muzd özünüz üçündür...”("Qələm”, 1 )

Rəvayətdə «qələm» deyərkən bütün mənəvi və batini işləri əks etdirən həqiqət nəzərdə tutulur və bu həqiqət səadət, xoşbəxtlik, hidayət və kəraməti qeydə alır, Allah-təalanın iradəsi ilə onun mərhəmətini aləmlərə yayır. Qələm Allah-təalanın and yeri olaraq Məhəmməd (s) həqiqətidir: "And olsun qələmə...”("Qələm”, 1 )

Qələm həm də peyğəmbər şəni olaraq bütün ləyaqətə çatanlar üçün xoşbəxtlik müəyyənləşdirir, hidayət edən və qanunlar vasitəsilə aləmləri mərhəmətə qərq edir: "Səni aləmlərə yalnız rəhmət olaraq göndərdik.”("Ənbiya”, 107 )

Rəvayətdə əql deyərkən insanla həqiqətlər arasındakı vasitə nəzərdə tutulur. Əqlin ilkin mənası Məhəmməd həqiqətidir. Əql varlıq aləmində ilkin olmaqla yanaşı Allahın ən sevimli məxluqudur: "And olsun izzət və cəlalıma, səndən əzizini yaratmamışam.”("Kafi”, 1-10 )

Rəvayət Peyğəmbəri (s) Allah hüzurunda ən əziz, ən yaxın bəndə kimi tanıtmırmı?! Belə bir vəziyyətdə nə üçün ən əziz məxluq olan ağılı Peyğəmbərin (s) varlığından saymayaq?! Bəli, o külli əql və əqli-küllidir. Ağılın varlıq aləmindəki bütün əsərləri peyğəmbərin mübarək vücudunda cilvələnmişdir.

Qurani-məcid ayələrinə əsasən ruh "kun” sözü ilə vücuda gəlmiş məna məqamındandır.

Onu maddi ünsürlərdən saymaq olmaz: "Agah olun ki, yaratmaq və əmr ona məxsusdur...”("Əraf”, 54 ) Ruhun həqiqəti kimsəyə məlum deyil. Ruh sadəcə "kun” ("ol”) sözü ilə zahiri vücuda yetişir. Ayədə oxuyuruq: "Bir şeyin vücuda gəlməsi qərara alındıqda ona yalnız "ol” deyilər, o da dərhal olar.”("Bəqərə”, 117 ) Başqa bir ayədə buyurulur: "Səndən ruh haqqında soruşarlar. De ki, ruh Rəbbimin işlərindəndir...”("İsra”, 85 )Növbəti ayədə oxuyuruq: "Ruhu öz əmri ilə bəndələrindən istədiyinə verər...”("Ğafir”, 15 ) Ruh Allahın ilkin yaratdıqlarındandır. Girami peyğəmbərlərin (s) buyuruqlarında oxuyuruq: "Allahın ilkin yaratdığı mənim ruhumdur.”("Biharul-ənvar”, 54-309 ) Özünü müxtəlif təbirlərlə tanıtdıran peyğəmbər başqalarının anlayacağı şəkildə danışmaq istəyir. Bu səbəbdən də buyurur: "Allahın yaratdığı ilkin şey nurdur”; "Allahın yaratdığı ilkin şey qələmdir”; "Allahın yaratdığı ilkin şey əqldir”; "Allahın yaratdığı ilkin şey mənim ruhumdur.” Ötən izahatlardan belə bir nəticə çıxarmaq olar ki, nur, qələm, ağıl və ruh arasında müəyyən bir bağlılıq var. Bu dörd təbir eyni bir həqiqətə işarədir və bu həqiqət Məhəmməd həqiqətidir. Təbirlərimiz müxtəlif olsa da, ilahi bir həqiqətə, həzrətin (s) misilsiz gözəlliyinə ünvanlanmışdır.

İstənilən bir halda onun müqəddəs vücudu bütün yaranmışların köküdür. Nur, qələm, əql, ruh eyni bir həqiqətin mərtəbələridir. Belə ki, nur, qələm və ruhun, ruh və qələm əqlin həqiqətidir. Allah Məhəmməd həqiqətini, nur, qələm, əql və ruh kimi mərtəbələrə malik olan bu gerçəyi başqa mövcudların vücuda gətirilməsində vasitə qərar vermişdir. İmam Sadiq (ə) buyurur: "Allah öncə yaradılış iradəsini xəlq etmiş, sonra bütün varlığı bu iradə vasitəsi ilə ərsəyə gətirmişdir.”("Tövhid”, 147, bab 11, hədis 19; "Biharul-ənvar”, 54-56 )

