Dini etiqadların, dini ayinlərin insanın fiziki sağlamlığı ilə əlaqəsinin öyrənilməsi istiqamətində aparılmış tədqiqatlardan əlavə, insanın ruhi sağlamlığına dini iman və dindarlığın təsirinin araşdırılması ilə bağlı geniş tədqiqatlar da həyata keçirilmişdir. Bu tədqiqatların müsbət nəticələri psixologiya və psixioterapiya elmini də geniş şəkildə mütəəssir etmişdi.

Burada bununla bağlı olan bəzi məlumatları təqdim edirik:

İngiltərənin ''İndipendent'' qəzeti son zamanlar yuxarıdakı mövzu ilə əlaqədar olan bir tədqiqat layihəsinə istinadən yazmışdır:

''Dini etiqadlara malik olmaq insanın daha az kədərlənməsinə və öz ruhi sağlamlığını qorumasına səbəb olur. Məsələn, məscid və ya kilsəyə gedən insanlar heç vaxt belə yerlərə ayaq basmayanlarla müqayisədə daha sağlam olurlar, xəstəliklərdən də tez qurtulurlar və cəmiyyətdə də özlərinə layiq yer tuturlar."

Qəzet iman, namaz və dini mətnlərin qiraətini insan etiqadlarının yaxşı və faydalı tərəfləri kimi sadalayaraq yazmışdır:

''Aparılmış araşdırmalara uyğun olaraq məlum olmuşdur ki, ruhi narahatlıqlardan əziyyət çəkən adamların çoxu dini mühitlərdə iştirak etməklə sakitlik qazanırlar.''(Əlirza Nikbəxt Nəsrabadi, feld؛erlik üzrə magistr diplom i؛i, Pedaqoji universitet, 1373-cü il. Qarın cərrahiyyə əməliyyatından sonra ağrının azalmasına Qurani-Kərim səsinin təsiri miqdarının tədqiqi. )

Amerika Duk Universitetinin psixiatoru və dini etiqadların müsbət təsiri sahəsində aparılmış tədqiqatlar layihəsinin rəhbəri Doktor Harold Kuinq əldə olunmuş nəticələrə toxunaraq demişdir:

''Kilsə, ya sinaqoqa (və ya məscidə) ardıcıl surətdə gedən adamlar ruhi baxımdan daha sağlamdırlar və həddən artıq güclü müdafiə sisteminə malikdirlər.'(Murtəza Məntiqi, "İslam tibbinin daxilində qəribə dünya, İslam və İranda tibb tarixi" mِvzusunda beynəlxalq seminar, 1371-ci il.)

İnternet şəbəkəsinə daxil edilmiş başqa bir məlumatda isə ruhi xəstələrin müalicəsi üçün lazımi şəraitin yaradılmasında dini rəhbərlərin bacarıqlarına toxunularaq yazılmışdır:

''Psixoloqlar bu nəticəyə gəlmişlər ki, dini etiqadlar belə xəstələrin müalicəsi üçün münasib bir yol tapa bilər və çünki onlar dini etiqadın əsaslarına malik olmaqla daha rahat müalicə olunurlar.''(Doktor Sanei Nəsrabadi, ''İslam tibbi ara؛dırmalarında Quranın yüksək mِvqeyi'', "Tibb və təzkiyyə" jurnalı, №23, 1375-ci ilin qı؛ı, səh.69-70. )

Oksford Universitetinin tədqiqatçısı doktor Markil Arqil də bu sahədə öz tədqiqatlarının nəticələrini belə açıqlamışdır:

''İmanlı və dindar təbəqələr arasında intiharın miqdarı digər təbəqəyə daxil olan insanların sayı ilə müqayisədə daha azdır. Yaşlı möminlərin, xüsusilə dul və subayların sağlamlığı daha çox diqqəti cəlb edir.''(Keyhan" qəzeti, 21/9/1378 )

Kanada radiosu da ruhi xəstəliklərin müalicəsi ilə bağlı proqramında bir psixiatriya tədqiqatçısına istinadən bildirmişdir:

''Ruhi və əsəbi xəstələrin təxminən 70 faizi mənəvi dəyərlərə qayıtmaqla müalicə olunurlar.''(Bax: "Miqat" jurnalı, №25, 1377-ci ilin payızı.)

