Şübhə yoxdur ki, qəbirləri ziyarət etmək insanı qəflət yuxusundan oyadır, onu axirət barədə düşünməyə vadar edir. Buna görə də, Peyğəmbəri-Əkrəmdən (s) nəql olunan bir çox sünni və şiə hədislərində möminlərə qəbirləri ziyarət etmək tövsiyə olunmuşdur. Nümunə üçün onlardan ikisini qeyd edirik.

1.

Qəbirləri ziyarət edin, çünki onları ziyarət etmək axirəti sizə xatırladar.

2.

Qəbirləri ziyarət edin ki, onda sizin üçün örnək vardır.

Şübhəsiz, insanın əzizlərinin, alimlərin, Allah və vətən uğrunda şəhid olanların qəbirlərini ziyarət etmək axirəti xatırlamaqdan əlavə, bir növ onlara hörmət etmək, onların xatirəsini və getdikləri yolu yaşatmaq mənasındadır. Bu əməl bütün millətlər, xalqlar arasında fitri səciyyəyə malikdir. İslam Peyğəmbəri (s) və məsum imamlar (ə) dillə vəsf olunmaz elə böyük bir mənəvi varlığa malikdirlər ki, ölümləri də həyatları kimi dəyərlidir. İnsan onların həyatında olduqları kimi vəfatlarından sonra da onlarla rabitə saxlayıb özü ilə Allah arasında vasitə və şəfaətçi edə bilər. Allah-Təala bu məsələ haqqında "Nisa" surəsinin 64-cü ayəsində buyurur:

"Halbuki onlar özlərinə zülm edən zaman (günaha batsalar) (ey Allahın Rəsulu) sənin yanına gəlib öz bağışlanmaqlarını diləsələr və Peyğəmbər də onlar üçün bağışlanma istəsə, Allahı tövbəni qəbul edən və rəhmli görərlər."

Beləliklə, həqiqətdə şəxsiyyətlərin və Allah höccətlərinin qəbirlərini ziyarət etmək onların müqəddəs hüzurlarına yetişmək xarakterini daşıyır. Belə deyil ki, yalnız Peyğəmbərin (s) və imamların (ə) zamanında yaşayan insanlar o həzrətlərin vücüdündan istifadə etmiş və onların dövründən uzaq zamanlarda yaşayan insanların isə əli Peyğəmbər (s) və imam (ə) vücudunun feyzindən əli üzülmüşdür. Bu Allahın ədaləti ilə uyğun gəlmir. Əksinə, zaman və məkanından asılı olmayaraq hər bir insanın Allahla bəndələri arasında vasitəçi olan bu ilahi şəxsiyyətlərlə rabitəsi mümkündür. Onların müqəddəs hərəmlərini ziyarət etmək belə rabitələr qismindən sayılır.

Bir məsələni də qeyd etmək lazımdır ki, ziyarətdə fəlsəfə və dəlil-sübutdan əvvəl eşq və məhəbbət gizlənmişdir. Ağıl hesablayıb nə üçün?" sualına cavab tapmazdan qabaq qəlb fərman vermiş və ziyarətçini məzara çatdırmışdır.

Ziyarət vadisi əqli hesablama və düşüncə vadisindən əvvəl qəlb və daxili istək vadisidir.

Zəvvar ziyarət olunanın kimliyini bilsə və tanısa, artıq soruşmaz "Haradadır?" Xızır (ə) kimi dirilik suyunun və Musa (ə) kimi "saleh bəndə"nin ardınca yola düşər ki, tapsın və arzusuna çatsın. "Ziyarət" bu mənadadır. Qəlbin bağlılığı, məhəbbət və istəkdir.

