"ALLAHIN ÜZÜ VARDIR "
Səhihi Buxari və Səhihi Müslümdə olan müxtəlif rəvayət və hədislər əsasında, insanın surəti kimi Allah üçün də surət təsəvvür olunmuşdur.
İndi isə onlardan bir neçə nümunəyə diqqət edin:
1. - Əbu Hureyrə Peyğəmbər (s)-dan nəql edir: Allah təala Adəm (ə)-ı altmiş metr uzunluğunda və öz surətində xəlq etdi. Sonra ona əmr etdi: - Get! Oturmuş bir dəstə mələklərə salam ver və salamının cavabında sənə deyilənə qulaq as! Onların cavabı sənin və övladlarının salamı olacaqdır. Adəm (ə) mələklərin yanına gəldi və dedi:- Əssəlamu ələykum. Mələklər dedilər: - Əssəlamu ələykum və rəhmətullah.
Onlar axırıncı cümləni (və rəhmətullah) əlavə etdilər. Bəs hər kəs cənnətə daxil olsa Adəm (ə)-ın surətində olacaqdır. İnsanlar Adəm (ə)-dan sonra bu günümüzə kimi günbə-gün kiçilərək indiki vəziyyətə düşdülər.[Həmin mənbə)]
2. – Əbu Hureyrə nəql edir:- Peyğəmbər (s) buyurdu:- Sizlərdən hər biri qardaşı ilə dalaşdığı zaman, dava edənin üzünə şillə vurmaq və zərər yetirməkdən çəkinsin. Çünki Allah təala insanı öz surətində yaratmışdır.[- "Kitabut-tovhid” – kitabının ؛ərhi Qahirə çapı - 1376, s -211. ]
3. – Müslüm öz səhihində Əbu Hureyrədən nəql edir:- Peyğəmbər (s) buyurdu:- İnsan, Rəhman Allahın surətində xəlq olunmuşdur.[Əl-mənar” kitabı c - 9, s -180. ]
4. – Buxari "Ədəbul mufrəd” kitabında Əbu Hureyrədən nəql edir:- Heç vaxt bir kəsə Allah sənin və sənə oxşayan şəxsin üzünü pis etsin deməyin. Çünki Allah insanı öz surətində yaratmışdır. [Kitabut-tovhid s-213. ]
Hədislərdən istifadə olunan mətləblər:
1.- Allahın cism olması və onun üçün surətin sübut olunması;
2.- Allahın surəti ilə insanın surətinin oxşarlığı və bu oxşarlığa xatir insanın üzünə sillənın vurulmaması;
Araşdırma:
Mərhum fəqih Əllamə Şərafuddin söylədiyi kimi: Bu hədis, israiliyyat[- فيقول الله اوليس قدزعمت ان لاتسألني غيره؟ ويلك يا ابن آدم مااغدرك! فيقول يا رب لاتجعلني اشقي خلقك، فلا يزال يدعو حتي يضحك الله، فاذا ضحك منه، اذن له بالدخول فيها!! Səhfə -73.-74 ]-dan olub Tövratın mətnlərindən götürülmüşdür. Sefr Təkvininin birinci ishahının[فلما اصبح غداً الي رسول الله (ص) فقال (ص): ضحك الله الليلة او عجب من فعالكما!! ] iyirmi yeddinci hissəsində belə yazılmışdır:-"Allah insanı öz surətində xəlq etmişdir. Allah insanı öz surətində xəlq etmişdir. İnsanı kişi və qadın yaratdı.”[Səhihi Buxari c-5, Kitabu mənaqebul ənsar, bab- Vəyusirunə əla ənfusihum. ]
Müəllif: Tövratı diqqətlə mütaliə etdikdə görürük ki; Bu məzmun və insanın surətinin Allah surətinə oxşaması Tövratda dəfələrlə qeyd olunmuşdur. Buna görə də Sefre təkvininin beşinci fəslinin birinci hissəsində belə yazılmışdır: - "Allah Adəm (ə)-ı yaradan gün onu Allah surətində yaratdı.”