Bu gün tədqiqat mərkəzlərinin təkid etdikləri din və Allaha imanın şəfaverici xüsusiyyətləri mötəbər İslam mətnlərində yazılmış gerçəklikdir. Məsələn, Həzrət Əmir(ə) öz müqəddəs açıqlamasında Allah-Təalaya xitabən hələ sirləri açılmayan aləmə toxunaraq demişdir:

(Əllamə Məhəmməd Tağı Cəfəri, "Fəlsəfə və ya؛ayı؛ın məqsədi", səh.16 )

Ustad Şəhid Murtəza Mütəhhəri Həzrət Əmirin(ə) bu mövzu ilə bağlı başqa bir fikrini də açıqlayaraq buyurmuşdur: ''İmanın başqa bir təsiri vücud və canın sağlamlığıdır.''

Əli(ə) möminlik haqqında buyurur:

''Möminlik ruhi xəstəliyin dərmanı, cismani xəstəliklərinizin şəfasıdır.''

Ustad Şəhid Murtəza Mütəhhəri ''Əlbəttə məlumdur ki, iman toz dərman, həb və ya kapsul deyil'' - söyləyərək buyurmuşdur:

''İnsan vücudunun və ruhunun sağlamlığı imanla sıx bağlıdır. Bu gün xəstəxanaları dolduran ruhi xəstələrin sayının artması və onların getdikcə daha da çoxalması mövzusu dövrün sosial məsələlərindən biri sayılır. Statistik hesablamalar göstərir ki, bu xəstəliklərin böyük əksəriyyəti, Allaha iman və ali başlanğıca saf etiqaddan bəhrələnməyən təbəqə arasındadır."

O daha sonra demişdir:

''Bu ruhi xəstəliklərin mənşəyi ictimai məhrumiyyət və aldadılma hissləridir və iman profilaktik dərman hökmünə malikdir. Əlbəttə, məqsəd bu deyil ki, imanın zərurəti bütün məhrumiyyətlərə təslim olmaqdır, [bəlkə] məqsəd budur ki, iman olduqda məhrumiyyətlər insanı əldən salmır və onun tarazlığını saxlayır.''(Qəzəl Mِvləviyə məxsusdur, Doktor Zəbihollah Səfa, "İran elmləri və ədəbiyyatı tarixi", səh. 173. )

Məsumların(ə) hədislərində də Quran və dualarla şəfa istənilməsi dəfələrlə vurğulanmışdır. Quranın göstərişləri və pak imamların(ə) hidayətinin bir hissəsi şəfa diləmək mövzusuna həsr edilmişdir. Belə ki, Əllamə Təbatəbayi "İsra" surəsinin 72-ci ayəsində toxunulan

''Sizə nazil olan Quran möminlər üçün şəfa və rəhmətdir, zalımlar üçün xəsarətdən başqa bir şey artırmaz!'' – fikrini xatırladaraq buyurmuşdur:

''Digər təfsirçilərin dediyi sözlərdən biri budur ki, bu ayədəki şəfadan məqsəd cəhalət, şübhə, şəkk, çirkin nəfsani adətlər və fiziki xəstəliklərin daxil olduğu ruhi xəstəliklərin müalicəsidir.''(Ustad ھəhid Murtəza Mütəhhəri, "Materializmə təmayülün səbəbləri", səh.126 )

Mərhum Təbərsi (hicri tarixi ilə VI əsrin böyük şiə alimidir) dəyərli ''Məkarimul-əxlaq'' kitabında ruhi və fiziki xəstəliklərin müalicəsi üçün kömək umulan ayə və duaları tövsiyə edən müqəddəs hədisləri toplanmışdır.''(Uryana Falaçi, "Heç vaxt doğulmamı؛ u؛ağa məktub", səh.5 )

