Nəhcül-bəlağə 1 - Nəhcül-bəlağə 1 - Hədis - Quran, Hədis, İslam təlimləri, Fiqh

30-cu xütbə

İmam Əli əleyhis-salamın Osmanın qətli barəsindəki kəlamlarındandır.

Əgər onun qətlinə əmr vermiş olsaydım, sözsüz ki, qatil olardım, əgər qarşısını alsaydım, təbii ki, kömək göstərmiş olardım (onu öldürənlər mənimlə məsləhətləşməyiblər ki, mən onlara əmr vermiş, yaxud çəkindirmiş olum). Lakin (bilirəm ki,) ona kömək edən (Mərvan ibn Həkəm və Bəni-Üməyyədən bir dəstə adam) «Mən onu xar edəndən (ona köməklik göstərməyəndən) daha yaxşıyam» deyə bilməz. Onu xar edən də (Mühacir və Ənsardan bir dəstə) deyə bilməz ki, «ona kömək edən məndən daha yaxşıdır». (Burada o Həzrətin məqsədi Osmanı məzəmmət etməkdir.) Belə isə mən indi sizin üçün onun qətl səbəblərini (müxtəsər şəkildə) bəyan edirəm: Osman xilafəti öz ixtiyarına keçirib istibdad və özbaşınalıq etdi. (Məsləhətləşmədən, ümmətin razılığını nəzərə almadan istədiyini edirdi.) Deməli, belə iş görüb özbaşınalıq etməklə çox pis etdi, (siz isə zülm və sitəmdə) səbirsizlik etdiniz (səbr etməyib onu qətlə yetirdiniz), deməli, siz də bu səbirsizliyinizlə pis iş tutdunuz (gərək səbr edəydiniz ki, bu iş yumşaqlıqla islah olunardı və ya onun ətrafından dağılardınız ki, haqq öz sahibinə qayıtsın). Özbaşına hərəkət edən və onu öldürməkdə dözümsüzlük göstərən şəxs barəsində Allahın hökmü dəyişməzdir (Allah-təala qiyamət günü onlar barəsində hökm verəcək və hər kəsi öz günah və təqsiri qədər cəzalandıracaqdır).

31-ci xütbə

İmam Əli əleyhis-salamın Cəməl müharibəsindən əvvəl, Zübeyrin itaət etməsi üçün Abdullah ibn Abbasi onun yanına göndərdiyi zaman buyurduğu kəlamlarındandır.

Əlbəttə, Təlhə ilə görüşmə, onunla görüşsən görərsən ki, o, buynuzunu əyib itiləmiş öküz kimidir.(Өзүнү дин либасында ҹилвәләндирәрәк һијлә вә мәкрлә дүнја малыны овламаг вә вар-дөвләт топламаг үчүн ҹамаатын јолунда тәлә гурандыр. ) İtaətsiz dəvəyə minib deyir: Bu, ram olan dəvədir (çətin işlərdən yapışıb nadanlıq və özbaşınalıq üzündən onları asan hesab edir). Lakin Zübeyrlə görüş, çünki o yumşaq təbiətlidir (gözəl əxlaqı və itaətkarlığı daha çoxdur). Ona de: Dayın oğlu (Zübeyrin anası Səfiyyə Əbu Talibin bacısı idi) deyir ki, sən məni Hicazda (Mədinədə) tanıdın (mənə beyət etdin), İraqda (Bəsrədə) inkar etdin (öz əhd-peymanını sındırıb, itaətdən çıxdın). Bəs nə oldu ki, sənə aşkar və aydın olandan üz döndərdin? (Nə baş verdi ki, öz əhd-peymanını pozub mənə qarşı çıxdın və mənimlə müharibəyə qalxdın. Seyyid Rəzi buyurur:)

Deyirəm: O Həzrət əleyhis-salam bu kəlməni « فَمَا عَدَا مِمَّا بَدَا» işlədən ilk şəxsdir.

32-ci xütbə

İmam Əli əleyhis-salamın (öz zəmanəsinin əhlindən şikayət etdiyi) xütbələrindəndir.