Zəvvarı yolları qət etməyə, səfər əziyyətlərinə dözməyə, səhranın qorxu və təhlükəsini nəzərə almamağa vadar edən qüvvə qəlbin məhəbbətidir. Eşq olan yerdə yorğunluq sənə qalib gəlməz. Məhəbbət olan yerdə əziyyət gizlənər, şövq ətalətli insanı hərəkətə gətirər, sakini mühacir edər, xoş güzəran arzusunda olanı səhra yolçusuna çevirər.

Ziyarətin təhlili üçün çoxlu elmi dəlil-sübut sorağına getmək lazım deyil. Elm yolu yalnız işıqlandıra bilər, lakin məna, qəlb və eşq yolu həm işıqlandırar, həm də isidər. Xüsusən, əgər eşq kamil məşuq və mütləq məbud olan Allaha olarsa, bu yolu həm yaradar, həm də yandırar. Əmir əl-mömininin (ə) buyurmuşdur: "Allahın məhəbbəti yanan bir atəş və Allah nuru işıqlandıran bir parıltıdır."

(Sünəni ibn Macə, c.1, s.500, hədis 1569 )

Görürük ki, imamın bəyanında məhəbbət həm yandıran, həm də işıqlandıran kimi təqdim olunmuşdur.

Eşq insanın müəllimidir. Eşq aləmin memarıdır. Eşq qəlbin abadlaşdıranıdır.

Sinədə Allah Rəsuluna (s), əhli-beytə məhəbbət dağı olan kəs bu məhəbbətin yolunda olan əzab və məşəqqətlərlə yanaşı addımlayır. Məgər səhralardan məhbubun diyarına gedərkən yol üstündə olan tikanları ayaqda görməmək olarmı? Bu eşqin xüsusiyyətidir. Əlbəttə, bunların hamısı məhəbbət yolunda şirindir və "Dostdan gələn hər bir şey xoşdur".

Bəziləri imamların xidmətinə yetişirdilər və deyirdilər ki, biz siz əhli-beyti sevirik və onlar cavab verirdilər: "Elə isə çətinliyə və məhrumiyyətə dözməyə özünüzü hazırlayın."

Allah və Onun övliyalarının məhəbbətinə könül verənlər dostun sorağında dolaşır və onun bəyəndiyinə razı olurlar. Onlar nə rahatlıq, nə əziyyət, nə qəm və nə də şadlıq fikrindədirlər.

Eşqin "bəla" şəklində nəvazişləri, "əziyyət" şəklində rəhmətləri vardır. Bunlar aşiq üçün əzizdir. Bunlar məşuqun aşiqə inayətinin nişanəsidir.

Bir sözlə həyatın pak cövhəri, həyatın ruhu eşq və məhəbbətdir və məhəbbətsiz eşq quru, soyuq və cansızdır. İntəhası məhbublar və məşuqlar məhəbbət və eşqə layiq olmalı, onun dəyərini qazanmalıdır ki, insan öz eşqini onun ayaqları altına atsın və qəlbini onların məhəbbətinin evi etsin.

Dində ən üstün məşuqlar Allah, Rəsulu (s), məsum imamlar, salehlər, siddiqlər, şəhidlərdirlər. Məhz bunlar məhəbbətə layiqdirlər. Din də məhəbbət təkəri ilə fırlanır və imam Sadiqin (ə) təbiri ilə desək – "Din məhəbbətdən başqa bir şey deyil."

Lakin aydındır ki, əgər məhəbbət gəlsə, ardınca itaət, ibadət, bəndəlik, məhbuba uyğunluq, məşuqa oxşamaq, Onun istəyi istiqamətində hərəkət, Onun rizası uğrunda əməl və s. gəlir. Məhz məhəbbət təsiri qəlbdən bütün bədənə sirayət edir və daxildən xarici əməlləri nizamlayır.

Eşq və şövqü olan ziyarətə də gedər.

Şövqlü aşiq üçün təkcə Məhbubun özü maraqlı və cəlbedici deyil, həm də Ondan olan hər bir şey xoşagələn, cazibəlidir, bu da aşiqi özünə tərəf çəkir.