Pules Tövratda gəlmiş bu cümlələri və ibarətləri belə təfsir edir:- İnsanın Allahla oxşarlığı onun müqəddəsliyində, ədalətində və mənəviyyatındadır. Surətdən məqsəd insanın qiyafəsi yox onun həqiqi simasıdı. [عن ابي هريرة: ان رسول الله (ص) قال: يضحك الله الي رجلين، يقتل احدهما الاخخر، فكلاهما يدخل الجنة فقالوا: كيف يا رسول الله؟! قال: يقاتل هذا في سبيل الله عزوجل فيستشهد، ثم يتوب الله علي القاتل،فيسلم فيقاتل في سبيل الله. Səhihi Müslüm c-6, bab- Bəyanur-rəculəyn yəqtulu əhəduhuma əlaxəru yədxulanil cənnəh.]
Biz deyirik ki:- Əgər Tövratda olan oxşarlıqdan məqsəd Pulosun söylədiyi məna olsa, bu cümlə cism və oxşarlıq iradını bir miqdar islah edə bilər. Lakin təəssüflər olsun ki, bu mətləbi başqa dildən götürən və onu Tövratdan səhiheynə nəql edənlər, bu azmış kimi bütün təfsir və şərh yollarını bağlamışlar. Bu kimi yalnış dastanları elə ibarətlərlə don geyindirərək nəql etmişlər ki, onları başqa mənaya yozmaq mümkün deyildir. Buna görə də ikinci hədisin mətnində belə deyilir: "Dalaşan zaman qarşı tərəfə şillə vurmaqdan çəkinin! Çünki Allah insanı öz surətində yaratmışdır.” Bu cümlə, surətin qiyafə və məxsus üzv yox, onun mənəvi sima mənasına təfsir etmə ehtimalını aradan aparır.
Adəmin eni neçə metr olmuşdur?!
Eyni Səhihi Buxarinin şərhində yazır: Bu hədisdə Adəm (ə)-ın uzunluğu (altmış metr) təyin olunmuşdur. Lakin Adəm (ə)-ın eninin nə qədər olmasına işarə edilməmişdir. Amma başqa hədislərdə Adəm (ə)-ın eninin yeddi metr olması bildirilir. (Umdətul qari c-22, s-229)
Biz deyirik: Eyninin sözünə əsasən, bu hədislərin nəticəsi və məzmunun (Adəmin qiyafəsi Allaha oxşayır. Onun uzunluğu altmış zira və eni yeddi ziradır) özü də düzəlmə və saxta olmasına bir dəlildir. Çünki:
1. - İnsanın altmış metr olması onun baş sümüyünün iki ziradan çox olması deməkdir. Lakin qazıntılar nəticəsində tapılan keçmiş insanların baş sümükləri və daşlaşmış qalıqları bu günki insanların baş sümükləri ilə o qədər də fərqlənmir. İki metr olan baş sümüklərindən heç bir əsər əlamət də gözə dəymir. Həmçinin altmış metr olan insanlardan kiçik bir əlamət olsa əldə edilməmişdir.
2. - İnsanın altmış metr olması onun bədəninə uyğun olaraq, bədən üzvlərinin eninin yeddi metr yox, 18,7 metr malik olması deməkdir. Çünki, adətən insanın eni onun uzunluğunun yeddidə iki hissəsi qədərdir. Əbu Hureyrənin hədisinə əsasən (Adəm (ə)-ın eni yeddi metrdir) gərək Adəm (ə)-ın uzunluğu altmış metr yox, iyirmi dörd metr yarım olsun.
Buna görə də, ya bu iki hədisdən birində Adəm (ə)-ın uzunluğu və eni barədə səhvə yol verilmiş, ya da Həzrət Adəm (ə) belə qiyafədə (altmış metr uzunu və yeddi metr eni) pis simalı insan olmuşdur. Lakin Qur`ani Məcid ikinci ehtimalı rədd edir və belə buyurur:
لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ
«Biz insanı ən gözəl biçimdə yaratdıq!» (Tin surəsi ayə 4)
«ALLAHIN GÖZÜ VARDIR»
Allah kor deyil.
