1. Bəzi qövmlər arasında oğurluğun cəzası oğrunun qul edilməsidir. "Məcməul-bəyan” təfsirində deyilir ki, oğrunun cəzası bir il qul qalmaqdır.

2. Qanunda istisna və ayrıseçkilik yoxdur. Oğurluq edən qul olacaq.

3. Günahı anlatmaq, qanunun və cəzanın bəyanı ilə müttəhimin etirazına cavab verin.

4. Dəlillər o qədər güclü olmalıdır ki, müttəhim özü ittihamı rahatlıqla qəbul etsin.

5. Toplum arasında xilafkar olması bütün toplumun xilafkar olmasını göstərmir.

6. Xarici ölkədə xilafa yol vermiş kəs öz ölkəsinin qanunları əsasında cəzalandırıla bilər.

7. Oğurluq sitəmkarlığın bariz nümunəsidir.

Ayə 76:

"Kəyd” sözü təkcə məhkum olunmuş mənasında yox, həm də plan mənasında işlədilmişdir.

Axtarış zamanı Benyamin məsələdən xəbərdar olduğu üçün narahat deyildi. Macəranın mətnində onun etiraz etməsi haqqında məlumat yoxdur. Şübhə doğurmamaq üçün axtarış aparanlar başqalarının yükündən başladılar. Nəhayət, növbə Benyaminə çatdı və qab onun yükündən çıxdı. Öncəki qərara əsasən, o, Misirdə qalmalı oldu. Bu, ilahi plan idi. Yusif Misirin hazırkı qanununa əsasən oğrunu girov saxlaya bilməzdi.

1. Təhlükəsizlik məmurları elə hərəkət etməlidirlər ki, şəkk-şübhə yaranmasın. Axtarış zamanı Benyamindən yox, başqalarından başladılar.)

2. İşçilərin fəaliyyətinə məsullar cavabdehdirlər. (Zahirdə Yusifin şəxsən axtarış aparmadığı fikri yaransa da, Quran onun axtarışa başladığını bildirir.)

3. Hakim ittiham olunanların malında axtarış apara bilər.

4. Düşüncə, tapıntı, çarə Allahın qeybi yardımlarındandır.

5. Yusifin planları Allah tərəfindən ilham olunurdu.

6. Benyaminin Yusif yanında olması Yusifin xeyrinə idi.

7. Hətta qeyri-ilahi hökumətlərdə qanuna hörmət və riayət lazımdır.

8. Başçılar da qanuna vəfalı olmalı, onu pozmamalıdırlar. (Yusif Misir qanunlarına əməl etdiyindən qardaşını əsassız yerə saxlamadı).

9. Mənəvi məqamların dərəcələri və mərtəbələri var.

10. Elm və agahlıq üstünlük səbəbidir.

11. Bəşəriyyətin elmi məhduddur.

Ayə 77:

1. Müttəhim ya ittihamı rədd edib "mən oğru deyiləm” deyir, ya da işinə don geyindirib "nə çox oğru” söyləyir.

2. Həsədçi insan hətta on illər ötəndən sonra da zərbə vura bilər.

3. Qardaşın xasiyyəti qardaşa təsir göstərir. (Ananın əxlaqı övlada təsirlidir. Benyamin və Yusif bir anadan dünyaya gəlmişdilər).

4. Məhəbbət olmayan yerdə ittiham tez qəbul olunur. (Yükdən qabın çıxması Benyaminin oğurluq etməsinə dəlil deyildi. Amma qardaşlar Benyamini sevmədiklərindən dərhal ittihamı qəbul etdilər.)

5. Məhəbbət olmayan yerdə kiçik səhv böyük günah kimi göstərilir.

6. Məqsədə çatmaq üçün acı sözlərə dözmək lazım gəlir.

7. Bəziləri özlərini qorumaq üçün başqalarına böhtan atırlar.

8. Geniş qəlb rəhbərlik rəmzidir.

9. Hislərə uyub sirri açmayaq. (Yusif sirri açmamaq xatirinə qardaşlarının oğurluq ittihamına cavab vermədi.)

10. İfşa etmək zərərli də ola bilər.