Ey camaat, (əhalisi) zülmkar və nemətə küfran edən, yaxşı əməl sahibinin pis sanıldığı və zalımın öz zülmünü artırdığı bir rüzigarda sabahı açdıq (qərar tapdıq). Bildiyimizdən bəhrələnmirik (bildiyimizə əməl etmirik), bilmədiyimizi də soruşmuruq və (nadanlıq və təkəbbürün təsirindən) bizə yetişənə qədər böyük bəladan qorxmuruq. Deməli, (bədbəxtliyə və çarəsizliyə mübtəla olana qədər öz işimizin sonunu düşünmürük. Bu zəmanədə) insanların dörd sinfi var: birinci qism insanları çarəsizlik, qılıncının kütlüyü və mal-dövlətinin azlığından başqa heç nə fitnə-fəsaddan çəkindirməz. İkinci qism qılıncını qınından sıyırıb öz şərini aşkar edərək, piyada və süvarilərini (qoşununu) toplayaraq, özünü fitnə-fəsada hazırlayıb və qənimət olaraq oğurladığı mala və ya (təkəbbür və böyüklüyünü izhar etmək üçün) ardınca gedən süvarilərə, yaxud da (xalqa öz rəhbərliyini göstərmək üçün) çıxmaq istədiyi minbərə görə dinini zay edəndir (əldən verəndir). Özünü və Allahın sənin üçün yaratdığı Cənnəti satıb, onun qiymətinə dünyanı almaq uğursuz ticarətdir. Üçüncü qismi axirət əməli ilə (özünü abid və bəndə kimi göstərməklə) dünyanı, dünya əməli (həqiqi zöhd, təqva və ibadət) ilə axirəti istəməyən, özünü vüqarlı və mətanətli göstərən (pərhizkarlar tək özünü təvazökar aparan) addımlarını bir-birinə yaxın atan (əziyyətsiz adamlar kimi yol gedəndə asta-asta addımlayan) və (ibadət və bəndəlik üçün) paltarının ətəklərini yığib tam sürətlə yol gedən, özünü mötəbər və əmin tanıtmaq üçün (camaat arasında zöhd və təqvayla) bəzənən, Allahın pərdəsini (din və şəriətin yolunu) günah vasitəsinə çevirəndir.(Пис әмәлләри гәбул етмәдикләринә вә ја налајиг ишләрин шаһиди олдугларына ҝөрә ҹамаатдан кәнара чәкилмиш, тәҹрид олмушлар. Мүгавимәт ҝөстәрирәм. Демәли, мәним мүгавимәт вә иҝидлијимдә һеч нә дәјишмәјиб. Буна ҝөрә дә азғынлыг јолундан дөнүн вә мәнимлә мүһарибәдән әл чәкин.) Dördüncü qism həqarətinə, alçaqlığına və hakimiyyətə çatmaq üçün vasitəyə malik olmadığına görə xanənişin olandır. Öz arzularına əli çatmadığından özünü qaldığı vəziyyətə qane olan kimi göstərər. Nə gecələr sakitləşən daxilində, nə də gündüzləri keçirdiyi zahirində (heç vaxt) qənaət və zöhd əhli olmadığı halda, özünü zöhd və təqva əhlinin libası ilə bəzəyər. Qalan bir neçə kişi də Qiyamət gününü xatırlatmaq onların gözlərini (dünyanın ləzzətinə) yummuşdur, o günün qorxusundan gözlərindən yaş axır. Bəziləri qovulmuş və hürküdülmüşdür(Нәһрәванда Хәвариҹлә дөјүшдән сонра, Һәзрәт ҹамаата Куфә шәһәринин кәнарындакы Нухејләдә топлашараг Шам ҹамааты илә мүһарибәјә һазырлашмағы әмр етди, онлара арвад-ушагларынын ҝөрүшүнә аз ҝетмәләри һагда ҝөстәриш верди. Онлар Һәзрәтин сөзләринә әмәл етмәјәрәк ҝизлинҹә Куфәјә ҝәлдиләр вә Һәзрәти аз сајда бөјүкләри илә орада тәнһа гојуб, мејданы бошалтдылар. Куфәјә ҝедәнләр ҝери дөнмәдиләр, орада галанларын исә дөзүмү јох иди. Буна ҝөрә дә Һәзрәт Куфәјә тәшриф ҝәтириб ҹамаата хүтбә охуду вә онлары ҹиһада рәғбәтләндирди. Онлар итаәт етмәдиләр. Сонра Һәзрәт онлары бир нечә ҝүн өз башларына бурахды вә ондан сонра бу хүтбәни охуду.)bir dəstəsi qorxaq və xar, bəziləri isə sakit və dilləri bağlı qalıblar (haqqı aşkar edə bilmirlər). Bəziləri də ixlas və doğruluqla (xalqı doğru yola) dəvət edir (və ya Allahı ixlasla çağırır, bağışlanmalarını diləyirdilər), başqa bir dəstə isə (zülmkarların sitəminin təsirindən) qəmgin və incikdir. Təqiyyə və (düşməndən) gizlənmək onları itirib-batırmış (belə ki, heç kəs onları tanımır), başdan başa zəlalət və xarlıq onları bürümüşdür. Deməli, onlar şor dənizdə batmışlar, ağızları bağlı, ürəkləri isə yaralıdır. Özləri incik düşənə qədər (çünki onların sözlərinə qulaq asmır, onları saymırdılar) camaata öyüd-nəsihət verdilər. Məğlubiyyətin təsirindən zəlil və xar olub öldürüldülər və beləliklə, azaldılar. (Əcdadlarınızla belə rəftar etmiş) dünya sizin nəzərinizdə (səhrada bitən və yarpağından dabbaqlıqda istifadə olunan) səlm ağacının yarpağının qurusundan, (qoyun və bu kimi heyvanların yununu qırxılmasından sonra) qırxımdan qalan tullantıdan da dəyərsiz olmalıdır. Gələcək nəsillər sizlərin halından ibrət almamış (köçüb gedən və əməllərinin cəzasına çatan) əcdadlarınızın halından ibrət alın (tənbeh olunun). Bu pislənmiş və bəyənilməyən dünyadan əl çəkin. Çünki dünya onu sizlərdən daha artıq sevənlərə vəfa etməmişdir. (Seyyid Rəzi buyurur:)

