"Şiə”nin yaranma tarixi Peyğəmbərin (s) dövrünə qayıdır. Belə ki, biz Həzrət Məhəmmədin (s.ə) kəlamlarında da dəfələrlə "şiə” barəsində olan müxtəlif mövzularla rastlaşırıq. Və bu barədə (cürbəcür) mənbələrə əsaslanaraq) aydın dəlil-sübutlar mövcuddur.

Quran müfəssirlərinin (şərhçiləri) əksəriyyəti Bəyyinə surəsinin 7-ci ayəsinin: "İman gətirənlər və yaxşı işlər görənlər yaranmışların ən yaxşısıdır”- kəlamının şərhində Peyğəmbərdən (s) olan bu hədisi qeyd edirlər; "Bu ayədən məqsəd Əli (ə) və onun şiələridir!”

) Elə buna əsasən də, "şiə” adının Həzrət Əli (ə)-ın davamçılarına Həzrət Peyğəmbərin (s) dövründə nisbət verilməsi aydın olur.

İslam Peyğəmbəri (s) şəxsən özü onları şiə adlandırmışdır. Və bu adın xəlifələr dövründə yaxud səfəvilər dövründə yarandığını iddia etmək əsassız olaraq, heç bir sübut-dəlilə arxalanmır.

Biz İslam dünyasında mövcud olan başqa firqələrə, məzhəblərə ehtiram edir və onlara nəhayət dərəcədə hörmətlə yanaşırıq. Onlarla birlikdə "camaat namazı” qılır, birlikdə həcc mərasimlərində iştirak edir, İslam dinində müştərək olduğumuz mövqelərdə və hədəflərdə birgə çıxış edirik. Lakin bununla belə biz, Əli (ə)-ın məktəbinin çoxlu üstün xüsusiyyətlərə malik olduğunu, ona Peyğəmbər (s) tərəfindən xüssusi diqqət və əhəmiyyət verildiyinə görə şiə məktəbini seçmişik.

Qeyd: Bəzi müxalif qüvvələr idda edirlər ki, "şiə məktəbi” Abdullah ibn Səba ilə sıx bağlıdır. Və şiələrin Abdullah ibn Səbanın davamçıları olduğuna təkid edirlər.

Əslində Abdullah ibn Səba bir yəhudi idi və sonradan İslamı qəbul edərək, zahirdə müsəlman olmuşdu. Bu şəxsin şiə məktəbinin rəhbəri kimi tanıtdırılması çox qəribə və təəccüblüdür. Çünki şiə dünyasının bütün tanınmış kitablarında bu adam barəsində heç bir rəğbət hissi oyadan söz yoxdur. Doğrusu, şiənin bütün "rical” kitabları onu azğın, yolunu azmış bir şəxs kimi tanıtdırır. Hətta bizim bəzi rəvayətlərimizə əsasən Həzrət Əli (ə) onun mürtəd olduğuna görə, ölümünə fərman vermişdi!("Tənqiuhul-məqal fi ilmur-rical”, "Abdullah ibn Səba” bölməsi və həmçinin, digər məşhur rical kitabları.)

Onu da qeyd etmək lazımdır ki, tarixdə Abdullah ibn Səba adlı belə bir şəxsin olduğuna dair şübhələr də, mövcuddur. Bəzi tədqiqatçıların rəyinə əsasən, o, əfsanəvi-uydurulmuş bir şəxsdir. Tarixdə "Abdullah ibn Səba” adlı şəxsiyyət olmamışdır. Necə ola bilər ki, xəyali bir fərd şiənin banisi olsun?!("Abdullah ibn Səba”, müəllif: Əllamə Əsgəri.)

Ümumiyyətlə, o uydurulmuş əfsanə olmasa da, biz Abdullah ibn Səbanı mürtəd, azğın bir şəxs hesab edirik.

Diqqət etmək lazımdır ki, şiə mərkəzləri (həmişə) fəqət İranda olmamışdır. Əsl həqiqətdə İslamın əvvəl əsrlərindən, qərnlərindən başlayaraq şiə, Kufə, Yəmən, hətta Mədinə şəhərinin özü və Əli (ə)-a qarşı bəni-Üməyyə tərəfindən daim zəhərli təbliğatlar aparılan Şam (Dəməşq) şəhərlərində də, müxtəlif mərkəzlərə malik olmuşdur. Hərçənd İraq ölkəsində mövcud olan geniş vüsət almış şiə mərkəzlərilə müqayisə oluna bilməsə də, bu şəhərlər şiələrə məxsus mərkəzlərə şahid olmuşdur.