1. - Abdullah deyir: Bir gün Peyğəmbər (s) camaat arasında Məsih Dəccal barədə söhbət edirdi. Söhbət əsnasında buyurdu: - Allah kor deyil!! Lakin Məsih Dəccalın sağ gözü kor və öz çuxurundan üzüm dənəsi kimi çölə çıxmışdır.
عن نافع قال عبد الله: ذكر النبي (ص) يوماً، بين ظهري الناس، المسح الدجال فقال: ان الل ليس باعور، الا ان المسيح الدجال، اعور العين اليمني، كان عينه عنبة طافية
2. - Abdullah yenə deyir: - Peyğəmbər (s)-in huzurunda Dəccal barədə söhbət olundu. Peyğəmbər (s) buyurdu: - Sizə bir şey aydın olsun ki, Allahın gözləri kor deyildir!! Sonra Peyğəmbər (s) sağ əli ilə işarə edərək buyurdu: - Lakin Dəccalın sağ gözü kor və öz çuxurundan üzüm dənəsi kimi çölə çıxmışdır.
عن عبد الله قال: ذكر الدجال عنه النبي (ص) . فقال: لايخفي عليكم ان الله ليس باعور، واشار بيده الي يمينه ، و قال: ان المسيح الدجال اعورالعين اليمني، كان عينه عنبة طافية
(Səhihi Buxari c-9, bab- Ma yəzkuru tiz-zati vən-nuut.)
Bu hədislərdən istifadə olunan mətləblər:
Bu iki hədislər, Səhiheynin nəzərində Allahın gözünün olmasını bəyan edir. Çünki bu hədislər bizə Dəccalı kor, Allahı isə görən kimi tanıtdırır. Korluqla görmək arasında olan müqayisə, o sifəti bir mövcud üçün isbat və başqası üçün onu isbat etdikdən sonra inkar edir (diqqət edin.)
Başqa ibarətlə desək, bu hədislərdə Allah və Dəccal arasında olan müqayisə, Dəccalın kor və Allahın isə görməsini çatdırır.
«ALLAHIN ƏLİ VARDIR»
1. – Əbu Hureyrə deyir: - Peyğəmbər (s) buyurdu: - Allahın sağ əli doludur. Onun ehsan və nəfəqə verməsindən azalmır və gecə-gündüz ehsanı bəndələrinə tərəf axır. Görmürsünüz ki, yeri və göyü yaratdığı gündən bəndələrinə ehsan edir? Bu daimi ehsan, onun əlində olandan az deyildir. Onun nemətlərində heç bir nöqsan və naqislik olmamışdır. Allahın ərşi suyun üzərində qərar tutmuşdur.
Onun o biri əlində, feyz və ehsan, ya da qəbz etmək və almaqdır. Bir çoxlarına məqam və sərvət verir. Başqalarının məqam və sərvətini onların əlindən alır.
ابو هريرة عن النبي (ص) قال:- إن يمين الله ملاي لايغيضهانفقته سحاء الليل والنهار، أرأيتم ماأنفق، منذخلق السماوات والارض فإنهلم ينص مافييمينه، وعرشه علي الماء، وبيدهالأخري،الفيض اوالقبض.يرفع ويقبض
(Səhihi Buxari c-9, «Kitabut-tovhid» bab- «Və kanə ərşuhu ələl ma»; Səhihi Buxari c-6, Hud surəsinin təfsiri.)
2. – Əbu Hureyrə deyir: - Peyğəmbər (s) buyurdu: - Alahın sağ əli doludur. Gecə və gündüz ondan heç bir şey azalmır. Nemətləri başdan ayağa kimidir. Başqa əlində tərəzi tutmuşdur. Bir kəsin payını çox və digərinin payını isə az edir. Sonra buyurdu:- Görmürsənmi yeri və göyü yaratdığı gündən infaq və ehsan edir? Və əlində olan şey azalmır?
