 İKİNCİ FƏSİL MƏSCİDUL-HƏRAMIN FƏZİLƏTİ 96. Həzrət Peyğəmbər (s) buyurub: Allah-taala yanında məscidlərin daha hörmətlisi, və kəramətlisi Məscidul-həramdır.118 97. Həzrət Peyğəmbər (s) buyurub: Məscidul-həramın mənim məscidimdən üstünlüyü, mənim məscidimin sair məscidlərdən üstünlüyü kimidir.119 98. Əbuzər (r.ə.) nəql edir ki, həzrət Peyğəmbərə (s) dedim: hansı məscid ilk dəfə tikilmişdir? Həzrət (s) buyurdu: Məscidul-həram. Dedim: Dahan sonra? Buyurdu: Məscidul-əqsa. Dedim: Bu iki məscid arasında olan fasilə nə qədərdir? Həzrət buyurdu: qırx. Daha sonra buyurdu: Namaz vaxtı çıtdığın hər hansı bir yerdə namazını qıl. (Çünki) yer sənin üçün məsciddir. 99. Həzrət Peyğəmbər (s) buyurub: Üç məsciddən başqa (səfərə çıxmazlar): Məscidul-həram, mənim məscidim və Məscidul-əqsa.121 100. Həzrət imam Əli (ə) buyurub: Dörd məkan Behiştin dünyada yerləşən qəsrlərindəndir: Məscidul-həram, həzrət Peyğəmbərin (s) məscidi, Beytul-müqəddəs məscidi və Kufə məscidi.122 101. Həzrət imam Sadiq (ə) buyurub: Həzrət İbrahim (ə) Məkkədə «həzvərə» məhəldən «Məsa»ya qədər xətt çəkdi ki, bu da İbrahim (ə)-ın çəkdiyi xətt və hüdud idi. Yəni məscid (idi).123 102. Hüseyn ibni Nəim nəql edir ki, imam Sadiq (ə)-dan Məscidul-hərama artırılan yerdən soruşduqda, həzrət buyurdu: İbrahim (ə) və İsmail (ə) məscidin hüdudunu Səfa və Mərvə (dağları) arasında təyin etmiş və xalq da məsciddən Səfa (dağına qədər) həcc edirdilər.124 103. Əbdüs-səməd ibni Səd nəql edir ki, Abbasi xəlifəsi olan Mənsur Dəvaniqi Məkkə əhalisinin evlərini alıb Məscidul-hərama artırmaq istədikdə (camaat öz evlərini satmaqdan) boyun qaçırdılar. Onları həvəsləndirməyin baxmayaraq, yenə də onun təklifini qəbul etmədilər. O, bu məsəldən narahat olub, həzrət imam Sadiq (ə)-ın yanına gələrək dedi: Mən məscidə əlavə etəmk üçün bunlardan evlərinin bir hissəsini istədim, amma vermədilər və bu da məni bərk narahat etdi. Həzrət (ə) buyurdu: Bu məsələ səni narahat edirmi? Bir halda ki, sənin onların əleyhinə olan dəlilin aydın və sabitdir! Mənsur dedi: Onlara necə dəlil gətirim? Həzrət buyurdu: Allah kitabı ilə. Dedim: Quranın harası ilə? Buyurdu: Allahın bu sözü (ilə ki,) həqiqətən Allah-taala xəbər vermişdir: «Şübhəsiz xalq üçün tikilmiş ilk ev Məkkədə yerləşən (Allah evidir)».125 Əgər onlar Kəbədən qabaq oranın maliki olmuşlarsa, evlər və həyətlər onların özünə məxsusdur. Amma Allah evi onlardan qabaq olmuşdursa, onda Kəbənin həyət və astanası ona məxsusdur. Mənsur onları çağırıb bu ayə ilə onlara dəlil gətirdikdə hamılılqla dedilər: Hər nə istəyirsənsə əncam ver.126 104. Həsən ibni Əli ibni Nöman nəql edir ki, Məhdi Abbasi Məscidul-həramı genişləndirdikdə, məscidin guşələrinin birində bir ev qalmışdır. Ev sahibindən istədikdə ona verilmədi və bu barədə fəqihlərdən sual etdikdə hamılıqla dedilər: Qəsbkarlıqla bir şey alıb, Məscidul-hərama əlavə etmək layiqli deyildir. Əliyyibni Yəqtin ona dedi: Bu barədə Musəbni Cəfər (ə)-a məktub yazsan, bu barədə sənə doğru olan həll yolunu göstərəcəkdir. Məhdi Abbasi Mədinə hakiminə məktub yazaraq ona göstəriş verdi ki, həzrət Kazim (ə)-dan Məscidul-hərama əlavə etmək istədiyi ev və onun sahibinin evi