11. Qardaşların həsədi, yalançılığı və nahaq ittihamı Yusifin "sizin mövqeyiniz daha pisdir” sözlərinin səbəblərindən idi.

12. Benyamin qabı oğurlamış olsaydı belə, qardaşları ondan da pis idi. Çünki onlar öz qardaşlarını oğurlamışdırlar.

Ayə 78:

Yusifin qardaşları Benyaminin saxlanacağına əmin olduqdan sonra atalarına verdikləri vəd və Yusifin başına gətirdikləri iş səbəbindən geriyə qayıtmağa çətinlik çəkdilər. Onlar dil tökərək Əzizin qəlbini ələ almağa çalışdılar.

1. İlahi müqəddərat hər bir daş qəlbli və sitəmkar insanı müəyyən olmuş gündə diz çökdürər.

2. Nəfspərəstlərin xar etmək istədiyi təqvalıları Allah izzətə çatdırar.

3. Yusif hətta əvvəldə olduğu zaman onun xarakterindəki xeyirxahlıq parlaq görünürdü.

4. Dövrün eniş-yoxuşu və müxtəlif dəyişiklikləri yaxşı əməl sahiblərini dəyişmir. (Yusif bütün yerlərdə və bütün şəraitlərdə xeyir əməl sahibi kimi vəsf olunur.)

Ayə 79:

Yusifin sözlərinə diqqət yetirdikdə məlum olur ki, Benyamini oğru kimi tanıtdırmaq istəmir. Yusif demir ki, Benyamin oğrudur. Deyir ki, itən şey onun yükündə idi.

Əgər Yusif Benyaminin əvəzinə bir başqa qardaşı saxlasaydı, qardaşlar Benyaminlə bir oğru kimi rəftar edərdilər. Saxlanılan adam isə nahaq yerə saxlandığını düşünərdi.

1. Qaydalara hamı əməl etməlidir, qanunu pozmaq hətta Əzizi-Misrə də qadağandır.

2. Xeyir əməl sahibi qanunu pozmaz.

3. Qazi hislərin təsiri altına düşməməlidir.

4. Mühakimə həssas işdir, bu işdə Allaha pənah aparmaq lazımdır.

5. Yusif iki məqamda Allaha pənah aparır: Züleyxa ilə tək qaldıqda və mühakimə yürüdüləndə.

6. Qanunu pozmaq zülmdür (onun-bunun istəyi ilə qanunu pozmaq olmaz).

7. Günahsız insan günahkarın yerinə cəzalandırılmamalıdır. O hətta özü razı olsa da, buna yol vermək olmaz.

Ayə 80:

"Xələsu” – yəni öz dəstələrini başqalarından ayırdılar. "Nəciyyən” – yəni pıçıldaşmağa başladılar. "Xələsu nəciyyən” – yəni nə edəcəklərini müəyyənləşdirmək üçün məhrəmanə məclis qurdular.

1. Müraciət və istəklər sizi ilahi hökmlərin icrasından və qətiyyətdən uzaqlaşdırmasın.

2. İnsan günaha yol verdikdə başqaları ondan uzaqlaşır, hətta qohumluq əlaqələrini də nəzərə almırlar.

3.Bir gün həmin qardaşlar özlərinə güvənmiş halda məşvərət edirdilər ki, Yusifi aradan necə götürsünlər. Bu gün isə çarəsizlik içində pıçıldaşırdılar ki, Benyamini necə azad etsinlər.

4. Ata olmayan yerdə ailənin məsuliyyəti böyük qardaşın üzərinə düşür.

5. Ailədə və cəmiyyətdə yaş mövqeləri nəzərə alınmalıdır.

6. Acı hadisələr zamanı böyüklər daha çox məsuliyyət daşıyır və daha çox xəcalət çəkirlər.

7. Əhd-peymanı yerinə yetirmək lazımdır.