Deyirəm: Hansısa bir nadan bu xütbəni Müaviyənin adına çıxmışdır. Bu xütbənin Əmirəl-möminin əleyhis-salamın sözləri olmasına heç bir şübhə yoxdur. Qızıl torpaqla, şirin su şor su ilə necə bərabər ola bilər? Bu sözün doğruluğunu mahir yol göstərən və gözüaçıq bəsirətli birisi – Əmr ibn Bəhr Cahiz sübut etmiş və aydınlaşdırmışdır. O, bu xütbəni «بيان و تبيين» kitabında bəyan etmiş, onu Müaviyənin adına çıxanın da adını göstərdikdən sonra demişdir: «Bu xütbə Əli əleyhis-salamın sözlərinə daha çox bənzəyir. İnsanların bölgüsü, onların sifətlərinin təsnifatı, məğlubiyyət, zəlillik, təqiyyə və xof kimi vəziyyətlərinin təsviri o Həzrətin üslubuna daha layiqdir». (Elə həmin kitabda) qeyd edir: «Biz Müaviyənin öz sözlərində zahidlərin yolunu tutduğunu, Allahın bəndələri kimi rəftar etdiklərini harada görmüşük?».

33-cü xütbə

İmam Əli əleyhis-salamın Bəsrə camaatı ilə müharibəyə (Cəməl müharibəsinə) gedərkən buyurduğu xütbələrindəndir.

Abdullah ibn Abbas deyir: «Zi-Qar»da (Bəsrənin yaxınlığında bir yerdir) Əmirəl-möminin əleyhis-salam ayaqqabısının cırığını tikərkən onun yanına getdim. Mənə buyurdu ki, bu ayaqqabının qiyməti nə qədərdir? Ərz etdim ki, dəyəri yoxdur. Buyurdu: «Allaha and olsun, bu ayaqqabı sizlərə rəhbərlik və əmirlik etməkdən mənim üçün daha qiymətlidir. Lakin (mən əmirliyi və hakimiyyəti ona görə qəbul etdim ki,) haqqı sübut etməli, batili aradan götürməliyəm». Sonra Həzrət bayıra çıxaraq camaata bu xütbəni oxudu:

Eyb və nöqsan sifətlərdən uzaq olan Allah Həzrət Məhəmmədi (səlləllahu əleyhi və alih) aralarında bir nəfər kitab oxuyanın və peyğəmbərlik iddiası edənin olmadığı ərəblərin içinə göndərdi. (Onların arasında nə peyğəmbər, nə də kitab var idi.) Sonra o Həzrət, onlar öz məqamlarına çatana, rahatlığa yetişənə qədər yol göstərdi (çirkin söz və əməlləri qadağan etdi) və (onları) bədbəxtlikdən xilas etdi. Beləliklə, onların nizələri düzəldi (müstəqilliyə və həyatlarında nizam-intizama çatdılar) və onların titrəyən böyük daşı sakitləşdi (əmniyyətsizliyə görə çəkdikləri iztirab və narahatlıq aradan götürüldü). Agah olun, Allaha and olsun, mən elə insanların arasında idim ki, düşmənin bütün qoşunu arxa çevirib qaçana qədər onlar doğru yola və nicata sövq edirdilər. (İtaəti qəbul etməyib döyüşənlərlə müharibə etdim.) Mən (o vaxt) aciz qalmadım, qorxunu özümə yaxın buraxmadım. Mənim Bəsrə camaatı ilə müharibəyə getməyim Peyğəmbərlə xalqı doğru yola yönəltmək və nicat vermək üçün getdiyimiz vaxtlarda olduğu kimidir. (İndi də aciz deyiləm və qorxu mənə yaxın düşməz.) Haqqı onun içindən çıxarmaq üçün batili yaracam. (Mən haqqın üzə çıxması üçün öz əməlimin işığı ilə haqqı örtmüş batil zülmətini dağıdacağam.)

Mənim Qüreyşlə nə işim var? (Onların mənimlə düşmənçiliyinin səbəbi nədir?) Allaha and olsun, (onlarla müharibə etməkdən məqsədim budur ki,) kafir (müşrik və bütpərəst) olduqları vaxt onlarla döyüşdüm və haqqın yolundan dönərək fitnə-fəsad yolunu tutduqları indiki vaxtda da onlarla döyüşürəm. (Deməli, bu iki dövranda onlarla döyüşməyim küfr və azğınlığa görədir, yoxsa Qüreyşlə düşmənçiliyim yoxdur.) Mən dünən (Peyğəmbərin sağlığında müharibələrdə) onlara yol yoldaşı olduğum kimi (müqavimət göstərirdim) bu gün də onlarlayam.(Әмр ибн Ас вә Әбу Мусанын Шамла Мәдинә арасында вә Шама даһа јахын олан, Шамла Ираг сәрһәддиндә јерләшән «Даумәтул-Ҹәндәл» галасында ики һаким тәјин олунма мүгавиләсинә әсасән ҝөрүшдүкләри вә хәлифәлик мәсәләси һагда бир-бирилә данышдыглары вахт, Һәзрәт Куфәјә тәшриф ҝәтириб онларын һөкмләринин нәтиҹәсини ҝөзләјирди. Сон нәтиҹәдә Әмр ибн Ас Әбу Мусаны алдатды вә гәрара ҝәлдиләр ки, һәр бири минбәрә чыхыб, өз әмирләрини кәнарлашдырсын вә хәлифәлик мәсәләсини Шураја һәвалә етсинләр. Әмр Әбу Мусаны өзүндән габаға салды вә о, минбәрә чыхараг Һәзрәт Әмири хәлифәликдән кәнарлашдырды. Сонра Әмр минбәрә галхараг Мүавијәни хәлифә тәјин етди. Бу хәбәр Куфәдә Һәзрәтә чатдыгда о нараһат олуб галхды вә бу хүтбәни ҹамаата охуду. )

