Ayə 46: أَوْ يَأْخُذَهُمْ فِي تَقَلُّبِهِمْ فَمَا هُم بِمُعْجِزِينَ "Səy göstərdikləri zaman əzabın onları qəfil yaxalamasından qorxmurlarmı? Belə ki, o əzabı uzaqlaşdırmağı bacarmazlar.” Ayə 47: أَوْ يَأْخُذَهُمْ عَلَى تَخَوُّفٍ فَإِنَّ رَبَّكُمْ لَرؤُوفٌ رَّحِيمٌ "Əzab onları təşviş içində olduqları halda yaxalamazmı? Əlbəttə, sizin Rəbbiniz rəuf (rəfətli) və mehribandır.” Nöqtələr Allah-təala bu ayələrdə din əleyhinə qurğu Quranlar üçün 4 növ əzabdan danışır: yer əzabı, göy əzabı, qəfil əzab, ruhi əzab. Bildirişlər 1. Yalnız höccət tamamlandıqdan, bəhanəyə yer qalmadıqdan sonra ilahi əzab nazil olur. (Ötən ayələrdə peyğəmbərlik mövzusu bəyan olunduqdan sonra bu ayədə müxaliflər hədələnir.) 2. Fitnədən əl çəkmək üçün ilahi əzab ehtimalı bəs edir. 3. Din əleyhinə çalışanlar bilsinlər ki, Allahın elm və qüdrəti qarşısında onların qurğuları puçdur. 4. Allahın qəhr-qəzəbinin vaxtını, yerini və növünü müəyyənləşdirib aradan çıxmaq mümkünsüzdür. 5. Heç bir fərd və amil ilahi qəzəbin qarşısını ala bilməz. 6. Əzab qəfildən və istənilən bir şəraitdə nazil olur. (İstər səfərdə, istər vətəndə, istər yuxuda, istər oyaq vaxt...) 7. Bəzən əzab olaraq qorxu və dəhşət müəyyənləşir və bu hal insanın məhvinə səbəb olur. 8. İnsanın tövbə etməsi üçün əzabı təxirə salıb möhlət vermək Allahın lütfüdür. 9. Allahın qəhr-qəzəbi və tənbehi də tərbiyə və mərhəmət xarakterlidir. Ayə 48: أَوَ لَمْ يَرَوْاْ إِلَى مَا خَلَقَ اللّهُ مِن شَيْءٍ يَتَفَيَّأُ ظِلاَلُهُ عَنِ الْيَمِينِ وَالْشَّمَآئِلِ سُجَّدًا لِلّهِ وَهُمْ دَاخِرُونَ "Allahın yaratdığı şeylərin sağdan və soldan kölgələrinin səcdə edən halda döşəndiyini görmürlərmi?!” Nöqtələr İstənilən bir növ kölgə "zill”, günortadan sonra isə "fəy” adlanır. "Daxir” dedikdə müti hal, "yəmin” və "şimal” dedikdə isə günün sübh və qürub kimi iki tərəfi nəzərdə tutula bilər. Kölgə yerə döşənmiş halda olduğundan onun haqqında səcdə sözü işlənə bilər. Ümumiyyətlə, təkvini (təbii) baxışda bütün mövcudlar Allahın qarşısında səcdədədirlər. Bildirişlər 1. Təkcə əşya yox, onun kölgə kimi müxtəlif xüsusiyyətləri də Allah qarşısında mütidir. 2. İlahi yaranmışların və onlarda baş verən dəyişikliklərin nəzərdən keçirilməsi Quranın tapşırıqlarındandır. 3. Varlıq aləmindəki əşya, hətta onun kölgəsi Allaha səcdədədirsə, nə üçün insan boyun əyməsin? 