Ziyarət də belədir. Necə ola bilər ki, Allah aşiqi, Peyğəmbər (s) və əhli-beyti sevən, salehlər, siddiqlər, şəhidlər, Allah övliyalarının vurğunu olan kəs Allahın evi, məşuqun məzar, şəhər, diyarının şövqünə malik olmasın?!

Mərhum Əllamə Əmini deyir: "Mədineyi-Münəvvərənin möhtərəm ilahi hərəm sayılması, nəbəvi sünnədə Mədinə, onun torpağı, əhalisi, dəfn olunanlar üçün çoxlu dəyərlər bəyan olunması Allah və Peyğəmbərə (s) mənsubluğuna görədir. Həmin məntiqlə Peyğəmbər (s), ilahi vəsi və övliyalara, siddiqlər, şəhidlər və möminlərə aid olan hər şey dəyər qazanır və şərafət tapır"(Kənzül-Ummal, c.15, c.647, hədis 42558 Mizanul-hikmə, c.1, s.509 )

İnsanın daxili şövqünün biruzə çıxmasının bir növü də ziyarət formasında təzahür edir. Ziyarət məhəbbətin dili və qəlbi bağlılığın tərcüməçisidir.

Aşiq üçün hətta məşuqun bir gün sakin olduğu ev, bir gün keçdiyi küçə, qədəm qoyduğu yer, bir gün yaşadığı şəhər, məhbubun əli dəyən daş, geyindiyi libas belə əziz və sevimlidir.

Bu yerdə deyilir: "Leylinin diyarından keçirəm, bu divar, o divarı öpürəm, Leylinin diyarına məhəbbət qəlbimi işğal etmişdir. Hətta orada yaşayan kəs məni özünə məftun etmişdir." Görürük ki, şəhərin cazibəliyi Leylinin orada olmasına görə gözəllik və cazibə qazanmışdır.

Ziyarətdə məsələ zahirdə daş, taxta, kərpic, dəmir, zireh, məzarın quruluşu, günbəz, minarə və s. ilə bitmir ki, bunları ziyarət, öpmək və müqəddəsləşdirməyə irad tutulsun. Ümdə rol bunlardan çox-çox üstün olan məhəbbət, dərk etmə, mənəviyyat, eşqdir ki, hətta bunlara da məna, cəhət, müqəddəslik və hörmət bəxş etmişdir. Qəlb bu eşqin girovunda olanda, o qəlb sahibinin məhbubunun ad, dəsmal, ayaqqabı, küçə və şəhərindən xoşu gəlir və ləzzət alır. Bunların hamısı onu cəlb edir və bunlardan hər birində yarın üzünün əksini görür.

Biz Həzrət Muhəmmədə (s) olan belə böyük məhəbbətlə bir yerdə onun nişanəsi olduğunu bilsək, onu görməyə tələsmərikmi?! Məscidül- Həramda "İbrahimin məqamı" niyə bu qədər xatirələrdə qalıb? Ona görə ki, Həzrət İbrahim Kəbə divarını yüksəltmək üçün oğlu İsmayılın köməyi ilə onu ayağının altına qoymuş və onun ayaq izi daşda qalmışdır.

Görürük ki, ziyarət vadisi eşq, məhəbbət və irfan vadisidir. Qəlbin əhatə dairəsində bəzən ağlın ayağı da axsayır və eşq fərman verəndə ağlın təslim olmaqdan savayı çarəsi olmur.

Bəli, eşq olanda dostun yolundakı torpağı gözün sürməsi etmək lazımdır. Aşiq üçün məhbub, onun görüşü, ona aid olan hər bir şey əziz və dəyərlidir. Deyilənlərdən belə nəticəyə gəlirik ki, məhəbbət insanı ziyarətə vadar edir.

Fikrimizcə, bundan artıq izaha ehtiyac yoxdur. Bu ziyarət səadətinə nail olanlar onun əxlaqi və digər müsbət təsirlərini özlərində aydın olaraq müşahidə edirlər.

