 AYƏ 36: وَمَا أَظُنُّ السَّاعَةَ قَائِمَةً وَلَئِن رُّدِدتُّ إِلَى رَبِّي لَأَجِدَنَّ خَيْرًا مِّنْهَا مُنقَلَبًا "Güman etmirəm ki, qiyamət qopa. Əgər hətta Rəbbimə doğru qaytarılsam, şübhəsiz, bundan da üstününü tapacağam.” Nöqtələr Kafirlər elə düşünürlər ki, Allahın işi nemət verməkdir və insan daim bu nemətlərdən bəhrələnməlidir. "Fussilət” surəsinin 50-ci ayəsində oxuyuruq: "Əgər qiyamət də qopsa, ən üstün şeylər bizim olacaq.” Amma Quran bu sayaq təfəkkürü rədd edir. İnsan Allahın lütf və fəzlindən bəhrələnsə də, Allah istədiyi vaxt suya acılıq qatar, ağacları qurudar, kafirləri məhv edər, ya da peyğəmbərlərə göndərdiyi vəhyi kəsər. Nəhayət anlayarlar ki, Allahın lütfü olmadan nemətlər ələ gələsi deyil. Bildirişlər 1. Dünyaya bağlılıq və dünyapərəstlik qiyamətin inkarı üçün zəmindir. 2. Qiyaməti inkar edənlərin heç bir dəlili yoxdur. 3. Yersiz və sübutsuz ümid və arzu məhkum olunur. 4. İnsan fitrətən Allah və mənəviyyata meyillidir. 5. Bəziləri yanlış olaraq bol neməti özləri üçün kəramət və dəyər sayır, eləcə də onu əbədi bilirlər. قَالَ لَهُ صَاحِبُهُ وَهُوَ يُحَاوِرُهُ أَكَفَرْتَ بِالَّذِي خَلَقَكَ مِن تُرَابٍ ثُمَّ مِن نُّطْفَةٍ ثُمَّ سَوَّاكَ رَجُلًا "Dostu onunla danışan halda dedi: "Səni torpaqdan, sonra nütfədən yaratdığı, kamil və tam bədənli insan etdiyi halda kafir olursanmı?!” لَّكِنَّا هُوَ اللَّهُ رَبِّي وَلَا أُشْرِكُ بِرَبِّي أَحَدًا "Amma mən (deyirəm ki, odur Allah), mənim Rəbbim. Kimsəni öz Rəbbimə şərik qoşmuram.” Nöqtələr "Mühavirə” dedikdə danışıq, sual-cavab başa düşülür. Bildirişlər 1.Əqidə məktəbləri arasında azad mübahisə Quran tərəfindən qəbul olunur. 2. Dövlətlilər və qüdrətlilər qarşısında əskiklik hiss etmədən onları doğru yola çağırın. 3. Bəzən var-dövlətə məhəbbət Allaha və qiyamətə qarşı küfrə zəmin olur. 4. Var-dövləti və qohum-əqrəbası ilə öyünən kəsin əlacı ona torpaq əslini xatırlatmaqdır. 5. Məadın inkarı Allahın inkarıdır. İnsan qiyamətə şübhə etməklə Allahın varlığını şübhə altına almış olur. Məadı inkar edən kəsə yoldaşı "səni yaratmış Allahı inkarmı edirsən” dedi. 6. Allahın inkarı təəccüb və heyrət doğurur, məzəmmət olunur. 7. Kafirlərə etiraz etmək caizdir. Amma bu istiqamətdə dəlillər gətirməklə və yol göstərməklə çıxış edilməlidir. 8. Başqalarının tərbiyəsi və azğınlıqdan çəkindirilməsi üçün dəlillər əsasında danışmaq lazımdır. 9. Mömin başqalarının şəkk-şübhəsinə öz mövqeyini qəti bəyan etməklə cavab verməlidir. 10. Allahdan qeyrisinə sığınmaq şirkdir. 