34-cü xütbə

İmam Əli əleyhis-salamın öz səhabələrinə Şam əhalisi ilə döyüşməyi əmr etdiyi vaxt buyurduğu xütbələrindəndir:(Һәзрәтин мәгсәди будур ки, һәр заман-истәр хош, истәрсә дә ағыр ҝүнләрдә-Аллаһа ибадәт етмәк лазымдыр)

Mən sizlərdən bezmişəm və narahatam. Sizi danlamaqdan əziyyət çəkirəm. Əbədi həyatın əvəzinə dünyanın müvəqqəti həyatından şadsınız? İzzət və başıucalığın yerinə rəzalət və alçaqlığa boyun əymisiniz? Sizləri düşmənlə müharibəyə çağıranda gözlərinizi döyürsünüz (həyəcanlanırsınız). Çətinliklə can verirmiş, huşsuzluqdan əziyyət çəkirmiş kimi mənimlə danışmaq üçün diliniz tutulur, qulaqlarınız bağlanır, sözlərimin müqabilində mat-məəttəl qalırsınız, elə bil ağlınızı itirib dəli olmusunuz (doğru yolu səhv yoldan, yaxşını pisdən, izzəti zillətdən seçə bilmirsiniz) və başa düşmürsünüz. Heç vaxt sizlərdən əmin olmadım və sizləri düz əməl sahibləri saymadım (sizə etimad etmədim və indi də inanmıram). Nə (düşməni dəf etmək üçün) meyl salınası ordu, nə də ehtiyac duyulası güclü dostlarsınız. Siz, bir tərəfdən yığdıqda, digər tərəfdən dağılan sarvansız dəvələr kimisiniz. Allaha and olsun, siz müharibə atəşini alovlandırmaq üçün pis camaatsınız. (Çünki) Sizə qarşı hiylə və məkr işlədirlər, siz isə hiylə işlətmirsiniz. Sizin şəhərləri tuturlar, siz isə qəzəblənmirsiniz (müdafiə olunmağı düşünmürsünüz). Düşmən yuxulamır, sizi isə qəflət yuxusu aparıb və unutqansınız. Allaha and olsun, (düşmənin irəliləməsinin qarşısını almaq üçün) bir-biri ilə yoldaşlıq etməyənlər məğlubdurlar. Allaha and olsun, güman edirəm ki, müharibə şiddətlənsə və ölüm, qətl atəşi alovlansa, sizlər baş bədəndən ayrılan kimi Əbu Talibin oğlundan (onun yanından) ayrılarsınız. (Belə xof və qorxaqlığınızla ikinci dəfə mənim ətrafıma yığışmağınız mümkün deyil.) Allaha and olsun ki, ətini sümükdə heç nə qalmayana qədər gəmirən, sümüyünü sındıran və dərisini soyacaq həddə düşməni özünə hakim kəsən (yəni, onun varlığını, canını, malını, arvad-uşağını ələ keçirən düşmənin qarşısını almayan) kimsənin acizliyi və qeyrətsizliyi hədsiz, ürəyi və ya onun sinə tərəfdən ürəyini əhatə edənləri zəifdir. Ey eşidən, sən də acizlikdə və qeyrətsizlikdə bu kişi kimi olmaq istəyirsənsə, ol. Amma mən, and olsun Allaha, düşmənə bu fürsət və imkanı verməzdən əvvəl Məşrəfi qılınclarla (Məşarif bu qılıncların hazırlandığı kəndin adıdır) onu elə vuracağam ki, başının sümüyünün xıncımları göyə sovrulsun və qolları, qıçları kəsilsin. Mənim səylərimdən sonra fəth və qələbənin ixtiyarı Allahın əlindədir.

Ey camaat! Mənim sizin üstünüzdə, sizin də mənim üstümdə haqqınız var: Sizin mənim üstümdə olan haqqınız sizə nəsihət vermək (bəyənilmiş əxlaqa təşviq etmək və nalayiq söz və əməllərdən çəkindirmək), qənimət və hüquqları bütünlüklə (israf edilməyə qoymadan, müsəlmanların beytülmalından) sizə çatdırmaq, nadan qalmamanız üçün (kitab və sünnədən bilmədiklərinizi) sizlərə öyrətmək, öyrənənə qədər də (şəriət qaydalarını öyrənib ona uyğun rəftar etməniz üçün) tərbiyə etməkdir. Mənim sizin üzərinizdə olan haqqım isə beyəti saxlamanız, gizlində və aşkarda ixlas və dostluğunuz, sizi çağırdığım an cavab verməniz və sizə əmr etdiklərimə itaət etmənizdir.