Həmin kitabda İmam Sadiqin(ə) aşağıdakı hədisindən istifadə olunmuşdur ki, Həzrət tövsiyə etmişdir: ''Əgər bir şəxs fiziki xəstəliyə mübtəla olsa, əlini ağrıyan yerə qoyub şəfa tapmaq üçün bu duanı oxusun:

Bu dua üç dəfə oxunduqdan sonra Məhəmmədə və Məhəmmədin(s) ailəsinə salavat göndərilir.''(Ustad Mütəhhəri, həmin yerdə, səh.71 və 72 )

Müqəddəslik və paklıq nümunəsi olan Əhli-beytdən daxil olmuş hədislər təbii yollarla xəstəliklərin müalicəsini tövsiyə etməklə yanaşı, ayə və duaların şəfavericiliyini də xatırlatmışlar.

Buna görə də dualardan və Qurandan şəfa diləməyin kökü müsəlmanların tarixindədir. ''Tibb tarixi" kitabında Qutrinin (tarixçi) Mənsuri xəstəxanası haqqında dediklərinə istinadən yazılmışdır:

''Əlli nəfər (Quran oxuyan) xəstəxana mühitində gecə-gündüz Quran oxuyurlar.''

Qurani-Kərim, dualar və dini etiqadların şəfavericiliyinin təsiri haqqında aparılmış tədqiqatların çox müsbət nəticələri vardır və bu fəslin gözəl sonluğu üçün onlardan bəzisini qeyd edirik.

Birinci məlumat: 1373-cü ildə Pedaqoji universitetdə Qurani-Kərim səsinin ''xəstəliyin azalmasına təsirinin miqdarının araşdırılması'' ilə bağlı tədqiqat aparıldı və müsəlmanların rəhbərindən (Allah onun himayəsini bizim üstümüzdən əskik etməsin) yazılı icazə aldıqdan (Fitva 12061)sonra birinci tədqiqat işi kimi tibb elmlərində dini məfhumlardan istifadə icra mərhələsinə daxil oldu.

Bu tədqiqatda qarın cərrahiyyəsindən sonra xəstələrin ağrısının azalmasında Misir Quran oxuyanı (qaresi) ustad Şəhat Məhəmməd Ənvərin ruhlandırıcı səsi və müqəddəs "Yusif" surəsindən (7-23-cü ayələr) istifadə olundu. Xəstələrin ağrısı fizioloji əlamətlər üzrə yoxlanmaqla yanaşı, ''visual anaicque scaie'' vasitəsilə ölçüldü. Maqnitofon və patefonla müdaxilə tədqiq olunan vahidlərə eşitdirildi.

Tədqiqatın nəticələri göstərir ki, qarnın cərrahiyyə əməliyyatından sonra Qurani-Kərimin səsi ağrının azalmasında ürəyə yatan dini, mistik bir ahəng, ritmik səs kimi qəribə təsirə malikdir.''(Orta əsrlər (Middle Ages) (1300-1325) IV əsrdən XIX əsrə qədər, yəni intibah dِvrünə kimi davam edən Qərb tarixinin nisbətən uzun dِvrü. )

Amerika müsəlmanlarından biri bu barədə bildirmişdir ki, o, nəzarət qrupu ilə müqayisədə təcrübi qrupun miqreninin azalmasında Quranın avazla qiraətinin təsirini göstərə bilmişdir.''("Ali-İmran" (3) surəsi, ayə 84; ''De! Yeganə Allaha və Allah tərəfindən İbrahim və İsmayıl və İshaq və Əsbata nazil olana, Allah tərəfindən Musa, İsa və peyğəmbərlərə verilənə iman gətirdik, onların heç biri arasında fərq qoymuruq və onlara təslimik. )

İkinci məlumat: 1991-ci ildə ''Britiş'' jurnalında ''Müqəddəs Quranın avazla qiraətindən istifadə'' edilərək radio frakans iynə terapiyası üsulu ilə xərçəngin müalicəsinə dair tədqiqat işi çap olundu.