8. Ciddi və möhkəm müqavilələr sui-istifadə yolunu bağlayır.

9. Xəyanət və cinayət sağlam vicdanları ömrün sonunadək incidir.

10. Məqsədə çatmaq üçün tərifləmək qədim üsullardandır.

11. Qürbət xəcalətdən yaxşıdır.

12. Allaha münasibətdə xoşgüman olaq.

Ayə 81:

1. İnsan özünü sevəndir. Çoxlu taxıl əldə etmək istədikdə dedilər: "Qardaşımızı bizimlə göndər.” Bu gün isə onu ittiham edirlər: "Sənin oğlun oğurluq edib.” Onlar "bizim qardaşımız” yox, "sənin oğlun” dedilər.

2. Bilmədən şəhadət vermək olmaz.

3. Müqavilələrdə öncədən görünməyən hədisələr üçün əlavələr qeyd olunmalıdır.

4. Öz üzrümüzü aşkar bəyan edək.

Ayə 82:

"Qəryə” dedikdə təkcə kənd yox, yaşayış məntəqəsi, inzibati ərazi də nəzərdə tutula bilər. "Qəryə” həm şəhər, həm də kənd ola bilər. "Vəsəlil-qəryə”, yəni "qəryə” əhlindən soruş.

Ərzaq daşıyan karvana "iyr” deyilir.

Yusifin qardaşları atalarına Yusifi canavarın yeməsi haqqında danışarkən əllərində dəlil yox idi. Amma bu əhvalatda iki dəlil göstərdilər: Misir əhlindən sual və karvan əhlindən sual. Ötən macəranın nəqlindəki "ləv” sözü şəkk-şübhə nişanəsidir. Bu səhnənin bəyanında isə qətiyyət bildirən "innə” hissəsindən istifadə olunur.

1. Mənfi keçmiş insanın sözünün qəbul olunmasında ona ömür boyu problem yaradır.

2. İddianın sübutu üçün gözü ilə görən şahidin məlumatı daha mötəbərdir.

3. Böyük bir cəmiyyətin yalan üçün ümumi razılığa gəlməsi mümkünsüzdür.

Ayə 83:

Qardaşları Yusifin qana bulaşdırılmış köynəyini zahirdə qəmgin olan halda atalarının yanına gətirdikləri vaxt belə dedilər: "Yusifi canavar yedi.” Həzrət Yəqub buyurdu: "Nəfsiniz bu işi gözünüzdə gözəlləşdirmişdir, mən gözəl səbir yolunu tuturam.” Həzrət Yəqub iki sevimli övladından ayrıldığı vaxt da həmin cümləni təkrarlayır. Amma birinci macərada Yusifin qardaşları xəyanət etmişdisə, ikinci macərada xəyanət yox idi. Bəs nə üçün Yəqub hər iki halda eyni tərzdə danışır?

"Əl-Mizan” təfsirində belə deyilir: "Yəqub” demək istəyir ki, bu iki qardaşın uzaqlığı da sizin Yusiflə bağlı əvvəlki hərəkətinizin davamıdır. Yəni bütün bu səhnələr əvvəlki çirkin işdən törənib. Yəqubun məqsədi bu ola bilər ki, özünü təqsirsiz bilən qardaşlar əslində təqsirkardırlar. Çünki: Nə üçün qabın Benyaminin yükündən çıxdığını gördükdə onu oğru kimi tanıdılar? Bəlkə başqa biri bu qabı həmin yükə qoyubmuş? Nə üçün tez qayıdıb gəldilər? Onlar qalıb məsələni araşdırmalı idilər. Nə üçün oğurluğa cəza kimi girov götürülməsinə razılaşdılar?

"Əl-Mizan” təfsirində deyilənlər daha münasibdir. Çünki qabın Benyaminin yükündə tapılması bütün xalqın onu oğru saymasına səbəb olmuşdu. Böyük qardaş isə məsələni araşdırmaq üçün Misirdə qalmışdı. Girov məsələsinə gəldikdə isə həmin məntəqədə uyğun günahın cəzası girov idi. Demək, üç məsələdən heç birində nəfsin rolu olmayıb.