35-ci xütbə

İki hakimin rəy verməsindən sonra İmam Əli əleyhis-salamın buyurduğu xütbələrindəndir:(Бу мәшһур әрәб аталар сөзүдүр. Нәсиһәт верәнин нәсиһәтинә гулаг асмајараг пешманчылыға дүчар оланлар барәдә ишләдилир. Аталар сөзүнүн тарихчәси беләдир ки, Һәјрәнин падшаһы Ҹәзәјмә Әбрәш Ҹәзирә падшаһы Әмр ибн Зәрблә мүһарибә едәрәк ону өлдүрүр. Әмрдән сонра гызы Зәбба атасынын јеринә кечәрәк онун интигамыны алмаг нијјәтинә дүшүр вә Ҹәзәјмә илә дөјүшмәк истәјир. Баҹысы Зубејбә исә буну она гадаған едир. Сонра Зәбба мәкр вә һијлә илә атасынын интигамыны алмаг фикринә дүшүр. Ҹәзәјмәјә мәктубунда јазыр ки, мән гадынам вә гадынлар падшаһлыға лајиг дејилләр вә мән әрә ҝетмәјә мәҹбурам. Сәндән башга һеч кими өзүмә әр кими бәјәнмирәм. Әҝәр ҹамаатын мәзәммәтинин горхусу олмасајды өзүм сизин јаныныза ҝәләрдим. Әҝәр зәһмәт чәкиб ҝәлсәниз, мәним мәмләкәтим сизинки олаҹаг. Мәктуб Ҹәзәјмәјә чатдыгда о, јахынларынын бөјүкләри илә мәсләһәтләшди. Кәнизинин оғлу чох дүшүнҹәли вә тәдбирли олан, һеч вахт еһтијаты әлдән вермәјән Гәсир ибн Сәиддән башга һамы ону бу сәфәрә һәвәсләндирди. Гәсир фәрасәтли олдуғуна ҝөрә бу дәвәтин һијлә олдуғуну еһтимал етди. Ҹәзәјмәнин јахынларынын фиркинә гаршы чыхараг ону бу сәфәрдән чәкиндирди. Лакин Ҹәзәјмә онун сөзүнә әһәмијјәт вермәди вә мин сүвари илә һәрәкәт етди. Ҹәзирәјә јахынлашдыгда Зәббанын гошуну ону гаршыласа да, бөјүк һөрмәт ҝөрмәди. Гәсир исә бу ишдә мәкр вә һијлә ҝөрдүјүнү, ҝери гајытмасыны, Зәббанын јанына ҝетмәмәсини ишарә илә она баша салды. Ҹәзәјмә јенә дә онун сөзүнә әһәмијјәт вермәди. Ҹәзирәјә дахил олдугда ону өлдүрдүләр. Бу заман Гәсир «еј каш Гәсирин ҝөстәришинә вә сөзүнә әмәл олунајды» сөзүнү ишләтди вә бу сөз әрәбләр арасында зәрбүл-мәсәлә чеврилди. Һәзрәтин мәгсәди дә бу иди ки, еј каш Әмр ибн Ас вә Әбу Мусанын һакимлијини гәбул етмәмәк барәдә сөзүмә гулаг асајдыныз вә инди пешман олмаздыныз. Мән сизә дедијими дедим. )