11. Həqiqi tövhid istənilən növ şirkin inkarı ilə müşayiət olunur. وَلَوْلَا إِذْ دَخَلْتَ جَنَّتَكَ قُلْتَ مَا شَاء اللَّهُ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ إِن تَرَنِ أَنَا أَقَلَّ مِنكَ مَالًا وَوَلَدًا "Nə üçün bağa daxil olduğun vaxt «maşallah, Allahdan başqa heç bir qüdrət yoxdur!» demədin? Əgər məni var-dövlət və övlad baxımından özündən əskik görürsənsə!” Nöqtələr Həzrət Peyğəmbər (s) buyurdu: "Allah Öz bəndəsinə var-dövlət və övlad kimi hər hansı nemət verdikdə "maşallah və la qüvvətə illa billah” desə, Allah onu bəla və narahatçılıqlardan qoruyar, öz arzusuna çatar.” Sonra həzrət bu ayəni tilavət etdi.("Kəhf”, 38. ) Eləcə də rəvayətlərdə deyilir: "La hövlə və la qüvvətə illa billah” ("Allahdan başqa heç bir qüdrət yoxdur”) sözləri bəlanın uzaqlaşması və nemətin davam səbəbidir. Bu söz behişt xəzinələrindən bir xəzinədir.("Bəqərə”, 19; "Əraf”, 156. ) Bildirişlər 1. Məzəmmət doğru yola dəvətlə yanaşı olmalıdır. 2. Əqidə ilə bağlı sözləri qəlbdən keçirmək bəs etmir, onları dilə gətirmək lazımdır. 3. Təbiətin gözəl mənzərələri ilə rastlaşdıqda Allahı yada salaq. Bütün nemətlər Ondandır. 4. Qəflət və qürurun qarşısını almaq üçün nemətlərlə rastlaşdıqda Allahın iradəsini yaddan çıxarmayaq. 5. Həqiqi mömin var-dövlət və övladın azlığına xatir yolunu azmaz. "İn tərəni” yəni "mən əskik deyiləm, sən məni əskik görürsən” mənasınadır. فَعَسَى رَبِّي أَن يُؤْتِيَنِ خَيْرًا مِّن جَنَّتِكَ وَيُرْسِلَ عَلَيْهَا حُسْبَانًا مِّنَ السَّمَاء فَتُصْبِحَ صَعِيدًا زَلَقًا "Ümid var ki, Rəbbim sənin bağından da yaxşısını mənə əta etsin və sənin bağına səmadan hesab olmuş cəza (şimşək və əzab) göndərməklə onu yerlə yeksan etsin, otsuz və sürüşkən hala salsın.” أَوْ يُصْبِحَ مَاؤُهَا غَوْرًا فَلَن تَسْتَطِيعَ لَهُ طَلَبًا "Ya onun suyu hopsun və heç vaxt onu geri qaytara bilməyəsən.” Nöqtələr "Zələq” dedikdə saf, ot-ələfsiz torpaq nəzərdə tutulur. Belə bir torpaqda insanın ayağı sürüşür. Bildirişlər 1. Allah rübubiyyəti əsasında əta edir və geri alır. 2. Yoxsullar məyus olmasın. Məyusluq yoxsulluqdan da pisdir. 3. Əgər Allah istəsə yoxsul varlaşar, hətta başqalarından da varlı olar. 4. Qürrələnən kafirlərdən nemətlərin alınmasını arzulamaq, onlara nifrin bəyənilmiş işdir. 5. Allahın qəhr-qəzəbi hesablıdır və ədalətlidir. 6. Varlılar öz olanlarına görə qürrələnməsinlər. Onların sərvəti bir anda məhv ola bilər. 7. Şirk, küfr və lovğalıq insanın var-dövlətini puça çıxarır. 8. Allah Öz əzabını göydən və yerdən istənilən vaxt nazil edə bilər. 