Bu tədqiqatda doktor İmam bir tibbi qrupla səkkiz il müddətində böyük səbrlə yarımtəcrübi, bəlkə də tibb elmində ilk dəfə olaraq dindən istifadə sahəsində araşdırmaya başladılar.

Tədqiqatın aparılması qaydasına əsasən Qurani-Kərimdən müəyyən ayələrin avazla qiraətini "Yasin" surəsinin 1-19-cu ayələri) trans diversinin köməyi ilə radio dalğaları şəklində xəstənin bədəninin iynə terapiyası aparılan nöqtələrinin üzərinə ötürürdülər və hər xəstə üçün bir həftə ərzində gündəlik on dəqiqə bu iş davam edirdi.

Tədqiqat səkkiz il müddətində 20-80 yaş arasında olan və xərçəngin müxtəlif növlərinə tutulan 75 xəstə üzərində aparıldı.

Bu xəstələrdən 64-nün üzərində aparılan patoloji və travmatoloji yoxlamalarla onların ziyanlılığı sübut olunmuşdu və onkoloqlar onları ənənəvi müalicə üsulları ilə müalicə etmişdilər. Xəstələrin əksəriyyəti uşaqlıq və döş xərçənginə tutulmuşdular, araşdırmanın sonunda bu nəticəyə gəlindi ki, xəstələrdə (ağrının sakitləşməsi, yuxunun yaxşılaşması, ürəkbulanma və qusmanın aradan qaldırılması, hərarətin azalması və yaranın sürətli sağalması) kimi kliniki müalicənin aparıldığı və simptomların azalması müşahidə olundu. Bundan əlavə, aparılan patoloji yoxlamalara əsasən verilən cavabların 20 faizi mənfi olmuş, 40 faizində isə müalicənin uğursuz olduğu aşkarlanmışdır.''(İslam inqilabı mühafizəçiləri ilə Ayətullah Xameneyinin gِrü؛ündə, 21/8/1378. )

Üçüncü məlumat: ''Ölkəmizin psixi sağlamlıq mütə¬xəssis¬ləri tədqiqatlar və araşdırmalar aparmaqla belə bir nəticəyə gəlmişlər ki, dini etiqadların insanların ruhi sağlamlıq və sakitliyinə müsbət təsiri vardır.

Bu araşdırmada yoxlanılan insanlar Şiraz Universitetinin ədəbiyyat və humanitar elmlər fakültəsinin tələbələri idi. Belə ki, ümumi dərs siniflərindən yüz qız və yüz oğlan tələbə təsadüfi şəkildə seçilmişdilər. Onların yaş həddi 18-35, orta yaş həddi isə 25-27-dir.

Bu araşdırmada MHO anketindən istifadə olundu və bu anketdə iztirab narahatçılığı, xəstəliyin qorxusu, vasvasılıq və psixozun miqyasları qeyd olunmuşdu.

Həmçinin dini dəyərlərin ölçülməsi üçün alnurt, vernon və lindezi dəyərləri anketi də istifadə olundu. Bu araşdırmanın nəticələri göstərdi ki, daha yüksək dini təmayülə malik olan tələbələr daha çox sakitliyə malikdirlər və onların ruhi sakitliklə dini dəyərləri arasında mənalı bağlılıq mövcuddur.''(İslam inqilabı mühafizəçilərinin Ayətullah Xameneyi ilə gِrü؛ündə, 21/8/1378 )

Dördüncü məlumat: 1376-cı ilin mehr ayında İranın Gigiena, Müalicə və Tibbi Təhsil Nazirliyinin mütəxəssislərindən biri tərəfindən Məkkə və Mədinənin mənəvi məkanlarının Allah evinin zəvvarlarının mənəvi və psixi sağlamlığına təsiri üzərində tədqiqat aparıldı və bu araşdırma çox müsbət nəticələrə malikdir. Aparılan tədqiqatlar bir daha müqəddəs və mənəvi Məkkə və Mədinə zəvvarlarının ruhi sağlamlığına mühitin dərin təsirlərindən bəhs açır.''(Devid Hyum (1711-1766), ingilis filosofu. )