Ruzigar böyük bəlalar və ağır hadisələr yaratsa belə, sitayiş Allaha məxsusdur.(Тәҹрүбәли нәсиһәтверән һеч вахт тәрәддүдә дүшмәсә дә, өјүд вермәкдән имтина етмәсә дә, сизин итаәтсизликдә вә мүхалифликдә фикир бирлијиниз ону өз сөзләриндә тәрәддүдә дүшән вә нәсиһәт вермәкдән имтина едән биринә чевириб. Бу ҹүмләдә олан وَ ضَنَّ الزَّنْدُ بِقَدْحِهِ ифадәси ҹамаат онун фајдалы нәсиһәтләринә гулаг асмајыб, гәбул етмәдијинә ҝөрә өјүд вермәји әсирҝәјән, онларын ишинин хејир вә зијаныны демәјән шәхс барәдә ишләдилир.) Şəhadət verirəm ki, şəriki olmayan Allahdan başqa Allah və ondan başqa məbud yoxdur, Məhəmməd onun bəndəsi və elçisidir. Ona və ailəsinə Allahın salamı olsun! (Hər şeyi) Bilən və təcrübəli olan mehriban nəsihətvericiyə itaətsizliyin nəticəsi həsrət və kədərdir. Bunun arxasınca isə təəssüf və peşmançılıq durur. Mən bu hakimlik barədə (onun zərərini bildiyim üçün) öz fikrimi və nəzərdə tutduğumu qısaca sizə bəyan etdim. (Siz sözümə əməl etmədiniz. Peşmançılığa düçar oldunuz ki, bunun da heç bir faydası yoxdur.) «لَوْ كَانَ يُطاعُ لِقَصيرٍ أَمْرٌ» Ey kaş Qəsirin göstərişinə və sözünə əməl olunaydı.(Һәзрәтин Дурәјди Һәвазәнин гардашы адландырымасынын сәбәби будур ки, о әсил-нәсәб бахымдан Һәвазә гәбиләсинә ҝедиб чыхыр. Чүнки о, бәни Хәшим ибн Мүавијә ибн Бәкр ибн Һәвазәнләрдәндир. Бөјүк Аллаһ Гур’ани-Кәримин Әһгаф сурәсинин 21-ҹи ајәсиндә бујурур: وَ اذْكُرْ أَخا عادٍ Јәни, «Адын гардашыны јад ет» Бурада Ад гәбиләсиндән олан Һуд пејғәмбәр нәзәрдә тутулур. Дорәјдин һекајәти будур ки, о гардашы Абдуллаһ илә бәни Бәкр ибн Һәвазәјә гаршы мүһарибә етди вә чохлу гәнимәт әлә ҝәтирди. О, гајыдаркән гардашы Абдуллаһ Мун’әриҹил-лива адланан јердә бир ҝеҹәлијә галмағы хаһиш етди. Дурәјд исә нәсиһәт үчүн она деди: Бурада галмаг еһтијатсызлыгдыр. Бәни Һәвазәнә адам вә көмәк ҝәлә биләр вә онлар гәфләтән бизә һүҹум едә биләрләр. Абдуллаһ гүрурлу олдуғуна ҝөрә онун нәсиһәтинә гулаг асмады вә һәмин ҝеҹәни орада кечирди. Сәһәр тездән ҝүнәш чыхдыгдан сонра бәни Һәвазәдән чохлу адам онларын башынын үстүнү алды. Абдуллаһы өлдүрдүләр. Дурәјд исә чохсајлы јара алмагла ҹаныны онларын әлиндән гуртарды. О, сонра гәсидә демишдир вә Һәзрәтин мисал ҝәтирдији бу һиссә гәсидәдәндир. ) Nəsihət verən (sizin itaətsizlik və müxaliflikdə şüarınız nəticəsində) nəsihət verməkdə tərəddüd edənə, alov verən alov verməkdən imtina edənə qədər(Бу һекајәт мәним Мүавијә вә тәрәфдарларынын мүһарибәдә вәзијјәтинин ағырлашдығыны, буна ҝөрә дә мәкр вә һијлә нијјәтилә Гур’анлары низәләрә кечирдикләрини вә «Һаким тәјин етмәк» Мәҹлиси јаратмаг истәдикләрини достҹасына сизләрә демәјимин һекәјәсинә бәнзәјир. Сиз мәним сөзләримә әмәл етмәјиб онларын әмәл вә сөзләринә алдандыныз. Ики һакимин мүһакимәсинә разылашараг исрар етдиниз вә мән дә разылыг вердим. Инди мәним әлејһимә чыхмағынызын зијаны сизә ајдын олуб. ) zülmkar müxaliflər, itaətdən çıxan əhd pozanlar kimi mənə tabe olmayıb imtina etdiniz. Mənimlə sizin hekayətimiz Həvazənin qardaşının (Durəyd ibn Simə) dediyi kimidir.(Нәһрәван Куфәјә јахын олан јолдакы чајын кәнарында, Һәрура сәһрасы тәрәфдә јерләшир. Һәрура исә Куфә јахынлығында бир кәндин адыдыр. Хәвариҹ Әмир әл-мөминә гаршы чыхмаг үчүн бу сәһрада топлашдыгларына ҝөрә Нәһрәван Хәвариҹини Һәруријје адландырырлар. О Һәзрәтин Нәһрәван Хәвариҹилә мүһарибә етмәсинин сәбәби будур ки, Сиффејн мүһарибәсиндә Мүавијә вә тәрәфдарларынын вәзијјәти ағырлашмышды. Хүсусилә дә, «Һәрир» ҝеҹәсиндә һәр ики гошундан отуз алты мин нәфәр өлдүрүлдү. «Һәрир-үл-кәлб»ин лүғәти мәнасы итин уламағы олса да, иҝидләрин дөјүш мејданында үзләшмәси дә буна бәнзәдилир. Хүласә, һәмин ҝеҹәнин сәһәри Мүавијә Әмр ибн Асын ҝөстәриши илә һијләјә әл атараг, өз гошунуна әмр етди ки, беш јүз Гур’аны низәләрә тахараг, Һәзрәтин гошунунун өнүнә чыхыб десинләр: «еј мүсәлманлар, дөјүшләр әрәбин рузиҝарына өлүм-итим салды, бу гәдәр гаршыдурмалар бизим вә сизин гәбиләләринизин бүнөврәсини сарсытды. Ҝәлин, Аллаһын Китабына гајыдараг, бизим арамызда һөкм етдијинә разылашаг, гаршыдурмадан әл чәкәк!». Онларын бу һијләси тәсирли олду. Ираг гошуну бу сөзләрдән тәрәддүдә дүшдү вә дөјүшдән әлләри сојуду. Онлардан он ики мин нәфәр үз дөндәрәрәк Һәзрәтә деди: «Малик Әштәри дөјүшдән ҝери чағыр, јохса сәнинлә дөјүшәрик». О Һәзрәт чарәсиз галараг Малики ҝери чағырды вә «Һәкәмејн» мәсәләси ортаја чыхды. Һәзрәт һәддән артыг исрар етмәләринә ҝөрә онларын һакимлијилә разылашды. Онлар ики һакимин рәјини вә Әмр ибн Асын һијләсини баша дүшдүкдән сонра даһа чох Һәзрәтин әлејһинә чыхдылар вә дедиләр: «Мәхлугу Халигин ишләриндә вә хәлифәлик мәсәләләриндә һаким тәјин етдијинә ҝөрә, инди өз күфрүнү вә хәтаны етираф етмәлисән вә төвбә етдикдән сонра биз сәнә итаәт едиб сөзләринә әмәл едәрик. Һәзрәт онлара нәсиһәт вермәк үчүн әввәлҹә Абдуллаһ ибн Аббасы ҝөндәрди. Ондан сонра өзү онларла сөһбәт едиб шүбһәләрини арадан ҝөтүрдү. Бундан сонра сәккиз мин нәфәри өз сөзләриндән вә гәрарларындан дөндү, дөрд мин нәфәри исә Һәзрәтлә дөјүшмәк нијјәтилә Нәһрәвана јола дүшдү. Јалныз әтрафа гачан доггуз нәфәрдән башга онларын һамысы о чајын јахынлығында өлдүрүлдү. Хәвариҹин вә Насибиләрин әксәријјәти онларын нәслиндәндиләр. Онларын «Хәвариҹ» адландырылмасынын сәбәби Һәзрәтдән үз дөндәрмәләри, «Нәвасиб» адландырылмаларынын сәбәби исә Әһли-Бејт әлејһис-салам вә онларын шиәләринә гаршы әдавәт вә дүшмәнчиликләридир. Хүласә, Һәзрәт дөјүшдән әввәл һөҹҹәтин тамам олмасы үчүн онлары горхудараг бунлары бујурмушдур.)