təhvil verməkdən boyun qaçırmasının həllini soruşsun. Mədinə hakimi məsələni həzrət imam Kazim (ə)-a dedikdə, buyurdu: Bu suala hökmən cavab verilməlidir? Dedi: Bəli, başqa bir çarə yoxdur. Həzrət (ə) buyurdu: Yaz. Bağışlayan və mehriban Allahın adı ilə. Əgər Kəbə xalqa varid olmuşdursa, xalq öz evlərinin həyətinin sahibi olmağa layiqlidir, amma xalq Kəbəyə varid olmuşdursa, Kəbə öz həyət və astanasının sahibi olmağa layiqlidir. Məktub Məhdi Abbasiyə çatdıqda onu alaraq öpdü və daha sonra o evin dağıdılmasınıa göstəriş verdi. O evin sahibləri həzrət imam Kazim(ə)-ın hüzuruna gedərək evlərinin pulunun ödənilməsi barədə Məhdi Abbasiyə bir məktub yazmağını xahiş etdilər və o həzrət də onlara bir şey ödəməsi barədə bir məktub yazdı və beləliklə də Məhdi Abbasi onları razı saldı.127 MƏSCİDUL-HƏRAMIN HÜDUDU BARƏDƏ İZAHAT Həzrət İbrahim (ə) Məscidul-həramın hüdudunu təyin etmiş, amma bu hüdud cahil ərəblər vasitəsilə unudulmuş və beləliklə də Məkkə əhalisi tədricən məscidin daxilində ev tikməyə məşğul olmuşlar. İslam dini iqtidara çatıb, müsəlmanların çoxalmaqla yanaşı məscidi artırıb, onu əvvəlki hüduduna qaytarmaq zəruri oldu. Elə buna görə də Ömər Hicri-qəməri tarixi ilə 17-ci il və Osman 26-cı ildə ilk genişləndirmə əməliyyatını əncam verdilər. Daha sonra Əbdüllah ibni Zubeyr 65-ci ildə Kəbə binasını təmir edərək məscidin şimal və cənubundan yerləşən həyət hissəsini genişləndirdi. Belə ki, cənubdan onu Səfa və Babu bəni Məxzum hissəsi, şimaldan isə Həcəri İsmail və Darun-nudvədən Daru Şəybətibni Osmana qədər çatırdı. Abbasi xilafəti dövründə Mənsur Hicri tarixi ilə 137-ci ildə məscidin şimal və qərb hissələrini genişləndirərək onu Babu bəni Səhimə qədər çatdırdı. Daha sonra 161-ci ildə Məscidul-həram ilə Məsa arasında yerləşən bütün evləri dağıdaraq məscidin həddini Məsada qərar verdi. Həmçinin 167-ci ildə məscidi hər tərəfdən genişləndirdi və beləliklə də Kəbə məscidin ortasında qaldı və habelə Məscidul-həramı şərq və qərb tərəfdən özünün ilk vəziyyətinə qaytardı. Çünki həzrət İbrahim (ə) məscidin şərqi həddini Məsa, qərbi həddini isə Həzrəvədə qərar vermişdir. Həzrəvə isə Məhdi Abbasinin genişləndirdiyi qərbi həddində yerləşən Hənnatin bazarı idi. Elə buna əsasən bu fəslin əvvəlində qeyd olunmuş iki rəvayətdə imam Sadiq (ə)-ın cavabında başa düşülür ki, məscidə artırılmış hüdudlarda Məscidul-həram hökmündədir və hətta artıq deyil, əksinə məscidin bir hissəsi sayılır. Bundan əlavə imam Kazim (ə) da həzrət imam Sadiq (ə) kimi bu zonanın əvvəldən Məscidul-hərama aid olduğu və Məkkə əhalisinin orada ev tikməsini məscidin hüdudunu bilmişdir. Elə buna görə də ev sahiblərinin razılığını əldə etməyi lazım görməmişdir. Bu isə ikinci fəslin sonuncu rəvayətlərindən başa düşülür. Məscidin sonuncu təmir və genişlənməsi Əl-muqtədir Billah (Abbasi) zamanında həyata keçmiş və daha sonra Səudiyyə Ərəbistan hökumətinin vasitəsi ilə 1375 (H.q.) və 1409 (H.q.) tarixlərində Məscidul-həram genişləndirilərək onun hüdudu əvvəlkindən neçə bərabər artırılmışdır. Elə buna görə də bəzi fəqihlər Məscidul-hərama məxsus olan hökmlərin artırılmış hissələrdə əncam verilməsi barədə ehtiyat