عن أبي هريرة قال:- يمين الله ملاي لايغيضهاشئ؛ ساءالليل والنهار، وبيده الأخري الميزان، يرفع القسط ويخفض. قال:- أرأيت ماأنفق، منذخلق السماوات والأرض، فإنه لم ينقص مما في يديه شيئا
(Sunən ibn Macə c-1, bab: - «Cəhmiyyənin inkar etdiyi şeylər»)
3. – Peyğəmbər (s)-dan eşitdım ki, mənbərdə belə buyurdu: - Cabbar olan Allah yerləri və göyləri əli ilə tutub. «Bu vaxt Peyğəmbər (s) əlini yumdu, açdı və yenə də yumdu». Sonra Allah deyir: - Mənəm Cabbar olan Allah, hardadır zor deyən və cabbar şəxslər? Hardadır təkəbbür edənlər? Dedi: - Bu vaxt Peyğəmbər (s), mənbər başında sağa və sola tərəf meyl etdi. Bir vaxt gördüm ki, mənbərin aşağısı tərpənir. Öz-özümə dedim ki- Peyğəmbər (s) mənbərin başından yıxılmaz?
سمعت رسول الله (ص) وهوعلي المنبر، يقول: يأخذالجبارسماواته،وأرضه، بيده "وقبض بيده فجعل يقبضهاويبسطها" ثم يقول: يمينه وعن يساره، حتي نظرت إلي المنبريتحرك من اسفل شئ منه، حتي أني أقول:- أساقط هورسول الله (ص)؟!
(Sunən ibn Macə c-1, bab:-فيماأنكرت الجهيمة)
«ALLAHIN BARMAĞI VAR»
Allahın barmağı!
1. - Əbdullah deyir: - Yəhudi alimlərindən biri Peyğəmbər (s)-in xidmətinə yetişdi. Ərz etdi: - Ya Muhəmməd! Biz tövratda oxuyuruq ki; - Qüdrətli və qadir olan Allah qiyamət günündə, göylərdən, yerlərdən, ağaclardan, sulardan və torpaqlardan, xülasə bütün başqa mövcudatlardan hər birini öz barmağı ilə götürər sonra isə deyər: - Bütün mövcudatların həqiqi maliki və sultanı mənəm. Əbdullah deyir: - Eləki yəhudinin kəlamı bura çatdı, Peyğəmbər (s) da, onun sözlərini təsdiq etmək üçün təbəssüm etdi!! Gülərkən o həzrətin mübarək dişləri görsəndi. Sonra bu ayəni Allahın qüdrətinə işarə edərək yəhudinin sözlərinə şahid gətirdi:
وَمَا قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ وَالْأَرْضُ جَمِيعًا قَبْضَتُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَالسَّماوَاتُ مَطْوِيَّاتٌ بِيَمِينِهِ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَي عَمَّا يُشْرِكُونَ
«(Müşriklər) Allahı lazımınca qiymətləndirmədilər (uca tutmadılar). Halbuki qiyamət günü yer bütünlüklə Onun ovcunun içində olacaq, göylər isə Onun sağ əli ilə büküləcəkdir (yerin də, göyün də hökmü ancaq Allahın əlindədir, bütün kainat Allahın qüdrətinə tabedir). (Allah müşriklərin Ona) aid etdikləri sifətlərdən tamamilə uzaq və ucadır!» (Zumər surəsi ayə - 67)
عن عبدالله قال جاء حبرمن الأحبارإلي رسول الله(ص) فقال:- يامحمد!إنانجد:أن الله يجعل السماوات علي أصبع والأرضين علي أصبع والشجر علي أصبع، فيقول، إناالملك فضحك النبي (ص)حتي بدت نواجذه، تصديقالقوله الحبر. ثم قرءرسول الله (ص) : وَمَا قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ وَالْأَرْضُ جَمِيعًا قَبْضَتُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَالسَّماوَاتُ مَطْوِيَّاتٌ بِيَمِينِهِ
(Səhihi Buxari c-6, «Zumər surəsinin təfsiri»; c-9, bab: - «Ma cəa fi qovlillah innə rəhmətullah...»; bab: - «Kəlamur-rəbb»; Səhihi Muslim c-8, «Kitabu sifətul qiyaməti vəl cənnəti vənnar».)
Allah üçün barmağın isbatı səhiheyn və digər sünən hədislərində çoxlu nəql olunmuşdur. İndi isə Sunəni ibn Macədən və Termizidən bir hədisi də nəql edirik.
