Məşhur sünni alimi İbn Əbdül Birr «İstiab» adlı kitabında belə yazır: «Peyğəmbər(s) vəfat edən günü camaat Bəni-Saidə səqifəsində Əbu Bəkrə beyət etdi, amma ümumi beyət həzrəti-Mühəmməd(s)-in vəfatından bir gün sonra çərşənbə axşamı günü baş vermişdi. Xəzrəcli və qureyşlilərin bəzisi Əbu Bəkrə beyət etməkdən boyun qaçırmışdılar.»

Şeyx Müfid(böyük şiə alimi, təxminən 993-cü il miladi,413-cü il hicri-qəməri) öz «İrşad» kitabında belə yazır:

«Mühacir və ənsarların əksəriyyəti xilafət üstündə aralarına düşən ixtilafa görə Rəsuli-əkrəm(s)-in dəfn mərasimində iştirak edə bilmədi, elə buna görə də onlar Peyğəmbər(s)-in cənazəsinə meyit namazı qılmaqdan məhrum oldular. O gecə Fatimə(s.ə): «Vasəvə səbah», yəni «bu gün nə pis gündür, bu gün atamı əldən verdim»,__ deyib fəryad çəkərək səhəri açmışdı».

Böyük alim Seyyid ibn Tavus (664-cü il Hicri-qəməri, təxminən 1244-cü il miladi) öz «Kəşfül-məhəccə» adlı kitabında övladına müraciət edərək deyir:

«Əhli-sünnə kitablarında və Təbərinin yazdığı kitabda rast gəldiyim qəribə şeylərdən biri də budur ki, Peyğəmbər(s)-in bazar ertəsi vəfat etməsinə baxmayaraq, onu çərşənbə günü (yaxud gecəsi) dəfn etdilər, yəni iki və ya üç gün dəfn mərasimi təxirə salındı». (Başqa bir rəvayətdə belə nəql olunur ki, o Həzrət(s)-in cənazəsi üç gün yerdə qalıb sonra dəfn olunmuşdu.) İnsanların başı xəlifə seçkisində çəkişmələrə qarışmışdı. Cəddin Əli(ə.s)(Bu hadisə İbn Əbil Hədidin «Şərhi Nəhcül-bəlağə» kitabında VI c, səh.48-də yazılmışdır. )o Cənab(s)-ın cənazəsindən ayrılmır, meyit namazından qabaq da cənazəni dəfn edə bilmirdi, çünki onu öldürə, «Əli(ə.s) Peyğəmbər(s)-imizi vaxtından qabaq dəfn etmiş» və ya «həzrəti-Mühəmməd(s) başqa yerdə dəfn olunub»__ bəhanəsi ilə Həzrət(s)-in mübarək cənazəsinə ehtiramsızlıq göstərib, o müqəddəs Vücudun qəbrini eşib çölə çıxara bilərdilər. Allah-təala Peyğəmbər(s)-i ölüm yatağında qoyub xəlifə təyin etməyə məşğul olanları öz rəhmətindən uzaq etsin. Baxmayaraq ki, xilafətin əsli, kökü Peyğəmbər(s)-in nübuvvət və hökuməti ilə bağlı idi. Ey övladım, Allaha and olsun! Mən hələ də başa düşə bilmirəm ki, onların ağlı, vicdanı, həzrəti-Mühəmməd(s)-in yaxşılıq və mehribanlığı müqabilində necə yol verdi ki, Peyğəmbər(s)-in müqəddəs məqamına belə cəsarət etdilər?!»

Bu barədə Zeyd ibn Əli (Zeyd dördüncü İmam həzrəti- Zeynalabdin(ə.s)-in oğludur) çox gözəl demişdir:

«Allaha and olsun! Əgər onların Peyğəmbər(s)-ə heç bir yaxınlıq və qohumluğu olmadan xilafətə keçmək imkanları olsaydı, o Həzrətin peyğəmbərliyindən üz döndərib onu inkar etməkdən belə çəkinməzdilər».

Sonra Seyyid ibn Tavus yenə deyir:

«Peyğəmbər(s)-in haqlarından biri də budur ki, ölümündən sonra, xüsusilə vəfat edən günü bütün müsəlmanlar ən yaxşı libaslarını (əzadların geydikləri qara paltarlar kimi) geyib qumun üstündə oturaydılar. Bu gün yemək-içməkdən imtina edib hamı qadınlı__kişili mərsiyə (növhə) oxuyub əzadarlıq edəydilər. Çünki o gün müsəlmanlar üçün ən müsibətli bir gün idi».