Ziyarətin bir çox hökmləri vardır. Onların bəzisini sizin nəzərinizə çatdırırıq:

1. Ziyarət səfərinə çıxmaqdan əvvəl qüsl etmək.

2. Yolda mənasız söhbətləri və yersiz mübahisələri tərk etmək.

3. Ziyarət qüslü etmək və qüsl alarkən qüsl duasını oxumaq.

4. Təharətli olmaq (dəstəmaz almaq).

5. Təmiz, gözəl və yeni libas geymək.

6. Hərəmə vüqarlı və kiçik addımlarla, xüzu-xüşu ilə öz ətrafına diqqət etmədən getmək.

7. İmam Hüseynin (ə) ziyarəti istisna olmaqla digər imamların ziyarətində ətirlənmək.

8. Hərəmə gedərkən "əl-Həmdu lillah", "Allahu-Əkbər", "Sübhanəllah", "la ilahə illəllah" demək və Muhəmməd (s) və Ali Muhəmmədə salavat göndərmək.

9. Hərəmin qapısında dayanıb daxil olmaq üçün izn istəmək, ürəyini yumşaltmaq və xüzu-xüşu əldə etmək üçün səy etmək, pak qəbir sahibinin əzəməti və cəlalı, Həzrətin onun qapı ağzında durmasını görməsi, kəlamını eşitməsi, salamının cavabını verməsi haqqında fikirləşmək və Həzrətin öz şiələrinə və zəvvarlarına qarşı etdiyi mərhəmət, məhəbbət barədə düşünmək, öz keçmiş pis əməllərilə onları incidibsə, o əməllərini yada salıb qəlbi kövrəltmək, tövbə etməyi qərara almaq və gözləri yaşartmaq.

10. Mübarək giriş qapısını öpmək.

11. Sağ ayaqla daxil olmaq, sol ayaqla çıxmaq.

12. Zirehə (qəbri əhatə edən kiçik hasara) yaxınlaşıb ona söykənmək və onu öpmək.

13. Ziyarət edərkən üzü şərif qəbrə tərəf durmaq.

14. Ayaq üstə ziyarətnamə oxumaq.

15. Ziyarəti qurtardıqdan sonra sağ üzünü zirehə qoyub yalvararaq dua etmək, sonra sol üzünü zirehə qoyaraq Allahı qəbrin sahibinə and verərək şəfaətinə nail olmasını istəmək. Sonra qəbrin baş tərəfinə gedib üzü qibləyə dayanaraq dua etmək.

16. Şərafətli qəbri gördükdə ziyarəti oxumazdan əvvəl təkbir – "Allahu-Əkbər" demək. Hədisdə nəql olunur ki, kim İmamın (ə) qarşısında dayanıb "la ilahə illəllah vəhdəhu la şərikə ləh" desə, böyük Allahın "Rizvan" adlı Cənnəti onun üçün yazılar.

17. Məsumların (ə) buyurduğu duaları oxumaq.

18. Ziyarət namazı qılmaq və birinci rəkətdə "Həmd"dən sonra "Ya sin" surəsi, ikinci rəkətdə isə "Həmd"dən sonra "ər-Rəhman" surəsini oxumaq yaxşıdır.

19. Hərəmin ətrafında olan miskinlərə, yoxsullara, fəqirlərə infaq və ehsan etmək.

20. İmamın (ə) şəhərindən çıxmaq istədikdə nəql olunmuş dualarla imamla (ə) vidalaşmaq.

21. Ziyarət zamanı kişi və qadınların ayrı-ayrılıqda ziyarət etməsi.

22. Başqalarının da rahat ziyarət etməsinə şərait yaratmaq.

Qurani-Kərimdə Allah-Təala dəfələrlə insanları yer üzünü seyr etməyə dəvət etmişdir.