Geniş Misir torpağı da, həmişə şiə qruplarına malik olmuşdur. Hətta Fatimiyyə xəlifələri dövründə hakimiyyət şiələrə məxsus idi. İndi dünyanın müxtəlif ölkələrində şiə müsəlmanlarından ibarət çoxlu sayda qruplar, tayfalar yaşayır.

Səudiyyə Ərəbistanının "Məntəqətüş-şərqiyyə” adlanan bölməsində şiələrdən ibarət böyük bir əhali yaşamaqdadır ki, başqa müsəlman qrupları ilə sıx rabitəyə və mehriban əlaqəyə malikdirlər. Bu bir haldadır ki, İslam və insaniyyət düşmənləri, daim dünya müsəlmanları arasında təfriqə salmaq, şiə və qeyri-şiə qrupları arasında düşmənçilik, ədavət, ixtilaf, münaqişə, müharibə alovunu şölələndirmək üçün gecə-gündüz çalışmaqdadırlar. Onların məqsədi yalnız müsəlmanları parçalayaraq, onları real qüvvədən heçliyə doğru sürükləməkdir.

Müasir əsrdə maddəpərəst Şərq və Qərbin müqabilində əzəmətli və danılmaz qüdrətə malik olan İslam dünyası, Qərb mədəniyyətinin yalan vədlərindən usanmış insanları özünə doğru çəkir. İslamın və insaniyyətin düşmənlərinin İslam dünyasının inkişafı müqabilində yeganə silahı müsəlman qrupları arasında ixtilaf, çəkişmə, toqquşma, münaqişə alovunu yaradaraq onları zəiflətməkdir. Şübhəsiz, əgər bütün İslam məzhəblərinin ardıcılları ayıq-sayıq olarsa və özlərinin hər bir addımlarında düşünülmüş şəkildə hərəkət edərlərsə, çox asanlıqla düşmənin bu hiyləsini dəf edə bilərlər.

Sözsüz ki, şiə məktəbinin özü də, əhli-sünnət məzhəbi kimi, müxtəlif firqələrə bölünmüşdür. Şiə məktəbinin ən məşhur və tanınmış firqəsi "12 imamçı şiə-Cəfəri məzhəbi”dir ki, şiələrin əksəriyyətini təşkil verir.

Şiələrin dəqiq sayı və onların digər müsəlmanlara nisbət olan miqdarı məlum olmasa da, bəzi mənbələrə əsasən, dünyada 200 yaxud 300 milyon şiə vardır. Və bu rəqəm dünya müsəlmanlarının 1/4–ü deməkdir.

Şiə məktəbinin davamçıları İslam Peyğəmbər (s)-dən Əhli-beyt (ə)-ın vasitəsilə çoxlu hədislər rəvayət etmişlər. Həmçinin çoxlu sayda hədislər Əli (ə) və digər imamlardan rəvayət olunmuşdur ki, bunlar şiə fiqhinin və maarifinin əsil mənbələrindən sayılır. O cümlədən, bu dörd tanınmış kitabı (ki, "kutubi-ərbəə” adı ilə məşhurdur) nümunə olaraq qeyd edə bilərik: "Kafi”, "Mən la yəhzuruhul-fəqih”, "Təhzib” və "İstibsar”.

Bir daha təkrar etmək məqsədə uyğundur ki, söylədiyimiz məşhur kitablarda və yaxud digər mötəbər mənbələrdə mövcud olan hər bir hədis mütləq şəkildə dəyərli və etibarlı sayılmamalıdır.

Həqiqət budur ki, hər hədisin özünəməxsus "sənəd silsiləsi” vardır. Və bu hədisi rəvayət edən hər bir şəxsin barəsində "Rical kitabları”nda ayrıca olaraq bəhs edilmişdir. Əgər hədisin sənədinin silsiləsi, yəni onu rəvayət edən bütün şəxslər etibarlı sayılarsa, o hədis "səhih” dəyərli və mötəbər hesab olunacaqdır. Belə olmayan hədislər isə, zəif və şəkli olduqlarına görə kənara qoyulacaqdır. Bütün bunlar yalnız "Rical elmi”ndən agah olan böyük alim və mütəfəkkirlər (mütəxəssislər) tərəfindən əncam verilməlidir.