İbn Əbil Hədid və Süleym ibn Qeys Bura ibn Azibdən belə nəql edirlər:

«Mən həmişə Bəni-Haşimin dostlarından və tərəfdarlarından olmuşam. Peyğəmbər(s) vəfat edəndə xilafətin başqalarının əlinə keçməsindən çox narahat idim. Bir tərəfdən də Həzrət(s)-in vəfatı məni çox kədərləndirirdi. Tələsik dəli kimi gah Peyğəmbər(s)-in evinə gedib Əhli-beytinin Rəsuli-əkrəm(s)-ə başı qarışdığını görür, gah da Səqifəyə gələrək insanların xəlifə təyin etməkdə bir-birilə necə çəkişdiklərinin şahidi olurdum. Ənsarlar mühacirlərə üstün gəlmək, mühacirlər isə ənsarlara hakim olmaq istəyirdilər. Bu çəkişmə yatdıqdan bir müddət sonra tayfa böyükləri Öməri və Əbu Bəkri görmədim. Qəfil birindən eşitdim ki, bütün müsəlmanlar Səqifədədirlər. Bir başqası isə: «Əbu Bəkrə beyət etdilər»,__ söyləyir. Bir az ötmüşdü ki, gördüm, Əbu Bəkr, Ömər və Əbu Übeydə əyinlərinə qəşəng libaslar geymiş, bir dəstə ilə gəlirlər. Yolda kiminlə qarşılaşırdılarsa, aldadıb istər-istəməz Əbu Bəkrin yanına gətirərək əlini əlinə verib beyət etdirirdilər. Bu mənzərəni müşahidə etdikcə az qalırdım ki, dəli olam. Çox bikef halda Peyğəmbər(s)-in evinə üz tutdum. Haşim övladları o Həzrətin ölümü ilə əlaqədar qapını bağlamışdılar. Qapını möhkəm döyüb qışqırdım: «Camaat Əbu Bəkrə beyət edir».

Peyğəmbər(s)-in əmisi Abbas dedi: «Qiyamətə qədər əliniz qısaldı». (Daha qiyamətə qədər bir xeyir görməyəcəksiniz, çünki müsəlmanlar Peyğəmbər(s)-ə qulaq asmayıb xilafəti əyri yola sürüklədilər).

«Ehticac» adlı kitabın müəllifi Əllamə Təbərsi və İbn Qüteybə «Əlimamətu vəssiyasət» kitabında belə qeyd edirlər ki, əmirəl-möminin Əli(ə.s) həzrəti-Mühəmməd(s)-in dəfn mərasimindən sonra kədərli halda gəlib məsciddə oturmuş, Bəni-Haşimdən olanlar da onun ətrafında yığılmışdı. Zübeyr ibn Əvam da Əli(ə.s)-nin yanında idi. Məscidin digər tərəfində isə Bəni-Üməyyə tayfası Osmanın ətrafına yığışmışdı. Başqa bir tərəfdə isə Bəni-Zöhrədən bir dəstə Əbdürrəhman ibn Uffun ətrafında dövrə vurub oturmuşdu. Beləcə müsəlmanlar bir neçə dəstəyə bölünərək məsciddə əyləşmişdilər. Bu vaxt Əbu Bəkr, Ömər və Əbu Übeydeyi Cərrah məscidə daxil olub dedilər:

__ Niyə sizi ayrı-ayrı dəstələrdə oturmuş görürəm? Ayağa qalxıb Əbu Bəkrə beyət edin.

Mədinəlilər və başqaları ona beyət ediblər. Osman və Əbdürrəhman ibn Uf öz tərəfdarları ilə ayağa qalxıb Əbu Bəkrə beyət etdilər. Həzrəti-Əli(ə.s) və Bəni-Haşimin nümayəndələri məsciddən çıxaraq Əli(ə.s)-nin evində yığışdılar. Zübeyr də onlarla idi.

Ömər aralarında Əsid ibn Xəzri və Səlmət ibn Səlamə olmaqla beyət edənlərdən bir dəstə ilə Əli(ə.s)-nin evinə gəldikdə Bəni-Haşimin burada yığışdığını görüb onlara dedi:

__ Hamı Əbu Bəkrə beyət edib, siz də beyət edin.

Zübeyr ayağa qalxıb qılıncını siyirdikdə Ömər əmr etdi:

__Bu iti zərərsizləşdirib onun şərini başımızdan uzaq edin.

Səlmət ibn Səlamə Zübeyrin üstünə yüyürüb qılıncı onun əlindən qapdı. Ömər qılıncı Səlmətdən alaraq yerə o qədər döyəclədi ki, qılınc sındı.(Peyğəmbər(s) vida həccinin onun üçün axırıncı həcc olduğunu əshabına bildirdi. Müsəlmanlar bu həccin savabını qazanmaq və Peyğəmbər(s) ilə yol yoldaşı olmaq şərəfinə nail olmaq üçün hər tərəfdən vida həccinə axışıb gəldilər. Qədir-Xum günü müsəlmanlar Əlinin vilayəti və dostluğu barədə əhdi-peyman bağladılar ki, sizin xilafətə yetişmək ümidinizi kəssin, ancaq siz Peyğəmbər(s) ilə bağladığınız əhdi-peymana xilaf çıxdınız. ) Sonra Bəni-Haşimi araya alaraq məscidə¬¬__ Əbu Bəkrin yanına aparıb dedilər: «Allaha and olsun! Əgər beyətdən boyun qaçırsanız, sizi qılıncla mühakimə edəcəyik».

Bəni-Haşim özünün belə çıxılmaz vəziyyətə düşdüyünü gördükdə bir-bir qabağa gəlib Əbu Bəkrə beyət etdi».

Əllamə Təbərsi «Ehticac» kitabında Abdulla ibn Əbdürrəhman ibn Ufdan belə nəql edir:

«Ömər ibn Xəttab ətəyini möhkəm bağlayıb Mədinənin küçələrini gəzə-gəzə qışqırırdı ki, hamı Əbu Bəkrə beyət etdi, Əbu Bəkrə beyət etməyə tələsin. Camaat çarəsiz qalıb gedib Əbu Bəkrə beyət edirdi. Ömərə xəbər verdilər ki, bəziləri öz evlərində gizlənib beyətdən boyun qaçırır. Belə olduqda Ömər adamları ilə gizlənənlərin evlərinə hücum çəkib, hamını məscidə yığaraq Əbu Bəkrə beyət etdirdi. Bu hadisədən bir neçə gün ötdükdən sonra o, od-alov istəyib dedi:

__ Ömərin canı onun əlində olan Allaha and olsun ki, ya gərək Əli(ə.s) evdən çölə çıxsın, ya da evə içindəkilərlə birgə od vuracağam.(İbn Əbil Hədid: «Şərhi Nəhcül-bəlağə» VI c, səh.12 )

Yanındakılardan bəziləri ona belə etiraz etdi:

__ Bu Evdə Rəsuli-əkrəm(s)-in qızı Fatimə(s.ə), Peyğəmbərin nəvələri Həsənlə Hüseyn(ə.s), həzrəti-Mühəmməd(s)-in izləri vardır. Sən bu evə od vuracaqsan?!

Ömər işi belə görüb dedi:

__ Siz nə danışırsınız? Məqsədim qorxutmaqdır.

İmam Əli(ə.s) xəbər göndərdi ki, mən evdən çölə çıxa bilmərəm, çünki sizin kənara atdığınız «Quran»ı yığıb tənzimləməklə məşğulam. Sizin dünyaya olan bağlılığınız başınızı qarışdırıbdır. Mən and içmişəm ki, «Quran»ı yığıb nizama salmamış çiynimə əba atıb çölə çıxmayacağam.

Bu vaxt Peyğəmbər(s)-in qızı Fatimə(s.ə) evdən çıxıb qapıda toplaşanların qarşısında buyurdu: «Mən sizin kimi bədrəftar bir tayfa görməmişəm. Siz Rəsuli-əkrəm(s)-in cənazəsini bir tərəfə qoyub, öz aranızda işlərinizi həll etdiniz (xilafət məsələsini bizimlə məsləhətləşmədən öz aranızda çözdünüz), lakin bizimlə heç məşvərət də etmədiniz. Haqqımızı görməzliyə vurdunuz. Elə bil, heç Qədir-Xum(İbn Əbil Hədid «Şərhi Nəhcül-bəlağə» VI c, səh.13, XI c, səh.14 ) əhvalatından xəbəriniz yoxdur». (Sibt ibn Əlcuzi Hənəfi «Təzkirətül xəvas» səh. 30; Zeyni Dehlan «Sireyi həlbiyə» III c, səh. 257, «Sireyi-nəbəviyyə»; «Sireyi-hələbiyyə» III c, səh. 3; Əllamə Əmini «Əlğədir» I c, səh. 9).