فَلَمْ تَسْتَبِينُوا النُّصْحَ إِلّاضُحَى الْغَدِ أَمَرْتُكُمْ أَمْرِى بِمُنْعَرِجِ اللِّوى

Yəni: Munəricul-livada öz fikrimi sizə dedim. Mənim nəsihətimin faydasını sabahkı gün səhər günəş çıxana qədər bilmədiniz.(لا ابا لكم сөзү әрәб дилиндә данлаг вә гарғыш мәгсәдилә ишләдилир. Белә ки, онлар атасызлығы инсан үчүн зилләт вә рәзиллик сајырдылар)

36-cı xütbə

İmam Əli əleyhis-salamın Nəhrəvan əhlini qorxutmaq üçün buyurduğu xütbələrindəndir.(Бу фәслин сөзләри о бөјүк шәхсијјәтин Нәһрәван һадисәсиндән сонра бујурдуғу вә Һәзрәт Пејғәмбәрин вәфатындан һәмин дөврә гәдәр һәјат јолуну ачыгладығы мүфәссәл сөһбәтиндән сечмәләрдир. )

Mən sizi öz Rəbbinizin yanında (mənim əleyhimə çıxmanız və düşmən kəsilməniz üçün) səbəb və höccət olmadan, (bu işdə) aydın dəlilsiz bu çayla dərə-təpəli yerlər arasında öldürülmüş halda səhərə çıxmağınızla çəkindirirəm. Dünya sizi həlak edir və ilahi qəzavü-qədər sizi tora salır (öz İmamınızın əleyhinə çıxmağınızın öldürülməkdən başqa cəzası yoxdur). Mən sizi (indi peşman olduğunuz) iki hakimin hökm verməsindən çəkindirdim. Siz isə əhdini pozan müxaliflər kimi imtina edərək əleyhimə çıxdınız. (Siffeyn müharibəsində Müaviyənin qoşunu Quranları nizələrinə sancdıqları vaxt dediniz: «Onlar bizi Allahın Kitabına tərəf dəvət edirlər və dəvətlərini qəbul etməyimiz lazımdır». Mən onların, məğlub olduqlarına görə bu hiyləni işlətdiklərini bildiyimdən sözlərinə inanmadım. Siz mənə qarşı çıxıb dediniz ki, əgər dəvətlərini qəbul etməsən səni onlara təslim edəcəyik. Mən razı deyildim, amma çarəsiz idim.) Beləliklə, sizin istək və xahi¬şinizə uyğun hərəkət etdim (döyüşdən əl çəkib Malik Əştəri geri çağırdım. Dünən iki hakimin hökm çıxarmasını vacib bilən, bu gün isə onu küfr sanan) sizlər quşbeyin, səfeh və səbrsiz bir dəstəsiniz (çünki söz və əməllərinizdə möhkəm deyilsiniz, ağılla söz danışıb iş görmürsünüz). Mən sizlərə şər gətirmədim, sizin ziyan görmənizi istəmədim, ey atasızlar.(Буна ҝөрә дә лајиглиси будур ки, инсан дүнјадакы мүвәггәти һәјатына көнүл бағламасын вә өлүмдән, Аллаһ јолунда динин зәфәр чалмасы үчүн дөјүшдән үз дөндәрмәсин. )