Deməli, buradan aydın olur ki, şiə hədis kitabları, əhli-sünnət hədis mənbələrilə əsaslı şəkildə fərqlənir. Çünki əhli-sünnətin arasında ən məşhur olan "sihah” kitablarının, xüsusilə "Səhihi-Buxari” və "səhihi-Müslim”in müəllifləri öz etiqadlarına əsasən, yəni əhli-sünnət əqidəsini məbna və əsas tutaraq doğru-düzgün saydıqları hədisləri bu kitablarda cəmləmişlər. Elə bu səbəbdən də, "Səhih” kitablarında yazılmış hər bir hədis əhli-sünnətin etiqadlarından xəbər verir.("Səhihi Müslim” kitabının müqəddiməsi və "Fəthul-bari fi şərhi Səhihi-Buxari” kitabına müraciətlə.) Amma şiə hədisçilərinin məbna və əsası Əhli-beyt (ə)-in hədislərini cəmləmək, eyni halda bu hədislərin hansının doğru və hansının yalan olduğunu "Rical elmi”nin öhdəsinə buraxmaqdır.

Etimadlı və mühüm mənbələrdən hesab olunan "Nəhcül-bəlağə” kitabı şiənin ən əhəmiyyətli elmi irsindən biridir. Bu kitabı Seyyid Rəzi təqribən min il əvvəl yazmışdır. O, bu kitabda fəqəd Həzrət Əli (ə)-ın kəlamlarını üç fəslə ayıraraq: "Xütbələr-məktublar-qısa kəlamlar” şəkilində bir yerə cəmləmişdir. Bu kitab o qədər ali məzmuna və gözəl ləfzlərə malikdir ki, dindən və məzhəbdər asılı olmayaraq onu diqqətlə oxuyan hər bir kəs, həmin kitabın ali məzmununun təsiri altına düşür. Biz arzu edirik ki, təkcə müsəlmanlar deyil, müsəlman olmayanlar da, "Nəhcul-bəlağə” oxuyaraq, onunla yaxından tanış olsunlar. Çünki bu kitabın vasitəsilə onlar, İslamın "Tohid”, "yaranış və məad”, "əxlaqi və ictimai məsələlər”də malik olduğu dəyərli maarifilə ətraflı olaraq məlumat əldə edərlər.

Şiənin digər böyük elmi irslərindən biri də, "Səhifeyi Səccadiyyə” kitabıdır. "Səhifeyi Səccadiyyə” olduqca ali, əzəmətli və dərin məzmunlu bir kitabdır. Bu cəhətdən o, "Nəhcul-bəlağə” kitabı ilə müştərək mövqeylərə və dəyərlərə malikdir. "Səhifeyi Səccadiyyə” olduqca gözəl ifadələr və dərin mənalar daşıyan duaları özündə cəmləyir. Bu kitab insana öz Yaradanı ilə necə münacat etməyin və ibadətin tərzini öyrədərək, onun ruhunu və mənəviyyatını saflaşdıran ən ali bir vasitədir.

Adından məlum olduğu kimi "Səhifeyi Səccadiyyə” "Səccad” ləqəbi ilə məşhur olan (Səccad-"çoxlu səcdə edən” deməkdir) dördüncü İmamımız Əli ibn Hüseyn (ə)-ın dualarının məcmuəsidir. Biz Tanrı dərgahında onun əsl bəndəsi tək dua etmək istədikdə, Onun pak Zatının eşqini qəlbimizdə yaratmaq və bu yolda daha diqqətli olmaq üçün "Səhifeyi Səccadiyyə”yə müraciət edirik. Həqiqətdə, biz imamın müdrik dualarından, yenicə baş qaldıran yaşıl çəmənin və gülzarın, bahar səmasının yağmurlu buludları ilə daha da təravətləndiyi kimi, feyz alırıq.