4. Biz dərk etməsək də, varlıq aləmi düşüncəli şəkildə itaət göstərir. (Fəxr Razinin təbirincə, "daxirun” təbiri şüurlu mövcudlara münasibətdə işlədilir.) Ayə 49: وَلِلّهِ يَسْجُدُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ مِن دَآبَّةٍ وَالْمَلآئِكَةُ وَهُمْ لاَ يَسْتَكْبِرُونَ "Göylərdə və yerdə olan canlılar, həm də mələklər yalnız Allaha səcdə edər və təkəbbür göstərməzlər.” Ayə 50: يَخَافُونَ رَبَّهُم مِّن فَوْقِهِمْ وَيَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ "Onlar hakim və əhatə edən Allahdan qorxar, Onun əmrlərini yerinə yetirərlər.” Nöqtələr "Dabbə” dedikdə bir məkandan digərinə hərəkət edən canlı nəzərdə tutulur. Bu söz insana, heyvana və cinə aid edilir. Mələklər isə bu dairəyə aid deyil. Göydə və yerdə olan bütün mövcudların səcdəsi dedikdə, ya onların təbiət qanunları qarşısında təslimçiliyi, ya da şüurlu səcdəsi nəzərdə tutulur. Bizim düşüncəmizə sığmasa da, ayələrin zahirindən ikinci məna təsdiqlənir. Əgər Allah qarşısında bütün mövcudlar da mələklər kimi səcdədədirsə, nə üçün biz insanlar səcdə etməyək?! Hökmünə müti olub hamı itaətdə ikən, İnsaf olmaz çəkinib haqqa boyun əyməyəsən. |
Bildirişlər 1. Varlıq aləmi yalnız vahid Allahın qarşısında müti dayanıb səcdə edir. 2. Göylərdə də diri və hərəkətdə olan mövcudlar var. 3. Mələklər Allah qarşısında tam təslimdirlər. 4. İnsan Allahdan öz günahlarına görə qorxursa, mələklər yalnız Onun məqam və əzəmətindən çəkinirlər. 5. Mələklərin nə ruhunda, nə də əməlində təkəbbür var. 6. İlahi göstərişlərdən boyun qaçırmağın kökü təkəbbürdür. Bu kök qırıldıqda əməl başlayar. 7. Mələklər Allahın məmurlarıdır və vəzifə daşıyırlar. Ayə 51: وَقَالَ اللّهُ لاَ تَتَّخِذُواْ إِلـهَيْنِ اثْنَيْنِ إِنَّمَا هُوَ إِلهٌ وَاحِدٌ فَإيَّايَ فَارْهَبُونِ "Allah buyurdu: "İki məbud götürməyin. Yalnız Odur yeganə məbud. Belə isə, yalnız Məndən qorxun.” Nöqtələr "İki məbud götürməyin” əmrindən belə bir nəticə çıxmır ki, üç məbud götürmək olar. Azın qadağasında çoxun da qadağası var. Bu təbirdə başqa məqsəd də ola bilər: müşriklər belə düşünürdülər ki, bir məbud yaradır, digər məbud isə idarə edir. Onlar idarə edən məbuda ibadət edirdilər. Bir neçə ayə öncə müşriklərin "Əgər Allah istəsəydi, biz müşrik olmazdıq” bəhanəsi yada salındı. Bu ayədə isə belə deyilir: "Allah sizə şirki qadağan etmişdir.” Bəs necə ola bilər ki, Allah kiminsə müşrik olmasını istəsin?! Bildirişlər 1. Tərbiyə prosesində öncə xurafatlı düşüncə tərzini aradan qaldırmaq lazımdır. Yalnız bundan sonra haqq söz təsir edə bilər. 2. İki məbuda ibadət batildirsə, ikidən çox məbuda ibadət haqq ola bilməz. 3. Yaradan və idarə edən kimi iki məbuda etiqad (xeyir və şər, Hörmüz və Əhrimən) batildir. 4. Batilin inkarı və haqqın sübutu üçün təkid lazımdır. 