 İkinci fəsil: Əql və siyrə baxımından alimlərə müraciət etməyin vacibliyi Əqli dəlil, aqil insanların rəftarları və ümum camaatın arasında mövcud olan qanunlar məlumatsız şəxsin alimə müraciət etməsinin vacibliyini sübut edir. Buna əsasən ilahi alimlər dini ixtisas məqamında camaatın müraciət yeri hesab olunur və əqli dəlil vasitəsilə camaatın onlara itaət və təqlid etmələrinin vacibliyini sübuta yetirir. Belə ki, camaat təbabət, mühəndislik, sənətkarlıq və sair kimi sahələrdə həmin sahədəki mütəxəssislərə müraciət edirlər, vəhy və nübüvvətin dərk olunmasında, dini etiqadlara əməl edilməsində də ya onların özü mütəxəssis, müctehid, alim və arif olmalı, yaxud bu elmi məqama nail olan şəxsə təqlid etməlidirlər ki, dünya və axirət xoşbəxtliyinə, bəşər fitrəti yolundan ibarət olan insani kamallara nail olsunlar. Üçüncü fəsil: Elm və hikmət ən yaxşı ilahi hədiyyədir Qurani-kərimdə buyurulur: يُوتِى الْحِكْمَةَ مَن يَشَاء وَمَن يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِىَ خَيْرًا كَثِيرًا وَمَا يَذَّكَّرُ إِلاَّ أُوْلُواْ الأَلْبابِ «Allah hikməti istədiyi şəxsə əta edir, hər kəsə hikmət verilsə ona çoxlu xeyir verilmiş olur. Əql sahiblərindən başqaları bunu dərk etməzlər.» («Bəqərə» surəsi, ayə:269) Yəni, yalnız ilahi əqlə malik olanlar bu ayənin öyüd-nəsihətlərindən təsirlənirlər. Quran ayələrində böyük ilahi nemət olan hikmət ilahi Peyğəmbərlər kimi xüsusi insanlara verilmişdir. Belə ki, ilahi məşiyyət əsasında xüsusi məqamdan bəhrələnən şəxslər, başqa sözlə, haqq yolunun alimləri ilahi hikmətin layiqli məhəllidir. Mütəal Allah da müəllimlik məqamında hikmət və elmi bəşərə öyrətmək üçün onu xüsusilə Peyğəmbər və övliyalarına təqdim etmişdir. Bu da məsələnin nə qədər əhəmiyyət kəsb etdiyini göstərir. Çünki insanlara elm öyrədən kəslər ilahi bir iş görür və bu yolda öz vəzifələrini yerinə yetirirlər. Deməli, onların məqam, mənzilət, məşğuliyyət və əməlləri fəzilət baxımından bir kəsə gizli deyil. Tarix, elm və hikməti Peyğəmbərlərin ən yaxşı, ən mühüm və ən əsaslı hədiyyəsi kimi bəyan edir ki, tarix boyunda ən böyük ilahi vəzifəni yerinə yetirə bilsinlər. Buna görə də bu dövrdə Allahın mərhəmətinə layiq görülənlər, üzlərinə elm və hikmət qapısı açıq olanlar məhz İmam Sadiq (əleyhissalam)-ın buyurduğu kəlamın nümunələridir: اَلعِلمُ نورٌ يَقذِفُهُ الله قی قَلبِ مَن يَشاء «Elm bir nurdur ki, Allah onu, hər kəsin qəlbində istəsə qərar verər.» («Misbahuşşəriət» səh.16) Alimlərin qəlbləri və əqlləri ilahi məşiyyət və iradə ilə nurani olmuşdur, ilahi nurun kəsb olunması yeri onlardır. Həmişə ilahi alimlərlə oturub-durmağa, onlarla söhbət etməyə əhəmiyyət verin və onların mənəvi nurlarından istifadə edin. İncə nöqtələr: 1. Hikmət – varlıq aləminin sirləri barəsində mərifət kəsb etmək, Quran həqiqətlərindən agahlıq əldə etmək, danışıqda, rəftarda, əməldə və s. kimi yönlərdə Haqqa çatmaqdan ibarətdir. Bir sözlə, hikmətin daha geniş mənası vardır. 