2. – Kəlabi deyir: - Peyğəmbər (s)-dan eşitdim, belə buyurdu: - Heç bir qəlb Allahın barmaqlarından olan iki barmaq arasından başqa bir yerdə deyildir. Əgər istəsə onu sabit saxlayar və ya istəsə onu tərpədər.
الكلابي قال:- سمعت رسول الله (ص) يقول:- ما من قلب، إلابين أصبعين من اصابع الحمان. ان شاء إقامه، وان شاءاذاغه
(Sunəni Termizi c-4, bab: - «Ma caə fi ənnə qəlbəl mumini bəynə cəhmiyə»)
Allah-Taala barədə istifadə olunan, barmağa aid olan başqa hədislərdən belə ələ gəlir ki;
1. - Allah-Taala da, başqa mövcudlar kimi, ələ və barmağa malikdir.
2. - Allah-Taala da başqa mövcudatlar və mümkünat kimi məhduddur, buna görə də tərəfə, sağ və sol ələ malikdir.
«ALLAHIN BELİ»
Əbu Hureyrə deyir: - Peyğəmbər (s) buyurdu: - Allah mövcudatı yaratdıqdan sonra rəhm və qohumluq əlaqəsi qalxaraq Allahın belini tutdu!! Allah buyurdu: - Sakit ol! Ərz etdi: - Bura qohumluqdan əlaqəsini kəsən və sənin dərgahına pənah gətirənlərin yeridir. Allah cavabında buyurdu: - Razı deyilsən sənin ehsan edənlərinə ehsan və səndən qohumluq əlaqəsini kəsənləri isə öz rəhmətimdən ümüdsüz edim? Ərz etdi: - Bəli Pərvərdigara! Razıyam.
Allah buyurdu: - Sənə ehsan edənlərlə və qohumluq əlaqəsini kəsənlərlə bucür rəftar edəcəyəm....
عن ابي هريرة: عن النبي (ص) قال: خلق الله، فلما فرغ منه، قامت الرحم، فاخذت بحقوالرحمن فقال: مه! قالت: هذا مقام العائذبك من القطيعة. قال: الا ترضين ان اصل من وصلك ، واقطع من قطعك؟ قالت: بلي يا رب قال فذالك
(Buxari c-6, Əlləzinə kəfəru surəsinin təfsiri.)
«SƏHİHEYNİN ALLAHI, BALDIRINI GÖSTƏRİR»
Əvvəlki bəhslərdə işarə olunduğu kimi, səhiheyndə nəql olunmuş hədislərdə Allahın əli, qolu, barmaqları, ayaqları hətta baldırının da olduğu nəql olunmuşdur. İndi isə diqqətinizi bu barədə olan bir hədisə yönəldirik:
Əbu Səid deyir: - Peyğəmbər (s)-dan eşitdim ki, belə buyurdu: - Qiyamət günündə Allah-Taala baldırını göstərər!! Bütün imanlı kişi və qadınlar Allahın qarşısında səcdəyə düşərlər. Yer üzündə riya və sumə (Özünü başqası üçün eşıtdirmək) üzündən səcdə edənlər qalarlar....
عن ابي سعيد قال:- سمعت النبي (ص) يقول:- يكشف ربناعن ساقه، فيسجدله كل مؤمن ومؤمنة، ويبقي من كان يسجدفي الدنيارياءوسمعة....
(Səhihi Buxari c-6, «Qələm surəsinin təfsiri»)
«BU HƏDİSİN AXTARIŞI»
Bu hədisdən belə istifadə olunur ki, Allahı tanımağın əlamətlərindən biri də qiyamət günündə onun baldırının görünməsidir. Nəqəqdər ki Allahın baldırı görsənməyibdir, möminlər Allahın vucudunda və onu tanımaqda şəkkə və şübhəyə düşəcəklər.