edir, bəziləri isə müstəhəb ehtiyata üz gətirirlər. Çünki xalq (artırılmış) hissələri Məscidul-həramın bir hissəsi sayıb oraya məscid dedikdə, qeyd olunmuş xüsusi hökmlərin orada icra olunması maneəsizdir. MƏSCİDUL-HƏRAMA DAXİL OLMAĞIN QAYDALARI 105. Həzrət imam Baqir (ə) buyurub: Həzrət Əli (ə) Məkkəyə daxil olarkən, təvaf etməzdən qabaq, qaldığı yerə məşğul olurdu.128 106. Həzrət imam Sadiq (ə) buyurub: Həcc və ya ömrə (əməllərini yerinə yetirmək) üçün Məkkəyə daxil olan hər bir kəs, əvvəl öz yüklərini yerbəyer etsin və daha sonra Məscidul-hərama getsin.129 107. İmran Hələbi nəql etmişdir ki, Həzrət imam Sadiq (ə)-dan soruşdum: Qadınlar Allah evinə gedərkən qüsl etməlidrlərmi? Həzrət buyurdu: Bəli, Allahd-taala buyurur: «Mənim evimi təvaf, ibadət, rüku və səcdə edənlər üçün təmizləyin».130 Bədənin təharətsiz halda Allahın evinə girməməsi, həmçinin (Allah evinə gedən şəxsin), tər və çirkinliklərini yuyub təmiz olması layiqlidir.131 108. Əta demişdir ki, möhrim şəxs istədiyi qapıdan məscidə daxil ola bilər. Həzrət Peyğəmbər (s) Bəni Şeybə qapısından məscidə daxil oldu və Bəni Məxzum qapısından Səfa dağına tərəf xaric olub getdi.132 109. Həzrət imam Sadiq (ə) «Məziməyn» (Ərəfat və Məşər arasında olan və iki dağ arasında yerləşən bir məhəl) barədə izah verərək buyurdu: Ora bütlərin pərəstiş olunan yeridir. Hubə bütün daşı oradan gətirilmiş və düzəldilmişdir ki, həzrət Əli (ə) həzrət Peyğəmbərin (s) çiynindən yuxarı qalxaraq onu Kəbənin üstündən yerə atdı və Peyğəmbərin (s) göstərişinə əsasən onu Bəni Şəybə ətrafında dəfn etdilər. Elə buna görə də Bəni Şəybə qapısından Məscidul-hərama daxil olmaq, sünnəyə çevrlidi.133 110. Həzrət imam Baqir (ə)-ın xadimi Əfləh nəql edir ki, bir gün həcc səfəri üçün imam Baqir (ə)-la birlikdə yola düşmüşdük ki, Məscidul-hərama yaxınlaşdıqda, o həzrət (ə) uca səslə ağlamağa başladı. Ərz etdim ki, atam-anam sənə fəda olsun, camaat sizə baxırlar, bir az astadan ağlayın. Həzrət (ə) buyurdu: Ey Əfləh! Vay olsun sənə! Nə üçün ağlamayım. Bəlkə də (buna görə) Allah-taala mənə rəhmət nəzəri salıb və mən də onun bu rəhmət nəzəri ilə qiyamət günü Onun yanında səadətə nail olum. Daha sonra təvaf edərək (İbrahim) məqamında namaza məşğul oldu və səcdədən qalxdıqda çoxlu ağladığına görə səcdəgahı yaş olmuşdur.134 111. Həzrət imam Baqir (ə) buyurub: Məscidul-hərama daxil olub üzünü qara daşa tərəf tutudqda belə de: Şəhadət verirəm ki, yeganə Allahdan başqa heç bir məbud yoxdur və Onun heç bir şəriki yoxdur. Şəhadət verirəm ki, Məhəmməd (s) Allahın bəndəsi və elçisidir. Allaha iman gətirmiş və Tağut, Lat, Uzza, Şeytan pərəstiş və Allahdan başqa hər bir kəsin ibadətinə küfr etmişəm. Daha sonra qara daşın yanına gedib sağ əlini ona çəkərək de: Allahın adı ilə və Allah daha ucadır. İlahi! Bu mənim əmanətimdir ki, onu yerinə yetirdim və mənim əhdimdir ki, ona vəfa etdim ki, bununla da Sənin əhdinə vəfa etməyimə şəhadət versin.135 112. Müaviyətibni Əmmar nəql edib ki, həzrət imam Sadiq (ə) buyurmuşdur: Məscidul-hərama daxil olarkən ayaqyalın, sakit, vüqarlı və qorxan halda daxil ol. Hər kəs qorxan halda ona daxil olarsa, Allah-taala istəsə onu bağışayar. Dedim: Qorxmaq (xüşu) nədir? Həzrət buyurdu: Qəlb sakitliyidir. Təkəbbürlə Məscidul-hərama daxil olma və məscidin qapısına çatdıqda dayanaraq belə de: Ey Peyğəmbər! Allahın salamı, rəhməti və bərəkətləri sənə olsun. Allahın adı və köməyi ilə, Allahdan və Onun istədiyi hər bir şeyin (adı) ilə. Allahın peyğəmbərləri və elçilərinə salam olsun. Allahın elçisinə salam olsun. Həzrət İbrahimə (ə) salam olsun və həmd-səna aləmlərin Rəbbi olan Allah üçün olsun. Məscidə daxil olduqda, əllərini yuxarı və Kəbəyə tərəf tutaraq belə de: İlahi! Bu məkanda və (həcc) əməllərimin əvvəlində tövbəmi qəbul edib, günahlarımdan keçməyin və günah yükümü tökməyini Səndən istəyirəm. Məni öz evinə çatdıran Allaha həmd və səna olsun. Şəhadət verirəm ki, bu (ev) Sənin haram (hörmətli) evindir ki, onu xalq üçün toplantı, asayiş, bərəktli yer və aləmlər üçün hidayətedici qərar vermisən. İlahi! Mən Sənin bəndənəm və (bu) şəhər Sənin şəhərindir. Rəhmətini tələb etmək və itaətini qəsd etmək üçün gəlmişəm. Sənin fərmanından itaətkar və təqdirinə razıyam. Səndən Sənə möhtac olan və əzabından qorxan şəxsin istəyi kimi istəyirəm. İlahi! Rəhmət qapılarını mənim üzümə aç və məni Öz itaətin və razılığına səbəb olan yerlərdə qərar ver.146 113. Həzrət imam Sadiq (ə) buyurub: Məscidin qapısı ağzında durub belə deyirsən: Allahın adı və köməyi ilə; Allahdan, Allah istədiyindən və Peyğəmbərin (s) davranışı ilə. Adların daha üstünü Allaha məxsusdur və həmd-səna Onun üçündür. Salam olsun Allah elçisi həzrət Məhəmməd ibni Əbdillaha (s) və ey Peyğəmbər! Allahın salamı, rəhməti və bərəkətləri sənə olsun. Allahın peyğəmbərləri, elçiləri və Allahın dostu İbrahimə (ə) salam olsun. (İlahi!) Elçilərə salam və Allaha, aləmlərin Rəbbinə həmd olsun. Bizə və Allahın saleh bəndələrinə salam olsun. İlahi! İbrahim (ə) və onun ailəsinə salavat, bərəkət və rəhmət göndərdiyin kimi, Məhəmməd (s) və onun ailəsinə salavat göndər, bərəkət ver və rəhmət göndər. Həqiqətən Sən bəyənilmiş və əzəmətlisən. İlahi! Bəndən və elçin olan Məhəmməd və dostun İbrahimə və peyğəmbərlər və elçilərə salavat və salam göndər. (İlahi!) Eçlilərə salam olsun və həmd Allaha, aləmlərin Rəbbinə məxsusdur. İlahi! Rəhmət qapılarını mənim üzümə aç və məni öz itaətin və razılığın olan yolda qərar ver və məni diri saxlayanadək iman sığınacağında qoruyub saxla. Sənin zatının sənası əzəmətlidir. Məni öz qonaqların və zəvvarlarından, məscidi abadlaşdıranlar və Onunla raaazü-niyaz edənlərdən qərar verən Allaha həmd olsun. Pərvərdigara! Mən Sənin bəndən, zairin və qapının kənarındayam. Hər bir ziyarət edənin, ziyarət olunan şəxsin boynunda bir haqqı vardır. Sən ziyarətinə gəlmək üçün daha üstün və kəramətlisən. Ey Allah, ey bağışlayan! Səndən istəyirəm ki, Sən tək, şəriksiz, yeganə və ehtiyacsız Allahsan. Nə doğmamış, nə də doğulmamışsan və Sənin tayın və bərabərin yoxdur. Məhəmməd — Sənin salavatına ona və ailəsinə olsun — Sənin bəndən və göndərdiyin elçidir. Ey bağışlayan, ey uca məqamlı, ey əzəmətli, ey qüdrətli və kəramətli! Səndən istəyirəm ki, mənim bu ziyarətim üçün ilk hədiyyəni mənim Cəhənnəmdən azadlığım olaraq qərar verəsən. İlahi! Məni oddan xilas et, halal və pak ruzindən mənim üçün artır və cin və insan şeytanları, həmçinin ərəb və qeyri-ərəb azğınlarının şərini məndən uzaqlaşdır. 