Təbərani «Əlmöcəmül-kəbir» kitabında alicənab səhabə Hüzeyfə ibn Əsid Cəffarinin söylədiklərini qeyd etmişdir:

«Rəsuli-əkrəm(s) vida həccindən qayıdanda səhabənin Bətha adlanan bir yerdə ağacların altında oturmasına mane oldu. Sonra əmr verdi ki, ağacların altını kol-kosdan təmizləsinlər. O Həzrət namaz qılıb ayağa qalxdı, buyurdu:

__ Ey müsəlmanlar, Allah-təala mənə xəbər vermişdir ki, hər bir peyğəmbər özündən qabaqkı peyğəmbərin ömrünün yarısı qədər yaşayacaqdır. Mənə elə gəlir ki, mən də tezliklə bu dünyadan köçməli olacağam. Bilin və agah olun ki, mən də, siz də hamılıqla məsuliyyət daşıyırıq. Bəs siz nə deyirsiniz?

Dedilər:

__ Şəhadət veririk ki, sən çalışdın, nəsihət verdin və Allahın dinini təbliğ etdin. Allah sənə əcr versin.

Bu zaman həzrəti-Muhəmməd(s) buyurdu:

__ Allahın təkliyinə, Mühəmmədin onun rəsulu olmağına, Cənnətin, Cəhənnəmin, ölümün, dirilməyin, Qiyamət gününün və ölülərin yenidən dirilməsinin haqq olmağına şəhadət verirsinizmi?

__ Bəli, bunların hamısına şəhadət veririk.

Peyğəmbər(s) dedi:

__ İlahi, şahid ol. Ey müsəlmanlar, Allah-təala mənim mövlamdır. Mən də möminlərin mövlası və onlara canlarından əziz olan bir adamam. Elə isə hər kimin mövlasıyamsa, bu Əli(ə.s) də onun mövlasıdır. İlahi, onun dostları ilə dost, düşmənləri ilə düşmən ol». (Mənbələr: İbn Əsakir «Tarixi-Dəməşq» II c, səh. 50, Xarəzmi Hənəfi «Mənaqib» səh. 94, İmam Əhməd ibn Hənbəl «Müsnəd» IV c, səh. 281, İbn Səbbağ Maliki Mühibbəddin Zəbəri «Zəxairül-Üqba» səh. 67, «Fəzailül-xəmsə» I c, s.-350, Zəhəbi «Tarixi-islam» II c, səh. 197, Xacə Hənəfi «Elmül-kitab» səh. 161, Zərəndi Hənəfi «Nəzli-dürərüs-simtin» səh. 109, Qunduzi Hənəfi «Yənabiul-məvəddə» səh. 30,31, 249, «Təfsiri- Razi Şafei» III c, səh. 63, İbn Cuzi «Təzkirətul-xəvas» səh. 29, «Mişkatül-məsabih» III c, səh. 246, «Əbqatül-Ənvar» I c, səh, 258, Həmvuni «Fəraidüs-simtin» I c, səh. 77, «Əlmüraciat» II c, «Təhqiqi-Şeyx Hüseyn Razi» səh. 177).

O, sonra buyurdu:

__ Ey müsəlmanlar, mən sizdən qabaq gedirəm. Siz mənimlə Bəsrə və Səna (Yəməndə şəhər) arasındakı məsafə böyüklükdə bir hovuzun yanında görüşəcəksiniz. O hovuzda ulduzların sayı qədər gümüş camlar vardır. Mənimlə görüşəndə sizə tapşırdığım qiymətli səqəleyn («Quran» və pak Əhli-beyt) barədə sizdən sual edəcəyəm. İndi başa düşün ki, onunla necə rəftar etməlisiniz. Allahın kitabı səqli-əkbərdir. Onun bir tərəfi Allahın əlində, digər bir tərəfi sizin əlinizdədir. Ondan möhkəm yapışın. Onu alçaldıb təhrif etməyin. Səqli-əsğər mənim itrətim-Əhli-beytimdir. Çünki Allah-təala mənə xəbər vermişdir ki, bu iki şey bir-birindən ayrılmazlar. (İbn Hücr Heysəmi Şafei Əssə Şafei «Əli ibn Əbitalibin tərcümeyi-halı», «Tarixi-dəməşq» II c, səh. 45, Müttəqi Hindi «Kənzul-ümmal», I c, səh. 168, Əmini «Əlğədir» I c, səh. 26,27, «Əbqatül-Ənvar» 12 cildli kitab, I c, səh. 31,32, Həkim Termezi Şafei «Nəvadirul-Əhval» səh. 289, «Yənabiul müvəddə» səh. 37)