Yəni Allah digər bir adı Məhəmməd nuru olan istəyi heç bir vasitəsiz xəlq etmiş, sonra digər mövcudları Məhəmməd nuru vasitəsi ilə yaratmışdır. Çünki məhdud əqli və qeyri-əqli həqiqətlər bilavasitə müqəddəs zata bağlı ola bilməz. Demək, Məhəmməd nuru bir bərzəx kimi sabit və dəyişən arasında vasitədir. Mütləq Məhəmməd nuru olmadan alimlə məxluq arasında zati rabitə mümkünsüzdür. Bəli, haqqın zati təcəllası peyğəmbərlik nurudur. Rəvayətdə deyilir: "Allah əqli yaratdı və əql mənəvi yaranmışlar arasında birincisidir. Allah onu ərşin sağ tərəfində öz nurundan yaratdı”("Kafi”, 1-85, bab 14, hədis 4 )

Mötəbər bir hədisdə girami Peyğəmbər (s) buyurur : "Allahın ilk yaratdığı mənim nurumdur.”("Biharul-ənvar”, 15-24) Ötən səhifələrdə sübuta yetdi ki, Əhli-beyt (ə) bu nurun kamil cilvəsidir. Asanlıqla qəbul etmək olar ki, Əhli-beyt (ə) nurdan başqa bir şey deyil. Bu nur həmin ilahi nurdur. Quranın bir çox ayələrində həmin nur yada salınır. Əhli-beyt (ə) öz varlıq həqiqətini Allah həqiqətindən alır. Allah həqiqəti bütün kamal sifətlərinin toplumudur. Əhli-beyt (ə) daimi olaraq bu həqiqətə bağlıdır. Cahillərin və azğınların nəfəsi bu nuru söndürə bilməz. Qurani-kərimdə oxuyuruq: "Allahın nurunu ağızları ilə (üfürüb) söndürmək istəyirlər. Amma kafirlər xoşlamasalar da, Allah öz nurunu tamamlayandır.”("Səf”, 8 ) Bu və buna oxşar ayələrdə "nur” sözü ədəbi baxımdan "Əllah” sözünə əlavə olunmuşdur. Sadə desək, mötəbər rəvayətlərdə Əhli-beyt (ə) heç vaxt Allahdan ayrılmayası nur kimi tanıtdırılır. İmam Sadiq (ə) buyurur: "Onun ilahi ruha bağlılığı günəşin özündən güclü ulduza bağlılığıdır.”("Kafi”, 2-166 )

Bəli, Əhli-beyt (ə) Allah-təalaya günəş özündən güclü ulduza bağlı olduğu kimi bağlıdır. Mötəbər mənbələrdə təsdiqini tapmış "Cameyi-kəbirə” ziyarətində Əhli-beyt (ə) həqiqəti haqqında oxuyuruq: "Allah sizin hamınızı nur olaraq yaratdı.”("Əl fəqih”, 2-613 ) Ziyarətin davamında oxuyuruq: "Sizin hamınızın ruhu, nuru və xasiyyəti birdir, xoş və pakdır.”(Əl fəqih”, 2-613 )"Varis” ziyarətində deyilir: "Şəhadət verirəm ki, sən uca sülblərdə bir nur idin.”(Əl təhzib”, 6-113 ) Məqtəl kitablarında oxuyuruq: "İmam Səccad (ə) atasının kəsilmiş başını torpağın üzərinə qoyanda dedi: "Ey ata! Dünya səndən sonra qaranlıqdır, axirət isə sənin nurunla işıqlanmış!”(Pişvayi-şəhidan”, 230 )

Əbu Xalid Kabili deyir: "İmam Baqirdən (ə) Allah-təalanın "Allaha, onun peyğəmbərinə və nazil etdiyimiz nura iman gətirin” buyuruğu haqqında soruşdum. İmam buyurdu: "Ey Əba Xalid! And olsun Allaha, nur Məhəmməd ailəsindən olan imamlardır. And olsun Allaha, onlar Allahın nazil etdiyi nurlardır. And olsun Allaha, onlar Allahın göylərdə və yerdəki nurudur. Ey Əba-Xalid! İmam nuru möminlərin qəlbində gündüzün günəşindən parlaqdır. And olsun Allaha, onlar möminlərin qəlbini işıqlandırır. Allah-təala onların nurunu istədiyindən gizləyir. Beləcə, həmin zümrənin qəlbi qaranlıq qalır. And olsun Alaha, ey Əba Xalid! Allah qəlbini paklayınca kimsə bizim bəndəmizi sevməz, vilayətimizi qəbul etməz. Bir şəxs bizə təslim olmayınca Allah onun qəlbini paklamaz... Bəndə paklanmaq üçün bizə sülh qapısından yaxınlaşmalıdır. Allah sülh qapısından daxil olanı ağır hesabdan hifz edir, Qiyamətin böyük qorxusundan amanda saxlayır.”("Kafi”, 1-194 )