2. Hikmət qaynar bir həyat çeşməsi, bütün xeyrlərin və yaxşılıqların mənşəyidir. 3. Hikmət və elm bəşərin zülmətlərdə və zəlalətlərdə hidayət olunması üçün bir nurdur. Dördüncü fəsil: Alimlər və ilahi rəhmət İlahi alimlər Allahın geniş və sonsuz rəhmətinin şamil olduğu insanlardır. İmam Baqir (əleyhissalam) buyurur: رَحِمَ اللّه عَبداً اًحيا العِلمَ «Allah rəhmət eləsin bizim elmimizi dirçəldən bəndəyə!» Ravi «Elminizi dirçəltməyin mənası nədir?» – deyə soruşduqda həzrət buyurdu: «Din və təqva əhlinin ilahi elmlər barəsində mübahisəsi (müzakirəsi) elmlərin dirilməsinə səbəb olur.»(«Üsuli-kafi», 1-ci cild, səh.41) İbrətli nöqtələr: 1. Allahın rəhməti ali ilahi nemətlərdəndir və Yusif Peyğəmbər ən çətin şəraitlərdə deyir: «Allahın rəhmətinin nicat verdiyi şəxslərdən başqa (əmmarə nəfsi hamını pisliklərə sürükləyir).» («Yusif» surəsi, ayə:53) Ariflərin mövlası Həzrət Əmirəl-möminin Əliyyibni Əbitalib (əleyhissalam) «Kumeyl» duasında mütəal Allaha xitab edərək ərz edir: وَاِدخالَکَ اِيّایَ فی سَعَةِ رَحمَتِک «Məni özünün geniş rəhmətinə daxil et!» Öz qələmləri, dilləri və təfəkkürləri ilə həqiqətlərin canlanmasına çalışan alim bəndələrə ilahi rəhmət şamil olur. Bundan da gözəl və yüksək bir məqam ola bilərmi?! 2. Hər bir fərdin elmi bəhsləri və müzakirələri hər bir şəraitdə onu kamala və tərəqqiyə sövq edir. Hətta elmi mübahisələrdə dindarlıq və ilahi təqva ilə yanaşı olan yazı və söhbətlər bütün müvəffəqiyyətlərin açarıdır. Bu elmi yığıncaqlar və müzakirələr riyakarlıqdan, özünü bəyənməkdən, ilahi xüsusiyyəti olmayan hər bir şeydən pak olmalıdır ki, insanı alim və arifcəsinə olan meraca çatdıra bilsin. Beşinci fəsil: Alimlərlə oturub durmaq İmam Baqir (əleyhissalam) buyurur: تَذاکُرُ العِلم دَرَاسَةٌ وَ الدَرَاسَةُ صَلاةُ حَسَنةٌ «Elmi mübahisələr dərsdir, dərs isə namaz və gözəl duadır.» («Üsuli-kafi», 1-ci cild, səh.50) İmam Sadiq (əleyhissalam)-dan nəql olunub ki, Rəsuli Əkrəm (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) buyurur: «Allah-taala buyurmuşdur: تَذاکُرُ العِلم بَينَ عِبادِی مِماتُحی عَلَيهِ القُلوبُ المَيتِهِ اِذا هُمُ اِنتَهوا فِيه اِلی اَمری «Mənim bəndələrimin arasında elmi mübahisələr ölmüş qəlblərin dirilməsinə səbəb olur, o zaman ki, elmi mübahisələr ki, Mənim əmrimlə sona çatar.» (Yenə orada, 6-cı hədis) İnsanları dini işlərə, üsuliddin və füruiddinə doğru hidayət etmək qəlbləri dirildir, ruhlara nicat verir və insan əqlini çiçəkləndirir. Mühüm məsələlər: 1. İlahi elmlərin tədris olunduğu siniflər və yığıncaqların dəyəri ibadət səviyyəsində, hətta onların ən yaxşısıdır, çünki elm sahəsində bir anlığa təfəkkür etmək illərlə (təfəkkürlə yanaşı olmayan) ibadətdən daha faydalı, onun dünya və axirət dəyəri daha yüksəkdir. 2. Ən yaxşı dərs ilahi elmlərin (füruiddin, üsuliddin və sair) mübahisə edilməsidir. 