يَوْمَ يُكْشَفُ عَن سَاقٍ وَيُدْعَوْنَ إِلَى السُّجُودِ فَلَا يَسْتَطِيعُونَ
«İş çətinləşəcəyi (baldırlar açılacağı,lüt-üryan vəziyyətdə qiyamətə gedəcəkləri, qiyamət bütün dəhşəti ilə görünəcəyi, həqiqət aşkar olacağı) və səcdəyə (namaza) dəvət olunacaqları gün onlar (səcdə etməyə) qadir olmayacaqlar». (Nun surəsi ayə-42)
Bu ayənin baldırla əlaqəsi olduğu üçün Buxari zikr olunan ayəni təfsir olunmasına görə yuxarıdakı hədisi gətirmişdir. Çox gözəl olardı ki, təfsirçilərin bu ayənin mənası barədə olan sözlərinə diqqət edək;
Təbərsi يَوْمَ يُكْشَفُ عَن سَاقٍ ayəsinin mənasında deyir: - Yəni, o günki iş şiddətli və qorxulu bir mərhələyə çatar. Baldırın görünməsi məsələnin ciddi olduğuna, kinayə və qiyamət gününün qorxulu olmasına işarədir.
Bu məsələ, muharibə hadisələrində, qorxu və təhlükə zamanı «paltarları yuxarı vursunlar ta döyüş vaxtı fəaliyyətdə və təhlükə zamanı qaçdıqda mane olmasın» kimi məsəllərdən biridir.
يُكْشَفُ عَن سَاقٍ – bu kəlmə hər möhkəm işdə, qorxulu bir şeylə üz-üzə gəldikdə kinayə şəklində işlədilir. Təbərsi deyir: - Həmin üstü örtülü məna ibn Abbasdan, Həsəndən, Mucahiddən, Qətadədən və Səid ibn Cubeyrdən nəql olunmuşdur. Təbərsi əlavə edərək bildirir ki; - Əkrəmədən nəql olunmuşdur ki, bu ayənin mənasını İbn Abbasadan soruşdular. İbn Abbas belə cavab verdi: - Əgər Qurandan bir məsələ sizin üçün aydın olmadı və bir lüğətin mənasını, onun hədəf və məqsədini bilmədinizsə, onu ərəbin şerlərində tapın. Sonra İbn Abbas dedi: - Məgər şairlərin sözlərini eşitməmisiniz ki deyirlər:
وقامت الحرب بنا علي ساق – bizim muharəbəmiz «saqə-yə» çəkildi. Bu cümlə də o yerdə deyilir ki, Qəm və qüssə, muharibənin sıxımtısı axıra çatmışdır. Həmin üstü örtülü məna, İmam Baqir (ə) və İmam Sadiq (ə)-dan nəql olunmuşdur. (Məcməul bəyan c-10 s-339)
«AYƏNİN MƏNASI BARƏDƏ, SAHİBE MƏNARIN NƏZƏRİ»
Şeyx Muhəmməd Əbduh ayənin təfsirində yuxarıda, məcməul bəyan və qədim təfsirçilər tərəfindən söylənilən həmin kinayəli mənanı şərh və təfsili ilə məruf təfsirçi Beyzavidən nəql edir. Sonra deyir: - Bəziləri deyirlər: - Saq burada Allah-Taalanın zatıdır!! Bu mətləb üçün Həzrət Əli (ə)-dan bir cümlə nəql edir ki, buyurmuşdur: لابد من قتالهم ولوتلفت ساقي - «Özüm aradan getsəm də, gərək onlarla vuruşaq»
Əbduh sonra deyir: Bu mənaya görə, əgər desək ki, Saqın (baldırın) görünməsi və Allah-Taalanın görmək, pərdəni aradan götürmək mənasınadır, heç bir irad və şübhə olmayacaqdır. Onda hədisin mənası
يوم يكشف ربناعن ساقه belə olacaqdır: - «Allah qiyamət günündə pərdəni götürəcək və öz ünü camaata göstərəcəkdir». (Əlmənar c-9, s-140)
Əziz oxucu! Təəssübün həqiqəti və Buxarinin səhihinin hədislərindən yersiz müdafiənin mənası, xurafi mətləblərin islahı məhz budur. Əbduhun, təfsirçilərin sözlərinin nəqlindən sonra Buxari yenə də həqiqətə göz yummuş və düz yoldan azmasına səbəb olmuşdur.