Zeyd ibn Ərqəmi deyir ki, Rəsuli-əkrəm(s) vida həccindən qayıtdıqda Qədir-Xumda dayanıb buyurdu: «Mən Allah tərəfindən dəvət olunmuş və bu dəvəti qəbul etmişəm. Lakin sizin aranızda biri digərindən böyük iki şey qoyub gedirəm: birincisi, «Quran»; ikincisi, Əhli-beytimdir. Ona görə diqqət edin ki, məndən sonra onlarla necə rəftar edəcəksiz. Çünki onlar mənə kövsər hovuzunda yetişənə qədər bir-birindən ayrılmazlar». Daha sonra o Həzrət belə buyurdu: «Allah-təala mənim mövlam, mən də möminlərin mövlasıyam.» Bu vaxt Əli(ə.s)-nin əlini tutub buyurdu: « Mən hər kimin mövlasıyamsa, bu Əli də onun mövlasıdır. İlahi, onun dostları ilə dost, düşmənləri ilə düşmən ol». (Nisai «Xəsis» səh. 32, Əmini «Əlbədir» I c, səh. 30, Müttəqi Hindi «Kənzül-Ümmal» V c, səh. 91, «Əbqatül-Ənvar» I c, səh. 117,121,144,152,161).

Büra ibn Azib deyir ki, Rəsuli-əkrəm(s) ilə vida həccindən qayıdırdıq. «Qədir-Xum» da miniklərimizdən düşdük. Zöhr namazını qılandan sonra o Həzrət Əli(ə.s)-nin əlini tutub soruşdu:

__ Məgər mən möminlərin canından onlara daha əziz deyiləmmi? Dedilər:

__ Bəli, əlbəttə, əzizsən.

O buyurdu:

__ Mən hər kimin mövlasıyamsa, Əli də onun mövlasıdır. İlahi, onun dostları ilə dost, düşmənləri ilə düşmən ol.

Sonra Ömər ibn Xəttab Əli(ə.s)-yə dedi:

__ Mübarək olsun, ey Əbu Talibin oğlu! Sən hər bir imanlı kişi və qadının mövlası oldun. (Təbəri «Zəxairül-üqba» səh. 67, «Fəzailül-xəmsə» I c, səh. 350, Təbəri Şafei «Ərriyazün-nəzərə» II c, səh. 23, İbn Səbbağ Maliki «Əlfüsülul-mühümmə» səh. 24, «Əlhavi siyutti» I c, səh. 176, İbn Əsakir «Tarixi-Dəməşq» II c, səh. 47, Bilazəri «Ənsabül-Əşraf» II c, səh. 215, Xarəzmi «Mənaqib» səh. 94, Əmini «Əlğədir» I c, səh. 38,41.)

Səd ibn Vəqqas deyir: «Eşitdim, Peyğəmbər(s) Əli(ə.s)-nin əlindən tutub xütbə oxudu. Allaha həmd və səna edəndən sonra buyurdu:

__ Ey müsəlmanlar, mən sizin mövlanız deyiləmmi?

Dedilər:

__ Bəli, əlbəttə, bizim mövlamızsan.

Sonra Əlinin əlini yuxarı qaldırıb byurdu:

__ Bu mənim canişinimdir. Mənim dinimi əda edir. Mən onun dostları ilə dost, düşmənləri ilə düşmənəm. («Xəsaisun-nisa» səh. 101, «Fəzailul-xəmsə» I c, səh. 365, İbn Əsir «Əlbi-dayə vənnahiyə» V c, səh. 212, Əmini «Əlğədir» I c, səh. 38,41.)

Yenə Səd ibn Vəqqas söyləyir ki, biz həzrəti-Mühəmməd(s) ilə birgə idik. Qədir-Xuma yetişdikdə hamı dayandı. Qabaqda olanlar geriyə qayıtdı, arxada qalanlar isə gəlib bizə yetişdilər. Elə ki hamı bir yerə yığışdı, Peyğəmbər(s) buyurdu:

__ Ey müsəlmanlar, sizin mövlanız kimdir?

Cavabında üç dəfə dedilər:

__ Allah və Rəsulu.

Sonra Əli(ə.s)-nin əlini tutub yuxarı qaldırdı və buyurdu:

__ Allah və Rəsulu kimin mövlasıdırsa, Əli də onun mövlasıdır. İlahi, ona dost olanlarla dost, düşmən olanlarla düşmən ol. («Xəsaisün-nisa» səh. 101, «Fəzilül-Xəmsə» I c, səh. 365, Təbəri «Ərriyazün-nəzərə» II c, səh. 282).