3. Elmi mübahisələr insanların vücüdlarının fiziki və mənəvi nəzərdən dirilməsinin ən əsaslı amilidir. Çünki ruhi yüksəklik insanın fiziki cəhətdən sağlam olmasına, tərəqqiyə yüksəlməsinə səbəb olur. 4. İlahi elmlərin müzakirəsi o vaxt dəyərli olur ki, yalnız Allahın xatirinə və ixlasla olsun. Altıncı fəsil: Alimləri əvəz edən bir şəxs yoxdur Həzrət Əmirəl-möminin Əliyyibni Əbitalib (əleyhissalam) buyurur: فَإذا ماتَ العالِم ثَلُمَ فِی الاسلامَ ثلمَهٌ لا يَسُدُّها اِلا خَلفٌ مِنُه وَ طالِبُ العِلمِ يَستَغفِرُ لَهُ کُلُ المَلائِکَة وَ يَدعُو لَهُ مَن فِی السَّماءِ وَ الارض «(Müsəlman) bir alim dünyadan gedərkən onun cəmiyyətdə yerinin boşluğu, çatışmamazlığı hiss olunur ki, heç bir şey onun əvəzini verə bilməz. Yalnız bu alimlərin özünün canişini (elm kəsb etmək dalınca gedən şəxslər) bu boşluğu ödəyə bilər. Bütün mələklər, yerdə və göydə olan bütün canlılar belə şəxs üçün istəğfar edərlər.» («Biharul-ənvar», 2-ci cild, səh.44) Bütün varlıq aləmi alimlərin qorunması üçün istiğfar edir, bu da Allah tərəfindən onlar üçün dünya və axirət təhlükələrindən qorunmasına səbəb olur. İbrətli nöqtələr: 1. Alimlərin ehtimal üzrə elm, agahlıq, qəsdən və həvayi nəfs üzündən olmayan xəta və günahları bağışlanır. 2. Bütün varlıq aləmi – istər suda və quruda yaşayan heyvanlar, istərsə mələkələr olsun, hamılıqla ilahi alimlər üçün istiğfar edirlər. 3. Alimlərin vücudunun genişliyini göstərmək üçün bu kifayətdir ki, onların adları bütün varlıqların dilinin əzbəridir. 4. Bütün mələklər və canlılar alimləri tanıyırlar. Əgər tanımasaydılar onlar üçün istiğfar etmələrinin heç bir məna və məfhumu olmazdı. 5. Varlıq aləmindəki canlıların bu istiğfarı göstərir ki, alimlər yüksək ilahi məqamlara malikdirlər. Əlbəttə, onlar məsum və günahsız deyirlər və onların ismətli olmasına təsəvvür etmək yersizdir. Amma «filan alim siyasi xətaya düçar olub ədalətdən düşmüşdür» – deyilməsi düzgün deyildir. çünki yalnız günahın təkrar edilməsi insanı ədalətdən xaric edir, nəinki başqalarının zövqü və səliqəsi ilə uyğun gəlməyən müəyyən mətləblərin bəyan edilməsi. Yeddinci fəsil: Alimlərə ehtiram İmam Sadiq (əleyhissalam) buyurur: مَن اَکرَم فَقيها مُسلِماً لَقَی اللّه يَومَ القيامَةِ وَ هُو عَنهُ راضٍ وَمَن اَهانَ فَقيهاً مُسلِماً لَقَی اللّه يَومَ القيامَةِ و هُوَ عَليهِ غَضبان «Hər kəs müsəlman bir fəqihə ikram (hörmət) eləsə qiyamət günündə Allahın ondan razı olduğu bir şəkildə Onun hüzuruna gedər. Hər kəs müsəlman bir fəqihə hörmətsizlik etsə Allah-taala ilə, Allahın ona qəzəbli olduğu halda görüşər.»(«Biharul-ənvar», 2-ci cild, səh.44, 13-cü hədis) İbrətli nöqtələr: 1. Alimlər xüsusi ilahi hörmətə və ehtirama layiqdirlər, onlara qarşı ehtiramsızlıq və təhqir mütəal Allahın qəzəbinə səbəb olur. 2. Alimlərə hörmətsizlik göstərib onları təhqir edənlər «məğzubun-əleyhim»in nümunələridir və namazda (ğeyril-məğzubi əleyhim... deyərkən) özlərinə ilahi qəzəbdən nicat verə bilməzlər. 3. Mömin insana bu kimi təhqirlərin təkvini təsirləri dünya və axirətdə zahir olur. çünki Allah möminlərin başçısıdır, Allah yanında böyük məqama malik olan alimlər xüsusi ehtirama malikdirlər. | 