Bəzən səbri doğuran çarəsizlik olur. Necə ki, cəhənnəm əhli deyir: "Səbir etməyin bizim qurtuluşumuz üçün təsiri yoxdur.” Bəzən səbir agah şəkildə Allahın razılığına təslimçilik məqsədi ilə yaranır. Cihad meydanında səbir bu qəbildəndir. Dünyada səbir əslində zöhddür. Günah qarşısında səbir təqvadır. Şəhvət qarşısında səbir iffətdir. Haram mal qarşısında səbr pəhrizdir.

İnsan bəzən şeytanın təsirindən, bəzən dünya zinətinə bağlılıqdan çirkinliyi gözəl görür. Bəzən də bu işin səbəbi nəfs olur.

1. Nəfs günaha don geyindirmək üçün çirkin işləri insana gözəl göstərir.

2. Səbir ilahi insanların səciyyəsidir. Allaha təslimçilik və Onun razılığına xilaf sözlə müşayiət olunmayan səbir isə gözəl səbirdir.

3. Heç vaxt Allahın qüdrətindən ümidimizi üzməyək.

4. Yəqub üç övladının (Yusif, Benyamin, böyük qardaş) sağ olduğuna əmin idi və onlarla görüşə ümid edirdi.

5. Allahın qüdrəti üçün təzə və ya köhnə müşkülün həlli eynidir. Allah qardaşları bir yerə toplamağa qadirdir.

6. Mömin insan acı hadisələri Allahın hikməti kimi qəbul edir.

7. Allahın elm və hikmət əsasında iş görməsinə iman və diqqət insanı çətin hadisələr qarşısında səbirli və dözümlü edir.

Ayə 84:

"Əsəf” dedikdə qəzəblə müşayiət olunan qəm-qüssə nəzərdə tutulur. Yəqubun gözündə yaş, dilində "ya əsəfa”, qəlbində qəm vardı.

İmam Baqir (ə) buyurur: "Atam Əli ibn Hüseyn (ə) Kərbəla hadisəsindən ötən 20 ildə hər münasibətlə ağlayırdı. Bu göz yaşlarının səbəbini soruşdular. Buyurdu: "Yəqubun 11 övladı vardı. Bir oğlu sağ ola-ola uzaq düşdükdə ağlamaqdan gözlərini itirdi. Mən isə atam, qardaşlarım, Peyğəmbər ailəsindən 17 nəfərin şəhid olduğunu gözümlə görmüşəm. Axı necə ağlamayım?”

1. Həsəd bir ömür təhqirlə müşayiət olunur.

2. Qardaşlar Yusifi aradan götürməklə atalarının məhəbbətinə sahib olmaq istəyirdilər, amma həsəd onları atalarının qəzəbinə düçar etdi.

3. Yəqub bilirdi ki, o biri oğluna zülm olunmayıb. Yusifə zülm olunmasına heyfsilənirdi.

4. Qəm-qüssə və göz yaşı bəzən korluğa səbəb olur.

5. Göz yaşı, yanğı və eşq üçün mərifətə, ünvanı tanımağa ehtiyac var. (Yəqub Yusifi tanıdığı üçün dərddən kor oldu.)

6. Müsibətin əhəmiyyəti müsibət görən insanın şəxsiyyətindən asılıdır. (Yusifə olunan zülm başqalarına olunan zülmdən fərqlənir. Ayədə digər iki qardaşın yox, Yusifin adı çəkilir.)

7. Əzizlərdən uzaqlığa görə ağlamaq, qəm-qüssə çəkmək olar.

8. İnsanın səbrinin həddi var, bir gün səbir kasası daşa bilər.

9. Qəzəbi udmaq ilahi insanların səciyyəsi və bəyənilmiş işdir.

10. Qəm-qüssənin hirsi udmaq və səbirlə ziddiyyəti yoxdur.