114. Nəzr ibni Kəsir nəql etmişdir ki, mən Süfyan ilə birlikdə imam Sadiq (ə)-ın hüzuruna gəlib dedim: (Məkkəyə) Allah evinə gedirəm, mənə bir dua öyrət. Həzrət (ə) buyurdu: Hərəmə çatdıqda, əlini divara qoyub belə de: Ey fənaya sabiq olan! Ey səsi eşidən! Ey ölümdən sonra sümüyü ət ilə örtən!... Daha sonra istədiyin hər bir şeyi dua et.138 115. Həzrət imam Sadiq (ə) buyurb: Məscidul-hərama daxil olarkən Həcərül-əsvəd (qara daşa) qədər get və daha sonra üzünü qara daşa tutub belə de: Bizi bu nemətə yönəldən Allaha həmd olsun və əgər bizi hidayət etməsəydi, yol tapmazdıq. Allah münəzzəhdir. Həmd və səna ona məxsusdur. Ondan başqa bir məbud yoxdur və Allah daha ucadır. Allah öz məxluqundan daha böyükdür və bizim qorxub qaçdığımız hər bir kəsdən ucadır. Allahdan başqa heç bir məbud yoxdur, yeganə və şəriksizdir. Mülk və həmd (səna) ona məxsusdur. (O Allah) dirildir, öldürür və həyat bəxş edir və O hər bir şeyə qadirdir. Həmçinin məscidə daxil olarkən dediyin kimi, həzrət Peyğəmbər (s) və onun Əhli-beytinə və peyğəmbərlərə salavat göndərir və daha sonra deyirsən: Pərvərdigara! Verdiyin vədəyə inanır və peymanına vəfalıyam.139 MƏSCİDUL-HƏRAMDA NAMAZ QILMAĞIN FƏZİLƏTİ 116. Həzrət Peyğəmbər (s) buyurub: Məscidul-həramın mənim bu məscidimdən üstünlüyü yüz namazdır.140 117. Həzrət Peyğəmbər (s) buyurub: Mənim məscidimdə (qılınan) bir namaz başqa məscidlərdə (qılınan) min namazdan üstündür. Amma Məscidul-həramda qılınan bir namaz mənim məscidimdə qılınan yüz namazdan üstündür.141 118. Həzrət Peyğəmbər (s) buyurub: Məscidul-həramda (qılınan) bir namaz, yüz min namazla bərabərdir. Mənim məscidimdə (qılınan) bir namaz, min namazla, Beytül-müqəddəsdə qılanan bir namaz isə beş yüz namazla bərabərdir.142 119. Həzrət imam Baqir (ə) buyurb: Məscidul-həramda qılanan bir namaz, başqa məscidlərdə qılanan yüz min namazdan üstündür.143 120. Həzrət Peyğəmbər (s) buyurub: Hər kəs Məscidul-həramda bir vacib namaz qılarsa, Allah-taala bu namaza görə onun vacib olan gündən vəfat edən günədək qılacağı bütün namazlarını qəbul edər.144 121. Həzrət imam Sadiq (ə) buyurb: Bu məsciddə çoxlu namaz qılıb, dua edin. Bilin ki, hər bir bəndənin ona tərəf çəkilən ruzisi vardır. (Yəni Məkkədə çox vaxtınızı alver və işləməyə sərf etməyin və orada dua və namaza əhəmiyyət verin. Çünki, sizin ruzinizə zəmanət vermişdir.)145 122. Əhməd ibni Məhəmməd ibni Əbi Nəsr nəql etmişdir ki, həzrət imam Rza (ə)-dan soruşdum: Məkkə şəhrində namazını öz evində camaatla qılmaq üstündür, yoxsa Məscidul-həramda tək namaz qılmaq? Həzrət (ə) buyurdu: (Məscidul-həramda) tək qılmaq (üstündür).146 123. Musa ibni Səlam nəql edir ki, həzrət imam Rza (ə) ömrə əməlini əncam verdi və Kəbə ilə vidalaşıb çölə çıxmaq üçün Hənnatin qapısına çatdıqda, məscidin həyətində və Kəbənin arxasında durdu və sonra əllərini qaldıraraq dua etdi. Daha sonar üzünü bizə tutub buyurdu: Allahdan hacət istəmək üçün necə də yaxşı bir yerdir! Burada namaz qılmaq, ayrı yerdə qılanan altmış il (və ya ayın) namazından üstündür.147 | 