5. Allahdan qeyrisindən qorxmaq şirkdir. Ayə 52: وَلَهُ مَا فِي الْسَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَلَهُ الدِّينُ وَاصِبًا أَفَغَيْرَ اللّهِ تَتَّقُونَ "Göylərdə və yerlərdə olan Onundur. Pərəstiş və itaət daim Onun üçündür. Yoxsa Allahdan qeyrisindənmi qorxursunuz?” Nöqtələr Ayədə "din” deyərkən pərəstiş və bəndəlik nəzərdə tutulmuşdur. Din və məzhəbin qəbulunda pərəstiş və bəndəlik şərtdir. "Vasib” dedikdə daimilik və şiddət nəzərdə tutulur. Bu təbirlə "Saffat” surəsinin 9-cu ayəsində də rastlaşırıq. Bildirişlər 1. Hər bir mövcud üçün xüsusi rəbb nəzərdə tutan xurafi əqidənin əksinə olaraq göylərdə və yerdə olan bütün varlıqların Allahı birdir. 2. Yalnız bir olan Xaliqin qarşısında pərəstiş və bəndəlik caizdir. 3. Şəriət və qanunçuluq varlıq aləminin sahibi olan kəsin haqqıdır. Varlığı yaradan onun qanunlarını da bəyan etməlidir. 4. Şirkin heç bir dəlili və izahatı yoxdur. Ayə 53: وَمَا بِكُم مِّن نِّعْمَةٍ فَمِنَ اللّهِ ثُمَّ إِذَا مَسَّكُمُ الضُّرُّ فَإِلَيْهِ تَجْأَرُونَ "İxtiyarınızda olan bütün nemətlər Allahdandır. Əgər bir nigarançılıq və ya bəlaya düçar olsanız, yalnız Ona yalvarasınız.” Ayə 54: ثُمَّ إِذَا كَشَفَ الضُّرَّ عَنكُمْ إِذَا فَرِيقٌ مِّنكُم بِرَبِّهِمْ يُشْرِكُونَ "Amma elə ki, Rəbbiniz sizi nigarançılıq və möhnətdən qurtarır, qəfildən bir dəstəniz Ona şərik qoşur. (Başqa səbəbləri və fərdləri bəlanın aradan qaldırılmasında iştirakçı sayır.) Nöqtələr "Zurr” dedikdə nemətin itirilməsindən yaranan nigarançılıq nəzərdə tutulur. "Təcərun” sözü nalə, yalvarış mənasını bildirir. Bu ayənin məzmunu digər ayələrdə də təkrarlanmışdır:”Dənizin ortasında təhlükəyə düşdükdə Ondan başqa xəyalınızda olanlar məhv olur. Amma elə ki, sizi sahilə çatdırdı, üz çevirib nankorluq edirsiniz.” Həzrət Peyğəmbər (s) buyurur: "Allahın nemətlərinin yalnız yemək və geyimdən ibarət olduğunu düşünən kəs həm səhlənkarlıq edib, həm də Allahın qəhr-qəzəbinə yaxınlaşıb.” Bildirişlər 1. İlahi nemətləri öz səy, təhsil və müdiriyyətinizin nəticəsi, bəxt və ya təsadüf saymayın. 2. Bütün nemətlər, hətta əhəmiyyətsiz saydığınız şeylər sizə Allahın iradəsi ilə verilmişdir. 3. Həm nemətlər Ondandır, həm də təhlükələr zamanı yeganə sığınacaq Odur. 4. Bəla və çətinlik allahpərəstlik fitrətini oyadır. 5. İnsan zəifdir və azacıq bir müsibətlə üzləşdiyi zaman çarəsiz qalır. 6. Nemətlər Allahdandır, çətinlik və zərərlər isə özümüzdən. 7. Allaha iman və yalvarış davamlı olmalı, müvəqqəti xarakter daşımamalıdır. 8. Rifah və asayiş Allahdan qəflət və şirkə meyl zəminidir. 9. Allaha diqqət fitri olduğundan hamıya aiddir. Şirk isə yalnız bəzilərinə aiddir. 