Qədir-Xumda olanların hamısı Peyğəmbər(s)-in məqsədini başa düşüb anlamışdılar. Rəsuli-əkrəm(s)-in xəlifəsinin yanına gedib bu böyük ilahi nemətin ona verilməsi münasibətilə onu təbrik də etdilər. Təbrik edənlərdən biri də Ömər ibn Xəttab idi. O dedi:

__ Mübarək olsun, mübarək olsun, ey Əli ibn Əbitalib. Sən mənim və hər bir müsəlmanın mövlası oldun.

(İbn Əsakir «Tarixi-Dəməşq» III c, səh. 75, «Mənaqibi-ibn Məğazəli» səh. 81, 24, «Mənaqibi-Xarəzmi» səh. 94, Xətib Bağdadi «Tarixi-Bağdad» VIII c, səh. 290, Hüskami «Şəvahidüt-tənzil» I c, səh. 158, Cəzami «Sirrül-aləmin» səh. 21, «İhqaqül-həqq» VI c, səh. 256, Əmini «Əlğədir» I c, səh. 132, «Fəraidüs-simtin» I c, səh. 77). İkinci dəfə dedi: «Mübarək olsun ey Əbu Talib oğlu, sən hər bir imanlı qadın və kişinin mövlası oldun.» (İbn Səbbağ «Əlfüsülül- mühümmə» səh. 24, «Əlhaviyi-Siyuti» I c, səh. 122, «Zəxairul-Üqba» səh. 67, «Fəzailül-xəmsə» I c, səh. 350, Zəhəbi «Tarixül-islam» II c, səh. 197, Xacə Hənəfi «Elmül-kitab» səh. 161, «Nəmzi dürərüs-simtini Zərəndi» səh. 109, Qunduzi «Yənabiül-məvəddə» səh. 30,31, 249, «Təfsiri-Fəxr-Razi» III c, səh. 63).

Əbu Hüreyrə deyir ki, kim zilhiccə ayının 18-i oruc tutsa, Allah-təala altmış ayın savabını onun nameyi-əmalına yazar. O gün zilhiccənin 18-ci günü həzrəti-Mühəmməd(s) Qədir-Xumda Əli(ə.s)-nin əlini tutub dedi:

__ Mən kimin mövlasıyamsa, Əli(ə.s) də onun mövlasıdır. İlahi, onun dostlarına dost, düşmənlərilə isə düşmən ol. Onun dostlarına kömək ol.

Bu zaman Ömər ibn Xəttab dedi:

__ Mübarək olsun, ey Əbu Talib oğlu! Sən mənim və müsəlmanların mövlası oldun.

(«Tarixi-ibn Əsakir» II c, səh. 75, Hakim Hüskani «Şəvahidüt-tənzil» I c, səh402, Xətib Bağdadi «Tarixi-Bağdad» VIII c, səh. 290, Həməvəyni «Fəraidüs-simtin» I c, səh. 77, bab-13, «Mülhəçül- Müraciat» səh. 192, 193).

Əli(ə.s)-nin beyət etməsi barədə əhl-təsənnün alimlərinin dediklərindən:

İbn Qüteybə Deynəvəri adı ilə məşhurlaşmış Əbu Məhəmməd Abdulla ibn Qüteybə Deynəvəri böyük sünni alimlərindənlir. O, 12-ci İmamın qeybəti-suğra zamanında yaşamış və 322-ci hicri qəməri, 902-ci miladi ilində vəfat etmişdir. O, özünün «Əlimamətu vəs-siyasət» kitabında Əli(ə.s)-nin Əbu Bəkrə beyət etməkdən imtina etməsi barədə belə yazır:

«Sonra Əli(ə.s)-ni: «Mən Allahın qulu və Rəsuli-əkrəm(s)-in qardaşıyam», __ deyə-deyə Əbu Bəkrin yanına gətirdilər.

Bir nəfər o Həzrətə dedi:

__ Əbu Bəkrə beyət et.

Həzrəti-Əli(ə.s) buyurdu:

__ Mən rəhbər olmağa sizdən daha çox layiqəm. Sizə beyət etmərəm. Siz gərək mənə beyət edəsiz. Xilafəti ələ keçirib, onu mədinəlilərdən aldınız. Dəliliniz də bu oldu ki, guya Peyğəmbər(s)-in qohumlarındansınız. Siz xilafəti biz Əhli-beytdən qəsbkarlıqla qəsb etmisiniz. Mədinə müsəlmanlarına belə sübut gətirmədinizmi ki, guya Peyğəmbər(s)-in qohumları olduğunuzdan xilafətə daha layiqsiniz? Nəticədə, onlar da məhz buna görə xilafətdən əl çəkib onu sizə təslim etmədilərmi? İndi Mədinə müsəlmanlarına gətirdiyiniz dəlili mən sizə gətirirəm. Mən Rəsuli-əkrəm(s)-in həm sağlığında, həm də vəfatından sonra o Həzrətə ən yaxın şəxs olmuşam və varam. Əgər imanınız varsa, bizimlə insaflı davranın, yoxdursa, eləcə zülmkarlığınızda qalın.