9. Allahın qəhr-qəzəbi qarşısında dayanacaq bir qüvvə və qurtuluş yolu yoxdur. وَأُحِيطَ بِثَمَرِهِ فَأَصْبَحَ يُقَلِّبُ كَفَّيْهِ عَلَى مَا أَنفَقَ فِيهَا وَهِيَ خَاوِيَةٌ عَلَى عُرُوشِهَا وَيَقُولُ يَا لَيْتَنِي لَمْ أُشْرِكْ بِرَبِّي أَحَدًا "Onun bar-bəhrəsi (ilahi qəzəblə) əhatə oldu. Elə bir hala düşdü ki, bağa qoyduğu xərclərə xatir (həsrətdən) iki əlini bir-birinə çəkdi. Halbuki onun (bağın) dayaqları uçulub tökülmüşdü. O deyirdi: "Kaş ki, kimsəni Rəbbimə şərik qoşmayaydım.” Nöqtələr Bəziləri təkəbbür göstərib malına güvənməklə Allahdan qəflətdə qalır və tövhid mehvərindən çıxıb müşrik olur. Amma istər möminlər, istərsə də kafirlər nə vaxtsa Allah qarşısında etiraf etməli olur.("Yunus”, 24; "Hədid”, 20. ) Bildirişlər 1. Allah əhatə edəndir ("Mühit”) Onun həm lütfü, həm də qəhr-qəzəbi əhatəlidir.("Təfsire-bürhan”. "Bihar”, c. 74, s. 108; "Təfsire-Nurus-səqəleyn”. ) 2. Allahın cəzası qürrələnənlərin pusqusundadır. 3. Allahın bəlaları və əzabları öz pis düşüncə və əməllərimizin nəticəsidir. Bağ sahibi haqqında danışılarkən əvvəlcə onun küfrü, sonra ilahi bəla qeyd olunur. 4. Ümidsizliklər və daxili hallar insanın zahirində və rəftarlarında əsər qoyur. 5. Dünyapərəstlər hadisələrə münasibətdə öncə iqtisadi, sonra mənəvi təhlil edirlər. Onlar öncə düşdükləri zərərə görə həsrət çəkir, sonra şirklərinə görə peşman olurlar. 6. Dünyada əzablar yatmış vicdanların və qəflətdə olan qəlblərin oyanış səbəbidir. وَلَمْ تَكُن لَّهُ فِئَةٌ يَنصُرُونَهُ مِن دُونِ اللَّهِ وَمَا كَانَ مُنتَصِرًا "Heç bir qövmün Allahın qəzəbi qarşısında yardımçısı yoxdur və özünə yardım göstərmək gücündə deyil.” هُنَالِكَ الْوَلَايَةُ لِلَّهِ الْحَقِّ هُوَ خَيْرٌ ثَوَابًا وَخَيْرٌ عُقْبًا "O halda vilayət və qüdrət yalnız haqq olan Allaha məxsusdur. Ən üstün mükafat və ən yaxşı sonluq Onun tərəfindədir.” Nöqtələr Quranda dəfələrlə təkid olunur ki, insan təhlükə ilə üzləşdiyi vaxt maddi vasitələri təsirsiz gördükdə Allaha üz tutur və dərin bir ümidlə Onu səsləyir. İnsan dənizdə tufana düşdükdə və ya əzabla üzləşdikdə iman gətirir. Ayədə bağı yanmış şəxs köməyinə gələn olmadığını görüb hökmün Allaha məxsus olduğunu anlayır. Bu ayədə "vilayət” sözü qüdrət və yardım mənasında işlədilmişdir. Bildirişlər 1. Allahdan qeyrisinə etimadın sonu əliboşluqdur. 2. Allahın qəzəbi nazil olan vaxt var-dövlət, övlad nə qədər çox olsa da kara gəlmir. (Təhlükə gəldikdə rifah dövrünün dostları tapılmır.) 3. Bütün acı hadisələrin qətnaməsi eynidir: Qüdrət yalnız Allaha məxsusdur. 4. Qeyri-ilahi vilayətlər davamsız və batildir. Yalnız Allahın vilayəti sabit və haqdır. 5. Nə qədər hesab aparıb uzağı düşünsək də Allahın sorağınca getməliyik. 6. İlahi yardım və Allahın haqq olması ən üstün mükafat və aqibətin təminatçısıdır. 7. Yaxşı sonluq və mükafat dəyər ölçüsüdür. | 