Şiənin malik olduğu hədislərin əksəriyyəti ki, on minlərlə hədisi əhatə edir, beşinci və altıncı imamlarımız (İmam Məhəmməd Baqir (ə); İmam Cəfər Sadiq (ə)) tərəfindən və böyük bir qismi də, səkkizinci imamımız (İmam Rza (ə)-ın vasitəsilə nəql edilmişdir. Çünki onlar o biri məsum imamlarımıza nisbətən azad şəraitə sahib olaraq, İslam maarifinin təbliğində daha əlverişli mühitə malik idilər. Belə ki, düşmənlərin, bəni-Üməyyə və bəni-Abbas hakimlərinin onları mütləq şəkildə təsir dairəsinə almaq, onlara əziyyət vermək imkanı az olduğundan, bu üç imamımız öz atalarının vasitəsilə İslam Peyğəmbərindən (s) çoxlu hədislər nəql edə bilmişlər. Onlar İslam maarifi, mədəniyyəti və fiqhi hökmlərdə misilsiz xidmət göstərərək müxtəlif hədislər söyləmişlər. Söylənilən hədislərin əksəriyyəti İmam Cəfər Sadiq (ə)-a məxsus olduğundan şiə məzhəbini "Cəfəri məzhəbi” də adlandırırlar. İmam Cəfər Sadiq (ə)-ın yaşadığı dövr zalım bəni-Üməyyə hakimlərinin zəiflədiyi və bəni-Abbas tayfasının xalqı kifayət qədər əsarətdə saxlamaq imkanından məhrum olduğu bir dövr idi. Dövrünün əvəzsiz dahisi sayılan İmam Cəfər Sadiq (ə) bu əlverişli şəraitdən ən gözəl formada istifadə etdi. Belə ki, o Həzrət (ə) İslam fiqhi, hədis elmi, İslam maarifi və s... şöbələrdə 4000-ə yaxın şagird tərbiyə edə bildi.

Əhli-sünnətin "Hənəfiyyə məzhəbinin” tanınmış imamı və rəhbəri "Əbu-Hənifə” qısa bir cümlədə İmam Cəfər Sadiq (ə)-ı belə vəsf edir: "Mən İmam Cəfər Sadiqdən güclü olan bir fəqih görmədim!” ("Təzkirətul-Huffaz zəhəbi”, c. 1, s. 166) Əhli-sünnətin "Malikiyyə məzhəbi”nin rəhbəri Malik ibn Ənəs özünün xütbələrinin birində belə söyləyir: "Mən uzun bir müddət İmam Cəfər Sadiq (ə)-ın yanına get-gəl edirdim. Və həmişə onu bu üç halətdən birində görürdüm: Ya namaz qılırdı, ya oruc tuturdu, ya da Quran oxumaqla məşğul idi. Mənim etiqadıma görə İmam Cəfər Sadiq (ə)-dan istər elm, istərsə də, ibadət nəzərindən daha üstün-fəzilətli bir şəxsin olduğunu heç kim görməmiş və eşitməmişdir!” ("Təhzibut-təhzib”, c. 2, səh 104; Əsəd Heydərinin "İmam Sadiq (ə) adlı kitabına (c 1-səh 53) istinad edilmişdir.)

Təəssüflər olsun ki, bəhslərimiz çox müxtəsər və qısa şəkildə qurulduğuna görə, digər İslam alimlərinin bizim məsum imamlarımız barəsində söylədikləri kəlamlardan bəhs etmək ixtiyarında deyilik.