10. Bəla və müsibətlərin Allahdan savay bir varlıq tərəfindən aradan götürüldüyünü düşünmək şirkdir. Ayə 55: لِيَكْفُرُواْ بِمَا آتَيْنَاهُمْ فَتَمَتَّعُواْ فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ "(Nemət və çətinliklərin aradan qaldırılması kimi) onlara verdiyimizə nankorluq üçün belə edirlər. Ləzzət alın, tezliklə biləcəksiniz (nankorluq və şirkinizin cəzası nədir).” Nöqtələr Ötən ayələr və hazırkı ayə ilahi dəvət və tərbiyə yolunu göstərir: Allah yeganədir, hər şeyin sahibidir, mürəbbidir, nemət verəndir, fəryada yetişəndir... Yenədəmi başqalarının sorağına gedək?! Bildirişlər 1. Şirkin sonu Allaha qarşı küfr və Onun nemətlərinə qarşı nankorluqdur. 2.Allahdan qeyrisinə bağlılıq Onun nemətlərinə qarşı nankorluqdur. 3. Xalq daim nankorluq etsə də, Allah Öz nemətlərini kəsmir. 4. Küfr qatqılı ləzzətlərin sonu ilahi qəhr-qəzəbdir. "İbrahim” surəsinin 30-cu ayəsində də bu nöqtəyə işarə olunur. وَيَجْعَلُونَ لِمَا لاَ يَعْلَمُونَ نَصِيبًا مِّمَّا رَزَقْنَاهُمْ تَاللّهِ لَتُسْأَلُنَّ عَمَّا كُنتُمْ تَفْتَرُونَ "(Müşriklər) onlar üçün müəyyənləşdirdiyimiz ruzi payından heç nə bilməyən bütlər üçün ayırırlar. And olsun Allaha, hökmən iftira yaxdığınız şeylərlə bağlı sorğuya çəkiləcəksiniz.” Ayə 57: وَيَجْعَلُونَ لِلّهِ الْبَنَاتِ سُبْحَانَهُ وَلَهُم مَّا يَشْتَهُونَ "Onlar Allah üçün qızlar qərar verirlər. (Mələkləri Allahın qızları sayırlar.) Halbuki O (övladı olmaq sifətindən) pakdır. Özlərinə isə istədiklərini (oğlanları aid edirlər).” Nöqtələr "Ənam” surəsinin 136-cı ayəsində buyurulur ki, bütpərəstlər əkin və mal-qaradan bütlər üçün pay ayırırlar. Ola bilsin ki, bu ayədə həmin nöqtəyə işarə olunmuşdur. Mərhum Əllamə Təbatəbainin nəzərincə, ayədə xalqın nemətlərin nazil olmasına və bəlaların dəfinə münasibətdə Allahdan-qeyrilərinin rolunu önə çəkməsindən danışılır. Müşriklər mələkləri Allahın qızları sayırdılar. "Zuxruf” surəsinin 19-cu ayəsində buyurulur: "Onlar Rəhmanın (Allahın) bəndələri olan mələkləri qadın bildilər.” Onların bu əqidəsində 3 büdrəmə vardı: a) Allaha övlad aid edirdilər; b) Mələklərin qadın cinsindən olduğunu bildirirdilər; v) Özləri üçün əskiklik saydıqları qızları Allaha aid edirdilər. Bildirişlər 1. Nəyimiz varsa Ondandır. Ondan qeyrisinə pay ayırsaq, cavab verəsiyik. 2. Çaşqınlar da Allahın maddi mənfəətlərindən faydalanır. 3. Könül verdiyiniz zahiri və bəşəri vasitələrin ruzi yolundan və bəlaların dəfindən xəbəri yoxdur. 