37-ci xütbə

İmam Əli əleyhis-salamın xütbə əvəzi olan kəlamlarındandır:(Нө’ман ибн Бәшир Ираг әһалисини горхутмаг үчүн Мүавијәнин әмри илә ики мин нәфәрлә Шамдан һәрәкәт едәрәк Куфә јахынлығындакы «Ејнут-Тәмр»ә чатдыгда Һәзрәтин тәрәфиндән ораны идарә едән вә јүз нәфәрдән артыг адамы олмајан Малик ибн Кәәб Әрһәби Һәзрәтә бу һагда хәбәр верир. Һәзрәт минбәрә тәшриф ҝәтирәрәк Илаһијә һәмд вә сәна етдикдән сонра бујурур: «Аллаһ сизи һидајәт етсин. Нө’ман ибн Бәшир Шам әһалисиндән ибарәт, сајлары чох олмајан дәстә илә сизин гардашыныз олан Малик ибн Кәәбә јахынлашмышдыр. Һазырлашын, ҝедин вә гардашыныза көмәк един. Бәлкә дә, Аллаһ-тәала сизин сәбәбинизә кафирләрин бир дәстәсини мәһв едәр». Ҹамаат Малик ибн Кәәбә көмәјә сәһләнкар јанашдығындан, Һәзрәт онларын башчыларыны чағырараг, көмәјә ҝетмәји әмр етди. Тәхминән үч јүз нәфәр топлашды вә галанлары бундан бојун гачырдылар. Бундан сонра о бөјүк шәхсијјәт гәмҝин һалда галхараг бунлары бујурду. ) Müsəlmanlar zəif və gücsüz olduqları vaxt İslam dininə kömək üçün ayağa qalxdım. Onlar (acizlik və gücsüzlükdən) boyunlarını bükdükləri zaman özümü aşkar etdim. Əldən düşdükləri vaxt (din məsələlərini) danışdım. Onlar heyran və sərgərdan olduqları vaxt ilahi nurla (cəhalət zülmətindən) keçdim. (Hər məchul mənə məlum idi.) (Bu sifətlərə malik olduğum halda, özünü göstərməkdə) Hamıdan sakit, önə keçməkdə (kamal baxımından) onlardan üstün idim. Fəzilətlərin cilovunu tutaraq pərvazlandım (çətinlikləri həll etmək üçün dərhal hazır olurdum) və bərk, dağıdıcı küləklərin yerindən tərpədib qopara bilmədiyi dağlar kimi fəzilətləri udurdum (kamal və fəzilətdə heç kəsin məqamı mənə çatmadı hər bir işdə dönməz idim). Heç kəs (nə hüzurumda, nə də yoxluğumda) məndən eyb və nöqsan tuta bilməyib. Zəlilin və sitəm çəkənin haqqını (zalımdən) alana qədər o, mənim üçün əziz və dəyərlidir. Güclü və zülmkar (məzlumun) haqqı ondan alınana qədər mənim üçün gücsüzdür. Biz ilahi qəzavü-qədərə şadıq və onun fərmanına təslimik. (İlahi vəhy və peyğəmbərin aşkar və aydın təsdiqi ilə onun canişini və xəlifəsi olduğum halda) Məni Allahın Rəsulu barəsində yalan danışan görmüsənmi?! And olsun Allaha, mən onu təsdiq edən ilk şəxsəm. Belə isə (vəfatından sonra) onu təkzib edən ilk şəxs deyiləm. (Çünki gizlində və aşkarda mənim doğruluğumu, dürüstlüyümü və paklığımı öymuş və öz qardaşı adlandırmışdır. Deməli, yalan danışsam onu təkzib etmiş olaram. Xəlifələrlə sərt rəftar etməməyimin səbəbi budur ki,) öz xəlifəlik məsələm barəsində düşünüb gördüm ki, Həzrət Peyğəmbərin fərmanına itaət edib tabe olmaq mənə vacibdir (iş çəkişməyə gedib çıxarsa, boyun əyməyimi buyurmuşdur). Buna görə də beyət edib o Həzrətlə öz əhd-peymanıma uyğun rəftar etdim.

38-ci xütbə

İmam Əli əleyhis-salamın (şübhənin «şübhə» adlandırılması haqqında və heç kəs üçün ölümdən xilas yolu olmaması barədə) xütbələrindəndir.

Şübhə haqqa bənzər və oxşar olduğu üçün şübhə adlandırılmışdır. (Hər adam haqla batili bir-birindən ayıra bilməz Allaha və Peyğəmbərə) iman və etiqad Allah dostlarının şübhəli görünən işlərdə işığıdır. Yolları hidayət və nicat yoludur. (Bu yolla öz ardıcıllarını şübhələrin qaranlığından xilas edərək haqqı onlara aşkar edərlər.) Ancaq Allahın düşmənlərini o şübhələrə dəvət edən azğınlıq, bələdçiləri isə korluq və sərgərdanlıqdır. (Bu səbəbdən də öz yolçularını dünyada bədbəxt, axirətdə isə ilahi əzaba düçar edərlər.) Deməli, (Allah dostlarının ardıcılları ölümdən və öldürülməkdən qorxmur. Çünki) qorxan üçün hər halda ondan nicat və qurtuluş yoxdur. Diri qalmaq istəyən də həmişə diri qalmay-acaqdır.(Бөјүк Аллаһ бүтүн ишләрә һаким вә итаәти ваҹиб оландыр. Халгын јашајышыны вә ахирәтини низамламаг үчүн онларын арасында рәис вә ја әмирин олмасы илаһи һөкмләрин тәләбләриндәндир. )

39-cu xütbə