Ömər o Həzrətə dedi:

__ Səni Əbu Bəkrə beyət etməmiş buraxmarıq.

Həzrəti-Əli(ə.s) ona buyurdu:

__ Bu gün işləri Əbu Bəkr üçün möhkəm düzəlt ki, sabah xilafəti sənə qaytarsın. Ömər, Allaha and olsun ki, ona heç vaxt beyət etməyəcəyəm.

Əbu Bəkr dedi:

__ Əgər beyət etməsən, mən səni güclə məcbur edə bilmərəm.

Bu zaman Əbu Übeydə Cərrah da belə söylədi:

__ Ey əmioğlu, sən cavansan, bunlar (Əbu Bəkr, Ömər) isə sənin qəbilənin ağsaqqallarıdır. Sən bunlar kimi təcrübəli deyilsən. Mənim nəzərimcə, Əbu Bəkir xilafətə daha çox layiqdir, çünki onun hakimiyyət işlərində olan bilik və bacarığı səninkindən daha çoxdur. Buna görə də xilafəti Əbu Bəkrə ver. Əgər ömür vəfa etsə, sonra sən xəlifə olarsan. Elm, fəzilət, təcrübə, böyük təqva və əxlaq sahibi, Peyğəmbər(s)-ə yaxın olduğuna görə xəlifəlik məqamına hamıdan çox sən layiqsən!

Həzrəti-Əli(ə.s) belə buyurdu:

__ Allahı, Allahı nəzərinizə gətirin, ey mühacirlər! Mühəmməd(s)-in hakimiyyətini ərəblər arasında onun evindən öz evlərinizə aparmayın. Peyğəmbər (s) xanədanının məqamını əlindən almayın. Onların hüququnu tapdalamayın.(Bu parça Harunun Musa(ə.s)-ya dediyi sözdür. «Əraf» surəsi 150-ci ayədə gəlmişdir. )

Ey mühacirlər, Allaha and olsun! Rəsuli-əkrəm(s)-in Əhli-beyti olduğumuz üçün xilafətə hamıdan çox bizim haqqımız çatır.

İbn Qüteybə sözünü bu məqama yetirib yazır ki, həzrəti-Əli(ə.s) axşamlar Fatimə(s.ə)-ni dəvəyə mindirərək Mədinə müsəlmanlarının evinə gedir, müraciət edirdi. Fatimə(s.ə) ənsardan yardım istədikdə onlar belə cavab verirdilər: «Ey Peyğəmbər(s)-in qızı, biz daha bu kişiyə beyət etmişik. Artıq iş-işdən keçmişdir. Əgər əmin oğlu (Əli(ə.s)) Əbu Bəkrdən qabaq bizə desəydi, onun hakimiyyətini qəbul edərdik».

Həzrəti-Əli(ə.s) onların cavabında belə söylədi: «Mən Rəsuli-əkrəm(s)-in cənazəsini hələ dəfn etməmiş gəlib sizin aranızda hakimiyyət davası etməliydim?»

Fatimə(s.ə) də Mədinə əhlinin vəfasızlığından şikayətlənib demişdi:

__ O gecə Əbül-Həsən (Əli(ə.s)) atamın dəfn mərasimində qalmalıydı, amma siz ənsar və mühacirlər elə bir iş tutdunuz ki, Allah qarşısında cavab verməli olacaqsınız.(Cabirin qardaşı Həyyan Yəmamə şəhərində yaşayırdı. O, tayfa başçısı idi. Kəsranın onun üçün göndərdiyi sərvətin nəticəsində çox dövlətli olmuşdu.Əşa da (yuxarıdakı şeri deyən) Həyyanın nədimi (həmsöhbəti) idi. )

İbn Qüteybə Əli(ə.s)-nin beyət etməsi barəsində yazır ki, Əbu Bəkr ona beyət etməyənləri axtardıqda onları Əli(ə.s)-nin yanında tapdı. Öməri ora göndərdi. Ömər Əli(ə.s)-nin evinə gəlib qapıdan: «Hamı Əbu Bəkrə beyət etmək üçün çölə çıxsın!» __ deyə qışqırdıqda, onlar Əli(ə.s)-nin evindən çölə çıxmaqdan imtina etdilər. Bu vaxt Ömər dedi:

__ Ömərin canı əlində olan Allaha and olsun ki, gərək evdən çölə çıxasınız. Əgər çıxmasanız, evi içindəki adamlarla birgə yandıracağam.