De: "Yer üzündə gəzib dolanın və görün ki, Allah yaratmağa necə başlayıb, sonra sonuncu yaradılışı da yaradacaqdır. Həqiqətən Allah hər şeyə qadirdir. "(Mizanul-hikmə, c.1, s.520 )

Təbii ki, səfərə çıxmağın yaxşı və pis adamların həyat tərzində olan xüsusiyyətlərindən faydalanmaq, böyük Yaradanın yer üzündəki nişanələrini görüb yaranış haqqında düşünmək və bir çox başqa faydaları vardır. Xüsusilə, övliyaları ziyarət etmək kimi müqəddəs bir məqsədlə səfərə çıxmaq daha çox əhəmiyyət kəsb edir. Lakin səfərə çıxmağın faydası olduğu kimi məhrumiyyətləri də vardır. Odur ki, insan daimi rahatlığı olan evindən ayrılıb adət etmədiyi mühitə düşərkən evdəki rahatlığı gözləməməli, yeni tanış olduğu adamlarla xoş rəftar etməyi bacarmalıdır. Bu həm də insana özünü tanımağa kömək edir və insanın nə qədər təvazökar və ya lovğa, səbrli və ya dözümsüz olduğunu göstərir. Bəlkə də tək səfərə çıxmağın dinimizdə xoşagəlməz hesab olunması bu və ya digər xüsusiyyətləri düzgün formalaşdırmaq məqsədini daşıyır. Bu məsələləri əsas tutaraq səfərə çıxmağın qaydaları barədə məlumat veririk.

İmam Muhəmməd Baqir (ə) imam Səccaddan (ə), o da Allah Rəsulundan (s) nəql edərək buyurur: Peyğəmbər (s) səfərə çıxan möminləri yola salaraq vidalaşan zaman bu duanı oxuyardı:

"Allah sizə təqva azuqəsi versin, xeyirlə qarşılaşasınız, hacətinizi əta etsin, sizin din ilə dünyanızı sağlam saxlasın və sizi sağ-salamat geri qaytarsın."

Səfər duası

"Allahın adı ilə, Allah ilə, Allah tərəfindən Allaha tərəf və Allah yolunda. İlahi, özümü Sənə tapşırdım, Sənə tərəf üz tutdum və işimi Sənə tapşırdım. Məni və mənim imanımı öndən və arxadan, sağdan və soldan, yuxarıdan və aşağıdan qoru! İlahi, hər cür zərər və pisliyi Öz qüdrət və qüvvətinlə məndən uzaqlaşdır. Uca və əzəmətli Allahdan başqa heç kəsdə qüdrət və qüvvət yoxdur!"

1. Səfərdə lazım olan diş fırçası, dəsmal, sabun, bıçaq, ip və sap, iynə, dırnaqtutan, daraq və s. bu kimi əşyaları götürmək.

2. Səfərə çıxmazdan öncə dost-tanışdan, qohum-əqrəbadan və yaxın adamlardan halallıq almaq və onlarla vidalaşmaq.

3. Quran, dua kitabı və həmin səfərə aid olan kitabları mütləq götürmək.

4. Səfər müddətində yersiz istəklərdən tamamilə uzaq olmaq.

5. Daha yaxşı və çoxlu yemək, daha münasib məkan (otaq) əldə etmək üçün digərlərini qabaqlamaq və bu kimi ərköyün işlərdən uzaq olmaq.

6. Oturacaq, yataq və otaq qonşularının bir-biri ilə tanış olması, biri xəstələndiyi, ya azdığı və yaxud nəyəsə ehtiyacı olduğu zaman soraqlaşmaq və yardım etmək.

7. Maşın hər hansı bir zərurət üzündən yolda dayandığı zaman zərurət olmadan maşından düşməmək və başqalarının vaxtını tələf etməmək.

8. Yemək-içmək vaxtı ehtiyatlı olmaq, halal yemək və çox yeməmək.

9. Hər hansı bir iş üçün dəstədən ayrılarkən nigarançılıq olmasın deyə dəstə başçısına, yol yoldaşına və ya otaq yoldaşına xəbər vermək.

10. Xəbər verib getdikdən sonra yol yoldaşlarının vaxtını tələf etməmək üçün qərarlaşdırılmış vaxtda qayıtmaq.

11. Qrup şəklində səfər edərkən yalnız dəstə başçısından kömək istəyib problemləri məhz ona söyləmək.

12. Əgər həkim məsləhəti və ya başqa bir üzr yoxdursa, yemək zamanı yoldaşlardan ayrılmamaq və xüsusi təam yeməmək.

13. Gecə namazı, Quran tilavəti və dua kimi müstəhəbb işləri başqalarına əziyyət verməmək şərtilə yerinə yetirməkdə diqqətli olmaq.

14. Maşında, otaqda, bir sözlə həmişə təmiz və səliqəli olmaq.

15. Tapılması asan olsun deyə bağlamaların, yüklərin və çamadanların üzərində ad və soyadı yazıb yapışdırmaq.

16. Qiymətli əşya və kağızları etibarlı yerdə qorumaq.

17. Başqalarına əziyyət verməmək üçün maşında və otaqda siqaret çəkməmək.

18. Maşında və otaqda ucadan danışmamaq.

19. Gələcəkdə övladların və ümumiyyətlə oxuyanların faydalanması üçün maraqlı hadisələri qeyd etmək üçün xatirə kitabçası götürmək.

20. Taxdığı gözlük və qulaqlığın nömrə və nüsxəsini götürmək (həmin əşyalar itdiyi və ya sındığı zaman yenisini almaq üçün).

21. Maşın, otaq və s. müştərək istifadə olunması lazım olan yerlərdə növbəni gözləmək.

22. Qocalara və yaşlılara hörmət, zəiflərə kömək və uşaqlara məhəbbət göstərmək.

İnsan səfərdə dörd rəkətli namazları iki rəkətli (qəsr) qılmalıdır, amma bu şərtlə ki, səfəri səkkiz fərsəxdən (təqribən 45 km) az olmasın.

Vətən insanın doğulduğu yer, yaxud qalmaq və yaşamaq üçün seçdiyi yerdir.

Nə qədər ki, insan vətəni olmayan bir yerdə həmişəlik qalmaq niyyətində deyil, ora onun vətəni hesab olunmur.

Səfərə çıxan şəxs vətənə qayıdarkən şəhərin divarını görə biləcək və azanını eşidə biləcək bir yerə çatanda namazı tamam qılmalıdır.

1. Əgər səfərə çıxan namazını tamam (dörd rəkət) qılmalı olduğu yerdən (vətən kimi) azı dörd fərsəx gedib dörd fərsəx qayıtsa, namazı şikəstə qılmalıdır.

2. Səfərə çıxan şəxs namazı o zaman qəsr qıla bilər ki, qaldığı yerdən oranın divarlarını görünməyəcək və azan səsini eşidilməyəcək qədər uzaqlaşmış olsun. (Bu fasiləyə "həddi-tərəxxüs" deyirlər). Əgər bu qədər uzaqlaşmamış namaz qılmaq istəsə, tamam qılmalıdır.

3. Əgər divarı olmayan bir yerdən səfərə çıxırsa, gərək fərz etsin ki, əgər divar olsaydı nə qədər getdikdən sonra gözdən itərdi.

4. Bu yerlərdə namaz tamamdır:

1) Səkkiz fərsəxə çatmamış öz vətənindən keçərsə.

2) Səkkiz fərsəx getmək niyyəti olmadığı halda.

3) Peşəsi səfər olan şəxs işlə əlaqədar səfərə gedərsə

4) Haram səfərə çıxarkən.

5) Vətəndə və insanın on gün və daha artıq qalmaq niyyətində olduğu yerdə namaz tamamdır.