4. Nemətlərin hətta bir hissəsini Allahdan qeyrisinə aid etmək şirkdir. Ayə 58: وَإِذَا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِالأُنثَى ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَهُوَ كَظِيمٌ "Həmin müşriklərin birinə qızının olması xəbər verilsə, qəzəbini udduğu halda çöhrəsi qüssədən qaralar.” Ayə 59: يَتَوَارَى مِنَ الْقَوْمِ مِن سُوءِ مَا بُشِّرَ بِهِ أَيُمْسِكُهُ عَلَى هُونٍ أَمْ يَدُسُّهُ فِي التُّرَابِ أَلاَ سَاء مَا يَحْكُمُونَ "Ona verilən acı xəbərə görə xalqın arasından çıxıb gizlənər. (Qərara gələ bilməz ki, bu qızı xəcalət içində saxlasın, yoxsa onu torpağa basdırsın? Bilin ki, çox pis mühakimə aparırlar.” Nöqtələr Cahil ərəblərin qız övlada nifrətlərinin səbəbləri vardı: a) Qızın heç bir iqtisadi və istehsal rolu yox idi və ailə üçün yük sayılırdı. b) Qəbilənin taleyini təyin edən döyüşlərdə qız övladın nə vuruşmaq, nə də müdafiə olunmaq qüdrəti vardı. v) Döyüşlərdə qızlar əsir düşür və düşmənin təcavüzünə məruz qalırdılar. Cahiliyyət təfəkkürünün ziddinə olaraq İslam qadına böyük dəyər verdi: İslam Peyğəmbəri (s) buyurur: "Qızlar necə də yaxşı övladdırlar.” Allah-təala Peyğəmbərin (s) də nəslini qızı Fatimədən davamlandırdı. İmam Sadiq (ə) qız övladı olduğu üçün narahatlıq keçirən bir şəxsə buyurdu: "Sən yaxşı bilirsən, yoxsa Allah?” Həmin şəxs dedi: "Allah.” İmam buyurdu: "Allah sənin üçün yaxşı nədirsə onu seçib və sənə qız əta edib.” Bildirişlər 1. Qız övladı və qadını əskik saymaq cahil və xurafi bir düşüncədir. 2. Övladın dünyaya gəlişi müjdə olsa da, xurafat bu müjdəni zillət səbəbi sayır. 3. Çöhrənin qaralması ilə müşayiət olunan qəzəbin udulmasının nə dəyəri var?! (Özü də xurafat əqidəsinə görə qəzəb!) 4. Xurafat və batil əqidə ailənin xoşbəxtliyi üçün təhlükədir. 5. Bəzən ən böyük cinayətlər ən müqəddəs şüarlar altında gerçəkləşir. (Şəxsiyyəti qorumaq adı ilə övlad diri-diri gora gömülür.) 6. Səmavi dinlər qız və qadınla bağlı xurafat əqidəsini məhkum edir. Ayə 60: لِلَّذِينَ لاَ يُؤْمِنُونَ بِالآخِرَةِ مَثَلُ السَّوْءِ وَلِلّهِ الْمَثَلُ الأَعْلَىَ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ "Axirətə iman gətirməyənlər üçün pis məsəl var. Ən üstün məsəl Allah üçündür. Qüvvət və hikmət sahibi Odur.” Nöqtələr Sual: Hazırkı surənin 74-cü ayəsində buyurulur ki, Allah üçün məsəl çəkməyin. Bəs bu ayə necə izah olunur? Cavab: Allah üçün məsəl çəkməmək dedikdə onu bir şeyə oxşatmamaq başa düşülür. Ən üstün məsəl dedikdə sifətlərin Allaha aid olması nəzərdə tutulur. Bildirişlər 1. Bütün çirkinliklərin və pisliklərin qaynağı Qiyamətin inkarıdır. 2. Ən üstün kamilliklər Allaha aiddir. 3. İnsanın gözəlliyi onun imanındadır. İmansızlıq çirkinliklərin köküdür. 4. Allahın qüvvət və qüdrəti Onun hikmətindən ayrı deyil. |