Şiə İslam elmlərinin yaranmasında mühüm və təsiredici rol oynamışdır. Bəzi alimlərin nəzərinə əsasən İslam elmləri "şiə”dən nəşət və sərçeşmə tutmuşdur. Hətta bu barədə müxtəlif kitablar yazılmış, çoxlu sənəd və dəlil-sübutlar aşkarlanmış, ortaya qoyulmuşdur. Amma biz belə deyirik: "Ən azı, şiə, İslam elmlərinin yaranmasında olduqca əhəmiyyətli və təsiredici səhmə malikdir!” Və bizim bu əqidəmizə ən gözəl şahid və tutarlı dəlil şiə alimlərinin müxtəlif İslam elmlərində yazdıqları kitablar, və yaratdıqları misilsiz elmi əsərlərdir. Fiqh və üsul elmində olan minlərlə kitablar, həmçinin təfsir və Quran elmində, əqaid, kəlam və s... elmlər barəsində yazılmış xüsusi dəyərə malik olan minlərlə kitablar bir daha şiənin İslam elmində olan əzəmətli mövqeyini təsdiq edir. Bu kitabların bir çoxu bizim elmi kitabxanalarımızda və dünyanın tanınmış kitabxanalarında qorunub saxlanılır. Bizim iddiamızın doğru olub-olmadığında tərəddüd edən hər bir şəxs bu kitabxanalara müraciət edə bilər. Şiənin elmi kitabları daim göz önündədir. Şiə dünyasının tanınmış alimlərindən biri qeyd olunan sahələrdə yazılmış kitabların mündəricatını 26 cildlik bir kitabda bir yerə toplamışdır.(Bu kitab "Əz-zəriətu ila təsanifiş-şiə” adlanır. Onun müəllifi məşhur müfəssir, mühəddis "Şeyx Ağa Bozorg Tehrani”dir. O adı çəkilən kitabda 68 min cild kitabın ünvanını qeyd etmişdir. )Onu da qeyd etmək lazımdır ki, söylənilən kitab on illər bundan qabaq yazılmış əsərlər haqqındadır. Müasir dövrdə yaradılan rəngarəng elmi əsərlər, həmçinin keçmiş alimlərin dəyərli və qiymətli əsərlərinin öyrənilməsi, başqa bir cəhətdən öz dövründə tayı-bərabəri olmayan əl yazmaların kəşf edilməsindən yaranan İslam elminin yeni-yeni incəlikləri bu mündəricata daxil edilməmişdir!

Biz inanırıq ki, doğruluq, düzgünlük, əmanətdarlıq, vəfa, haqq, ədalət, səmimiyyət, humanistlik və insanpərəstlik İslam dininin ən başlıca və əhəmiyyətli əsaslarından biridir. Qurani-kərim buyurur; "Bu (Qiyamət günü) doğru danışanlara sözlərinin doğruluğunun fayda verdiyi gündür!” (Maidə, 119)

Quranın bir çox ayələrindən məlum olduğu kimi, Qiyamət günü insan üçün ən yüksək mükafat, onun doğru və düzgün imana malik olduğuna görə, Allahın əhd-peymanlarına vəfalısına xətir veriləcəkdir; "Allahın hədəfi Sadiqlərə (doğruçulara) düzgünlüklərinə görə mükafat verməkdir!” (Əhzab, 24)

Əvvəlki bəhslərimizdə qeyd olunduğu kimi Quranın əmrinə əsasən müsəlmanlar özlərinin bütün yaşayışında məsum şəxslər və sadiq insanlarla birlikdə olmalıdırlar: "Ey iman gətirənlər, Allahdan qorxun və doğru danışanlarla birgə olun!” (Tövbə, 119)

İslam dinində düzgünlüyə verilən əhəmiyyət Peyğəmbərə (s) olunan bu əmrdə öz əksini tapır: "De, ey mənim Rəbbim, məni doğruçular-sadiqlərlə içəri daxil et və sadiqlərlə-doğruçularla birgə dışarı çıxart (tanıtdır!)” (İsra, 80) Elə bu səbəbdən də, İslami rəvayətlərdə insanlara doğru göndərilmiş bütün peyğəmbərlərin hər əməlinin doğruluq, düzgünlük, əmanətdarlıq, ədalət və vəfa ilə doğrulduğu, sadiqlik və həqiqətlə dolu proqramlarla çıxış etdikləri daim vurğulanır. İmam Sadiq (ə) buyurur: "Allah-təalanın göndərdiyi hər peyğəmbər doğru danışmağa, pis və yaxşıya qarşı əmanətdar olmağa əmr olunubdur.” ("Biharül-ənvar”, c. 2, s. 104 və c. 68, s 2)

Biz də, Qurani-kərimin və İslam rəvayətlərinin göstərişlərinə tabe olaraq, bu kitabın bəhs etdiyi mövzuları doğru-düzün şəkildə həqiqəti araşdıraraq, sizlərə bəyan etmək üçün nəhayət dərəcədə çalışırıq. Ümidvarıq ki, Uca Yaradanın sonsuz rəhməti bizi bu yolda müvəffəq edəcəkdir. O, müvəffəqiyyət bağışlayanların ən yaxşısıdır!