Yanındakılardan bəzisi etiraz etdi:

__ Axı həzrəti-Fatimə(s.ə) evdədir.

Ömər dedi:

__ Hətta Fatimə(s.ə) evdə olsa da, yandırıcağam.

İçəridəkilər çarəsiz evdən çıxıb Əbu Bəkrə beyət etdilər. Təkcə Əli (ə.s) evdən çölə çıxmadı, çünki and içmişdi ki, «Quran»ı toplamamış çiynimə əba atıb çölə çıxmayacağam. Fatimə(s.ə) qapıda dayanaraq mühacirlərə belə xitab etdi: «Mən sizin kimi etibarsız, nankor tayfa görməmişəm. Siz Peyğəmbər(s)-in cənazəsinin yanında bizi tək qoyub öz işlərinizin dalınca getdiniz. Bizə xəbər vermədən aranızda xilafət məsələlərini həll etdiniz».

Ömər Falimə(s.ə)-nin bu sözlərini eşitdikdə Əbu Bəkrin yanına gəlib dedi:

__ Beyətdən boyun qaçıran bu kişini (Əli(ə.s)) cəzalandırmaq istəmirsənmi?

Əbu Bəkr özünün azad etmiş olduğu qulamı Qunfuzu Əmirəlmöminin Əli(ə.s)-nin arxasınca göndərdi. Qunfuz Əli(ə.s)-nin yanına gələndə Əli(ə.s) ondan soruşdu:

__ Nə istəyirsən?

Qunfuz dedi:

__ Rəsuli-əkrəm(s)-in xəlifəsi sizi görmək istəyir.

Əli(ə.s) buyurdu:

__ Nə tez Peyğəmbər(s)-ə yalan qoşdunuz? (Özünüzü onun canişini bildirdiniz)

Qunfuz geriyə qayıdıb bu sözləri Əbu Bəkrə söylədikdə Əbu Bəkr hönkürtü ilə ağladı.

Ömər ikinci dəfə Əbu Bəkrə dedi:

__ Beyətdən boyun qaçıran bu kişiyə(Əli(ə.s)) aman vermə.

Əbu Bəkr Qunfuza tapşırdı ki, Əli(ə.s)-nin yanına gedib ona de ki, əmirəl-möminin (Əbu Bəkr) səni beyət etməyə dəvət edir.

Qunfuz Əli(ə.s)-nin yanına gəlib Əbu Bəkrin sözlərini ona çatdırdı. Əli(ə.s) səsini ucaldıb dedi: «Əcəba, o özünün olmayan bir şeyi (rütbəni) necə iddia edir?!»

Qunfuz geriyə qayıdıb Əli(ə.s)-nin sözünü Əbu Bəkrə söylədikdə Əbu Bəkr yenə də hönkürtü ilə ağladı.

Bu zaman Ömər özü ayağa qalxıb bir neçə nəfərlə Fatimə(s.ə)-nin evinə gəldi. Onlar qapını döydülər. Fatimə(s.ə) gələnlərin səsini eşidəndə uca səslə Atası Mühəmməd(s)-in qəbrinə sarı belə xitab etdi: «Ey Ata, ey Allahın Rəsulu! Xəttabın və Əbuquhayənin oğulları səndən sonra gör bizə nə cür zülmü rəva gördülər?!»

Ömərin yoldaşları Fatimə(s.ə)-nin bu sözlərini və hönkürtüsünü eşitdikdə çox kədərləndilər, lakin Ömər qapıdan kənara çəkilmədi. Əli(ə.s)-ni evdən çölə çıxarıb Əbu Bəkrin yanına gətirdilər və ona Əbu Bəkrə beyət etməsini əmr etdikdə Əli(ə.s) imtina etdi.

Dedilər:

__ Allaha and olsun, əgər beyət etməsən, boynunu vurarıq.

Əli(ə.s) buyurdu:

__ Belə olan surətdə siz Allah bəndəsini və Peyğəmbər(s)-in qardaşını öldürmüş olursunuz.

Ömər dedi:

__ Allahın bəndəsi bəli, amma Peyğəmbərin(s)-in qardaşı yox.

Əbu Bəkr bu arada sakit dayanmışdı, heç nə demirdi. Ömər ondan soruşdu:

__ Əli(ə.s)-ni beyət etməyə məcbur etmirsənmi?

Əbu Bəkr cavab verdi:

__ Nə qədər ki Fatimə(s.ə) onun yanındadır, mən onu heç bir şeyə məcbur edə bilmərəm.

Sonra həzrəti-Əli(ə.s) Rəsuli-əkrəm(s)-in qəbrinin üstünə gəlib hüznlü səslə belə fəryad etdi: